InfoHub Logo

Qaıta-qaıta jalynyp-jalpaıyp ótingen soń ǵana Toǵyzynshy nemere aǵam zorǵa degende tún ortasynda shaıan aýlaýǵa meni ertip aparatyn boldy. Bul alpysynshy jyldardyń ortasy bolatyn. Jyl saıyn kóshkin túsedi de, eldi mekenimizden bir shaqyrymǵa jeter jetpes aınalasyn sý basyp qalady.

Keshki astan keıin ekeýimiz aýyldan shyqtyq. Keterdiń aldynda sheshem maǵan tynysh júrýdi, nemere aǵamnyń sózin buljytpaýymdy eskertýmen qatar meni qatty qadaǵalaýyn oǵan da tapsyrdy.

Toǵyzynshy nemere aǵam «Jeńgeı, qam jemeńiz! Men turǵanda ol esh qaıda joǵalmaıdy» dep sabyrǵa shaqyryp álek.

Sheshem bizge qaryndaryń ashqanda jeńder dep pıaz qosylǵan eki quımaq berdi. Biz jańbyr ótpeıtin, bambýktan toqylǵan sýlyq jamylyp, basymyzǵa úlken qalpaq kıip aldyq. Men kendirden toqylǵan iri qap kóterip, aǵam bir qolyna sham, kelesi qolymen kúrekti myqtap ustap, ıyǵyna salyp alǵan. Aýyldan shyqqan soń uzap jarytpadyq. Jol silemderi óship joǵalyp ketken, aınala tolǵan mı batpaq, jańbyrǵa urylyp, bastary salbyraǵan bıdaı alańy aldymyzdan shyqty. Jalań aıaq júrgendikten biz sý, batpaq degenderdi pysqyrmaı-aq óte shyǵamyz.

Sol túngi aıdyń erekshe iri kóringenine qaraǵanda, tamyzdyń ontórti, onbesi kúnderiniń biri bolǵan shyǵar. Kúzdiń orta sheni jaqyndaǵanynyń belgisindeı keshki jeldiń yzǵary seziledi. Aıdyń tunyq jaryǵy egin ortasyndaǵy sý betimen shaǵylysqanda bir ýys kúmis sáýle shashylǵandaı. Ala jazdaı baqyldaýmen aıyzdary qanyp bolǵan baqalar inge kirmekke murshalary joq shyǵar, aınala tym-tyrys. Bizdiń shalpyldatyp sý keshýimiz ǵana múlgigen tynyshtyqty buzady. Birshama uzaq júrgen soń ǵana egistik alqabynan shyqtyq.

Sý bógenine órmelegenimizde aǵam «Álgi ózen ıirimi osy ǵoı. Osy jerden shaıan súzemiz» dedi. Aǵam ústindegi jamylǵysy men qalpaǵyn sheship, tipti, butyndaǵy ishkıime sheıin sypyryp tastady. Tyr jalańash denesinde temir kúrekten ózge eshteńesi joq ol jalpaqtyǵy ondaǵan qulash ıirimge sekirip túsip, ózen sýyn eki jaqqa bólmekke tas pen batpaqty úıe bastady. Mundaǵy ıirimniń tereńdigi shamamen bir qulash, aǵysy baıaý.

Áne-mine degenshe, bilmeıtini joq, Toǵyzynshy nemere aǵam batpaqtan shaǵyn ǵana bógen turǵyzyp tastady. Onyń bir jaǵyn aınaldyra bir qulashtaı ashyq qaldyryp, eginniń sabandaryn tobymen nyǵap qoıdy. Ákelgen maı shamdy býma sabannyń ústine qoıyp, maǵan jaryqty qalqalamaı otyrýǵa nusqaý berdi. Osylaısha biz úshin endi, oljamyzdy kútip otyrý ǵana qaldy.

— Shaıan aýlaý ońaı ma? — dep, men aǵamnan suradym.

— Sen jaı ǵana qarap otyr. Búgin túnde jel shyǵystan soǵyp, qoıar emes. Aıaqtary qyshyǵan shaıandar jınalystaryna qatysý úshin asyǵyp jeteri anyq. Mindetti túrde osy ıirim arqyly ótedi. Tań atqanda ekeýimiz qabymyzdy kótere almaı qomaqty oljamen qaıtatyn shyǵarmyz.

