اباي جانە ونىڭ اندەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي جانە ونىڭ اندەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ۇلى سازگەر ابايدىڭ ءومىرى، ونىڭ قازاق مۋزىكا ونەرىندە الاتىن ورىن، اندەرىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ
ب) تاربيەلىك: ابايدىڭ قالدىرعان مۇراسىن جالعاستىراتىن، سانالى، ونەرلى، ءبىلىمدى ازاماتتى تاربيەلەۋ. اباي اندەرى ارقىلى ەستەتيكالىق، ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق: مۋزىكالىق ءسوز قورلارىن بايىتۋ، مۋزىكانى تىڭداي جانە تۇسىنە ءبىلۋ، ءان ايتۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى - ءيلليۋستراتيۆتى، بايانداۋ، سۇراق - جاۋىپ
كورنەكىلىكتەر:
ساباقتىڭ بارىسى: وقۋشىلار كلاسقا ابايدىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى» انىمەن كىرەدى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىناستارىن، وقۋ - قۇرالدارىن تەكسەرۋ)
ءىى. جاڭا ساباق.
ا) قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. اباي دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە، ويلارىڭا، كوز الدارىڭا نە كەلەدى؟ وقۋشىلار ويلارىن قاعازعا تۇسىرەدى. اسسوسياسيالىق ايماق قۇرعىزامىن.
ماعىنانى تانۋ: وقۋشىلارعا ابايدىڭ تۋعان جەرى تۋرالى بەينەتاسپادان كورسەتەمىن.
اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن اندەرى تۋرالى ءمۇعالىم تۇسىنىگى. (تاقتادا اباي سۋرەتتەرى كەتەدى)
اباي قۇنانبايەۆ (1845 - 1904) اقىن، اعارتۋشى، كومپوزيتور، اۋدارماشى.
ول ءوزى قالدىرىپ كەتكەن قۇندى مۇرالارىندا ادام بويىندا كەزدەسەتىن جامان مىنەز قۇلىقتاردى سىناپ، ادامدىقتى، اقىل مەن ءبىلىمدى العا قويدى. سونىمەن بىرگە باسقا حالىقتىڭ مادەنيەتىن، ونەرىن بىلۋگە شاقىردى. اباي كومپوزيتور رەتىندە قازاق مۋزىكا مادەنيەتىندە ۇلكەن ۇلەس قوسقان. ول ءوز اندەرىندە ماحاببات جانە تابيعات سۋرەتتەرىن، جىل مەزگىلدەرىن جىرلاعان.
. اندەرى «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «كوزىمنىڭ قاراسى»، «سەگىز اياق»، «وزگەگە كوڭىلىم تويارسىڭ»ت. ب. جانە دە اباي ورىس اقىندارى پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ شىعارمالارىن قازاقشاعا اۋدارىپ، وعان مۋزىكا جازدى.
مۋزىكا تىڭداۋ: اباي تابيعاتتىڭ اسەم سىرلارىن، ونداعى بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى، ادام ومىرىنە ارناپ جىرعا قوستى. تابيعات، ماحاببات سىرىنا ارنالعان ءانى «جەلسىز تۇندە جارىق اي». ابايدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ءانى. بۇل ءاندى 1888 جىلى اباي اقشوقىعا قاراپ تۇرىپ ايتقان ەكەن. اقشوقى اباي جىرىنىڭ بەسىگى. بۇل ولەڭ 1909 جىلى كىتاپقا باسىلعان.
جارىق ايدىڭ ساۋلەسى سۋعا ءتۇسىپ، دىرىلدەپ تۇرعان جاندى بەينەسى، تەرەڭ سايدى قۋالاپ، تاسقىنداپ اعىپ جاتقان وزەن، قالىڭ اعاشتىڭ سىبىرلاسقان جاسىل جاپىراقتارى، جەر ءجۇزىن قۇلپىرتىپ تۇرعان كوكوراي شالعىن – تابيعاتتىڭ سان الۋان سۋرەتى كوز الدىڭا كەلەدى، كوڭىلىڭە قونا كەتەدى.
