InfoHub Logo

Únemdeı bilemiz be?
Maqsaty: Oqýshylardyń únem týraly túsinikterin keńeıtý, Oı - óristerin, tildik qoryn damytý, Únemdeı bilýge uqyptylyqqa tárbıeleý.
Túri: aralas
Kórnekiligi: slaıd, ınteraktıvti taqta

Sabaqtyń barysy
Psıhologıalyq daıyndyq
Jumbaq sheshý. Sheshýi boıynsha 3 topqa bólý.
- Biz nege energıa, sý, aqsha toptaryna bólindik?
- Iá biz búgin únemdeý týraly aıtamyz.
- Energıany qalaı únemdeımiz?
- Sýdy qalaı únemdeımiz?
- Aqshany qalaı únemdeımiz?

Múltfılm kórsetý
Elektr energıasyn únemdeýdiń tıimdi tásilderi:
1. Kúndelikti úıde óz esepteý quraly arqyly keı elektr quraldary kóp elektr energıasyn jumsaıdy, sony taldaý jasap, ol taýardan bas tartý kerek.
2. Eger úıde eski elektr jelileri bolsa, tez arada aýystyrý kerek, bul elektr energıasyn únemdeýge birden - bir kómegin tıgizedi.
3. Jaryqtaný deńgeıin týralap otyratyn quraldarmen jabdyqtaý.
4. Ǵımarattan shyqqanda jaryqty óshirý kerek. Biz oılaımyz 20 - 30 mınýt qosýly bolsa esh nárse bolmaıdy dep, oǵan jol bermeýimiz kerek.
5. Quraldardy toq kózine esh ýaqytta qaldyrýǵa bolmaıdy.
6. Jańa tehnıka alǵan kezde onyń qýaty men energıany tıimdi paıdalaný klasyna qaraý kerek, bul otbasy búdjetine áseri bolýy ábden múmkin.

Sýdy únemdeý
Energıany únemdeý problemasy – sýdy únemdeýmen tyǵyz baılanysty, óıtkeni sýdy tutynýdy azaıtý túpkilikti ónim – taza sýdy alý jáne ony tutynýshyǵa jetkizýge qajetti energıa resýrstaryn azaıtýǵa ákeledi.
Sýdy únemdeýdi turmysta qoldanbas buryn ony tıimdi esepteýdi jolǵa qoıý qajet. Buǵan sýdy páterlik eseptegishtiń kórsetkishteri men aı saıynǵy tólem qujatynyń derekteri kómektesedi. Bul aqparatty taldaý sýdy jáne tıisinshe aqsha qarajatyn únemdeýdiń óz baǵdarlamasyn ázirleýge múmkindik beredi.
Sýdy únemdeýdiń eń tıimdi tásili krandardyń aqaýsyzdyǵy bolyp tabylady. Óıtkeni sireńke talynan sál qalyń sý aǵyny arqyly táýligine 300 lıtrge deıin sý aǵýy múmkin. Dýsh qabyldaý arqyly siz vana qabyldaýmen salystyrǵanda sýdy tutynýdy eki esege azaıtasyz. Dýsh qabyldaý kezinde sýdyń turaqty aǵyny mindetti emes. Kir jýý mashınasyn múmkindiginshe ony tolyq júktep, sýdy berýdiń qajetti deńgeıin belgileı otyryp paıdalanyńyz.
Ydystardy jýý kezinde krandy únemi ashyq qaldyrmańyz. Tolyqtaı ashyq krannan siz oılaǵannan kóp sý aǵatynyn este ustańyz, ıaǵnı mınýtyna – 15 lıtr.
Asúıdegi kranǵa «dýsh» úlgisindegi arnaıy qaqpaq - bólgish satyp alyp, ornatyńyz. Ydysty jýý kezinde sýdy tıimdi paıdalanýdy joǵarlatý esebinen onyń shyǵysy tómendeıdi (jýýdyń yńǵaılylyǵy úshin sý aǵyny az bolýy kerek).
Qolmen jýý kezinde rakovınanyń (ne ózge ydysty) birin jýý quralymen aralastyrylǵan sýmen toltyryńyz. Odan soń kelesi rakovınada jýý quraly sińgen ydysty jyly sýdyń bolmashy aǵynymen shaıyńyz. Bul tásil ydys jýýǵa ketetin sýdy tutynýdy 3 - 5 esege tómendetedi.
Ydys jýý mashınalaryn paıdalaný – qymbat bolǵanymen únemdeýdiń tıimdi tásili. Jýý sıkli kezinde sýdyń jumsalýy ydysty qolmen jýýmen salystyrǵanda birneshe esege tómen. Jýý sıkli ishinde energıa tutyný kranmen ydysty jýý kezindegi sýdy jylytý shyǵynan az.
Kókónister men jemisterdi kran sóndirýli kúıinde rakovınany sýmen toltyrý arqyly jýý kerek. Bir adamǵa únem: kúnine 10 lıtr sý.
Krannan aǵatyn aǵyn sý astynda ónimniń muzyn eritpeńiz. Durysy ónimdi muzdatqyshtan tońazytqyshqa aldyn ala qoıǵan jón.
Ár kúni sýdy únemdeýdiń eń bolmasa bir tásilin paıdalanyp kórseńiz Siz únemdi sezinetin bolasyz.

