ادەبيەت الەمىندە
ادەبيەت الەمىندە
(قازاق ادەبيەتىنەن سىنىپتان تىس ءىس - شاراسى)
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وقىرماندىق تالعامىن قالىپتاستىرۋ. تانىمدىق ءىس - ارەكەتتتەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن دامىتۋ. رۋحاني جان - دۇنيەسىن بايىتۋ.
كەرەكتى قۇرال - جابدىقتار: تەلەديدار، كىتاپتار كورمەسى، مۋزىكالىق ورتالىق، كىتاپقۇماردىڭ كىتابى، ساندىق.
جۇرگىزۋشى:(ن. تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» اۋەنى) قۇرمەتتى قوناقتار مەن ۇستازدار! ادەبيەت سۇيەر قاۋىم! «بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس. ءار ادامنىڭ ەڭ جاقىن دوسى – كىتاپ بولعاندا، سول ءنارلى دوستىق ەڭ اۋەلى ادەبيەت كىتابىمەن دوستاسۋدان باستالادى» دەپ قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆ ايتقانداي رۋحاني قازىنامىز، قاينار بۇلاعىمىز ادەبيەت الەمىنىڭ پاراقتارىنا ۇڭىلمەكپىز. «ادەبيەت الەمىندە» اتتى سىنىپتان تىس ءىس - شارامىزعا قوش كەلىپسىزدەر! (ماقساتىن ايتۋ).
مەنىڭ دە كومەكشىم كەلۋى كەرەك ەدى، كەشىكتى عوي. قايدا ءجۇر ەكەن؟!(وسى كەزدە ەسىكتى قاعىپ، كىتاپقۇمار كەلەدى).
كىتاپقۇمار: سالەمەتسىزدەر مە؟ سىزدەر مەنى تانىدىڭىزدار ما؟! مەن كىتاپقۇمارمىن. مەن سەندەرگە ەرەكشە كىتاپ اكەلدىم. بالالار سەندەر كىتاپ وقىعاندى جاقسى كورەسىڭدەر مە؟
جۇرگىزۋشى: ارينە، ءبىزدىڭ بالالار كىتاپ وقىعاندى جاقسى كورەدى. سولاي ەمەس پە؟!
كىتاپقۇمار: جاقسى. قازاق حالقى كىتاپتى كيەلى، قاسيەتتى، قۇدىرەتتى زات دەپ باعالاعان. «وي مارجانى – كىتاپتا»، «كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم - ءومىر شىراعى»، «كىتاپپەن كەڭەس، بىلىمدىمەن تەڭەس»، «ءبىلىم توزبايدى، ءبىلىمدى ازبايدى» دەپ كىتاپتى جوعارى باعالاپ، اۋليەگە بالاپ، كىتاپ سوزدەرىن جاتتاپ، ويىندا ساقتاي بىلگەن. كانە، كىم ايتادى؟ مەنىڭ قولىمداعى قانداي كىتاپ؟
بالالار: قازاق ادەبيەتى.
كىتاپقۇمار: دۇرىس. وتە جاقسى! بۇگىن بالالار وسى قازاق ادەبيەتىنىڭ كەيبىر پاراقتارىنا ءۇڭىلىپ، وقىپ بىلگەن بايلىقتارىڭ بىلىمدەرىڭدى ورتاعا سالاسىڭدار.
جۇرگىزۋشى: ال تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى ءادىلقازىلار باعالاپ وتىرادى (وسى جەردە ءادىلقازىلاردى تانىستىرىپ ءوتۋ.)
كىتاپقۇمار: ال، قۇرمەتتى دوستار، ىسكە ءسات! كىتاپتى اشپاس بۇرىن ءقازىر توپتار وزدەرىن تانىستىرىپ ءوتسىن.
توپتاردى تانىستىرۋ.
1 توپ –«اباي» توبى
«اباي» توبىنان جالىندى سالەم، سالەم، سالەم!
ۇرانىمىز: اباي جاقىن قازاققا،
ورىسقا دا، تۇرىككە.
