InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى
ماڭعىستاۋ وبلىسى مۇنايلى اۋدانى
“№10 جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبى” كمم-سى
عىلىمي جۇمىس
تاقىرىبى: ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلى – ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى
باعىتى: قازاق ادەبيەتى
ورىنداعان: مىرزا ەلدوس، 10-سىنىپ وقۋشىسى
عىلىمي جەتەكشىسى: ابدىكادىروۆا كۋميساي،
قازاق ادەبيەتى ءپان ءمۇعالىمى
2014-2015 وقۋ جىلى
اننوتاسيا
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى. ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ سوعىسقا قاتىسقانداعى ماقساتى – بۇگىنگى ۇلان – بايتاق كەڭ دالاسىن جاۋدان ساقتاۋ ءۇشىن، ۇرپاعى جالتاق- تاماي ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءوز ءومىرىن كۇرەسكە ارنادى. ولار ەلىن ازات ەتۋ ءۇشىن ايانباي ەرلىكتەر كورسەتىپ، قيىندىققا قارسى تۇرا ءبىلدى.
زەرتتەۋ ماقساتى – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ 70 جىلدىعى مەرەكەسى قارساڭىندا سوعىستىڭ سۇراپىل جىلدارىندا ەلىن، جەرىن، وتانىن قورعاعان ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ ەرلىكتەرىن، ءجۇرىپ وتكەن جولدارى تۋرالى جازىلعان مالىمەتتەردى، اسىل مۇراداي ساقتالعان زاتتارىن، بەيبىت ومىردەگى ەڭبەكتەرىن، كەيىنگى ۇرپاققا ونەگە – وسيەت رەتىندە تانىستىرۋ.
مىندەتى:
– ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ ءومىرىن وزىمىزگە ۇلگى – ونەگە تۇتۋ؛
– ءار اۋداننان كەلگەن وقۋشىلارعا ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ ۇلاعاتتى ءومىرىن پاش ەتۋ؛
– ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىن ەرلىگىن ناسيحاتتاۋ جانە جاس ۇرپاقتى ەلىن، جەرىن، وتانىن قورعاۋعا تاربيەلەۋ؛
ۇسىنىس: 1. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ داڭقىن ماراپاتتارلىقتاي ەسكەرتكىش ورناتىلسا؛
2. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ەسىمى كوشە اتىنا بەرىلسە؛
جۇمىستىڭ جالپى سيپاتتاماسى: ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرىنىڭ ءومىرى، وتباسى كەڭ اۋقىمدا قاراستىرىلعان.
كۇتىلەتىن ناتيجە: بۇگىنگى مەنىڭ جانە باسقا وقۋشىلاردىڭ عىلىمي جۇمىستارى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق گازەت بەتتەرىندە جاريالانسا، ەلىن، جەرىن، وتانىن قورعاۋعا دەگەن جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمى ويانىپ، تاۋەلسىز ەلىنىڭ ءقادىرىن بىلەتىن ءبىلىمدى دە تاربيەلى جاستار قالىپتاسار ەدى.

 

مازمۇنى

كىرىسپە…………………………………………………………………………3
ءى. اياپ ءقادىر ۇلى – ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى
1.1. اياپ ءقادىر ۇلى – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى…………4
1.2. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ باستان كەشكەن قيىندىقتارى...... 5-6

ءىى. اسىل مۇراداي ساقتالعان زاتتارى
2.1. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ماراپاتتاۋلارى ……………………7-8
2.2. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ بەيبىت ومىردەگى ەڭبەكتەرى…………… 9
2.3. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ قارا شاڭىراعى………………………10-11

قورىتىندى…………………………………………………………...…….12
ادەبيەتتەر ءتىزىمى…………………………………………………….......13

