Ulttyq teńge – bizdiń tarıhymyz jáne maqtanyshymyz
Qyzylorda agrarlyq tehnıkalyq koleji
Jetekshisi:«Ekonomıkalyq pánder» sıkly oqytýshysy Aıtpenbetova Gúljahan
baıandamashy: E - 22 oqý tobynyń stýdenti: Áshim Aıjan
Ulttyq teńge – bizdiń tarıhymyz jáne maqtanyshymyz
«Ulttyq valúta retindegi teńge, bizdiń elimizdiń tarıhynda óziniń rólin táýelsizdiktiń ekonomıkalyq negizi retinde ǵana atqarǵan joq. Keıbir jaǵynan alǵanda teńge – bul tarıhymyzdyń óziniń tolymdy bir bóligi, óz zamanynyń nysany».
QR Prezıdenti N. Nazarbaev
Eski monetalar týraly aıtqanda, adamdar kóz aldyna dóńgelek jáne jyltyraq bir zatty elestedi, al shyn máninde bul pishini múldem buzylǵan, túsi kógis tartqan mys kesekter.
Otyrar – bul Qazaqstan turǵyndary ǵasyrlary boıy paıdalanyp kelgen aqshanyń búkil tarıhy kórsetilgen ýaqyt aınasyndaı bolǵan ejelgi qala. Bul aqshalar meılinshe ártúrli bolatyn. Al ol ýaqytta aqsha reformasy qazirgi kezge qaraǵanda álde qaıda kóp boldy. Qazir qytaı ıýánin tek Almaty da ǵana kezdestirýge bolady. Oblys ortalyqtarynda múldem qajettiligi joq. Bul rette qytaı monetalary Qazaqstan aýmaǵynda alǵashqy paıdalana bastaǵan monetalar boldy. Olar ýshý dep atalady jáne arheologtar Otyrar alqabyndaǵy Mardan obasynan tapty. Olar bizdiń dáýirimizdiń kezeńine jatady.
Uly Jibek jolyndaǵy saýda barǵan saıyn órkendedi. Al onyń bizdiń jaq bóligindegi aqsha aınalysyn Qytaı qamtamasyz etti.
Alǵashqy teńgeler Ulybrıtanıada shyǵaryldy, sebebi banknotalardy shyǵarý úshin kelisim - shart iri aǵylshyn kompanıasymen jasaldy. Alǵashqy ýaqytta respýblıka qolma - qol aqshamen qamtamasyz etildi. Banknotalardyń paıda bolýymen bir mezgilde Óskemen qalasynda Úlbi metalýrgıa zaýytynda alǵashqy Qazaqstan monetalaryn shyǵarýǵa daıyndyq bastaldy.
Al, eldi qaǵaz aqshamen ózi qamtamasyz etýi úshin Almatyda banknota fabrıkasyn qurý sheshildi. Osy jónindegi sheshim 1992 jylǵy mamyrda qabyldandy jáne QR Prezıdentiniń «QR - nyń Ulttyq memlekettik bankiniń baspa fabrıkasyn qurý týraly» Jarlyǵynda belgilendi. «Qazaqstan teńge saraıy» RMK tirkeý týraly kýálikti1998 jylǵy qarashada aldy. Sonymen qatar shyǵarmashylyq, sol sıaqty tehnologıalyq sıpattaǵy uǵymdardy qamtıtyn ulttyq valútanyń bir tutastyǵy, birligi, valútanyń jalpy tujyrymdasy jáne dızaıny degen uǵymdar bar. Burynǵy banknotalar eldiń ekonomıkalyq damýynyń ár kezeńinde bolǵan bolatyn. Olar ár túrli kezeńde, ár túrli tehnıkalyq jaraqtandyrý kezinde sol kezde bolǵan tehnologıalardy eskere otyryp, jasaldy jáne shyǵaryldy.
