InfoHub Logo

اباي قۇنانبايەۆ: ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى

اباي قۇنانبايەۆ، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، فيلوسوفى جانە اعارتۋشىسى، 1845 جىلى شىڭعىستاۋ وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ ءومىر جولى كۇردەلى جانە باي: ول كوپتەگەن قيىندىقتارعا قاراماستان، ءوز حالقىنىڭ رۋحاني جەتەكشىسى بولدى. بىلىمگە دەگەن ىنتاسى ابايدى ورىس جانە شىعىس مادەنيەتىمەن تانىسۋعا الىپ كەلدى. ونىڭ شىعارماشىلىعى قازاق قوعامىنىڭ الەۋمەتتىك جانە مادەني ماسەلەلەرىن قامتىدى، سول ارقىلى اباي حالىقتىڭ ساناسىن وياتۋعا، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلۋعا شاقىردى.

ابايدىڭ ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى

ابايدىڭ ولەڭدەرى تىلدىك بايلىعى مەن پوەتيكالىق قۇرىلىمىمەن ەرەكشەلەنەدى. ونىڭ شىعارمالارىندا قازاق تىلىنە ءتان نازىك نيۋانستار مەن باي ريتوريكالىق ادىستەر قولدانىلادى. ابايدىڭ ولەڭدەرىندە مەتافورالار، ەپيتەتتەر مەن ريتوريكالىق سۇراقتار ءجيى كەزدەسەدى. ول ولەڭدەرىندە ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن، ءومىردىڭ ءمانىن جانە قوعامنىڭ ءتۇرلى ماسەلەلەرىن بەينەلەدى. ابايدىڭ ءتىلى جەڭىل ءارى تۇسىنىكتى، سونىمەن قاتار تەرەڭ فيلوسوفيالىق ويلارعا تولى.

اباي ولەڭدەرىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى

ابايدىڭ ولەڭدەرى كوپتەگەن تاقىرىپتاردى قامتيدى، ءبىراق ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ نەگىزگىلەرى - ماحاببات پەن تابيعات، ادام مەن قوعام، ءبىلىم مەن عىلىم. بۇل تاقىرىپتار ابايدىڭ فيلوسوفيالىق كوزقاراستارىن، ونىڭ ادامزاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن جانە قوعامنىڭ دامۋىنا دەگەن سەنىمىن كورسەتەدى.

ماحاببات تاقىرىبى

ابايدىڭ ماحاببات تۋرالى ولەڭدەرى ادامگەرشىلىك پەن تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىككە ارنالعان. ول ماحابباتتى تەك رومانتيكالىق سەزىم رەتىندە ەمەس، ادامنىڭ رۋحاني دامۋىنىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە سيپاتتايدى. ابايدىڭ ولەڭدەرىندە ماحابباتتىڭ ادالدىعى، شىنايىلىعى مەن تەرەڭدىگى سۋرەتتەلەدى.

تابيعات تاقىرىبى

ابايدىڭ تابيعات تۋرالى ولەڭدەرى تابيعاتتىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە ونىڭ ادام ومىرىندەگى ءرولىن كورسەتەدى. تابيعات سۋرەتتەرى ارقىلى اباي ادامنىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىگىن، تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن جانە ونىڭ ءمانىن تۇسىندىرەدى. ونىڭ تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ولەڭدەرىندە كەرەمەت كوركەمدىكپەن بەرىلگەن.

ادام مەن قوعام

ابايدىڭ ولەڭدەرىندە قوعامنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى، ادامنىڭ بولمىسى مەن ءومىردىڭ ءمانى تەرەڭ زەرتتەلەدى. ول قوعامنىڭ كەمشىلىكتەرىن سىنعا الىپ، ادامداردى وزدەرىن جەتىلدىرۋگە، رۋحاني بايىتۋعا شاقىرادى. ابايدىڭ ولەڭدەرى ارقىلى ادام مەن قوعامنىڭ ءوزارا بايلانىسى كورسەتىلەدى.

ءبىلىم مەن عىلىم

ابايدىڭ ولەڭدەرىندە ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ماڭىزى ەرەكشە ورىن الادى. ول بىلىمگە ۇمتىلۋدى، عىلىمنىڭ ءرولىن جوعارى باعالايدى. ابايدىڭ ويىنشا، تەك ءبىلىم مەن عىلىم ارقىلى عانا قوعام دامىپ، وركەندەي الادى. ونىڭ ولەڭدەرى جاستاردى بىلىمگە شاقىرىپ، عىلىمنىڭ قۇدىرەتىن ناسيحاتتايدى.

ابايدىڭ فيلوسوفيالىق ويلارى

ابايدىڭ ولەڭدەرى فيلوسوفيالىق ويلارعا تولى. ول ادامنىڭ بولمىسى، ءومىردىڭ ءمانى، ادامگەرشىلىك تۋرالى تەرەڭ ويلارىن ولەڭدەرىندە بەينەلەدى. ابايدىڭ فيلوسوفياسى ونىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىنە، بىلىمگە دەگەن ىنتاسىنا جانە ادامزاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنە نەگىزدەلگەن. ونىڭ فيلوسوفيالىق ولەڭدەرى ادامدى ءوزىن-وزى تانۋعا، رۋحاني دامۋعا شاقىرادى.

ابايدىڭ پوەزياسىنداعى ۇلتتىق قۇندىلىقتار

ابايدىڭ ولەڭدەرىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى، داستۇرلەرى مەن سالت-داستۇرلەرى ايقىن كورىنىس تابادى. ول حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىن ساقتاپ، ۇرپاققا جەتكىزۋدى ماقسات ەتتى. ابايدىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن سالت-داستۇرلەر جاڭا مازمۇنمەن تولىعىپ، جاڭاشا تۇسىنىككە يە بولدى.