اباي – قازاق بالاسى،
اباي – اقىن داناسى.
2 توپ – «شوقان» توبى
بارشاڭىزعا سالەم بەردى،
«شوقان» اتتى توبىمىز!
ۇرانىمىز: العىر جۇرەك،
الماس وي،
ارىس كەۋدە،
ءۋاليحانوۆ شوقانداي بولامىز ءبىز!
كىتاپقۇمار: مىنە، كىتاپتا اشىلدى!
جۇرگىزۋشى: حالىقتىڭ كوكىرەگىندە ماڭگىلىككە ۇيالاپ قالاتىن ادام دەگەن ارداقتى ەسىمنىڭ ەڭ بيىكتەردەن اسقاقتاپ سالتانات قۇراتىنىن بىلەمىز. قازاق دالاسىندا تۋعان جارىق جۇلدىزدار بار. ولار – شوقان، اباي، ىبىراي. وسى قازاقتىڭ ولمەس، وشپەس اسىل تۇلعالارى قالدىرعان مۇرالارىنا باسىمىزدى ءيىپ، كوكىرەگىمىزدى كەرە ماقتانىش ەتەمىز. ولاردىڭ ءاربىر جاقسى ءسوزىن جانىمىزعا تەرەڭ قابىلداپ، ىستەرىنەن ۇلگى الامىز. 1 كىتاپ پاراعى – «ۇلى تۇلعالار» ايدارى. وسى ايدارىمىزدا ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى مەن يگى ىستەرى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇماتتار بەرىلەدى. سەندەر قاي ۇلى تۇلعا تۋرالى ايتىلعان سونى انىقتاۋلارىڭ كەرەك. كانە، باستايىق! بارلىعىڭا ساتتىلىك تىلەيمىز!
كىتاپقۇمار: 1. اباي مەن ىبىرايدىڭ ءىزىن جالعاستىرعان ۇلى عالىم، اقىن - اۋدارماشى. قازاق ادەبيەتىندەگى بەس ارىستىڭ ءبىرى. «ءتىل - قۇرال»، «الىپپە» دەگەن وقۋلىقتار جازعان. پۋشكيننىڭ «بالىقشى مەن بالىق»، «التىن اتەش»، كرىلوۆتىڭ «اققۋ، شورتان ءھام شايان»، «قارعا مەن تۇلكى» جانە ت. ب شىعارمالارىن اۋدارعان. (احمەت بايتۇرسىنوۆ.)
جۇرگىزۋشى: 2. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، وتانىمىزدى جاۋدان قورعاعان حالىق باتىرى - جازۋشى. سوعىستا گەنەرال پانفيلوۆتىڭ پولكىندا ديۆيزيا كومانديرى بولعان. «وفيسەردىڭ كۇندەلىگى» اتتى جيناعى بار. ءوزىنىڭ وتباسى مەن بالالىق شاعى تۋرالى «ۇشقان ۇيا» رومانىن جازعان.(باۋىرجان مومىش ۇلى)
كىتاپقۇمار: 3. قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى. ول بالالارعا ارناپ مەكتەپتەر اشقان. ءوزى مەكتەپتە ءمۇعالىم بولادى. «قازاق حرەستوماتياسى» دەگەن كىتاپ جازعان. بالالارعا ارنالعان «كەل بالالار وقىلىق»، «وزەن» جانە ت. ب. ولەڭدەرى، «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى» ت. ب. كوپتەگەن اڭگىمەلەرى بار.(ىبىراي التىنسارين).
جۇرگىزۋشى: ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ - تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى.
بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى،
ول – اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى...
ولەڭگە اركىمنىڭ - اق بار تالاسى،
سوندا دا سولاردىڭ بار تاڭداماسى» دەپ اباي ايتقانداي كىتاپتىڭ ەكىنشى پاراعى – «ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى» - مانەرلەپ وقۋ سايىسى. ءار توپتان ءبىر سايىسكەر وزدەرىنىڭ تاڭداۋى بويىنشا قازاق اقىندارىنىڭ ءبىر ولەڭىن جاتقا مانەرلەپ وقۋ كەرەك. سايىسكەرلەرگە ساتتىلىك تىلەيمىز.