1992 jyldyń 27 tamyzy kúni Ulttyq bank teńge kýpúrasynyń úlgilerin bekitti. Ertesine qazaq valútasyn ómirge keltirgen sýretshiler Tımýr Súleımenov, Meńdibaı Alın, Aǵymsaly Dúzelhanov, Qaırolla Ábjálelovter Anglıaǵa attandy. 1992 jyly teńge dızaınyndaǵy portretter bekitildi. Teńge Ulybrıtanıada basylyp shyqty. 1993 jyldyń 12 qarashasy kúni Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynda ulttyq valúta engizý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy. 1993 jyldyń 15 qarashasynda ulttyq valúta – TEŃGENİ engizý Qazaqstan Respýblıkasy ekonomıkalyq táýelsizdiginiń aıqyn kórinisi bolyp tabylady.
1993 jylǵy 15 qarashada Qazaqstannyń ulttyq valútasy — teńge aınalysqa engizildi. Eski aqshany qazaqstandyq teńgege aıyrbastaý 1993 jyly 15 qarashada saǵat 8. 00 - de bastalyp, 20 qarashada saǵat 20. 00 - de aıaqtaldy. Ulttyq Bank bastapqyda 1 teńgeni sol kezdegi myń rúblge baǵalaǵan bolatyn. Degenmen, elimizdiń saıası, áleýmettik máseleleri jáne memleketaralyq qatynastar eskerilip 1 teńge 500 somǵa bekitildi. Teńge birinshi aınalymǵa kirgen kúni 1 dollar 4, 75 teńge bolyp bekitildi.
Búgingi teńge tutastaı Qazaqstan men onyń barsha azamattarynyń derbes tirshiliginiń, memleket táýelsizdiginiń aıǵaǵy bolyp otyr. Ulttyq aqsha osy jyldar ishinde Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń qoldaýymen túrli qarjy daǵdarystaryna tótep berip qana qoımaı, jurtshylyq tarapynan ınvestısıalyq senimge de ıe boldy.
Tehnologıa degenimiz - qarqyndy túrde ózgerip otyrady, sondyqtan olardan qalyp qalmaý úshin, esep aıyrysý kezinde ár qunnyń kýpúrasyn qabyldaý qolaılylyǵy jáne nomınaldardy bir - birimen shatastyryp almaý úshin Ulttyq Bank kóp jyldar ishinde jeke nomınaldardy almastyrýdy júrgizip otyrdy. Ár el óz banknotalaryn basqalarǵa uqsas bolmaıtyndaı etip jasaýǵa tyrysady. Bul óziniń darashyldyǵyn, táýelsizdigin kórsetý úshin ǵana emes, eger ártúrli ulttyq valúta banknotalary bir - birine uqsas bolatyn bolsa, bolýy múmkin aldaý áreketterin boldyrmaý maqsatynda týyndaıdy. Jańa dızaın Qazaqstanda sońǵy jyldarda bolyp jatqan ózgeristerdi kórsetedi jáne Qazaqstannyń baı mádenı tarıhyn qazirgi zamanǵy dızaın elementterimen baılanystyra otyryp biriktiredi. Mysaly, banknotalarda jańa astana Astana qalasynyń kóz tartarlyq monýmenti Astana - Baıterek beınelengen. Bet jaǵynda memlekettik ánuran notalarynyń fragmenti, sondaı - aq memlekettik tý jáne eltańba beınelengen. Ulttyq valúta kúnnen - kúnge óz elimizde ǵana emes, odan tysqary jerlerde de senimdi bedelge ıe bola bastady. Óndiris damyǵan saıyn, elge shetel kapıtalynyń aǵyny ulǵaıyp, otandyq iri ınvestorlar paıda bolǵan saıyn ulttyq valúta da, sonymen qatar valúta rynogy da nyǵaıa tústi. Sonymen birge, ulttyq valútaǵa da senim arttyryldy.
