InfoHub Logo

Beıne bir keýdesin kerip turatyn adamdardy elestetetin bul bıik aǵashtardyń arasyndaǵy kóleńkede óse almaı qalǵan názik qaıyńdy kórgenimde marqum atam esime túsedi. Ol kezderde men bala bolǵandyqtan, atam aıtqan sózderdiń maǵynasyna mán bere qaımappyn. Onyń sózderiniń astarynda ne jatqanyn endi ǵana túsinip kelemin.

Atamnyń ómiriniń sońǵy jyldary edi. Balalyǵyma qara­maı, ­onyń oıshyl kózderinen muń kórýshi edim. Betindegi ájimde­ri te­reńdep, jurttyń tamsana qaraıtyn keń ıyqtary qýsyryp ­ba­ra jatqanyn baıqaıtynmyn. Iá, keıingi kezderde onyń minezi de ózgere bastady. İlgeride meni erkeletip, qyzyq ertegilerdi, ańyz áńgimelerdi aıtyp beretin. Sońǵy kezderi ertegi aıtyp berýin surasam, «erteń, arǵy kúni» dep keıinge siltep, qashqaqtaıty­nyn sezemin. Ekeýmiz mal baǵýǵa shyǵyp, sol názik qaıyńnyń túbinde otyrǵanymyzda, atamnyń tereń qıalǵa berilip ketetinin sezemin. Keı kezderde qaıyńnyń názik shybyǵyn sıpap, ózinshe ishinen ­bir nárselerdi aıtatyn. Biraq men onyń syryn túsine qoımaǵan edim. Ádettegideı mal baǵyp júrgen kúnderimizdiń birinde maldardy qaıtaryp, sol bir qaıyńnyń janyna kelsem, atam oı tuńǵıyǵyna batyp otyr eken. Kózinen aqqan jas betin jýyp ketipti. Men odan ­ ne úshin osy jerge kelgeninde kóńili bosaıtynyn suraǵanymda, atam meni qushaǵyna tartyp, basymdy sıpap, júrek syryn aq­tardy.

— Balam, qarashy myna aǵashtardy, qandaı bıik bolyp ósken, á? ­ Al, myna qaıyńdy qarashy! Bunyń da boı talastyra ósip, kókke jetkisi keledi. Biraq, esh amaly joq, sebebi aınalasyndaǵy úlken aǵashtar onyń ósýine jol bermeıdi. Bul dúnıe degen solaı eken, halyqtar da osylarǵa uqsap baqytty jáne baqytsyzdyqty basynan ótkeredi eken. Men óz halqymnyń taǵdyryn múshkil halge túsip qalǵan osy qaıyńǵa uqsatamyn, — dep tereń tynys alyp, taǵy da oıǵa shomdy. Ekeýmiz de únsiz uzaq otyrdyq. Onyń kózinen eriksiz aǵyp jatqan jas saqalynan turaq taba almaı, meniń moınyma tamyp jatty.

— Ata, saǵan ne boldy, nege jylap otyrsyz? — dep suradym aradaǵy tynyshtyqty buzyp. Ol kóz jasyn súrtip, ádettegideı mańdaıymnan súıdi de sózin jalǵastyrdy:

— Qozym meniń, sen endi ǵana ashylaıyn dep jatqan báı­she­shek­­siń. Men saǵan qansha aıtsam da balalyq túsinigińmen qabyldaı almaısyń. Keıin er jetip, ómirdiń ystyq-sýyǵyn basyńnan ót­kergende meniń aıtqandarymnyń syryna qanyǵasyń. Sen — dú­nıedegi uly qaharman halyqtyń perzentisiń. Ázirge baqytyń baı­­laýly. Biraq bizdiń el de táýelsizdik alatyn kún týady. Seniń za­­man­dastaryńnyń ondaı kúndi kóretinderine senimim mol. Sebebi, ta­rıhqa ámir júrmeıdi. Balam, demek zulymdyqtyń da shegi bolyp, baqytty kúnder týmaı qoımaıdy. Sý aqqan aryqta bir kúnderi qaıtadan sý aǵatyn bolady. Sol kezde búginde óz jerinde azap shegip jatqan halqymyz basyn kóterip, ata-babalary muraǵa qaldyrǵan bilim, ǵylym, mádenıetti odan ári damytyp, azat ómir súretin bolady. Ulym, myna kishkentaı qaıyń aǵashyn kórdiń be? Bul da óz ýaqyty kelgende kókke boı soza ósetin bolady. Bul — tabıǵattyń zańy.

Atam áńgimesin aıaqtady da taǵy egile jylady.

— Ata, bosqa jylamashy? «Er jigit jylamaıdy» dep ózińiz aıtpap pa edińiz?

Men onyń kóz jasyn kishkene alaqandarymmen súrte bastadym. Atam nemeresiniń aldynda jylaǵanyna yńǵaısyzdandy bilem, tereń tynys alyp, tynyshtaldy.