ابايدىڭ اۋدارما ولەڭدەرى

ابايدىڭ اۋدارما ولەڭدەرى ونىڭ الەمدىك ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جانە شەتەلدىك شىعارمالاردى قازاق تىلىنە بەيىمدەۋ شەبەرلىگىن كورسەتەدى. ول ورىس جانە شىعىس ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرىن قازاقشاعا اۋدارىپ، ءوز حالقىنىڭ ادەبيەتىن بايىتتى. ابايدىڭ اۋدارما ولەڭدەرى ارقىلى قازاق وقىرماندارى الەمدىك ادەبيەتپەن تانىستى.

ابايدىڭ ولەڭدەرى جانە مۋزىكا

ابايدىڭ ولەڭدەرى مەن مۋزىكالىق شىعارمالارى اراسىندا تىعىز بايلانىس بار. ول ءوزىنىڭ ولەڭدەرىنە اۋەندەر جازىپ، حالىق اندەرىنە جاڭا مازمۇن مەن فورما بەردى. ابايدىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارى ونىڭ پوەزياسىمەن ۇيلەسىمدىلىكتە، قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ اسىل قازىناسىنا اينالدى.

ابايدىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ ىقپالى

ابايدىڭ شىعارماشىلىعى قازاق ادەبيەتىنە جانە مادەنيەتىنە ۇلكەن ىقپال ەتتى. ونىڭ ولەڭدەرى مەن فيلوسوفيالىق ويلارى كەيىنگى اقىندار مەن جازۋشىلارعا ۇلگى بولدى. ابايدىڭ مۇراسى قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قازىناسى بولىپ تابىلادى جانە ونىڭ ىقپالى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن سەزىلۋدە.

ابايدىڭ ولەڭدەرىندەگى ريتوريكا

ابايدىڭ ولەڭدەرىندە مەتافورالار، ەپيتەتتەر جانە ريتوريكالىق سۇراقتار كەڭىنەن قولدانىلادى. بۇل ريتوريكالىق قۇرالدار ارقىلى ول ءوز ويلارىن تەرەڭ ءارى تۇسىنىكتى جەتكىزەدى. ابايدىڭ ريتوريكالىق شەبەرلىگى ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ كوركەمدىك قۇندىلىعىن ارتتىرادى.

ابايدىڭ ولەڭدەرىندەگى ۇلتتىق رۋح

ابايدىڭ ولەڭدەرىندە پاتريوتتىق تاقىرىپتار مەن ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرۋ ەرەكشە ورىن الادى. ول ءوز حالقىن سۇيۋگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەۋگە شاقىرادى. ابايدىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى قازاق حالقىنىڭ رۋحى جاڭعىرىپ، ۇلتتىق ساناسى وياندى.

اباي ولەڭدەرىن تالداۋ ادىستەرى

ابايدىڭ ولەڭدەرىن تالداۋ كوپتەگەن ادىستەردى تالاپ ەتەدى. ادەبي تالداۋ ارقىلى ولەڭدەردىڭ كوركەمدىك قۇندىلىعى انىقتالادى، ال لينگۆيستيكالىق تالداۋ ارقىلى ولاردىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرى زەرتتەلەدى. ابايدىڭ ولەڭدەرىن جان-جاقتى تالداۋ ونىڭ شىعارماشىلىعىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ابايدىڭ پوەزياسىنداعى مورالدىق قۇندىلىقتار

ابايدىڭ ولەڭدەرىندە ار مەن ۇيات، ادامگەرشىلىك پەن ادىلەتتىلىك تۋرالى ويلار ءجيى كەزدەسەدى. ول مورالدىق قۇندىلىقتاردى جوعارى باعالاپ، ادامدى رۋحاني تازالىققا شاقىرادى. ابايدىڭ مورالدىق قۇندىلىقتارى ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ نەگىزگى مازمۇنىن قۇرايدى.

اباي ولەڭدەرىنىڭ تاريحي كونتەكستى

ابايدىڭ ولەڭدەرى ونىڭ ءومىر سۇرگەن كەزەڭى مەن سول ۋاقىتتاعى تاريحي جاعدايلارمەن تىعىز بايلانىستى. ول سول ءداۋىردىڭ الەۋمەتتىك جانە ساياسي ماسەلەلەرىن ولەڭدەرىندە بەينەلەپ، ولاردى شەشۋگە شاقىردى. ابايدىڭ ولەڭدەرىن تاريحي كونتەكستتە قاراستىرۋ ونىڭ شىعارماشىلىعىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى زەرتتەۋلەر

ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەن. ابايتانۋ عىلىمى ونىڭ شىعارماشىلىعىن جان-جاقتى زەرتتەپ، كوپتەگەن ماڭىزدى دەرەكتەردى انىقتادى. بەلگىلى زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرى ابايدىڭ مۇراسىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

اباي ولەڭدەرىنىڭ اۋدارىلۋى

ابايدىڭ ولەڭدەرى كوپتەگەن تىلدەرگە اۋدارىلعان. اۋدارمالار ارقىلى ونىڭ شىعارماشىلىعى الەمدىك ادەبيەتكە ەندى. اۋدارماداعى ەرەكشەلىكتەر مەن قيىندىقتار اباي ولەڭدەرىنىڭ كوركەمدىك قۇندىلىعىن ساقتاۋعا تىرىستى.

اباي كۇنىنە ارنالعان چەللەندجدەر 

اباي كۇنىنە ارنالعان سەناريي 

اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءومىربايانى

ابايدىڭ ولەڭدەرىن تالداۋ

اباي كۇنى تاريحى