Bógenniń túbi dymqyl ári salqyn, aǵam jamylǵysyn tósep meni otyrǵyzyp qoıdy. Aǵamnyń jalańash denesinde aı sáýlesiniń oınaýy óte bir erlik nyshany ispetti. Onyń ornynan turyp, mańǵazdana qol-aıaǵyn qozǵap, moıny men arqasyn syqyrlatýy alyp deneli esersoq bala sekildi.

Toǵyzynshy nemere aǵam sol jyly onsegizge endi ǵana tolǵan, úılenbegen de bolatyn. Ol balyq aýlaý, qus ustaý, jemis-jıdek terý degendeı barlyǵymen de oınaǵandy táýir kóredi, jaqsy oınaıdy da. Biz de onymen oınaýǵa qumarmyz.

Birazdan soń nemere aǵam ishkıimin kıip, jamylǵynyń ústine kelip otyrdy da:

— Betaldy sybdyr shyǵarýǵa bolmaıdy. Shaıan óte aqyldy jándik. Bolmashy, birdemeni sezip qoısa qozǵalmaıdy, — dedi.

Eginniń sabanyna ilingen maı shamnyń jaryǵyna bir qarap, shaıanǵa qurǵan bógenge bir kóz tastap, biraz ýaqyt únsiz otyrdyq. Ózen sýy jarqyrap, aǵyp jatqany biliner-bilinbesteı tek sý betindegi sabanǵa tirelgen gúldiń qozǵalýynan ǵana onyń aǵyny bar ekenin ańǵarylatyndaı. Shaıannyń qarasy kórinbegenine men azdap mazasyzdana bastadym. Shydamaı nemere aǵamnan surap ta aldym.

— Sen nesine asyǵasyń? Ystyq sorpa aýyz kúıderedi degen sóz bar, — dep ol maǵan eskertip qoıdy.

Keshikpeı dymqyl tuman aınalany basqanda aıdyń ózi joǵary kóterilip, kishireıip qalǵandaı kóringenimen onyń tunyq sáýlesi jerdi bozartyp, tumannyń qoıý túsken jerleri qaraýytyp, keı tustary suıylyp, tamasha bir kórik berip turdy. Ózen jıegindegi qamystan túrli qustyń úni sazdy orkestr oınaǵandaı dybys shyǵarady. Qustar úni túngi mamyrajaı tynyshtyqty odan ary aıqyndap turǵandaı. Egistik alańy jaqtan shalpyldatyp sý keshken dybystyń shyǵýy álde kimniń asyǵys adymdap kele jatqanyndaı bilindi. Ózen boıyna turaqtap qalǵan tuman qoıýy men suıyqtyǵymen almasyp, túrli beınege qubylady, sýdyń kúmis sáýlesi birde tumannyń tasasyna enip ketkeni de anda-sanda ańǵarylady.

Shaıandardyń áli de kórinbeýi meni abyrjyta bastady. Toǵyzynshy nemere aǵam da tilin jutyp qoıǵandaı únsiz, bógendi álsin-álsin qarap qoıady. Maǵan burylyp qarap:

— Netken qyzyq jaǵdaı bul, ózi! Búgin túnde mindetti túrde shaıandar toby osy aramen ótýge tıis edi. Taǵy da shyǵystan jel shyqsa, shaıandardyń aıaqtary qyshıdy degen bar. Eger olar shyǵyp kelmese, qara basty deı ber.

Nemere aǵam ózen jaǵasyndaǵy qamys arasynan sary tústi japyraq taýyp ákeldi de ernine qystyryp alyp, ysqyryq sekildi bir jaǵymsyz dybys shyǵardy. Men qatty jaýrap otyrsam da oǵan:

— Toǵyzynshy nemere aǵa! Ysqyrmańyzshy! Sheshem aıtqan, túnde ysqyrsa saıtan keledi dep.

Aǵam japyraqpen ysqyra tura maǵan burylyp qaraǵanda kózi kókshil túske enip, birtúrli qorqynyshty kórindi. Júregim atsha týlap, nemere aǵam beıtanys jandaı kórinip ketti. Jamylǵyǵa odan ary súńgı túsken men qatty tońǵanymnan qalshyldap otyrdym.

