InfoHub Logo

اقمولا، اتباسار، كوكشەتاۋدىڭ ورتالىعىندا كەڭ بايتاق جاتقان دالا مەن «قاندى قاراعاي» دەگەن بۇرىن اتىعاي، قاراۋىل، قارجاس، التايدىڭ جايلاۋلارى بولىپ ەدى.

ابىلايدىڭ حان بولىپ، قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعاندا، قازاقتىڭ كوپ باتىرلارىمەن كەڭەسىپ وتىرعاندا ءبىر سالت ادام اسىعىس كىرىپ كەلىپتى.

— وتىرىڭدار، بۇل اسىعىس نە قىلعان ادام؟ — دەپ ءجون سۇراپتى.

سوندا جىگىت ايتىپتى:

— مەن ءبىر جولاۋشى قازاق ەدىم، جولدا قالماقتىڭ جولىنا كەزدەسىپ قالدىم. ولار مەنى توناپ الدى دا، مەنەن ءجون سۇرادى. سۇراعاندا: «ابىلاي قايدا؟ ونىڭ جانىندا ءقازىر قانداي باتىر بار؟ قاي بەتكە جورىققا شىقپاقشى؟» دەپ سۇرادى. مەن ايتپادىم. سوندا ءبىر باتىر: «ۇيقىمنىڭ اشىلماي تۇرعانىن قاراشى. ابىلايدىڭ، نە ونىڭ باتىرلارىنىڭ قانىن ىشپەي» دەيدى. بىرەۋى تۇرىپ: «تەزىنەن قان ىشەمىز» دەيدى. مەنى ولار مازاقتاپ قويا بەردى. مەن قانىما قىزىپ، ولاردىڭ قولىنان بوساعان سوڭ حابار بەرەيىن دەپ كەلدىم، — دەدى.

حان:

— باتىرلار، «جاۋ جوق دەمە جار استىندا» دەگەن. قاپى بولىپ جاۋدى، ەلدى بەرى جىبەرمەيىك. ءوزى دە ەندەپ كەلىپ قالعان ەكەن، — دەپ جىگىتتەن ءجونىن سۇراپ الىپ، تۋ كوتەرىپ، اتتانىسادى. سول بەتىمەن باتىرلار كەلە جاتسا، كەش بولادى. كوز ۇشىندا وت كورىنەدى. جورتۋشىلار بايقاپ: «وسى الدىمىزدا قالىڭ قاراعاي بار ەدى، وت سودان شىعادى» دەستى. تۇندە جاۋعا ءتيىسۋ قيىن بولدى. كۇزەتتى جان-جاعىنان قويىپ، ءتۇندى وتكىزەدى. جان-جاقتاعى ەلگە «دايىن بولسىن» دەپ حاباردى دا بەرىستى. تاڭ اتا جورتۋشىلار «جاۋ قوزعالدى» دەپ حابار بەرەدى. ابىلاي تۋىن كوتەرىپ جاۋعا قارسى ءجۇردى. جاۋ دا ءوزىنىڭ كوك الا تۋىن كوتەرىپ قارسى ءجۇردى. بۇل قالماقتىڭ قالدان حانىنىڭ شەرىش دەگەن باتىرى ەكەن. «كىم ەكەن؟ كىمدى ىزدەيدى ەكەن؟» دەگەن ەلشى جىبەرىپتى. حابار دا الىستى. ابىلايدىڭ ەلشىسى بارىپ ەدى: «مەن — شەرىش باتىرمىن»، — دەدى.

جاۋدىڭ باستىعى:

— ءبىز ابىلايمەن تاتۋ تۇرايىق دەپ بىرنەشە رەت ەلشى جىبەرىپ ەدىك، ابىلاي كونبەك بولسا دا، كوندىرمەگەن اندىعوجا، اڭعال دەگەن باتىرلارى بار، — دەيدى، — ەندى بىزگە ابىلاي، ونىڭ انا ەكى باتىرى كەرەك. «الىسقان جاۋ ەل بولماس» دەگەن، بىزگە سەنبەدى عوي، ەندى ولاردىڭ قانىن ىشپەي توقتامايمىز دەپ قويادى.

بۇل قولدا اندىعوجا، اڭعال جوق ەكەن.

— جارايدى، «جاۋ ىزدەگەنگە — جاسىل» دەگەن، بىردەڭە باستاعان شىعار، — دەپ ابىلاي تولعانىپ، قانشا كوز جىبەرىپ قالاي ءتيىسۋىن كوزدەپ كەتتى.

ىشىنەن بىرەۋ:

— اتالى جاۋىم ەدىڭ، قانشا كەشىرسەم، كونبەدىڭ، ەندى قانىڭدى قولىمنان ءولتىرىپ ىشەيىن، — دەپ، ابىلايعا تاپ بەردى.

ابىلاي دا جالىنبايدى. ەكەۋى ات ۇستىنەن جاعالاسىپ، قارۋ قولدانىپ جارىسا كەتەدى. سول بەتىمەن ۇرىس قالىڭ دۋمان قاراعايدىڭ ىشىندە بولادى. بىرەر ۋاقىتتا ابىلايدى ءارۋاعى بيلەپ، جاۋ باتىرىنىڭ اتى ەتپەتلەي قۇلاپ، ابىلاي جاۋدى ءولتىرىپ، اتىن جەتەلەي قولدارىنا كەلسە، ارالاسقان ۇرىس بەت-بەتىمەن ورمانمەن دالانى بەتتەي كەتكەن ەكەن. ابىلاي تۋىن كوتەرىپ ءبىر توبەگە شىعىپ، ماڭىنداعى ەرلەرىن سول جەرگە جيناي باستاپتى. قالماقتىڭ تۋى كوتەرىلمەي، حالقى قايدا جينالارىن بىلمەي، ىدىراي باستاپتى.

جينالعان ەرلەر قالماقتى بىت-شىت قىلىپ، قالىڭ قا- راعايدىڭ ىشىنەن پانالاتپاي دالاعا قۋىپ، اقىرى جەڭىپتى. ابىلايدىڭ قولى سول جەرگە تۇنەپ، جاۋدى جەڭگەنىن جان- جاقتاعى ەلگە حابارلاپ، سول جەردە جاۋدان قولعا تۇسكەن ولجانى ءبولىسىپتى. ولجانى ءبولىپ العان سوڭ، كوپشىلىك:

— بۇل جورىقتى قانداي جورىق دەپ اتايمىز؟ — دەپ شۋلاسادى عوي، سوندا ابىلاي:

— بۇل جورىقتىڭ اتى «قاندى قاراعاي قان بولدى، جول بولدى» بولسىن، — دەگەن ەكەن دەسەدى. سودان بەرى وسى ولكە سول اتپەن كەتتى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ابىلايدىڭ قىرعىزعا جورىعى

ابىلايدىڭ قىرعىز، وزبەككە جورىعى (ءىى نۇسقا)

ورىستى شاپپاق بولعاندا بۇحار جىراۋدىڭ ولەڭمەن توقتاۋ سالۋى

---