مۋزىكا ساۋاتى: ديناميكالىق بەلگىلەر. ءاننىڭ شۋماقتارىندا كەزدەسەتىن قاتتى، اقىرىن، ورتاشا بەلگىلەرى بولادى. دىبىس كۇشىن ازايتۋ نەمەسە كۇشەيتۋ بەلگىسىن ديناميكالىق بەلگىلەر دەپ اتايدى.(گرەك تىلىندە ديناميكوس – كۇشەيتۋ)
شىعارمانىڭ مازمۇنى مەن تابيعي بولمىسى، ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرى مەن دىبىستى كۇشەيتۋ نەمەسە ازايتۋ بەلگىلەرى بىلاي بەلگىلەنەدى.
p – piano - پيانو – اقىرىن، جاي
f - forte – فورتە - قاتتى
mf - messo piano – مەسسوپيانو - ورتاشا
ff – fortissimo – فورتيسسيمو - وتە قاتتى
pp – pianissimo – پيانيسسيمو - وتە جاي
- diminuendo – ديمينۋەندو – بىرتە - بىرتە جايلاتا
( جەلسىز تۇندە جارىق اي نوتاسىن كورسەتۋ)
كلاسسيكالىق مۋزىكا دەپ ەڭ بيىك كوركەمدىك تالاپقا ساي، تەرەڭ مازمۇندى، ۋاقىت سىنىنان وتكەن، مۋزىكا ونەرىنىڭ التىن قورىنا ەنگەن شىعارما.
اباي تەك ورىس اندەرىن عانا ەمەس، كلاسسيكالىق مۋزىكانى دا بىلگەن. ورىس جانە ەۋروپا مۋزىكاسى جونىندە تۇسىنىگىنىڭ كەڭەيۋىنە سانكت-پەتەربۋرگتە وقىعان بالاسى ءابدىراحماننىڭ كوپ ىقپالى تيگەن.
اباي ءوز اندەرىندە تابيعات سۇلۋلىعىن، ادامنىڭ كوڭىلىن اسەرلى اۋەنمەن بەينەلەپ جەتكىزگەن. ءقازىر ءبىز ابايدىڭ تابيعاتتى بەينەلەيتىن «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ءانىن ۇيرەنەمىز.
بۇل ءان ەستىگەن قۇلاققا جاعىمدى، ولەڭنىڭ تۇتاستىعىمەن، ايقىندىعىمەن جانە اۋەنىمەن ەرەكشەلەنەتىن ءان. اۋەنى مەن ولەڭى ەكەۋى ءبىرتۇتاس كوركەم بەينە جاساپ، كوز الدىمىزعا جارىق اي استىنداعى ادەمى تىمىق ءتۇن ەلەستەتەدى. ءاننىڭ اۋەنى جەڭىل، ءلۇپ ەتكەن لەپتەن قۇيىلعانداي سابىرلى، ءبىر تەگىس، قۇلاققا جاعىمدى بولىپ كەلەدى.
ساباقتى بەكىتۋ: وقۋشىلارمەن جۇمىس.
1. اباي كىم؟ ونىڭ قانداي ليريكالىق ولەڭدەرىن بىلەسىڭدەر؟
2. «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭىن قارا سوزبەن سۋرەتتە.
3. ابايدىڭ اندەرى تۋرالى قانداي مالىمەت بىلەمىز؟ ( ۋاقىتنامالىق كەستەمەن جۇمىس)
4. «اقىن بولۋ» ويىنى. ابايعا ارناپ ولەڭ شىعارۋ.
...................... دانا،
...................... عانا.
..................... وقىعاندى،
.................... پانا
باعالاۋ: مونيتورلىق باعالاۋ جۇيەسى.