Álgi japyraqqa bar nazaryn aýdaryp, úrlep otyrǵan nemere aǵamnyń alyp denesi aı sáýlesine shomylyp, muzdan jasalǵan músin sekildi kórindi. Men ishteı tańdanyp «Myna nemere aǵam maǵan álginde ǵana tynysh otyr, shaıan úrkitesiń dep alyp, endi, nesine japyraqpen ysqyra bastady? Shaıandardy osylaı shaqyryp, qolǵa túsire me eken?» dep oıladym.

Sonymen aqyryn ǵana sybyrlap «Toǵyzynshy nemere aǵa!» dep shaqyrdym. Ol tym quryǵanda qozǵalmady. Sol kúıi japyraqpen ysqyra berdi, onyń dybysy barǵan saıyn úreıli estiledi. Tezirek saýsaǵymdy qattyraq tistep kórdim. Qatty aýyrǵanyna qaraǵanda túsim emes, óńim ekeni anyq. Nemere aǵamnyń arqasyna qolymdy tıgizgenimde sup-sýyq denesi saı súıegime sheıin sezilgendeı boldy. Osy sátte men shynymen qatty qorqa bastadym. Tezirek qashyp shyǵaıyn desem, tastaı qarańǵy túnde sheti kórinbeıtin egin alqabynda, mıdaı batpaqty keship qalaı úıge aman-esen jete alamyn?

Nemere aǵammen birge shaıan aýlaýǵa shyqqanyma shynymen de qatty ókindim. Japyraq úrlep otyrǵan myna bir músin sekildi sup-sýyq adam baıaǵyda meniń Toǵyzynshy nemere aǵam bolýdan qalǵan, ańyzda aıtylatyn balyq basty qubyjyqqa aınalǵan jyn-peri me kim bilsin. Osylaı oılaǵanda tóbe quıqam shymyrlap, bas terim sypyrylǵandaı boldy. Bul jerde búgin túnnen aman shyqpaspyn dep oıladym.

Qashan shyǵa kelgenin bilmeımin, bir býmadaı sarǵysh tústi oǵash bult aspanda kórine qalǵany sol edi, aıdyń ózi soǵan minip alyp shaýyp ketkendeı joq boldy. Netken qyzyq, osynshama keń aspanda kishkentaı ǵana bultqa sińip ketetini qalaı dep ishteı tańdanyp qoıdym. Aı sáýlesinen osylaısha kóz jazdym. Ortada turǵan álgi maı sham ǵana aınalany basqan qarańǵylyqty burynǵydan da jaryq ete túskendeı. Dál osy sátte erekshe bir ǵajaıyp ıis bilindi. Ózen jaqtan sezilgen sol jupar ıis meni eriksiz solaı jetelep, sý betinde qalqyp júrgen appaq lotos gúlin kórsetti. Shamnyń jaryǵynda anyq kóringen osy bir lotos gúli sonshalyqty tákáppar ári tartymdy. Úıimizdiń aýlasyndaǵy sý burqaqtyń janynda lotos gúlderi kóp óskenimen dál kóz aldymdaǵy myna ásemdikti onymen salystyrýǵa kelmeıtin edi.

Ásem lotos gúli meniń qorqynyshymdy basyp, buryn kezdespegen bıik mártebeli ásem aýraǵa batyrdy. Men ornymnan eriksiz atyp turdym da bar kıimimdi sheship, lotosqa qaraı bettedim. Aıaǵym jyp-jyly sýǵa tıgende, súńgip kettim, baıaý ǵana aǵatyn ózenniń aǵysy sanymdy sıpaǵandaı bolǵanda sózben aıtqysyz tamasha sezim týdy. Qatty súısingenim sonshalyq, ólip bara jatqandaı kúıge endim. Kózge kóringende sanaýly qadam qalǵandaı bolǵanymen jaqyndaǵan saıyn ary kete beretin sekildi. Lotos gúli ekeýimizdiń aralyq qashyqtyq múlde ózgermedi. Alǵa birneshe ret qadam ilgerilesem, ol ary qaraı ketip qalady. Meniń júregim tolqyp, maýjyraǵandaı bolsam da raqatanatyn sekildimin. Shyn máninde, álgi gúlge barýǵa da yqylasym bolmaı ol sý betinde qalqyp, men sońynan erip degendeı munshalyqty kórkem ári armandaýǵa turatyn sátte jyly sýdyń denemdi sıpalaýy kózimniń tirisinde umytylmastaı-aq tym tamasha sezim týdyrdy.

