HH ǵ. basyndaǵy Qazaqstanda qoǵamdaǵy saıası úrdister
Qazaqstan tarıhy 9 synyp
Taqyryby:§1 HH ǵ. basyndaǵy Qazaqstanda qoǵamdaǵy saıası úrdister.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: HH ǵasyrdyń basyndaǵy Qazaqstandaǵy qoǵamdyq - saıası úderister, Qazaqstandaǵy panıslamızm jáne pantúrkishildik, Qazaqstandaǵy ulttyq - demokratıalyq qozǵalystar, Memlekettik Dýma jumysyna qyrǵyz (qazaq) oblystarynan ókilderdiń qatysýy (Á. Bókeıhanov,. Baıtursynov, M. Dýlatov, B. Qarataev, M. Tynyshpaev, M. Shoqaı), saıası basylymdardyń damýy («Qazaq» gazeti, «Aıqap» jýrnaly); Qazaqstandaǵy 1916 jylǵy ult - azattyq qozǵalys, birinshi dúnıejúzilik soǵys jáne 1916 j. 25 maýsymdaǵy «buratanalardy» tyl jumysyna alý týraly Jarlyq, 1916 jylǵy ult - azattyq qozǵalystyń sebepteri, ult – azattyq qozǵalystyń negizgi kezeńderi, taralǵan aýdandary, áleýmettik negizi taqyrypty tereńirek qaıtalap, bekitý.
Tárbıelik: Ult zıalylarynyń ustanǵan baǵytyn túsindirip, alash zıalylarynyń ustanǵan baǵyty halyqtyń aman qalýy, onyń etnıkalyq tutastyǵyn saqtaý ıdeıasy bolǵanyn túsindirý arqyly oqýshylar boıynda eljandylyq, otanshyldyq qasıetterin shyńdaý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń azattyq kúreske basshylyq etken tarıhı qaıratkerlerge baılanysty óz pikirlerin, kózqarastaryn aıta bilý daǵdylaryn qalyptastyrý.
Kórneki quraldar: «Qazaqstandaǵy 1916 j. ult - azattyq qozǵalys» kartasy. Kóterilis basshylarynyń sýretteri men derekteri.
A. Baıtursynovtyń sózi: «Qazak ultynyń ómir súrýiniń ózi problemaǵa aınaldy».
Sabaqtyń túri: Aralas
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi ıgerý.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, taldaý, suraq - jaýap. Test
Sabaq jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Amandasý
Synypty túgendeý
Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý
İİ. Jańa sabaq
1. Qozǵalystyń sebepteri jáne bastalýy.
Epıgraf: A. Baıtursynov: «Qazaq ultynyń ómir súrýiniń ózi problemaǵa aınaldy».
20 ǵ. Qazaqstan úshin Reseı ımperıasyna tutastaı bodandyqqa kóshýimen erekshelenedi. Osy ǵasyrda ol shıkizat óndiretin iri saýda rynogy boldy. Bul ult - azattyq qozǵalys qazaq halqynyń bostandyq, táýelsizdik úshin birneshe ǵasyrǵa sozylǵan otarshyldyqqa qarsy júrgizgen azattyq kúresiniń jalǵasy. 1914 j. bastalǵan Birinshi dúnıejúzilik soǵys meml - ń, ásirese Reseı eńbekshi halyqtarynyń jaǵdaıyn nasharlatty. 1916 j. soǵystyń qyzǵan kezi edi. Ol soǵys qarýlaryn aıtpaǵannyń ózinde shıkizatty, azyq - túlikti, materıaldyq baılyqty qajet etti. Reseı sheneýnikteriniń qazaq halqynyń quqyǵyn qorlaý, basyp — janyshtaý, túrli zorlyq - zombylyq jasaý kúsheıdi.
Kóterilistiń negizgi sebepteri:
Patshanyń otarlaý saıasatynyń tıimsizdigi, orystandyrý saıasaty, alym - salyqtyń artýy, qazaqtardyń kóp jerlerinen aırylýy, 1916 j. 25 maýsymdaǵy Qaz - ń, Ortalyq Azıanyń, jáne ishinara Sibirdiń 19 - 43 jas aralyǵyndaǵy «buratana» er azamattaryn tyl jumysyna «rekvızısıalaý týraly» Jarlyǵy kóterilis oqıǵalarynyń bastalýyna sebep, syltaý boldy.