وقۋشىنىڭ اتى - ءجونى ءان ورىنداۋ مانەرلەپ جاتقا ايتۋ بەلسەندى جۇمىس اتقارعاندار لەزدەمە سۇراق
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ۇلى سازگەر ابايدىڭ ءومىرى، ونىڭ قازاق مۋزىكا ونەرىندە الاتىن ورىن، اندەرىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ
ب) تاربيەلىك: ابايدىڭ قالدىرعان مۇراسىن جالعاستىراتىن، سانالى، ونەرلى، ءبىلىمدى ازاماتتى تاربيەلەۋ. اباي اندەرى ارقىلى ەستەتيكالىق، ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق: مۋزىكالىق ءسوز قورلارىن بايىتۋ، مۋزىكانى تىڭداي جانە تۇسىنە ءبىلۋ، ءان ايتۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى - ءيلليۋستراتيۆتى، بايانداۋ، سۇراق - جاۋىپ
كورنەكىلىكتەر:
ساباقتىڭ بارىسى: وقۋشىلار كلاسقا ابايدىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى» انىمەن كىرەدى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىناستارىن، وقۋ - قۇرالدارىن تەكسەرۋ)
ءىى. جاڭا ساباق.
ا) قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. اباي دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە، ويلارىڭا، كوز الدارىڭا نە كەلەدى؟ وقۋشىلار ويلارىن قاعازعا تۇسىرەدى. اسسوسياسيالىق ايماق قۇرعىزامىن.
ماعىنانى تانۋ: وقۋشىلارعا ابايدىڭ تۋعان جەرى تۋرالى بەينەتاسپادان كورسەتەمىن.
اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن اندەرى تۋرالى ءمۇعالىم تۇسىنىگى. (تاقتادا اباي سۋرەتتەرى كەتەدى)
اباي قۇنانبايەۆ (1845 - 1904) اقىن، اعارتۋشى، كومپوزيتور، اۋدارماشى.
ول ءوزى قالدىرىپ كەتكەن قۇندى مۇرالارىندا ادام بويىندا كەزدەسەتىن جامان مىنەز قۇلىقتاردى سىناپ، ادامدىقتى، اقىل مەن ءبىلىمدى العا قويدى. سونىمەن بىرگە باسقا حالىقتىڭ مادەنيەتىن، ونەرىن بىلۋگە شاقىردى. اباي كومپوزيتور رەتىندە قازاق مۋزىكا مادەنيەتىندە ۇلكەن ۇلەس قوسقان. ول ءوز اندەرىندە ماحاببات جانە تابيعات سۋرەتتەرىن، جىل مەزگىلدەرىن جىرلاعان.
. اندەرى «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «كوزىمنىڭ قاراسى»، «سەگىز اياق»، «وزگەگە كوڭىلىم تويارسىڭ»ت. ب. جانە دە اباي ورىس اقىندارى پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ شىعارمالارىن قازاقشاعا اۋدارىپ، وعان مۋزىكا جازدى.
مۋزىكا تىڭداۋ: اباي تابيعاتتىڭ اسەم سىرلارىن، ونداعى بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى، ادام ومىرىنە ارناپ جىرعا قوستى. تابيعات، ماحاببات سىرىنا ارنالعان ءانى «جەلسىز تۇندە جارىق اي». ابايدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ءانى. بۇل ءاندى 1888 جىلى اباي اقشوقىعا قاراپ تۇرىپ ايتقان ەكەن. اقشوقى اباي جىرىنىڭ بەسىگى. بۇل ولەڭ 1909 جىلى كىتاپقا باسىلعان.
جارىق ايدىڭ ساۋلەسى سۋعا ءتۇسىپ، دىرىلدەپ تۇرعان جاندى بەينەسى، تەرەڭ سايدى قۋالاپ، تاسقىنداپ اعىپ جاتقان وزەن، قالىڭ اعاشتىڭ سىبىرلاسقان جاسىل جاپىراقتارى، جەر ءجۇزىن قۇلپىرتىپ تۇرعان كوكوراي شالعىن – تابيعاتتىڭ سان الۋان سۋرەتى كوز الدىڭا كەلەدى، كوڭىلىڭە قونا كەتەدى.