Keshikpeı aı sáýlesi jarq etip shyǵyp, aınalany toltyrǵanda men ekinshi márte dir-dir ettim. Jebemen atqylaǵandaı appaq sáýle ortasynda gúl japyraqtary tógile bastaǵandaı boldy. Qýrap túsken gúl japyraqtary sý betinde aı sáýlesin jyltyldata júzip, bıikte umtylyp turǵan gúldiń saby sol sátte búgilip, qarańǵyǵa sińip joq boldy.

Eriksiz óksip jylap jibergenimde júregim men kókiregim muńǵa tolyp qalypty. Ony qasiret deýge de kelmeıdi, jaǵymdy muń derlikteı. Kóz aldymda bolyp ótken osy kórinistiń bári qas qaǵym sáttegi tús sekildi seziledi. Alaıda, men ózende tura berdim, denemdi, júregimdi sý erkelete jubatyp onyń aǵysy júrek lúpilimen birge ketip jatty. Lotos gúli tarap joǵalsa da jupar ıisi ózen boıynda áli tur, aıdyń jaryq sáýlesi, qamys arasyndaǵy oınap turǵan orkestrdeı birlesip ún qosady.

Alyp qol keldi de meni jelkemnen bas salyp sýdan sýyryp aldy. Sý tamshylary shaǵyn ǵana merýertter ispetti moıyn, jaýyrynnan bastap, qaryn, belden tómengi múshede quldılap, syrǵyp túsip jatty. Ózen jaqtan aýyr júristi bireýdiń aıaǵynyń sybdyry shyqty. Denemdi jınaqtap jamylǵysynyń ishine súńgı tústim. Meni nemere aǵam sýdan shyǵardy ma desem, ol sol baıaǵy ornynda japyraǵyn úrlep otyr, ony sol jerden qozǵaldy deıtindeı esh belgi joq.

Bar daýsymmen «Toǵyzynshy nemere aǵa!» dep aıǵaı saldym. Aǵam japyraq tistegen kúıi beıtanys adamnyń jat kózimen qaraýynan onyń ózine kedergi keltirgenimdi jaqtyrmaǵany ańǵaryldy. Ózenge túsip shyqqannan keıin qorqyp qaltyraýdy qoıǵan men úshin ony nemere aǵam ba, álde, arýaqtyń elesi me dep kúmándanýdyń máni qalmaǵan edi. Ol meni sıqyrly álemge bastap kelip, maqsatyna jetken soń beıtarap adamǵa aınalǵandaı kórindi. Osylaı oılaǵan sátte ol japyraqpen ysqyryp emes, áýen oınaǵandaı sezilip, kóńildi terbegendeı estildi.

Maı shamnyń sary jaryǵy maǵan «Sen ekeýiń munda shaıan aýlaýǵa kelgen edińder ǵoı» dep eskertkendeı kórindi. Bir toby basyn kóterip, kelesi toby salbyratyp, búkil bir shaıandar tabyny bógenge kelip alǵan joǵaryǵa órmelep barady. Qujynaǵan álgi shaıandardyń bári at tuıaǵyndaı iri jasyl saýyty ishinen úlken kózderi jyltyldap, aıaqtaryn japqan júnderi olardy odan beter qorqynyshty kórsetedi. Men týǵannan beri mundaı shaıan kórmegen edim, onyń ústine osynshama toptasqan kóp shaıannyń bir jerde turǵanyn.

Júregim týlap qatty qýansam da, nege ekenin bilmeımin, batylym barmaıdy. Toǵyzynshy nemere aǵamdy qansha shaqyrsam da ol múlde jaýap qatatyn túri joq. Men ashýlanyp «shaıan joqta japyraq úrleýmen boldyń, endi ol kelip edi, áli ysqyryp tursyń, bulaı bolsa, tún ortasynda nesine keldik?» dep aıǵaı saldym. Aǵam baıaǵyda men biletin nemerege uqsamaı qalǵanyn endi ǵana sezdim.

