InfoHub Logo

Mahmýdaeva Jadyra Nurǵojaqyzy
H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıteti
Atyraý q., Qazaqstan Respýblıkasy

Anotasıa:

​Maqalada tildiń qarym-qatynas qyzmeti jeke birlikter túrinde emes, ózara habar alysatyn sanaly áreket túrinde júzege asatyny jáne tyńdaý ádisiniń róli qarastyryldy.  Tyńdaý - shet tilin oqytýdyń qýatty quraly. Oqýshylar  aıtylyp jatqan sózdi nazar sala tyńdaýǵa úırenedi, olardyń este saqtaý qabileti damıdy. Shet tili sabaǵynda berilgen oqý materıaldaryn  tyńdap, sózderdi túsinýi qalyptasady.

Negizgi sózder: Tyńdalym, sóıleýdi estý, este saqtaý, túsiný.

Shet tili - qarym-qatynas quraly, adamdardyń túsinýi men ózara is-qımyl quraly  retinde  jeke tulǵalardyń zıatkerlik qabiletterin, bilimin damytýda  ózindik orny bar  mańyzdy pánderdiń biri bolyp esepteledi. Shetel tilinde túsinip sóıleýdi arnaıy úıretý kórsetilgen, ol mektep jaǵdaıynda muǵalimniń nemese dıktordyń, klastastarynyń nemese  yqtımal qonaqtardyń  sózderin tyńdaý jáne túsinýdi bildiredi. Tyńdaý daǵdylary ár túrli qarqynmen, túrli ıntonasıamen aıtylatyn sóıleýshini estý arqyly qalyptasady. Endeshe, tyńdaý - aqparatty estip, qabyldaý arqyly  sóıleýdiń túsindirý fýnksıasyn oryndaıdy.  

Tyńdaý -  oqylyp jatqan shet tiliniń dybystalý jaǵyn úırenýge, ıaǵnı áýen, ekpindi durys qoıýdy úırenýge múmkindik beredi. Sondaı-aq, tildiń leksıkalyq quramy men gramatıkalyq qurylymyna mán berilip,  oqý men jazýdy meńgerýdi jeńildetedi, oqýshyda este saqtaý qabileti damıdy. Tyńdaý qabiletinsiz adam oqyp jatqan tilde qarym - qatynas jasaı almaıdy.  Oqýshy shet tilindegi sózdi tyńdaı otyryp, sózderdiń durys oqylýyna jattyǵady jáne keıin tildiń kómegimen tyńdalǵan tapsyrma boıynsha óz oıyn qurastyryp, jetkize bilýge mashyqtanady.  

«Aǵylshyn tili» oqýlyǵynyń avtorlarynyń biri, ádisker - ǵalym T.N.Aıapova «Adam balasynyń sóıleýi - balanyń alǵashqy sóıleýi jáne tildik ortada túsinýi, belgili bir jaǵdaıatqa baılanysty, maqsatty, qajetti bolyp tabylatyndyǵyn aıqyndaıdy»,- dep kórsetken.

Oqýshynyń shetel tilinde sóıleý qabiletin jetildirýde tyńdaýdy qalyptastyrý pán boıynsha beriletin bilim mazmunynyń negizgi mindetteriniń biri. Tyńdaý - qarym-qatynastyń negizin quraıdy, jáne oqýshynyń  logıkalyq  oı-órisin jetildiredi.  Bul ádis shet tilin oqytýda óte mańyzdy qural bolyp sanalady, alaıda  oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtary,  jas erekshelikteri árqashan nazarda ustalýy tıis. Máselen, tájirıbe kórsetkendeı, tómengi synyp oqýshylaryna qyzyqty bolatyn taqyryptar: ertegi,  dostyq týraly, jan-janýarlar týraly qyzyqty áńgimeler jáne t.b. bolsa, joǵary synyp oqýshylary úshin: bolashaqtyń  mamandyqtary, jańǵyrǵan tehnologıa jańalyqtary, ózge eldiń ómiri men halqy týraly jáne tabıǵaty jaıly mátinder qyzyqtyrady.  

Shet tilindegi tyńdalym taqyryby E.I.Passov, I.L.Bım, R.P.Mılrýd jáne t. b. otandyq jáne sheteldik ǵalym-ádiskerlerdiń ǵylymı eńbekterinde berilgen. Olar  ádistemelik turǵyda durys uıymdastyrylǵan tyńdalym   shetel tilin oqytý prosesiniń tabysty bolýyna jaǵdaı jasaıdy deı kelip,  berilgen  mátindi tyńdaı otyryp oqýshylar mátinniń negizgi mánin este saqtaýǵa tyrysady dep anyqtaǵan.    