كىرىسپە
«بابالار ەرلىگى – ۇرپاققا امانات» شىعارماشىلىق ىزدەنىس جوبالار بايقاۋى بويىنشا، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ 70 جىلدىعىنا وراي ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى، حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، بەيبىت ومىردەگى جاس ۇرپاققا ءبىلىم، تاربيە بەرۋدە ۇزاق ەڭبەك ەتكەن ارداگەر ۇستاز، وتباسىندا ەكى ۇل مەن ءبىر قىز تاربيەلەپ وسىرگەن قۇنانورىس اۋلەتىنىڭ ءقادىرلى اقساقالى، باتىر اۋىلىنىڭ ۇلگىلى وتباسى، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى – ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلى تۋرالى زەرتتەگەن عىلىمي جۇمىسىمدى قورعاۋ ءۇشىن كەلدىم.
ماقساتىم – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ سۇراپىل جىلدارىندا ەلىن، جەرىن، وتانىن قورعاعان ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ ەرلىكتەرى، ءجۇرىپ وتكەن جولدارى تۋرالى جازىلعان مالىمەتتەردى، اسىل مۇراداي ساقتالعان زاتتارىن، ماراپاتتاۋلارىن بەيبىت ومىردەگى ەڭبەكتەرىن، ەستەلىكتەرىن جيناقتاپ كەيىنگى ۇرپاققا ونەگە – وسيەت رەتىندە تانىستىرۋ ەدى.
بۇل زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ بارىسىندا ماعان كوپ كومەك بەرگەن، ياعني، ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ۇلى وتان سوعىسىندا كورسەتكەن ەرلىكتەرى، ءجۇرىپ وتكەن جولدارى، ۇستازدىق قىزمەتى تۋرالى ايتقان ونىڭ ەكىنشى ۇلى ابييەۆ ىبىرايىم مولدا بولاتىن.
ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلى تۋرالى ايتقان اڭگىمەسىنە زەر سالا وتىرىپ، مەن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ ءومىرى تەك سوعىسپەن نەمەسە مايدانمەن عانا شەكتەلمەيتىنىن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دا ورنى ەرەكشە ەكەنىن ءتۇسىندىم. قازاقتا «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەگەن ناقىل بار، ەندەشە ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ ۇياسىندا، ياعني وتباسىندا 2 ۇل، 15 نەمەرە، 36 شوبەرە بۇل كۇندە اۋىزبىرشىلىگى مول، ىنتىماقتا، تاتۋلىقتا اتا وسيەتىن وقيتىن، توقي بىلەتىن وتباسى ەكەنىن ءبىلدىم.
ۇلى وتان سوعىسىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالعانىنا دا 70 جىل ۋاقىت ءوتتى، مەنىڭ ويىمشا سوعىس ارداگەرلەرىنىڭ بەيبىت ومىرگە ورالعاننان كەيىنگى جاعدايى، ونىڭ ەڭبەگى ءالى دە بولسا زەرتتەلمەي جاتقانداي. ويتكەنى اتالارىمىز وتكەن سارا جولدى كوزىمىزبەن كورىپ، قۇلاعىمىزبەن ەستىمەگەن سوڭ ءبىز ءۇشىن جۇمباق. سول سەبەپتى مەن بۇگىنگى عىلىمي جۇمىستا ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ ونەگەلى ومىرىنە كوبىرەك توقتالۋدى ءجون كوردىم.
ءى. اياپ ءقادىر ۇلى – ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى

1.1. اياپ ءقادىر ۇلى – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى
ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلى 1923 جىلى 3 ناۋرىز ايىندا قازىرگى وزبەكستان رەسپۋبليكاسى بۋحارا وبلىسىندا ورتاچۋل اۋىلىندا ورتا شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1930 جىلى تاجىكستاننىڭ قورعان – توبە وبلىسىنا كوشىپ بارىپ، سول جىلى 1-سىنىپقا بارادى. 1937 جىلى 7-سىنىپتى ءبىتىرىپ، قورعان – توبە قالاسىنداعى 3 جىل 6 ايلىق پەداگوگيكالىق ۋچيليششەگە وقۋعا تۇسەدى. 1941 جىلى وقۋىن ءبىتىرىپ، اۋىل مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاسادى. 19 جاسىندا، ياعني 1942 جىلدىڭ كوكتەمىندە بۇكىل حالىق اتتانىپ جاتقان مايدانعا ەلىن، جەرىن قورعاۋ ءۇشىن اتتانادى. اۋىلىندا اناسى مەن 12 جاسار قارىنداسى اپاقاي قالادى. اياپ ءقادىر ۇلى 367 – اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 49 – پولكى قۇرامىندا ءى جانە ءىى بەلورۋس مايدانىندا سوعىسقان. ۋكراينا، پولشا جەرىن، كۋرسك، بريانسك، ورەل، ورشا قالالارىن جاۋدان ازات ەتۋگە قاتىسقان. 1943 جىلى سول قولىنان اۋىر جاراقاتتانىپ، ەلگە ورالعان. جاۋعا قارسى كەۋدەسىن وققا توسەگەن جاۋىنگەرلەردىڭ بىرىندەي بولعان ونىڭ ەرلىگى – ەلگە مۇرا، ۇرپاققا – ۇران بولارلىقتاي.
بۇگىنگى ۇلان – بايتاق كەڭ دالاسىن جاۋدان ساقتاۋ ءۇشىن، ۇرپاعى جالتاق- تاماي ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءوز ءومىرىن كۇرەسكە ارنادى. ول ەلىن ازات ەتۋ ءۇشىن ايانباي ەرلىكتەر كورسەتىپ، قيىندىققا قارسى تۇرا ءبىلدى.
ۇلى وتان سوعىسىنىڭ تاريحىندا ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ەرجۇرەك باتىرىنىڭ ەسىمى ەرلىگىنە لايىق ەرەكشە قۇرمەتپەن اتالادى. سول ءبىر اسپان مەن جەر كۇڭى-رەنىپ، وتقا ورانعان سۇراپىل جىلداردا قايتپاس قايسارلىقتىڭ، ەرەن ەرلىك پەن ورلىك- وجەتتىكتىڭ وشپەس ونەگەسىن كورسەتىپ، سول تۇستاعى الىپ ەردىڭ ەڭ جوعارى ناگراداسىنا يە بولعان باتىرىمىزدى جەرلەستەرى ەرەكشە ماقتان تۇتادى.