Kórinis Ekonomıkalyq esep:
Birde Qaırattyń anasy úıge renjip kelip, «Biz elektr energıasyn kóp jumsaımyz. Sondyqtan, shyǵynymyz ósip jatyr. Ne isteımiz?»,- dedi. Ákem:
«únemdeımiz. Bólmeden shyǵarda jaryqty sóndirip júrýden bastaımyz. Al saǵan Qaırat arnaıy ótinish: teledıdardy qyzyqty jáne paıdaly baǵdarlamalar bolǵan kezde ǵana kór. Ony kórshi bólmede uıyqtap jatqanda qosyp qoıýdyń qajeti joq!»,- dedi. Bir aıdan soń, kezekti tólem jasalǵanda, Qaırattyń anasy elektr energıasynyń kórsetkishi azaıǵanyn habarlady. Eger únemdegenge deıin kórsetkish 3 myń teńgeni qurasa, jaryqqa osy aqshanyń 45 %- y, teledıdarǵa 30 %- y ketse, Qaırattyń otbasy elektr energıasyna qansha tólegenin esepte. únemdeýdiń arqasynda otbasy jaryqqa shyǵynyn 20%- ǵa azaıtty, al teledıdarǵa burynǵy shyǵynnyń jartysy ketti. Otbasy qansha aqsha únemdedi?

Toppen jumys
«Men qalaı únemdeımin?» esse jazý
«Men qalaı únemdeımin?» sýret salý

Esińizde bolsyn!
1. Túrtip alyp otyryńyz.
Kez kelgen zatty satyp alǵanda, jazyp otyratyn kitapsha arnańyz. Tipti, jolyńyzǵa ketken 50 tıyndy da túrtip alyńyz. Aptanyń ne aıdyń sońynda kitapshańyzdy ashyp qarańyz. Bul óz - ózińizge esep berýdi úıretedi. Keıin bosqa ketken aqshańyzǵa ishińiz kúıip, aqshany únemdeýge daǵdylana bastaısyz.

2. Sý men qýat kózin únemdeńiz.
Jýynýǵa kem degende 3 mınýt ketedi. Osy ýaqyt ishinde krandaǵy qansha sý bostan - bosqa aǵyp ketetinine nazar salyńyz. Tis shaıǵanda, krandy tyıyp qoıyńyz. Kerek kezde ǵana, krandy aǵytyp turýǵa úırenińiz. Kranyńyz buzyla bastasa, dereý jóndetýge asyǵyńyz. Sebebi, kran buzylǵanda, kóp sý tekke aǵyp ketedi. Túnde jatarda bólmelerdi aralap, jaryqtyń sóngenin qadaǵalańyz. Jaryqty jaǵyp qoıyp, uıyqtap ketetin kezder álbette, az emes. Mine, dál osy sátter qaltańyzdy jaımen juqarta beredi. Sondaı - aq, qýat kózin kerek etetin zattardy paıdalanǵanda da, muqıat bolyńyz. Mysaly, útiktep otyrǵanda, telefon shyryldasa, útikti sýyryp baryp, telefonǵa júgirińiz.

3. Tamaq satyp alǵanda...
Zertteýshilerdiń aıtýynsha, álemdegi adamdardyń basym kópshiligi tamaqty tońazytqyshqa saqtap qoıyp, keıin ony paıdalanbaı - aq, laqtyra salady eken. Paıdasyz bolyp qalǵan soń, laqtyrmaǵanda qaıtsin?! Iaǵnı, kóp tamaq satyp alǵan soń, azyq taýsylǵansha saqtalyp turǵan tamaqtar jeýge jaramsyz bolyp qalady. Mysaly, qarapaıym kartopty kóp etip alsańyz, móshektiń astynda qalyp qoıǵan kartoptar kún ótken saıyn shirı beredi. Keıin ony paıdalanbaı - aq, laqtyrýǵa týra keledi. Sondyqtan, tamaq satyp alǵanda óte uqypty bolyńyz.

4. Óz - ózińizge shekteý qoıa bilińiz
Qarnyńyz ash bolsa, basqa áńgime, al qarnyńyz toq bolsa, tátti almaǵa qyzyǵyp, ony satyp almańyz. Kez kelgen zatty satyp almas buryn, baǵalaryn salystyryńyz. Bul sizdiń sarańdyǵyńyz emes, saýattylyǵyńyz.
Bekitý

Ýtebalıeva Gýlbaram Magjanovna
№46 JOBBM bastaýysh synyp muǵalimi
Oral qalasy