InfoHub Logo

Cاباقتىڭ تاقىرىبى: ەنەرگيا. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ جانە ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اينالۋ زاڭى.

ماقساتى:

ەنەرگيا تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تەرەڭدەتۋ.

-«كۇي» ۇعىمىن قالىپتاستىرۋ.

-كۇي پارامەترلەرىمەن تانىستىرۋ.

-مەحانيكالىق ەنەرگيا جانە ونىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، انىقتاما بەرۋ.

-ەنەرگيانى سيپاتتايتىن ورنەكتەر مەن ولاردىڭ شامالارىن انىقتاۋ.

.بىلىمدىك  ماقساتى: وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەي الۋ مۇمكىندىگىن دامىتۋ، وقۋ ماتەريالىن  وڭدەۋدىڭ جەكەلەنگەن تاسىلدەرى ارقىلى جۇمىس ىستەي بىلۋگە ۇيرەتۋ.

دامىتۋ ماقساتى: ەستە قالدىرۋ، شاپشاڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.

تاربيەلىك ماقساتى: عىلىمي دۇنيەتانىمىن ارتتىرۋ، العان ءبىلىمدى ومىردە پايدالانا ءبىلۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ەڭبەككە باۋلۋ، عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.

ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.

ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، دەربەس كومپيۋتەر، وقۋلىق،

ساباقتىڭ ءادىسى: ۆەنن دياگرامماسى، «ىستىق ورىندىق» ستراتەگياسى، «اۆتوبۋس ايالداماسى»، «زيگزاگ» ستراتەگياسى،

 ساباقتىڭ بارىسى:

• ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋى، دايارلىعى، توپتى قۇراستىرۋ، توپتىڭ مودەراتورىن سايلاۋ

ءۇي تاپسىرماسىن «ىستىق ورىندىق» ستراتەگياسىن قولدانىپ،  سۇراۋ.

 1.زىمىران قالاي قوزعالادى؟

2.رەاكتيۆتى قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟

3.رەاكتيۆتى قوزعالىسقا مىسالدار كەلتىر؟

4.رەاكتيۆتى قوزعالىس جىلدامدىعى قانداي شامالارعا بايلانىستى؟

5.عارىشتى زەرتتەۋدەگى قانداي شامالارعا بايلانىستى؟

• قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
•  مەتالل شاردىڭ جوعارىدان تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان سۋرەتى كورسەتىلەدى.

تاپسىرما: دەنەنىڭ كۇيى، جاعدايى قالاي وزگەرەدى؟

سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇكتىڭ قوزعالىسى.

2. «اۆتوبۋس ايالداماسى» ستراتەگياسى

ءى توپ تاپسىرماسى. تومەندە بەرىلگەن سۇراقتاردى بيولوگيالىق تۇرعىدان قاراستىرۋ

ءسىز، كۇيلى - قۋاتتىسىز با؟

ەنەرگيا – قانداي ۇعىم؟

ءىى توپ تاپسىرماسى تومەندە بەرىلگەن سۇراقتاردى گەوگرافيالىق تۇرعىدان قاراستىرۋ

جەر بەتىندە قانداي ەنەرگيا كوزىن بىلەسىزدەر؟

ءىىى توپ تاپسىرماسى تومەندە بەرىلگەن سۇراقتاردى تەحنيكالىق تۇرعىدان قاراستىرۋ

اتالعان جاعدايدىڭ قايسىسىندا پوتەنسيالىق، قايسىسىندا كينەتيكالىق ەنەرگيا تۋرالى ءسوز بولادى: يىلگەن سەرىپپەدە؛ سوققان جەلدە؛ سارقىرامادان قۇلاپ اققان سۋدا؛ سىعىلعان اۋادا؛ ءۇي شاتىرىنىڭ شەتىندە جاتقان تاستا؟

«زيگزاگ» ستراتەگياسىن قولدانىپ، جالپى تاقىرىپتى وقۋشىلار وزدەرى تالداۋ ، ياعني ۇلكەن ءماتىندى 3-كە ءبولىپ، توپ مۇشەلەر سانى دا 3 كە تەڭ بولۋى قاجەت.

1. ەنەرگيا.

2. ەنەرگيانىڭ تۇرلەرى

3. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ جانە اينالۋ زاڭى

ەنەرگيا – دەنەنىڭ كۇيىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق، سكاليارلىق شاما. ادامنىڭ كۇيى تۋرالى ايتقاندا، ونىڭ قان قىسىمى، تەمپەراتۋراسى، سياقتى، ت.ب. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت مەزەتىندەگى جالپى جاعدايىن سيپاتتايتىن مالىمەتتەر تۋرالى ءسوز ەتەمىز.

كۇي-دەنەنىڭ بەرىلگەن ۋاقىت مەزەتىندەگى جاعدايى.

مەحانيكادا دەنەنىڭ  مەحانيكالىق كۇيى ءسوز بولادى. ونى كورسەتۋ ءۇشىن 2 ماسەلەگە توقتالۋىمىز كەرەك:

1. دەنەنىڭ بەرىلگەن ۋاقىت مەزەتىندەگى ورنى

2. دەنەنىڭ  قالاي قوزعالاتىنىن سيپاتتاي الۋىمىز كەرەك.