1. Qozǵalystyń maqsaty:
qazaq halqyna ulttyq jáne saıası bostandyq áperý. Qozǵ - ń qozǵaýshy kúshi: qazaq sharýalary, jumysshylar, kedeıler, qolónershiler. Qatysty: baılar, bolys basqarýshylar, bıler. Demokratıashyl zıalylardyń ókilderi.
Sıpaty: ult - azattyq.
2. Qozǵalystyń bastalýy men basshylary. Qozǵalys týraly qazaq qoǵamyndaǵy sol kezdegi kózqarastar.
Qazaq zıalylarynyń eki túrli kózqarasy boldy kóteriliske:
1 top: Qazaq zıalylarynyń batyl ókilderi - Toqash Bokın, J. Nıazbekov, T. Rysqulov, Á Jangeldın, S. Meńdeshev, B, Almanov, t. b. patsha jarlyǵyna batyl qarsy shyqty jáne halyqty qolǵa qarý alyp, qarsylyq jasaýǵa shaqyrdy.
2 top: «Qazaq» gazetiniń tóńiregine birikken lıberal - demokratıashyl zıalylardyń jetekshileri - A. Baıtursynuly, Á. Bókeıhanov, M. Dýlatuly, t. b. halyqty Jarlyqty oryndaýǵa qarsylyq kórsetpeýge shaqyrdy. Qarsy shyqqan jaǵdaıda qarýsyz myńdaǵan halyq patsha ókimetiniń jazalaý sharalarynyń qurbany bolady dep eseptedi.
4. Qozǵalystyń Jetisý men Torǵaıdaǵy ortalyǵy. Oqıǵalardyń barysy jóninde aıtý.
Jetisýda – kóterilis basshysy Bekbolat Áshekeev, T. Bokın.
Vernyı ýeziniń Úlkensaz degen jerinde 11 bolystan 5 myńdaı adam qatysty. Shildeniń 17 - si onda áskerı jaǵdaı qalyptasty. Sydarıa obl. Álıe ata ýezi, Merke aımaǵy oshaǵy boldy. B. Áshekeevtiń ómirimen tanystyrý. Qozǵalystyń Torǵaı ýezindegi kóteriliske Ábdiǵappar Janbosynov, A. Imanov, Á. Jangeldınder basshylyq etti. Olar kóterilisshilerdi óskerı tártipke úıretti, Azamattyq bılik ornady. Óskerı keńes janynda arnaıy adamdar kóter - di azyq - túlikpen, qarý - jaraqpen qamtamasyzdandyryp turdy. Ustahanalarda qylysh, qanjar, semser, qarýlar jasaldy. Kóterilis bolǵan jerler: Tatyr, Aqshyǵanaq, Doǵal - Úrpek, Kúıik, Batpaqqara aýdanynda boldy.
5. Qozǵalystyń jeńilý sebepteri, jeńilistiń zardaptary, tarıhı mańyzy.
1916 j. qozǵalys jeńilý sebepteri:
- uıymshyldyqtyń nasharlyǵynda, bas kóterýdiń bytyrańqylyǵynda;
- shaıqasýshy jaqtardyń kúshiniń múlde teń emestiginde;
- ústem tap ókilderiniń turaqsyzdyǵy, opasyzdyǵy;
- patsha ókimetiniń qonys aýdaryp kelgenderdiń aýqatty
toptarynan Jetisýdaǵy qazaq, qyrǵyz kóterilisshilerin basý úshin qarýly otrádtar qurǵany da áserin tıgizdi.
Zardaptary:
- Tek kedeı jastary ǵana alyndy.
- Qazaq azmattary patshanyń arzan jumys kúshine aınaldy.
- Bılik basyndaǵylarǵa, baı balalaryna jeńildik berilýi;
- Qazaq azamattarynyń ıyǵyna aýyr júk tústi.
- Ata - analary balalarynan aırylǵysy kelmedi, Halyq kúızeldi.