2006 jylǵy banknotalarda arnaıy quraldarsyz anyqtalatyn, ıaǵnı kózge jáne jaryqqa kórinetin, sondaı - aq qolǵa seziletin eń kóp qorǵanysh elementteriniń múmkin sandary paıdalanyldy. Sonymen qatar arnaıy tehnıkalyq quraldardyń kómegimen tanylatyn jasyryn elementter de bar, biraq basty nazar aqsha belgisiniń tupnusqalyǵyn tez jáne jáı anyqtaýǵa baǵyttalǵan. Anaǵurlym tanymal qorǵanysh elementterden sý belgileri, biriktirilgen beıneler, optıkalyq ózgerip turatyn boıaýlar, mıkromátin jáne t. b. paıdalanylǵan. Sondaı - aq, banknotalar qandaı da bolmasyn nomınaldy qate qabyldaý múmkinshiligin joqqa shyǵarady, óıtkeni barlyq nomınaldar túsi boıynsha da, ólshemi boıynsha biri – birinen erekshelenedi. Banknotalardyń tús gammasy kez kelgen qundaǵy banknotalardy oń jáne tez tanıtyndaı bolyp tańdalǵan. Árbir kelesi nomınal aldyńǵy nomınaldan uzyndyǵy boıynsha 4 mm jáne eni boıynsha3 mm úlken. Banknotalardyń bet jaǵynda ortalyq bólikte qazirgi qazaqstandyq sáýlet óneriniń, konstrýktorlyq jáne ınjenerlik oıdyń jetistigi, táýelsiz Qazaqstan damýynyń sımvoly «Astana - Baıterek» monýmenti ornalasqan.
Banknotalardyń syrt jaǵynda elimizdiń aýmaǵynda ornalasqan landshafttar men sáýlet óneriniń qazirgi obektileri beınelengen. Olar Qazaqstan kartasynyń kontýrymen jıektelgen. Tómengi sol jaq bóliginde jáne joǵarǵy oń jaq bóliginde banknota nomınalynyń sandyq belgisi, al tómende ortada orys tilindegi áriptik belgi ornalasqan. Joǵarǵy orta tusynda«QAZAQSTAN ULTTYQ BANKİ» degen jazý jáne emıtent banktiń logotıpi basylǵan. TEŃGE – QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ ULTTYQ VALÚTASY.
Qazaqstan teńgesi Qazaqstannyń ejelgi tarıhy bar el ekendigin álemge tanytýda. Eren eńbek pen bolashaqqa umtylys saltanat qurǵan el retinde tanytýda! Teńge ulttyq valúta retinde bizdiń elimizdiń tarıhynda táýelsizdiktiń tek ekonomıkalyq negizi retinde mańyzdy ról atqaryp qana qoımaıdy. Teńge - bizdiń tarıhymyzdyń tolyq qandy bóligi, óz zamanynyń belgisi.
Jetekshisi:«Ekonomıkalyq pánder» sıkly oqytýshysy Aıtpenbetova Gúljahan
baıandamashy: E - 22 oqý tobynyń stýdenti: Áshim Aıjan
Ulttyq teńge – bizdiń tarıhymyz jáne maqtanyshymyz
«Ulttyq valúta retindegi teńge, bizdiń elimizdiń tarıhynda óziniń rólin táýelsizdiktiń ekonomıkalyq negizi retinde ǵana atqarǵan joq. Keıbir jaǵynan alǵanda teńge – bul tarıhymyzdyń óziniń tolymdy bir bóligi, óz zamanynyń nysany».
QR Prezıdenti N. Nazarbaev
Eski monetalar týraly aıtqanda, adamdar kóz aldyna dóńgelek jáne jyltyraq bir zatty elestedi, al shyn máninde bul pishini múldem buzylǵan, túsi kógis tartqan mys kesekter.
Otyrar – bul Qazaqstan turǵyndary ǵasyrlary boıy paıdalanyp kelgen aqshanyń búkil tarıhy kórsetilgen ýaqyt aınasyndaı bolǵan ejelgi qala. Bul aqshalar meılinshe ártúrli bolatyn. Al ol ýaqytta aqsha reformasy qazirgi kezge qaraǵanda álde qaıda kóp boldy. Qazir qytaı ıýánin tek Almaty da ǵana kezdestirýge bolady. Oblys ortalyqtarynda múldem qajettiligi joq. Bul rette qytaı monetalary Qazaqstan aýmaǵynda alǵashqy paıdalana bastaǵan monetalar boldy. Olar ýshý dep atalady jáne arheologtar Otyrar alqabyndaǵy Mardan obasynan tapty. Olar bizdiń dáýirimizdiń kezeńine jatady.
Uly Jibek jolyndaǵy saýda barǵan saıyn órkendedi. Al onyń bizdiń jaq bóligindegi aqsha aınalysyn Qytaı qamtamasyz etti.