Sol oqıǵadan keıin bir aı ótpeı-aq, atam syrqattanyp, tósek tartyp jatyp qaldy. Ózi ormandaǵy názik qaıyń tárizdi álsizdenip ketken edi. Atamnyń syrqaty meńdep, nasharlaǵan kezde týǵan-týysqandarymyz kelip, onyń basynda otyrdy. Ol aqyrǵy demi úzilip bara jatqanda bárimizdi qasyna shaqyrtyp:

— Balalarym,týǵandarym,menen keıin de osylaı tatý-tátti tu­ryńdar, — dedi de mamama qarap, — qyzym, sandyqtyń... dorbasha.., — degen sózdi áreń aıtty. Mamam dereý kóne sandyqty ashyp, ishinen topyraq salynǵan dorbashany shyǵaryp, atama berdi. Atam aýzy ashylǵan dorbashadaǵy topyraqty emirene ıiskedi.

— Týǵan jerdiń topyraǵy qandaı qymbat jáne jaǵymdy, bul qasıetti topyraq! Senderge aıtatyn ósıetim, meniń qabirimniń ústine topyraqty tegis sebińder. Sol kezde rýhym qaıtpaı, tynysh jatatyn bolamyn. Ah, bizdi zar etken,Otan!

Atam kózin jumdy da, máńgilik saparǵa attandy.

— Ata, Ata, kózińdi ashshy?! Meni tastap ketpeshi?!

Ózimdi ustaı almaı, eńirep, bozdap jyladym. Ertesine besin namazynan keıin atamdy jer qoınyna berdik. Dorbashadaǵy topyraqtyń bir bóligin qabiriniń ústine septim...

Jyldar jyljyp óte berdi. Men er jetip, kámelet jasyna kelsem de, álgi qaıyń aǵashy sol qalpynda. Ol áli de kókke talasady. Biraq aınala ósken sansyz aǵashtar oǵan múmkindik bermeı keledi. Bul qaıyń — men úshin atamnan qalǵan qasıetti eskertkish.

... Búgin men sol qaıyńǵa jalǵyz emes, bes jasar ulymmen keldim. Bir kezderde men de ulym sıaqty bala edim. Oıynda eshteńe joq ol, kóbelek qýyp ketti. Al, men bolsam, atama uqsap qaıyń túbinde qıal teńizinde júzip júrmin. Sana sańylaýynda — halqymnyń búgingi taǵdyry, keleshegi. Myń bir shúkirshilik, halqym qazir oıanyp keledi. Onyń ústine, qazaq, ózbek, qyrǵyz tárizdi baýyrlarynyń táýelsizdigi oǵan úlken úmit artady. Atamnyń armandaǵan kúnderi de alys emesteı kórinedi. Azattyqqa ıe bolsaq, atamnyń rýhy bir aýnap túser edi. Týǵan Jer, Otan — Ana, qaıǵyrma! Azattyq tańy atatyn kún alys emes. Sonda da alańdatar oqıǵalar joq emes. Atam dorbashada saqtap kelgen týǵan jerdiń topyraǵyn ulym meniń qabirime seýip júrmese edi...

Bir mezette qaıyń sabaǵynan bir tamshy shyryn jerge aǵyp tústi. Bul kórinis meni qaıran qaldyrdy. Sebebi men ilgeride «ósim­dikter adamdardyń oı-pikirin sezedi» degenge senbeýshi edim. Bul sózde qandaıda bir aqıqat bar kórinedi. Múmkin ol marqum atamdy eske alǵan bolar. Iakı, óziniń aýyr taǵdyryna nalyp jylap jatqan shyǵar? Osy kezde bireýdiń jaqyn mańnan «Seniń halqyń osy qaıyń aǵashy sıaqty beıshara, ezilip jatqan halyq» degen daýysyn estigendeı boldym. Ol daýysqa men «Óse almaı qalǵan aǵash­tyń bir butaǵy men bolam» degen jaýap qaıtardym. Sol kezde qaıyń ekeýmiz únsiz jyladyq. Bir kezde jańbyr aqyryn jaýa bas­taǵa­nyn da sezbeı qalyppyn. Ulymnyń: «Áke, jańbyr jaýa bastady, úıge qaıtaıyq» degen úni meniń oıymdy tarydaı shashyp jiberdi.

— Ulym, jańbyrdyń jaýǵany jaqsy. Biraz sý bolsaq, túk et­peıdi. Kel, osy qaıyńdy ashyq alańǵa shyǵaryp otyrǵyzaıyq. Jań­byrdyń sýynda tez jersinip ketetin bolady, — dedim men oǵan.

Ekeýmiz kún kórinbeıtin salqyn kóleńke ishinen qaıyń aǵashyn qazyp, ony ashyq jerge ornalastyrdyq. Osy jerde qaıyń japy­raqtarynyń reńi birden qoıý túske enip, erekshe jasarǵandaı kó­rindi maǵan. Ulym ekeýmiz úıge qaraı bet aldyq. Men sál aıaldap, qaıyńǵa qaradym. Ol bolsa: «Raqmet saǵan, adam balasy, seniń osyndaı qamqorlyq kórsetetinińdi bilgen edim. Meni qa­rańǵylyqtan qutqardyń. Meni umytpaı júr. Sebebi men atańnan qalǵan estelikpin» degendeı boldy. Men oǵan «Ár nárseniń shegi bar. Mine, sen de azattyqqa shyqtyń. Sen sıaqty meniń halqym da mindetti túrde erkindikke, táýelsizdikke qol jetkizedi. Ósip, gúldenetin shaqtarymyz áli de alda» dedim. Jańbyr údeı tústi.

---