Kenet bir jumsaq qol tym eptilikpen mańdaıyma tıgende burylyp qarasam, bir jap-jas qyz turdy, aldymda. Uzynnan uzyn shashy bar, qulaǵynyń joǵary jaǵyna taýyqtyń jumyrqasyndaı úlken aq gúl taqqan, dál qandaı gúl ekenin bilmedim, ıisi muryn jarady. Júzi kúlimsiregen onyń mańdaıynyń ortasynda bir qara meń kórinedi. Ol aq tústi keń kóılek kıip, aı jaryǵymen sáýle tartyp, ańyz ertekte shyǵatyn sulý arýlar sekildi kóz tartady. Ol baıaý bola tura meırimdi únmen:

— Kishkentaı balaqaı, sen munda neǵyp júrsiń? — dedi.

— Shaıan aýlaýǵa kelgen edim.

— Osyndaı kip-kishkentaı bola tura shaıan aýlaýdy bilesiń be? — dep, syqylyqtap kúlip tabalaǵandaı boldy.

— Nemere aǵammen birge kelgenmin.

— Mhm, seniń nemere aǵań osy dúnıedegi eń aqymaq adam — dep áli kúlip tur.

— Óziń aqymaqsyń!

— Kishkentaı balaqaı, men ózimniń aqymaq emes ekendigimdi saǵan kórseteıin — dedi de, ol egistik alqaptan birshama jýandaý sabandy sýyryp aldy da álgi bógenge suǵyp salǵanda jasyl saýytty iri shaıandar ushyp kelgendeı-aq qona bastady. Sabannyń kelesi bir ushyn qaptyń ishine suǵyp qoıdy. Bop-bos jatqan qap dereý tompaıa bastaǵanda shaıandardyń tyrmalaǵan dybysy estildi. Bir qap áp-sátte tolǵanda qyz jerden shóp alyp qaptyń aýzyn baılap tastady. Kelesi qap ta tym uzamaı osylaı tompaıyp toldy.

— Al, qalaı eken? — dep, ol óktemsı surady.

— Sen sý perisi shyǵarsyń?

— Men sý perisi emespin — dep, ol basyn shaıqady.

— Onda, sen túlkisiń!

— Tipti túlki de emespin. Túlki degen qandaı jaman ań ekenin bilesiń be? Kishkentaı ǵana beti, uzyn quıryǵy, denesi tolǵan las júni, sasyq ıisi bar. Qane, óziń ıiskep kórshi, mende sasyq ıis bar ma? — dep, qatty kúldi.

Men betimdi onyń denesinde hosh ıiske japsyryp, omyraýyna jetkenimde basym aınalyp ketti. Kıim-kesheginiń ózi betimdi salqyndata sıpaıtyny ǵajap.

— Túlki sulý qyzdyń keıpine ene alady, biraq, quıyrshyǵy qalyp qoıady dep úlkender aıtqan áńgimeni esime túsirdim. Sonymen álgi qyzǵa aıttym:

— Sen batylyń kelse, maǵan quıryǵyńdy sıpat, eger quıyrshyǵyń joq bolsa, seniń adam balasy ekendigińe seneıin!

— Pále bala, meni myqtamaqsyń ǵoı? — dep, qyz daýys kóterdi.

— Sıpatýdan qoryqsań, onda sen túlkisiń! — dep, men týrasyn aıttym.

— Jaraıdy, men saǵan sıpataıyn. Aqyryn sıpaısyń ǵoı. Eger aýyrtsań men seni ózenge laqtyra salamyn, bilip qoı!

Ol kóılegin túrip, meniń qolymdy engizdi. Onyń terisi maıda jup-jumsaq ári domalana artqa qaraı shoshaıǵan úlken bógsesinde quıyrshyq bolmady. Qyz maǵan qaraı burylyp:

— Quıyrshyq bar ma eken, joq pa eken? — dep, surady.

— Joq.

— Onda meni taǵy da túlki deısiń be?

— Joq, — degenimde ol qyz saýsaǵymen basymdy aqyryp nuqyp:

— Kishkentaı bola tura aqyldy, taǵy qýlyǵyn qarashy! — dedi.

— Sen túlki de, sý perisi de emessiń, sonda kimsiń?

— Adammyn.