Alǵashqy teńgeler Ulybrıtanıada shyǵaryldy, sebebi banknotalardy shyǵarý úshin kelisim - shart iri aǵylshyn kompanıasymen jasaldy. Alǵashqy ýaqytta respýblıka qolma - qol aqshamen qamtamasyz etildi. Banknotalardyń paıda bolýymen bir mezgilde Óskemen qalasynda Úlbi metalýrgıa zaýytynda alǵashqy Qazaqstan monetalaryn shyǵarýǵa daıyndyq bastaldy.
Al, eldi qaǵaz aqshamen ózi qamtamasyz etýi úshin Almatyda banknota fabrıkasyn qurý sheshildi. Osy jónindegi sheshim 1992 jylǵy mamyrda qabyldandy jáne QR Prezıdentiniń «QR - nyń Ulttyq memlekettik bankiniń baspa fabrıkasyn qurý týraly» Jarlyǵynda belgilendi. «Qazaqstan teńge saraıy» RMK tirkeý týraly kýálikti1998 jylǵy qarashada aldy. Sonymen qatar shyǵarmashylyq, sol sıaqty tehnologıalyq sıpattaǵy uǵymdardy qamtıtyn ulttyq valútanyń bir tutastyǵy, birligi, valútanyń jalpy tujyrymdasy jáne dızaıny degen uǵymdar bar. Burynǵy banknotalar eldiń ekonomıkalyq damýynyń ár kezeńinde bolǵan bolatyn. Olar ár túrli kezeńde, ár túrli tehnıkalyq jaraqtandyrý kezinde sol kezde bolǵan tehnologıalardy eskere otyryp, jasaldy jáne shyǵaryldy.
1992 jyldyń 27 tamyzy kúni Ulttyq bank teńge kýpúrasynyń úlgilerin bekitti. Ertesine qazaq valútasyn ómirge keltirgen sýretshiler Tımýr Súleımenov, Meńdibaı Alın, Aǵymsaly Dúzelhanov, Qaırolla Ábjálelovter Anglıaǵa attandy. 1992 jyly teńge dızaınyndaǵy portretter bekitildi. Teńge Ulybrıtanıada basylyp shyqty. 1993 jyldyń 12 qarashasy kúni Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynda ulttyq valúta engizý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy. 1993 jyldyń 15 qarashasynda ulttyq valúta – TEŃGENİ engizý Qazaqstan Respýblıkasy ekonomıkalyq táýelsizdiginiń aıqyn kórinisi bolyp tabylady.
1993 jylǵy 15 qarashada Qazaqstannyń ulttyq valútasy — teńge aınalysqa engizildi. Eski aqshany qazaqstandyq teńgege aıyrbastaý 1993 jyly 15 qarashada saǵat 8. 00 - de bastalyp, 20 qarashada saǵat 20. 00 - de aıaqtaldy. Ulttyq Bank bastapqyda 1 teńgeni sol kezdegi myń rúblge baǵalaǵan bolatyn. Degenmen, elimizdiń saıası, áleýmettik máseleleri jáne memleketaralyq qatynastar eskerilip 1 teńge 500 somǵa bekitildi. Teńge birinshi aınalymǵa kirgen kúni 1 dollar 4, 75 teńge bolyp bekitildi.
Búgingi teńge tutastaı Qazaqstan men onyń barsha azamattarynyń derbes tirshiliginiń, memleket táýelsizdiginiń aıǵaǵy bolyp otyr. Ulttyq aqsha osy jyldar ishinde Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń qoldaýymen túrli qarjy daǵdarystaryna tótep berip qana qoımaı, jurtshylyq tarapynan ınvestısıalyq senimge de ıe boldy.