كىتاپقۇمار: ءان – جۇرەگىم مەنىڭ. ءسوزى تۇمانباي مولداعالييەۆتىكى، ءانى نۇرعيسا تىلەندييەۆتىكى. ورىندايتىن قازاق ءتىلى ءمۇعالىمى ەلميرا تايتولەۋ قىزى.
جۇرگىزۋشى: «ءسوزدىڭ كوركى - ماقال» دەگەن اتالى ءسوز بار. ماقالدىڭ كومەگىمەن ايتايىن دەگەنىڭدى ۇنامدى دا ۇتىمدى جەتكىزۋگە بولادى. مىسالى: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەپ ايتىلعان اقىل كىمگە ۇنامايدى دەيسىڭدەر. ماقالدى كوپ ءبىلىپ، كوپ قولداناتىن ادامداردىڭ ءبىلىمى دە اقىلى دا ارتا تۇسەدى.
كىتاپتىڭ ءۇشىنشى پاراعى – «ماقال ماتەلدەر».
كىتاپقۇمار: ءبىر مينۋتتىڭ ىشىندە ءار كوماندالار ءوز بىلەتىن ماقال - ماتەلدەردى جاتقا ايتادى. ماقال - ماتەلدەردىڭ دۇرىستىعى مەن سانى ەسەپتەلەدى.
جۇرگىزۋشى: راحمەت. ماقال - ماتەلدەردى ءسۇيىپ وقىپ، كوڭىلدەرىڭە توقىپ جۇرسەڭدەر، سەندەردىڭ دە تىلدەرىڭ بايىپ، سويلەگەن سوزدەرىڭ سۇلۋ، اسەرلى شىعادى. ءبارىمىز بىلەمىز، ادەبيەت ونەرمەن، ياعني تەاترمەن، كينومەن، مۋزىكامەن وتە بايلانىستى كەلەسى كىتاپ پاراعى – «ونەر - ءومىر» دەپ اتالادى.
كىتاپقۇمار: قۇرمەتتى وقۋشىلار سەندەردىڭ نازارلارىڭا بەينە سۇراق. ءقازىر سەندەر فيلمنەن ءۇزىندى كورەسىڭدەر.(«مەنىڭ اتىم – قوجا» كوركەم فيلمىنەن ءۇزىندى كورسەتۋ.) 1. بۇل فيلم قالاي اتالادى؟ كىمنىڭ شىعارماسى بويىنشا ءتۇسىرىلدى؟
جۇرگىزۋشى: 2. مۋزىكالىق سۇراق. تىڭداعاندارىڭ قانداي مۋزىكالىق اسپاپ؟ بۇل قانداي اتاقتى اداممەن بايلانىستى. (قوبىز - قورقىت).
جۇرگىزۋشى:(قوبىز اۋەنى). قوبىز - عاسىرلار بويى قازاقتىڭ مۇڭىن شەرتكەن اسپاپتىڭ ءبىرى. ونىڭ ۇنىندە جايقالعان قىزعالداقتىڭ، قۇلپىرعان دالانىڭ تىنىسى بار. كەڭ دالاداعى قوڭىر سالقىن جىبەك جەلدىڭ سىبدىرى بار. ەلىن، جەرىن قورعاپ باتىر اتانعان ۇلدارىنىڭ ەرلىگىن جىرلايتىن ءۇن بار. قورقىت اتا قوبىزبەن ءومىر جايلى، ونەر جايلى كۇي ويناپتى. مىنە، سول كۇيلەرى ولمەي، ءبىزدىڭ داۋىرگە دەيىن جەتىپتى. ولاي بولسا، ونەر ماڭگىلىك ەكەن. ناعىز ونەر ەشقاشان ۇمتىلماي، اتادان بالاعا، عاسىردان - عاسىرعا وشپەس مۇرا بولىپ ساقتالىپ، حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىنا اينالادى ەكەن. ەندى 2 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ورىنداۋىندا كەرەمەت بي ونەرىن تاماشالايىق.