1.2. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ باستان كەشكەن قيىندىقتارى
كەڭەس ارمياسى جاۋدىڭ بەتىن قايتارىپ، مايدان دالاسىندا ۇلكەن بەتبۇرىس جاساپ جاتقان كەزدە اكەم اياپ ءقادىر ۇلى اۋىر شايقاستاردى باستان وتكىزگەن ساقا جاۋىنگەر ەدى. كۋرسك دوعاسىنداعى قاندى قاساپتىڭ بەل ورتاسىندا – بريانسك مايدانىنىڭ قۇرامىنداعى 367 – اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 49 – پولكى قۇرامىندا بولىپ، ۋكراينا، پولشا جەرىن، كۋرسك، بريانسك، ورەل، ورشا قالالارىن جاۋدان ازات ەتۋ ايقاستارىن باستان كەشتى.
كەڭەس اسكەرىنىڭ ورەل-كۋرسك باعىتىنداعى شايقاستاردا جەڭىسكە جەتىپ، جاۋدى دنەپر وزەنىنە دەيىن شەگىنۋگە ءماجبىر ەتۋى بۇكىل مايدان شەبىن باتىسقا قاراي جۇزدەگەن شاقىرىم شەگەۋرگە مۇمكىندىك جاسادى. ەلۋ كۇنگە سوزىلعان وسى ءبىر قيان-كەسكى ۇرىستا نەمىستەر 30 ديۆيزياسىنان ايىرىلدى، سول كەزدەگى سوعىس تاجالى اتانعان نەمىستىڭ “تيگر”، “پانتەر” اتتى 1500-دەي تانكلەرى، 3 مىڭنان استام زەڭبىرەكتەرى، 3500 سامولەتى جويىلدى. جاۋ جاعىنىڭ جارتى ميلليونعا جۋىق جاۋىنگەرى كۋرسك تۇبىندە جەر جاستاندى. نەمىستىڭ قانقۇيلى ارمياسى ەندى قايتىپ كەڭەس ەلىنە بەتتەمەستەي بولىپ وسى كۋرسك دوعاسىندا مىقتاپ سىباعالارىن الدى.
…1943 جىل. قاتارداعى سولدات اياپ ءقادىر ۇلى ءىى بەلارۋسسيا مايدانىنداعى 367 – اتقىشتار پولكىندە بولاتىن. تاڭ الدى. جاۋ پۋلەمەت، اۆتومات، زەڭبىرەكتەردەن وق نوسەرىن توكتى. وعان قارسى ءبىزدىڭ “كاتيۋشالار” بىرىنەن سوڭ ءبىرى اتىلىپ، فاشيستەردىڭ ەسىن شىعاردى.ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر جالعامالى كوپىر جاساپ، ارعى بەتكە ءوتتى. ناعىز كەسكىلەسكەن ۇرىس باستالدى. اياپ باتىر دا ىلگەرى ۇمتىلىپ كەلەدى.كەنەت جارىلعان گرانات ونىڭ سول قولىنا ءتيدى. سولدات اياعىن ءبىر باستى دا، ەكىنشى اتتاي الماي، ەسىنەن تانىپ قۇلاپ ءتۇستى. ايتەۋىر، بىرەۋلەردىڭ ارقالاپ كەلە جاتقانىن ول ەمىس-ەمىس بىلەدى…
دارىگەرلەر اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ سول قولىنا وپەراسيا جاسايدى. سوسىن مۇقيات قاراپ، سول قولىنىڭ ساۋساقتارىن كەسىپ تاستايدى. سول كۇنى تۇندە اۋرۋلار ۆاگوندارعا تيەلىپ، تىلعا جونەتىلدى. اياپ باتىر اسكەري گوسپيتالدا ۇزاق ەمدەلىپ، اۋىر جاراقاتتانىپ، ەلگە ورالدى.