— Sen sekildi osyndaı minsiz taza, hosh ıisti óte sulý arý qalaı adam bola alady?

— Kishkentaı tentegim, qazir sen uqpaısyń. Jıyrma bes jyldan keıin shyǵys ólkeniń bir aralynda men senimen taǵy da ushyrasamyn, sol kezde túsinersiń.

Qyz qulaǵynyń joǵary jaǵyndaǵy gúldi sýyryp alyp, maǵan úrletti, qolyn mańdaıyma tıgizdi.

— Sen sezimtal, júregiń taza, kókiregiń oıaý balasyń. Meniń sózimdi esińde saqta! Múmkindik der kezinde keledi, oǵan úlgerseń tańǵajaıypqa tap bolasyń! — degeninde meniń eki kózim jumylyp, uıqy men tús álemine qalyqtap júre berdim.

Oıanǵanymda kún shyǵyp, ózen ıirimindegi qamys qyzyl túspen jarqyrap, sheti men shegi kórinbeıtin egistik alqaby qandy muhıt ispetti tolqyp jatty. Osy sátte sonaý alysta bir top adam meniń atymdy atap shaqyryp jatqany qulaqqa shalyndy. Men aıǵaı salyp, jaýap qatqanymda tym keshikpeı ákem, sheshem, jeńgem, nemere aǵam egistiktiń kelesi jaǵynan shyǵa keldi. Olardyń arasynda Toǵyzynshy nemere aǵam da kórindi. Ol qos qoldap turyp meni alqymnan aldy:

— Sen sonymen qaıda joq bolyp kettiń? — dep, ashýlana surady.

Nemere aǵamnyń aıtýyna qaraǵanda, men biz aýyldan shyqqan soń egistik alqabyna jetippiz. Sonda, ol taıyp jyǵylyp qaıta turǵanda men de, sham da joq bolyp ketippiz. Abyrjyp, asyǵys-úsigis úıge barsa, árıne, onda da joqpyn. Úıdegilerdiń bári asyp-sasyp túni boıy meni izdese kerek.

— Men sizben birge boldym ǵoı — desem, ol:

— Qaıdaǵy joqty tantyma! — dep, bulqan-talqan boldy.

— Myna qaptaǵy ne nárse?

— Shaıan.

Toǵyzynshy nemere aǵam qaptyń aýzyn býǵan shópti julyp alyp, ashqanda álgi alyp deneli shaıandar eńbektep shyǵa keldi.

— Sen ustadyń ba? — dep, tańdana suraǵanda men eshteńe demedim.

Osy jazda, Sıngapýrdaǵy bir saýda ortalyǵynda dosymmen birge qyzyma kıim almaq bolyp, ońdy-soldy kezip júrgenimde kenet keremet bir jupar ıis murnymdy jaryp jibere jazdady. Iistiń baǵytymen baıqap qarasam, kıim aýystyratyn bólmeden túri kúzde týǵan aıdaı, qasy qarlyǵashtyń quıyrshyǵyndaı, qos janary juldyzdaı sáýle shashqan bir arý bıleýden beter qalqyp shyǵa keldi. Ol maǵan erekshe ystyq sezimmen kúlimsireı kóz tastady da, baıaý ǵana burylyp, qujynaǵan qalyń adamdar muhıtynyń ortasyna kirip, tolqyndaı qulashtap joq boldy.

Onyń kúlimsiregen keıpi ótkir jebedeı atylyp kelip kókiregime qadaldy da jaraqattap ketti. Júrek soǵysym jıilep, basym aınalyp maýjyrap kettim de qabyrǵaǵa súıenip uzaq turǵan soń ǵana zorǵa degende qalpyma keldim.

«Ne boldy?» degen dosymnyń suraǵyna kóńilim alaburtyp ketti de eshqandaı jaýap qata almadym. Meımanhanaǵa kelgen soń men álgi maǵan shaıan aýlap bergen qyzdy esime aldym. Qolymdy sozyp turyp, saýsaǵymdy búgip sanasam, dál jıyrma bes jyl ótipti. Barlyǵy sonyń aıtqandaı boldy, Sıngapýr degenimiz de shyǵystyń bir araly ǵoı.

Aýdarǵan: Qýandyq Shamahaıuly

---