جۇرگىزۋشى: «جۇمباق ساندىق» كىتاپ پاراعى دا اشىلدى. ءقازىر ءار توپقا كىتاپقۇمار جۇمباق جاسىرادى. سونىڭ شەشۋىن تابايىق. جاۋابى مىنا ءبىزدىڭ ساندىعىمىزدا جاسىرىلعان.
كىتاپقۇمار: 1. ءتىلى بار، ءۇنى جوق،
ءوزىن ادام تۇسىنگەن.
جۇرەگى بار دا، قانى جوق،
سويلەپ تۇرعان ىشىنەن.(كىتاپ)
جۇرگىزۋشى: كانە، ساندىعىمىزدى اشايىق. دۇرىس پا ەكەن جاۋابى؟! ارينە، شەشۋى دۇرىس. كىتاپ. بۇل كىشكەنتاي كىتاپشادا كىمنىڭ سۋرەتى؟ عارىشكەر - توقتار اۋباكىروۆ. 12 ساۋىردە عارىشكەرلەر كۇنى اتالىپ ءوتتى. وسى عارىشكەر اعالارىڭنىڭ ءومىرى سەندەرگە ۇلگى بولسىن.(ەستەلىككە كىتاپ تاراتۋ).
كىتاپقۇمار: مەنىڭ تاعى دا جاسىراتىن جۇمباعىم بار.
بىلىمنەن مول سىي - اسى،
بالعىنداردىڭ ۇياسى.(مەكتەپ)
جۇرگىزۋشى: وتە جاقسى. جۇمباقتار ارقىلى سەندەر قانشالىقتى وي - قابىلەتتەرىڭنىڭ جاقسى دامىعانىن كوردىڭدەر. كەلەسى اقىرعى كىتاپ پاراعى «توپ باسشىلارىنىڭ سايىسى». ءقازىر ءار توپ باسشىلارىنا سۇراقتار قويىلادى. دۇرىس جاۋاپ ءبىر بالمەن ەسەپتەلەدى.
كىتاپقۇماردىڭ سۇراعى:
1. حالىق اۋىز ادەبيەتىن كىمدەر شىعارعان؟ ( حالىق)
2. قوي يەسىن اتا. (شوپان اتا)
3. جۇمباق: سۋعا باتپايدى، وتقا جانبايدى. (مۇز)
4. ماقال - ماتەلدەردىڭ كولەمى قانداي بولادى؟ (قىسقا)
5. قازاق ەرتەگىلەرى نەشە توپقا بولىنەدى؟ (3)
6. «بالا شوقان» پوۆەسىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ساپارعالي بەگالين)
7. « كۇي»، «كۇيشى»، «قۇلاگەر» پوەمالارىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءىلياس جانسۇگىروۆ)
8. ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى اشاتىن شىعارما.(كوكسەرەك. م. اۋەزوۆ)
9. «اجەمنىڭ انگىمەسى» شىعارماسى كىم تۋرالى؟ (اباي)
10. «XX عاسىرلاردىڭ گومەرى» اتانعان اقىن.(جامبىل)
جۇرگىزۋشىنىڭ سۇراعى:
1. قوبىلاندى مىنگەن ات. - تايبۇرىل
2. جيرەنشە كىم؟ – تاپقىر شەشەن
3. ماقال: ەل ءىشى – ( التىن بەسىك)
4. جامبىل جابايەۆتىڭ «لەنينگرادتىق ورەنىم» ولەڭى نە تۋرالى؟ (ەرلىك تۋرالى)
5. «كوكسەرەك» كىمنىڭ شىعارماسى؟ (مۇحتار اۋەزوۆ)
6. قازاقتىڭ كيەلى سانى.(جەتى)
7. «ءانشى» اڭگىمەسىندەگى ءامىرحان كىمنىڭ ءپروتوتيپى؟ (امىرە قاشاۋبايەۆ)
8. « كۇي»، «كۇيشى»، «قۇلاگەر» پوەمالارىنىڭ باستى تاقىرىبى قانداي؟ ( قازاق ءان - كۇيى، ونەرپازدار تاعدىرى)
9. سيىر يەسىن اتا. (زەڭگى بابا)
10. حالىقتىڭ اۋىزشا تاراعان كوركەم اڭگىمەسى. (ەرتەگى)
جۇرگىزۋشى: وسىمەن سايىسىمىز دا اياقتالدى. ءادىلقازىلارىمىز ۇپايلارىن تولىق ەسەپتەپ العانشا، كەلگەن قوناقتارىمىزعا كەزەكتى «اق تىلەك» ءانىن تارتۋ ەتەيىك. ورىندايتىن: 10 سىنىپ وقۋشىسى ليەۆينا تاتيانا.