…1949 جىلى 26 جاسىندا سۇلۋاي ەسىمدى قىزعا ۇيلەنىپ، سۇيگەن جارى 12 قۇرساق كوتەرەدى. سول 12 بالانىڭ 10-ى قايتىس بولىپ، ءومىردىڭ قيىن تاۋقىمەتىن باسىنان كەشىرەدى.
…1998 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ماقتاارال اۋدانى مىرزاكەنت قالاشىعىنان وزبەكستان رەسپۋبليكاسى گاگارين قالاسىنا كوشىپ كەلەدى. كوشىپ-قونىپ جۇرگەن كەزدە اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ءۇيى، اسىل بۇيىم زاتتارى تونالعان، تۇرمىس جاعدايى مۇشكىل بولعان. ەكىنشى ۇلى ىبىرايىم اۋىل مولداسى قىزمەتىن اتقارسا، كەلىن - بالالارى جۇمىسسىز بولاتىن،.
ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرىنە لايىقتى قۇرمەت، كومەكتەر كورسەتىلمەگەننەن كەيىن اتا-بابالارى ءومىر سۇرگەن ماڭعىستاۋ ەلىنە ورالۋدى ماقسات ەتتى.
سول سەبەپتى 2005 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسى، ءتۇپقاراعان اۋدانى، اقشۇقىر ەلدى مەكەنىندە تۇراتىن تاريح جانە گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى، ۇستازدىق قىزمەتىن جالعاستىرۋشى، نەمەرەسى ابييەۆا اقساۋلە ىبىرايىم قىزىنىڭ قولىنا كەلىپ، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ەكەنىن دالەلدەيتىن قۇجاتتارىن قايتا جاڭعىرتادى. 2009 جىلى نەمەرە بالالارى ماڭعىستاۋعا جۇمىس جاساۋعا كەلسە، 2011 جىلى ەكىنشى ۇلى ىبىرايىم وتباسىمەن بىرگە كوشىپ كەلەدى.
2012 جىلى 89 جاستاعى اياپ ءقادىر ۇلى ماڭعىستاۋ جەرىندە ءبىر كۇنى اسقا بارادى. اسقا بارعان كەزدە دەنساۋلىعى سىر بەرىپ، جەرگە قۇلاپ، وڭ جاق قابىرعاسىن سىندىرىپ الادى. بالالارى اقتاۋ قالالىق ەمحاناعا الىپ كەلىپ، دارىگەرلەردەن كومەك سۇرايدى. دارىگەرلەر وكپەسىندە داق بار دەپ دياگنوز قويىپ، وعان قارسى دارى-دارمەكتەر جازىپ، ءىشۋىن تالاپ ەتەدى. اياپ ءقادىر ۇلى وسى ۋاقىتقا دەيىن بىردە-بىر ءدارى ءىشىپ كورمەگەنىن ەسكەرتتى. كۇشتى دارىلەردىڭ اسەرىنەن اقساقال ەكى كوزدىڭ جانارىنان ايىرىلادى. ءبىر كۇننەن كەيىن ەمحاناعا بارىپ قارالسا، وكپەسىندە داق جوق ەكەنى انىقتالدى.
يا، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى ماڭعىستاۋ وبلىسى، مۇنايلى اۋدانى، باتىر سەلو وكرۋگىندەگى شەرقالا شاعىناۋدانىندا وتباسىمەن باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ، 2014 جىلدىڭ 15 قاراشاسىندا و دۇنيە سالدى. ءبىراق، ول ءاردايىم ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدەن ورىن الىپ، كوز الدىمىزدان ەشقاشاندا كەتپەيدى.

ءىى. اسىل مۇراداي ساقتالعان زاتتارى

2.1. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ماراپاتتاۋلارى
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى وتانعا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىن ادال وتكەردى. ۇلى وتان سوعىسىندا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن «قىزىل جۇلدىز» وردەنىمەن، 1975 جىلى «سوسياليستىك جارىستىڭ جەڭىمپازى» بەلگىسىمەن، حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى بەلگىسىمەن ماراپاتتالدى. 1975 جىلى «ۇلى وتان سوعىسى جەڭىسىنە – 30 جىل» مەدالىمەن، 1979 جىلى «سسسر – اسكەري كۇشتەرىنە – 60 جىل» مەدالىمەن، 1985 جىلى «ۇلى وتان سوعىسى جەڭىسىنە – 40 جىل» مەدالىمەن، 1985 جىلى Ι دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن،
1986 جىلى «ەڭبەك ارداگەرى» وردەنىمەن، 1988 جىلى «سسسر – اسكەري كۇشتەرىنە –70 جىل» مەدالىمەن، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
ي. كاريموۆتىڭ جارلىعى بويىنشا 1994 جىلى “جاسورات” مەدالىمەن ماراپاتتالادى. 1995 جىلى «1941-1945 ج.ج. نەمىس فاشيستەرىن جەڭگەنىنە – 50 جىل» مەدالىمەن، 2000 جىل «ۇلى جەڭىسكە – 55 جىل » مەدالىمەن، 2004 جىلى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ №1439 جارلىعى بويىنشا «1941-1945 ج.ج. ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىسكە 60 جىل» مەرەكەلىك مەدالىمەن بىرگە اۆتوكولىك تارتۋ ەتىلدى. 2010 جىلى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ №951 جارلىعى بويىنشا «1941-1945 ج.ج. ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىسكە 65 جىل» وردەنىمەن جانە اقتاۋ قالاسىنان 30 شاعىناۋدانىنان پاتەر بەرىلدى. 2013 جىلى “ماڭعىستاۋ وبلىسىنا 40 جىل” مەرەيتويىنا ارنالعان وردەن ماراپپاتالدى. 2014 جىلى استانادان «كۋرسك قالاسىنىڭ ازات ەتىلگەنىنە - 70 جىل» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.