Til úıretýde tyńdalym áreketiniń orny erekshe bolyp tabylady. Tyńdalym – sóıleý áreketiniń aýyzsha baıandaý túri. Tyńdaı otyryp ózimizge qajetti málimetti alamyz jáne onyń oıyn, maqsatyn bilemiz.

“Tyńdalym” – “aýdırovanıe” degen termınniń bildiretin maǵynasy – “estý arqyly túsiný”

Qazirgi ýaqytta shetel tili sabaǵyndaǵy tyńdalym – sóıleý qyzmetiniń osy túrin oqytýdyń maqsaty ǵana emes, sonymen qatar sóıleý qyzmetiniń basqa túrlerin meńgerý quraly retinde oqytýdy qamtıdy. Osylaısha, tyńdaýdy sóıleý qyzmetiniń túri retinde meńgerý komýnıkasıanyń tabysty prosesin qamtamasyz etip, oqýshylardyń shet tilin sóıleı jáne túsine bilýin damytýy tıis.

Tyńdalym áreketin meńgertýge arnalǵan jattyǵý túrleri til úırenýshiniń tildi bilý deńgeıine, jas ereksheligine, maqsatyna, ómirdegi qajettiligine qaraı qarastyrylady. Sonymen qatar tyńdalatyn mátinderdiń tárbıelik máni, til úırenýshiniń qyzyǵýshylyǵyn arttyratyndaı belgili bir máselesi bolýy kerek.

Sóıleýge tyńdap túsinýsiz úırený múmkin emes. Shetel tilin meńgerýde tyńdap túsiný qabiletin damytýdyń alatyn orny erekshe. Tyńdalymdy meńgertý de, baqylaý men baǵalaý da arnaıy jazylǵan aýdıo, vıdeomaterıaldar, ǵalamtor jáne elektrondy oqý quraldarymen jumys isteýdi qajet etedi. Oqýshylarǵa tyńdaý mádenıetin úıretý qajet, tyńdaı bilý – aǵylshyn tilin úırenýdegi tabystyń kepili ekenin túsinýi tıis.

Ádebıetter tizimi:
1. Elýhına N.V. “Intensıfıkasıa obýchenıa aýdırovanıý na nachalnom etape”: J. “Inostrannye ıazykı v shkole”. – 1986 - №5 – S. 15.
Aýdıovızýalnye materıaly po ınostrannym ıazykam – vajnoe sredstvo ıntellektýalnogo razvıtıa ýchashıhsá. “Metodıka prepodavanıa ınostrannyh ıazykov v výze” 1993 g.
2. Borodýlına M.K. “Shetel tilin úırený” – M. “Prosveshenıe”, 1975 j.
3. Kochkına Z.A. Aýdırovanıe: chto eto takoe?//Metodıcheskaıa mozaıka. 2007. – S. 12 - 18
4. Ilına harakterıstıkı kratkovremennoı památı, polýchennye v ýslovıah aýdırovanıa // Ých. zap. Mosk. gos. ped. ın-ta ınostr. ıaz. ım. M. Toreza. 1988. T. 44.

Anotasıa:
V dannoı state rassmatrıvalos, chto kommýnıkatıvnaıa deıatelnostıazyka osýshestvláetsá ne v vıde otdelnyh edınıs, a v vıde soznatelnoı deıatelnostı, v kotoroı proısqodıt vzaımnoe soobshenıe, ı rol metoda aýdırovanıa. Aýdırovanıe - moshnyı ınstrýment obýchenıa ınostrannomý ıazyký. Ýchashıesá ýchatsá vnımatelno slýshat proıznosımoe slovo, ý nıh razvıvaetsá památ. Na ýrokah ınostrannogo ıazyka formırýetsá ponımanıe slov, slýshanıe ýchebnyh zadanıı.
Klúchevye slova: Aýdırovanıe, ýslyshanıe rechı, památ, ponımanıe.

Annotation:
The article examines the communicative function of language not in the form of separate units, but in the form of conscious activity, in which there is a relationship, and the role of the listening method. Listening is a powerful tool for teaching a foreign language. Students learn to listen carefully and memorize the spoken word. In foreign language lessons, the understanding of words and listening to learning tasks are formed.
Key word: Listening, hearing speech, memory, understanding.

---