Tehnologıa degenimiz - qarqyndy túrde ózgerip otyrady, sondyqtan olardan qalyp qalmaý úshin, esep aıyrysý kezinde ár qunnyń kýpúrasyn qabyldaý qolaılylyǵy jáne nomınaldardy bir - birimen shatastyryp almaý úshin Ulttyq Bank kóp jyldar ishinde jeke nomınaldardy almastyrýdy júrgizip otyrdy. Ár el óz banknotalaryn basqalarǵa uqsas bolmaıtyndaı etip jasaýǵa tyrysady. Bul óziniń darashyldyǵyn, táýelsizdigin kórsetý úshin ǵana emes, eger ártúrli ulttyq valúta banknotalary bir - birine uqsas bolatyn bolsa, bolýy múmkin aldaý áreketterin boldyrmaý maqsatynda týyndaıdy. Jańa dızaın Qazaqstanda sońǵy jyldarda bolyp jatqan ózgeristerdi kórsetedi jáne Qazaqstannyń baı mádenı tarıhyn qazirgi zamanǵy dızaın elementterimen baılanystyra otyryp biriktiredi. Mysaly, banknotalarda jańa astana Astana qalasynyń kóz tartarlyq monýmenti Astana - Baıterek beınelengen. Bet jaǵynda memlekettik ánuran notalarynyń fragmenti, sondaı - aq memlekettik tý jáne eltańba beınelengen. Ulttyq valúta kúnnen - kúnge óz elimizde ǵana emes, odan tysqary jerlerde de senimdi bedelge ıe bola bastady. Óndiris damyǵan saıyn, elge shetel kapıtalynyń aǵyny ulǵaıyp, otandyq iri ınvestorlar paıda bolǵan saıyn ulttyq valúta da, sonymen qatar valúta rynogy da nyǵaıa tústi. Sonymen birge, ulttyq valútaǵa da senim arttyryldy.
2006 jylǵy banknotalarda arnaıy quraldarsyz anyqtalatyn, ıaǵnı kózge jáne jaryqqa kórinetin, sondaı - aq qolǵa seziletin eń kóp qorǵanysh elementteriniń múmkin sandary paıdalanyldy. Sonymen qatar arnaıy tehnıkalyq quraldardyń kómegimen tanylatyn jasyryn elementter de bar, biraq basty nazar aqsha belgisiniń tupnusqalyǵyn tez jáne jáı anyqtaýǵa baǵyttalǵan. Anaǵurlym tanymal qorǵanysh elementterden sý belgileri, biriktirilgen beıneler, optıkalyq ózgerip turatyn boıaýlar, mıkromátin jáne t. b. paıdalanylǵan. Sondaı - aq, banknotalar qandaı da bolmasyn nomınaldy qate qabyldaý múmkinshiligin joqqa shyǵarady, óıtkeni barlyq nomınaldar túsi boıynsha da, ólshemi boıynsha biri – birinen erekshelenedi. Banknotalardyń tús gammasy kez kelgen qundaǵy banknotalardy oń jáne tez tanıtyndaı bolyp tańdalǵan. Árbir kelesi nomınal aldyńǵy nomınaldan uzyndyǵy boıynsha 4 mm jáne eni boıynsha3 mm úlken. Banknotalardyń bet jaǵynda ortalyq bólikte qazirgi qazaqstandyq sáýlet óneriniń, konstrýktorlyq jáne ınjenerlik oıdyń jetistigi, táýelsiz Qazaqstan damýynyń sımvoly «Astana - Baıterek» monýmenti ornalasqan.
Banknotalardyń syrt jaǵynda elimizdiń aýmaǵynda ornalasqan landshafttar men sáýlet óneriniń qazirgi obektileri beınelengen. Olar Qazaqstan kartasynyń kontýrymen jıektelgen. Tómengi sol jaq bóliginde jáne joǵarǵy oń jaq bóliginde banknota nomınalynyń sandyq belgisi, al tómende ortada orys tilindegi áriptik belgi ornalasqan. Joǵarǵy orta tusynda«QAZAQSTAN ULTTYQ BANKİ» degen jazý jáne emıtent banktiń logotıpi basylǵan. TEŃGE – QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ ULTTYQ VALÚTASY.
Qazaqstan teńgesi Qazaqstannyń ejelgi tarıhy bar el ekendigin álemge tanytýda. Eren eńbek pen bolashaqqa umtylys saltanat qurǵan el retinde tanytýda! Teńge ulttyq valúta retinde bizdiń elimizdiń tarıhynda táýelsizdiktiń tek ekonomıkalyq negizi retinde mańyzdy ról atqaryp qana qoımaıdy. Teńge - bizdiń tarıhymyzdyń tolyq qandy bóligi, óz zamanynyń belgisi.
You Might Also Like
-
Mańǵystaý oblysy, Beıneý aýdany.