حرونولوگيا
• ۇلى وتان سوعىسىندا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن «قىزىل جۇلدىز» وردەنىمەن؛
• 1975 جىلى «سوسياليستىك جارىستىڭ جەڭىمپازى» بەلگىسىمەن؛
• حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى بەلگىسىمەن؛
• 1975 جىلى «ۇلى وتان سوعىسى جەڭىسىنە – 30 جىل» مەدالىمەن؛
• 1979 جىلى «سسسر – اسكەري كۇشتەرىنە – 60 جىل» مەدالىمەن؛
• 1985 جىلى «ۇلى وتان سوعىسى جەڭىسىنە – 40 جىل» مەدالىمەن؛
• 1985 جىلى Ι دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن؛
• 1986 جىلى «ەڭبەك ارداگەرى» وردەنىمەن؛
• 1988 جىلى «سسسر – اسكەري كۇشتەرىنە –70 جىل» مەدالىمەن؛
• 1994 جىلى “جاسورات” مەدالىمەن؛
• 1995 جىلى «1941-1945 ج.ج. نەمىس فاشيستەرىن جەڭگەنىنە – 50 جىل» مەدالىمەن؛
• 2000 جىل «ۇلى جەڭىسكە – 55 جىل » مەدالىمەن؛
• 2004 جىلى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ №1439 جارلىعى بويىنشا «1941-1945 ج.ج. ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىسكە 60 جىل» مەرەكەلىك مەدالىمەن بىرگە اۆتوكولىك تارتۋ ەتىلدى.
• 2010 جىلى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ №951 جارلىعى بويىنشا «1941-1945 ج.ج. ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىسكە 65 جىل» وردەنىمەن جانە اقتاۋ قالاسىنان 30 شاعىناۋدانىنان پاتەر بەرىلدى.
• 2013 جىلى “ماڭعىستاۋ وبلىسىنا 40 جىل” مەرەيتويىنا ارنالعان وردەنىمەن ؛
• 2014 جىلى استانادان «كۋرسك قالاسىنىڭ ازات ەتىلگەنىنە - 70 جىل» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.

2.2. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ بەيبىت ومىردەگى ەڭبەكتەرى
1943 جىلى سوعىستا سول قولىنان اۋىر جارالانىپ، بىرنەشە جىل ۇستازدىق قىزمەتىن جالعاستىرا المايدى. تەك 1947 جىلى عانا ۇستازدىق قىزمەتىن جالعاستىرادى. اياپ اتا 5-6-7 سىنىپتارىنا گەوگرافيا جانە تاريح پانىنەن ساباق بەرگەن. 1960 جىلى تاشكەنتتەگى نيزامي اتىنداعى ينستيتۋتقا وقۋعا ءتۇسىپ، 1964 جىلى پەداگوگيكالىق يستيتۋتتىڭ تولىق كۋرسىن بىتىرەدى. 1960 – 1964 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ماقتارال اۋدانى سلاۆيانكا اۋىلىندا چكالوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى. 1965 جىلى گاگارين قالاسىنا كوشىپ كەلىپ، ۇستازدىق قىزمەتىن ودان ءارى جالعاستىرادى. 1969-1970 جىلدارى گاگاريندەگى اباي اتىنداعى مەكتەپتە وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى. وسى مەكتەپتە 1988 جىلعا دەيىن جيىرما ءۇش جىل شاكىرت تاربيەلەيدى. اياپ ءقادىر ۇلى ءوزىنىڭ سانالى ومىرىندە جاستارعا ءبىلىم بەرۋدە قاجىرلى قايرات ەتىپ، 42 جىل ۇستاز بولىپ، كوپتەگەن ءبىلىمدى شاكىرتتەر تاربيەلەيدى. ءقازىر سول شاكىرتتەرى ەلىمىزدىڭ ءار جەرىندە حالىققا قىزمەت ەتۋدە. وسى جىلدار ىشىندە جەمىستى ەڭبەگى باعالانىپ، قازاق ءسسر-ى جانە كسرو-نىڭ حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى بەلگىسىمەن ماراپاتتالعان.
اياپ ءقادىر ۇلى – ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، جەڭىسپەن ەلگە ورالۋدى ماقسات ەتكەن، بەيبىت ەڭبەكتىڭ قيىنشىلىعىندا، راحاتىندا كورىپ، ءومىر كەشكەن سانالى عۇمىرىن جاس ۇرپاق تاربيەسىنە كىناراتسىز ارناعان ۇستاز.
ول تەك ۇستاز عانا ەمەس، ءومىرىنىڭ جارتىسىن مەكتەپ باسشىلىعى قىزمەتىن اتقارعان، اۋىلدىڭ مادەني، ساياسي-الەۋمەتتىك ومىرلەرىنە ەش توقتاۋسىز ارالاساتىن، كومەكتەر بەرىپ وتىراتىن. ول ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىنە دەيىن قوعامدىق جۇمىستاردان تىس قالماي ءبىراز جىلدار ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەسى دە بولدى.