جۇرگىزۋشى: قازىلار ورنىقتىرار ادىلدىكتى،
كىمدەردىڭ جاۋاپتارى كامىل شىقتى.
ءبىلىم مەن تاپقىرلىقتىڭ جارىسىندا
جەڭىسكە جەتەر دەيمىز ناعىز مىقتى.
ءسوز قازىلار القاسىنا بەرىلەدى.
جەڭىمپاز توپقا ماقتاۋ قاعازدارى مەن سىيلىقتار تابىس ەتىلەدى. قاتىسقان وقۋشىلارعا ىنتالاندىرۋ سىيلىقتارى بەرىلەدى.
كىتاپقۇمار: بالالار، مەنى باسقا دا ءبىلىم الەمىندە كۇتىپ قالعان شىعار. ساۋ بولىڭدار! الداعى ۋاقىتتا دا بيىك جەڭىستەردەن كورىنە بەرىڭدەر! كەلەسى كەزدەسكەنشە!
(قازاق ادەبيەتىنەن سىنىپتان تىس ءىس - شاراسى)
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وقىرماندىق تالعامىن قالىپتاستىرۋ. تانىمدىق ءىس - ارەكەتتتەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن دامىتۋ. رۋحاني جان - دۇنيەسىن بايىتۋ.
كەرەكتى قۇرال - جابدىقتار: تەلەديدار، كىتاپتار كورمەسى، مۋزىكالىق ورتالىق، كىتاپقۇماردىڭ كىتابى، ساندىق.
جۇرگىزۋشى:(ن. تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» اۋەنى) قۇرمەتتى قوناقتار مەن ۇستازدار! ادەبيەت سۇيەر قاۋىم! «بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس. ءار ادامنىڭ ەڭ جاقىن دوسى – كىتاپ بولعاندا، سول ءنارلى دوستىق ەڭ اۋەلى ادەبيەت كىتابىمەن دوستاسۋدان باستالادى» دەپ قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆ ايتقانداي رۋحاني قازىنامىز، قاينار بۇلاعىمىز ادەبيەت الەمىنىڭ پاراقتارىنا ۇڭىلمەكپىز. «ادەبيەت الەمىندە» اتتى سىنىپتان تىس ءىس - شارامىزعا قوش كەلىپسىزدەر! (ماقساتىن ايتۋ).
مەنىڭ دە كومەكشىم كەلۋى كەرەك ەدى، كەشىكتى عوي. قايدا ءجۇر ەكەن؟!(وسى كەزدە ەسىكتى قاعىپ، كىتاپقۇمار كەلەدى).
كىتاپقۇمار: سالەمەتسىزدەر مە؟ سىزدەر مەنى تانىدىڭىزدار ما؟! مەن كىتاپقۇمارمىن. مەن سەندەرگە ەرەكشە كىتاپ اكەلدىم. بالالار سەندەر كىتاپ وقىعاندى جاقسى كورەسىڭدەر مە؟
جۇرگىزۋشى: ارينە، ءبىزدىڭ بالالار كىتاپ وقىعاندى جاقسى كورەدى. سولاي ەمەس پە؟!