ولاي بولسا، بۇل - نۇكتەنىڭ ءقايىبىر ۋاقىت مەزەتىندەگى كوورديناتالارى مەن جىلدامدىعىن كورسەتۋ دەگەن ءسوز. بۇلار كۇي پارامەترلەرىنە جاتادى.

دەنەنىڭ نەمەسە نۇكتەنىڭ مەحانيكالىق كۇيىن سيپاتتايتىن شاما - مەحانيكالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.

مەحانيكالىق  ەنەرگيا دەپ دەنەنىڭ مەحانيكالىق جۇمىس ىستەي الۋ قابىلەتىن ايتادى.

ەنەرگيانىڭ ولشەم بىرلىگى –  (ە) دجوۋل(دج)

دەنەنىڭ كۇيى - ەنەرگيا

پوتەنسيالىق ەنەرگيا

E_p=k*x²/2؛

پوتەنسيالىق ەنەرگيا

E_p=m*g*h؛

كينەتيكالىق ەنەرگيا

ە_k=m*v²/2؛

قوزعالىستاعى دەنەنىڭ ەنەرگياسى-كينەتيكالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.دەنەلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە نەمەسە دەنە بولشكتەرىنىڭ ءوز ارا ورنالاسۋىنا بايلانىستى ەنەرگيا-پوتەنسيالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.ە_تولىق= ە_k+ E_p=const

ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭى بىلاي تۇجىرىمدالادى: تابيعاتتاعى ەنەرگيا جوعالىپ كەتپەيدى، جوقتان پايدا بولمايدى، ول تەك ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اۋىسادى.

قورىتا ايتقاندا، مەحانيكالىق جۇمىس- ول ەنەرگيا وزگەرىسى، ال كەز كەلگەن ەنەرگياسى بار دەنە جۇمىس ىستەي المايدى. ول جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن، ەنەرگيا وزگەرۋى قاجەت.

3.وي تولعانىس. ا) ۆەنن دياگرامماسىن تولتىرۋ

 

                   ە_n                                   ورتاق قاسيەت                                             ە_k                                                

1. ءارتۇرلى دەنەلەردىڭ ءوزارا ورنالاسۋى بويىنشا انىقتالاتىن ەنەرگيا. 2.  ە = mqh 3. ماسسا مەن كوتەرىلۋ بيىكتىگىنە تاۋەلدى

1. دەنەلەردىڭ قوزعالۋ سالدارىنان تۋىندايتىن ەنەرگيا 2.      ە= mv2  ،                2                                                                                                                                                                                            3. دەنە ماسساسى مەن جىلدامدىققا تاۋەلدى

1.ولشەم بىرلىگى 2. جەر بەتىندەگى تىرشىلىك كوزى

دەڭگەيلىك ەسەپتەر.

1. ساداقتان ۆەرتيكال جوعارى تارتىلعان جەبەنىڭ ەڭ ۇلكەن كوتەرىلۋ بيىكتىگىن ەسەپتە. جەبەنىڭ باستاپقى جىلدامدىعى 40 م/س

2. ماسساسى 2 كگ دەنە جەر بەتىنەن 30 م بيىكتىكتەن تۇسەدى. دەنەنىڭ 15م جانە جەرگە كەلىپ تۇسكەندەگى كينەتيكالىق ەنەرگياسىن ەسەپتە

I-دەڭگەي

1. جەر  بەتىنەن  3،5 م  بيىكتىككە  كوتەرىلگەن  ماسساسى  6 كگ  دەنەنىڭ  پوتەنسيالدىق  ەنەرگياسىن  انىقتاڭىز.

2. 9 م/س  جىلدامدىقپەن  قوزعالاتىن  6 كگ  دەنەنىڭ  كينەتيكالىق  ەنەرگياسى نەگە  تەڭ ؟

II-دەڭگەي

1. قاتاڭدىعى  10 ⁴ ن/م  سەرىپپە  3 سم-گە  سىعىلعاندا  ونىڭ  پوتەنسيالدىق  ەنەرگياسى  قالاي  وزگەرەدى ؟

2. “سويۋز” سەريالى عارىشكەمەنىڭ ماسساسى 6،6ت بولسا، ونىڭ وربيتا بويىمەن  7،8 كم/س جىلدامدىقپەن قوزعالعانداعى كينەتيكالىق ەنەرگياسى قانداي؟

III-دەڭگەي

1.

قورىتىندىلاۋ.

ءبۇۇ  كەستەسىن  تولتىرۋ.

بىلەتىنىم	ۇيرەنگەنىم	ۇيرەنگىم  كەلەتىنى

 

ءۇي تاپسىرماسى:§22،23   19، 20 جاتتىعۋ

قوسىمشا 1 باعالاۋ پاراعى

ر\س	توپ مۇشەلەرى	ءۇي جۇمىسى	ساباققا قاتىسۋ	قورتىندى باعا
1
2
3
4
5

---