2.3. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ قارا شاڭىراعى
ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلى اداي ىشىندەگى كەلىمبەردىنىڭ ءبىر تارماعى قۇنانورىس رۋىنىڭ كەنجەبايدان تاراعان. اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ وتباسىندا 2 ۇل، 16 نەمەرە، 36 شوبەرە بار. وزىنەن تاراعان ۇرپاقتارى ءابدىسامات پەن ىبىرايىم.
ابييەۆ ءابدىسامات اياپ ۇلى 1956 جىلى 20 ماۋسىمدا تاجىكستاننىڭ قورعان – توبە وبلىسىندا دۇنيەگە كەلەدى. گاگارين قالاسىندا قۇرىلىس- تەحنيكۋمىندا ينجەنەرلىك ماماندىعىن بىتىرگەن. قازىرگى تاڭدا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، مىرزاكەنت قالاشىعىندا ماماندىعى بويىنشا جۇمىس جاساۋدا. ءابدىساماتتان 2 ۇل، 3 قىز تارايدى. ونىڭ ءبىرى – رىسبەك (1984ج.) شىمكەنت قالاسىنداعى توقىما فابريكاسىندا ينجەنەر ماماندىعى بويىنشا جۇمىس جاساسا، ەكىنشى ۇلى – جولجىگىت (1998 ج.) 11-سىنىپ وقۋشىسىسى. رىسبەكتىڭ ارحات ەسىمدى 3 جاسار ۇلى بار.
اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ەكىنشى ۇلى ىبىرايىم مولدا اياپ ۇلى 1958 جىلى تاجىكستاننىڭ قورعان – توبە كەنتىندە دۇنيەگە كەلگەن. 1960 -2009 جىلدار ارالىعىندا وزبەكستاننىڭ گاگارين جەرىندە ءومىر ءسۇرىپ، سول جەردە مەكتەپتى بىتىرەدى. دەنساۋلىعى بولماي 10 جاسىنان ءدىن جولىنا ءتۇستى. 18 جاسىندا ءپىر بەكەت ۇرپاعى قياقباي – ماقسۇم باتا بەرەدى. 1989 – 1991 جىلدارى تاشكەنت مەدرەسەسىن بىتىرەدى. گاگارين جەرىندەگى مەشىتتە نايب – يمام بولدى. 2010 جىلى ماقتارال اۋدانى مىرزاكەنت قالاشىعىنا كوشىپ، «ابدۋل – اكىم جاميعا» مەشىتىندە نايب – يمام، يمام – كەڭەسشىسى بولادى. دىننەن ءدارىس بەرەدى. اياپ باتىردىڭ اتاسىنان قالعان اساتاياعى ەكىنشى ۇلى ىبىرايىمعا اسىل مۇرا رەتىندە قالدىرعان، ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان.
ىبىرايىم اياپۇلىنان 4 ۇل، 4 قىز دۇنيەگە كەلەدى. ۇلكەن ۇلى ابييەۆ نۇرالى اقتاۋ قالاسىندا سپەسەلەكترومونتاج كوورپوراسياسىندا قىزمەت ەتسە، ەكىنشى ۇلى نۇربەرگەن كۇزەت پوليسياسىندا جۇمىس جاسايدى. ال ءۇشىنشى ۇلى نۇريسلام تەڭىز قارۋلى كۇشتەرىندە پاروحود جۇرگىزۋشىسى قىزمەتىن اتقارسا، كەنجە ۇلى نۇرجىگىت الماتى قالاسىنداعى “ابۋ – حانيفا ” مەدرەسەسىندە ءىى كۋرس ستۋدەنتى. نۋريسلامنان تاراعان شوبەرەسى مەيىرجان ءقازىر 1 جاستا.
ءقادىر