Tarıhı mańyzy:
1916 j. qozǵalys 19 ǵ. 30 - 40 j. Kenesary Qasymuly bastaǵan ult - azattyq kóterilisten keıingi Qazaqstannyń barlyq aımaqtaryn qamtyǵan búkilqazaqtyq sıpaty bar asa zar kóterilis boldy. Onyń san ǵasyrǵa sozylǵan bostandyq, táýelsizdik jolyndaǵy azattyq úshin kúresindegi alar orny erekshe. Buǵn qazaqtarmen qatar qyrǵyzdar, uıǵyrlar, ózbekter qatysty. Jańa batyrlar esimderimen tolyqtyryldy.
IV. Sabaqty bekitý.
Ashyq test
1. Patsha jarlyǵy boıynsha Dala ólkesi men Túrkistannan:
A) 500 myń adam alý kózdeldi
V) 300 myń adam alý kózdeldi
B) 400 myń adam alý kózdeldi
D) 100 myń adam alý kózdeldi
2. Qazaq aqsúıekterin qara jumysqa shaqyrýdan bosatý týraly qupıa buıryǵy:
A) 1916 jyly 23 tamyzda;
V) 1916jyly 15 jeltoqsanda;
B) 1916 jyly 25 maýsymda;
D) 1917 jyly 27 aqpanda
3. XX basynda zıalylar arasynda ult - azattyq ıdeıasyn taratýshy, Reseıdiń lıberal - demokratıalyq qozǵalysynyń qaıratkeri.
A) A. Baıtursynov.
V) Á. Bókeıhanov.
S) T. Rysqulov.
D) S. Smaǵulov.
4. 1916 jylǵy ult - azattyq kóterilis kezindegi Sherýbaı - Nura bolysynyń hany bolyp saılanǵan:
A) Ospan Shonov
V) Sáken Seıfýllın
S) Nurlan Qıashev
E) Bekbolat Áshekeev
5. Óziniń urys júrgizý taktıkasymen erekshelengen ult - azattyq kóterilistiń qolbasshysy:
A) A. Imanov.
V) A. Baıtursynov.
S) Á. Bókeıhanov.
D) S. Meńdeshev.
Taqyryby:§1 HH ǵ. basyndaǵy Qazaqstanda qoǵamdaǵy saıası úrdister.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: HH ǵasyrdyń basyndaǵy Qazaqstandaǵy qoǵamdyq - saıası úderister, Qazaqstandaǵy panıslamızm jáne pantúrkishildik, Qazaqstandaǵy ulttyq - demokratıalyq qozǵalystar, Memlekettik Dýma jumysyna qyrǵyz (qazaq) oblystarynan ókilderdiń qatysýy (Á. Bókeıhanov,. Baıtursynov, M. Dýlatov, B. Qarataev, M. Tynyshpaev, M. Shoqaı), saıası basylymdardyń damýy («Qazaq» gazeti, «Aıqap» jýrnaly); Qazaqstandaǵy 1916 jylǵy ult - azattyq qozǵalys, birinshi dúnıejúzilik soǵys jáne 1916 j. 25 maýsymdaǵy «buratanalardy» tyl jumysyna alý týraly Jarlyq, 1916 jylǵy ult - azattyq qozǵalystyń sebepteri, ult – azattyq qozǵalystyń negizgi kezeńderi, taralǵan aýdandary, áleýmettik negizi taqyrypty tereńirek qaıtalap, bekitý.
Tárbıelik: Ult zıalylarynyń ustanǵan baǵytyn túsindirip, alash zıalylarynyń ustanǵan baǵyty halyqtyń aman qalýy, onyń etnıkalyq tutastyǵyn saqtaý ıdeıasy bolǵanyn túsindirý arqyly oqýshylar boıynda eljandylyq, otanshyldyq qasıetterin shyńdaý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń azattyq kúreske basshylyq etken tarıhı qaıratkerlerge baılanysty óz pikirlerin, kózqarastaryn aıta bilý daǵdylaryn qalyptastyrý.
Kórneki quraldar: «Qazaqstandaǵy 1916 j. ult - azattyq qozǵalys» kartasy. Kóterilis basshylarynyń sýretteri men derekteri.