مۋزىكا ساۋاتى: ديناميكالىق بەلگىلەر. ءاننىڭ شۋماقتارىندا كەزدەسەتىن قاتتى، اقىرىن، ورتاشا بەلگىلەرى بولادى. دىبىس كۇشىن ازايتۋ نەمەسە كۇشەيتۋ بەلگىسىن ديناميكالىق بەلگىلەر دەپ اتايدى.(گرەك تىلىندە ديناميكوس – كۇشەيتۋ)
شىعارمانىڭ مازمۇنى مەن تابيعي بولمىسى، ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرى مەن دىبىستى كۇشەيتۋ نەمەسە ازايتۋ بەلگىلەرى بىلاي بەلگىلەنەدى.
p – piano - پيانو – اقىرىن، جاي
f - forte – فورتە - قاتتى
mf - messo piano – مەسسوپيانو - ورتاشا
ff – fortissimo – فورتيسسيمو - وتە قاتتى
pp – pianissimo – پيانيسسيمو - وتە جاي
- diminuendo – ديمينۋەندو – بىرتە - بىرتە جايلاتا
( جەلسىز تۇندە جارىق اي نوتاسىن كورسەتۋ)
كلاسسيكالىق مۋزىكا دەپ ەڭ بيىك كوركەمدىك تالاپقا ساي، تەرەڭ مازمۇندى، ۋاقىت سىنىنان وتكەن، مۋزىكا ونەرىنىڭ التىن قورىنا ەنگەن شىعارما.
اباي تەك ورىس اندەرىن عانا ەمەس، كلاسسيكالىق مۋزىكانى دا بىلگەن. ورىس جانە ەۋروپا مۋزىكاسى جونىندە تۇسىنىگىنىڭ كەڭەيۋىنە سانكت-پەتەربۋرگتە وقىعان بالاسى ءابدىراحماننىڭ كوپ ىقپالى تيگەن.
اباي ءوز اندەرىندە تابيعات سۇلۋلىعىن، ادامنىڭ كوڭىلىن اسەرلى اۋەنمەن بەينەلەپ جەتكىزگەن. ءقازىر ءبىز ابايدىڭ تابيعاتتى بەينەلەيتىن «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ءانىن ۇيرەنەمىز.
بۇل ءان ەستىگەن قۇلاققا جاعىمدى، ولەڭنىڭ تۇتاستىعىمەن، ايقىندىعىمەن جانە اۋەنىمەن ەرەكشەلەنەتىن ءان. اۋەنى مەن ولەڭى ەكەۋى ءبىرتۇتاس كوركەم بەينە جاساپ، كوز الدىمىزعا جارىق اي استىنداعى ادەمى تىمىق ءتۇن ەلەستەتەدى. ءاننىڭ اۋەنى جەڭىل، ءلۇپ ەتكەن لەپتەن قۇيىلعانداي سابىرلى، ءبىر تەگىس، قۇلاققا جاعىمدى بولىپ كەلەدى.
ساباقتى بەكىتۋ: وقۋشىلارمەن جۇمىس.
1. اباي كىم؟ ونىڭ قانداي ليريكالىق ولەڭدەرىن بىلەسىڭدەر؟
2. «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭىن قارا سوزبەن سۋرەتتە.
3. ابايدىڭ اندەرى تۋرالى قانداي مالىمەت بىلەمىز؟ ( ۋاقىتنامالىق كەستەمەن جۇمىس)
4. «اقىن بولۋ» ويىنى. ابايعا ارناپ ولەڭ شىعارۋ.
...................... دانا،
...................... عانا.
..................... وقىعاندى،
.................... پانا
باعالاۋ: مونيتورلىق باعالاۋ جۇيەسى.
وقۋشىنىڭ اتى - ءجونى ءان ورىنداۋ مانەرلەپ جاتقا ايتۋ بەلسەندى جۇمىس اتقارعاندار لەزدەمە سۇراق
You Might Also Like
-
بىلىمدىك: سان ەسىمنەن وتكەندى پىسىقتاۋ، سانعا بايلانىستى قولدانىلاتىن سوزدەرمەن تانىسۋ، جاتتىعۋ؛
-
تاقىرىبى: وقۋشىلاردى ءوز وتانىنا، ادالدىققا تاربيەلەۋ. /تاربيە ساعاتى/