ءابي

اياپ

ءابدىسامات ىبىرايىم

رىسبەك جولجىگىت نۇرالى
ارحات نۇربەر
نۇريسلام مەيىرجان
نۇرجىگىت

 

قورىتىندى

سونىمەن ءسوزىمدى جيناقتاي كەلە مىنانداي ءتۇيىن جاساعىم كەلەدى. مەن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى ابييەۆ اياپ ءقادىر ۇلى تۋرالى ەكىنشى ۇلى ىبىرايىم مولدادان ەستىگەنىمدى زەردەلەپ جازدىم.
ويىمىزدى تۇيىندەي كەلە ايتارىمىز، اتا – بابالارىمىزدىڭ اسىل مۇراسىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، وزىمىزگە ونەگە تۇتساق، ولاردىڭ ەسىمىن قادىرلەسەك بۇل جاستار ءۇشىن تاربيە باستاۋى بولارى ءسوزسىز.
سوندىقتان وشپەس ءىز قالدىرعان ارداگەر اتالارىمىزدىڭ ءومىر تاريحى مەن ەرەن ەرلىكتەرى جانە ەڭبەك جولدارى تۋرالى مالىمەتتەر باسپا ءسوز بەتتەرىندە جاريالانسا دەپ ويلايمىن، سول ماقساتتا مۇنايلى گازەتىنە «اتامنىڭ ءومىرى – ونەگە» تاقىرىبىندا ماقالا جازدىم.
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرى 2 ۇل، 15 نەمەرە، 36 شوبەرەنى تاربيەلەپ وسىرگەن ۇلگىلى وتباسى “قارا شاڭىراق” قازىرگى جاستارعا ۇلگى بولارلىق وتباسى.
ءسوز سوڭىندا ۇسىنىسىم، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باتىرىنىڭ داڭقىن ماراپاتتارلىقتاي ەسكەرتكىش ورناتىلسا، «باتىر ورتاق، ب ا ق جالقى» دەگەندەي، ۇلتتىق ۇردىستەرىمىزدى ۇلىقتاپ جاتقان شاقتا ەرجۇرەك ۇل اياپ ءقادىر ۇلىنىڭ ەسىمى كوشە اتىنا بەرىلسە ەكەن دەيمىن.
حالقىنا ءقادىرلى ابزال ازامات، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ەر باتىرىنىڭ جارقىن بەينەسى ونىڭ ۇلاعاتىن كورگەن ۇرپاقتارى مەن شاكىرتتەرىنىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالادى.

 

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. «ماڭعىستاۋ باتىرلارى» كىتابى
2. «تاعزىم» كىتابى
3. «قۇنانورىس» شەجىرە كىتابى

---