A. Baıtursynovtyń sózi: «Qazak ultynyń ómir súrýiniń ózi problemaǵa aınaldy».
Sabaqtyń túri: Aralas
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi ıgerý.
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, taldaý, suraq - jaýap. Test
Sabaq jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Amandasý
Synypty túgendeý
Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý
İİ. Jańa sabaq
1. Qozǵalystyń sebepteri jáne bastalýy.
Epıgraf: A. Baıtursynov: «Qazaq ultynyń ómir súrýiniń ózi problemaǵa aınaldy».
20 ǵ. Qazaqstan úshin Reseı ımperıasyna tutastaı bodandyqqa kóshýimen erekshelenedi. Osy ǵasyrda ol shıkizat óndiretin iri saýda rynogy boldy. Bul ult - azattyq qozǵalys qazaq halqynyń bostandyq, táýelsizdik úshin birneshe ǵasyrǵa sozylǵan otarshyldyqqa qarsy júrgizgen azattyq kúresiniń jalǵasy. 1914 j. bastalǵan Birinshi dúnıejúzilik soǵys meml - ń, ásirese Reseı eńbekshi halyqtarynyń jaǵdaıyn nasharlatty. 1916 j. soǵystyń qyzǵan kezi edi. Ol soǵys qarýlaryn aıtpaǵannyń ózinde shıkizatty, azyq - túlikti, materıaldyq baılyqty qajet etti. Reseı sheneýnikteriniń qazaq halqynyń quqyǵyn qorlaý, basyp — janyshtaý, túrli zorlyq - zombylyq jasaý kúsheıdi.
Kóterilistiń negizgi sebepteri:
Patshanyń otarlaý saıasatynyń tıimsizdigi, orystandyrý saıasaty, alym - salyqtyń artýy, qazaqtardyń kóp jerlerinen aırylýy, 1916 j. 25 maýsymdaǵy Qaz - ń, Ortalyq Azıanyń, jáne ishinara Sibirdiń 19 - 43 jas aralyǵyndaǵy «buratana» er azamattaryn tyl jumysyna «rekvızısıalaý týraly» Jarlyǵy kóterilis oqıǵalarynyń bastalýyna sebep, syltaý boldy.
1. Qozǵalystyń maqsaty:
qazaq halqyna ulttyq jáne saıası bostandyq áperý. Qozǵ - ń qozǵaýshy kúshi: qazaq sharýalary, jumysshylar, kedeıler, qolónershiler. Qatysty: baılar, bolys basqarýshylar, bıler. Demokratıashyl zıalylardyń ókilderi.
Sıpaty: ult - azattyq.
2. Qozǵalystyń bastalýy men basshylary. Qozǵalys týraly qazaq qoǵamyndaǵy sol kezdegi kózqarastar.
Qazaq zıalylarynyń eki túrli kózqarasy boldy kóteriliske:
1 top: Qazaq zıalylarynyń batyl ókilderi - Toqash Bokın, J. Nıazbekov, T. Rysqulov, Á Jangeldın, S. Meńdeshev, B, Almanov, t. b. patsha jarlyǵyna batyl qarsy shyqty jáne halyqty qolǵa qarý alyp, qarsylyq jasaýǵa shaqyrdy.
2 top: «Qazaq» gazetiniń tóńiregine birikken lıberal - demokratıashyl zıalylardyń jetekshileri - A. Baıtursynuly, Á. Bókeıhanov, M. Dýlatuly, t. b. halyqty Jarlyqty oryndaýǵa qarsylyq kórsetpeýge shaqyrdy. Qarsy shyqqan jaǵdaıda qarýsyz myńdaǵan halyq patsha ókimetiniń jazalaý sharalarynyń qurbany bolady dep eseptedi.
4. Qozǵalystyń Jetisý men Torǵaıdaǵy ortalyǵy. Oqıǵalardyń barysy jóninde aıtý.
Jetisýda – kóterilis basshysy Bekbolat Áshekeev, T. Bokın.
Vernyı ýeziniń Úlkensaz degen jerinde 11 bolystan 5 myńdaı adam qatysty. Shildeniń 17 - si onda áskerı jaǵdaı qalyptasty. Sydarıa obl. Álıe ata ýezi, Merke aımaǵy oshaǵy boldy. B. Áshekeevtiń ómirimen tanystyrý. Qozǵalystyń Torǵaı ýezindegi kóteriliske Ábdiǵappar Janbosynov, A. Imanov, Á. Jangeldınder basshylyq etti. Olar kóterilisshilerdi óskerı tártipke úıretti, Azamattyq bılik ornady. Óskerı keńes janynda arnaıy adamdar kóter - di azyq - túlikpen, qarý - jaraqpen qamtamasyzdandyryp turdy. Ustahanalarda qylysh, qanjar, semser, qarýlar jasaldy. Kóterilis bolǵan jerler: Tatyr, Aqshyǵanaq, Doǵal - Úrpek, Kúıik, Batpaqqara aýdanynda boldy.
5. Qozǵalystyń jeńilý sebepteri, jeńilistiń zardaptary, tarıhı mańyzy.
1916 j. qozǵalys jeńilý sebepteri:
- uıymshyldyqtyń nasharlyǵynda, bas kóterýdiń bytyrańqylyǵynda;
- shaıqasýshy jaqtardyń kúshiniń múlde teń emestiginde;
- ústem tap ókilderiniń turaqsyzdyǵy, opasyzdyǵy;
- patsha ókimetiniń qonys aýdaryp kelgenderdiń aýqatty
toptarynan Jetisýdaǵy qazaq, qyrǵyz kóterilisshilerin basý úshin qarýly otrádtar qurǵany da áserin tıgizdi.
Zardaptary:
- Tek kedeı jastary ǵana alyndy.
- Qazaq azmattary patshanyń arzan jumys kúshine aınaldy.
- Bılik basyndaǵylarǵa, baı balalaryna jeńildik berilýi;
- Qazaq azamattarynyń ıyǵyna aýyr júk tústi.
- Ata - analary balalarynan aırylǵysy kelmedi, Halyq kúızeldi.
Tarıhı mańyzy:
1916 j. qozǵalys 19 ǵ. 30 - 40 j. Kenesary Qasymuly bastaǵan ult - azattyq kóterilisten keıingi Qazaqstannyń barlyq aımaqtaryn qamtyǵan búkilqazaqtyq sıpaty bar asa zar kóterilis boldy. Onyń san ǵasyrǵa sozylǵan bostandyq, táýelsizdik jolyndaǵy azattyq úshin kúresindegi alar orny erekshe. Buǵn qazaqtarmen qatar qyrǵyzdar, uıǵyrlar, ózbekter qatysty. Jańa batyrlar esimderimen tolyqtyryldy.
IV. Sabaqty bekitý.
Ashyq test
1. Patsha jarlyǵy boıynsha Dala ólkesi men Túrkistannan:
A) 500 myń adam alý kózdeldi
V) 300 myń adam alý kózdeldi
B) 400 myń adam alý kózdeldi
D) 100 myń adam alý kózdeldi
2. Qazaq aqsúıekterin qara jumysqa shaqyrýdan bosatý týraly qupıa buıryǵy:
A) 1916 jyly 23 tamyzda;
V) 1916jyly 15 jeltoqsanda;
B) 1916 jyly 25 maýsymda;
D) 1917 jyly 27 aqpanda
3. XX basynda zıalylar arasynda ult - azattyq ıdeıasyn taratýshy, Reseıdiń lıberal - demokratıalyq qozǵalysynyń qaıratkeri.
A) A. Baıtursynov.
V) Á. Bókeıhanov.
S) T. Rysqulov.
D) S. Smaǵulov.
4. 1916 jylǵy ult - azattyq kóterilis kezindegi Sherýbaı - Nura bolysynyń hany bolyp saılanǵan:
A) Ospan Shonov
V) Sáken Seıfýllın
S) Nurlan Qıashev
E) Bekbolat Áshekeev
5. Óziniń urys júrgizý taktıkasymen erekshelengen ult - azattyq kóterilistiń qolbasshysy:
A) A. Imanov.
V) A. Baıtursynov.
S) Á. Bókeıhanov.
D) S. Meńdeshev.
You Might Also Like