كىتاپقۇمار: جاقسى. قازاق حالقى كىتاپتى كيەلى، قاسيەتتى، قۇدىرەتتى زات دەپ باعالاعان. «وي مارجانى – كىتاپتا»، «كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم - ءومىر شىراعى»، «كىتاپپەن كەڭەس، بىلىمدىمەن تەڭەس»، «ءبىلىم توزبايدى، ءبىلىمدى ازبايدى» دەپ كىتاپتى جوعارى باعالاپ، اۋليەگە بالاپ، كىتاپ سوزدەرىن جاتتاپ، ويىندا ساقتاي بىلگەن. كانە، كىم ايتادى؟ مەنىڭ قولىمداعى قانداي كىتاپ؟
بالالار: قازاق ادەبيەتى.
كىتاپقۇمار: دۇرىس. وتە جاقسى! بۇگىن بالالار وسى قازاق ادەبيەتىنىڭ كەيبىر پاراقتارىنا ءۇڭىلىپ، وقىپ بىلگەن بايلىقتارىڭ بىلىمدەرىڭدى ورتاعا سالاسىڭدار.
جۇرگىزۋشى: ال تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى ءادىلقازىلار باعالاپ وتىرادى (وسى جەردە ءادىلقازىلاردى تانىستىرىپ ءوتۋ.)
كىتاپقۇمار: ال، قۇرمەتتى دوستار، ىسكە ءسات! كىتاپتى اشپاس بۇرىن ءقازىر توپتار وزدەرىن تانىستىرىپ ءوتسىن.
توپتاردى تانىستىرۋ.
1 توپ –«اباي» توبى
«اباي» توبىنان جالىندى سالەم، سالەم، سالەم!
ۇرانىمىز: اباي جاقىن قازاققا،
ورىسقا دا، تۇرىككە.
اباي – قازاق بالاسى،
اباي – اقىن داناسى.
2 توپ – «شوقان» توبى
بارشاڭىزعا سالەم بەردى،
«شوقان» اتتى توبىمىز!
ۇرانىمىز: العىر جۇرەك،
الماس وي،
ارىس كەۋدە،
ءۋاليحانوۆ شوقانداي بولامىز ءبىز!
كىتاپقۇمار: مىنە، كىتاپتا اشىلدى!
جۇرگىزۋشى: حالىقتىڭ كوكىرەگىندە ماڭگىلىككە ۇيالاپ قالاتىن ادام دەگەن ارداقتى ەسىمنىڭ ەڭ بيىكتەردەن اسقاقتاپ سالتانات قۇراتىنىن بىلەمىز. قازاق دالاسىندا تۋعان جارىق جۇلدىزدار بار. ولار – شوقان، اباي، ىبىراي. وسى قازاقتىڭ ولمەس، وشپەس اسىل تۇلعالارى قالدىرعان مۇرالارىنا باسىمىزدى ءيىپ، كوكىرەگىمىزدى كەرە ماقتانىش ەتەمىز. ولاردىڭ ءاربىر جاقسى ءسوزىن جانىمىزعا تەرەڭ قابىلداپ، ىستەرىنەن ۇلگى الامىز. 1 كىتاپ پاراعى – «ۇلى تۇلعالار» ايدارى. وسى ايدارىمىزدا ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى مەن يگى ىستەرى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇماتتار بەرىلەدى. سەندەر قاي ۇلى تۇلعا تۋرالى ايتىلعان سونى انىقتاۋلارىڭ كەرەك. كانە، باستايىق! بارلىعىڭا ساتتىلىك تىلەيمىز!
كىتاپقۇمار: 1. اباي مەن ىبىرايدىڭ ءىزىن جالعاستىرعان ۇلى عالىم، اقىن - اۋدارماشى. قازاق ادەبيەتىندەگى بەس ارىستىڭ ءبىرى. «ءتىل - قۇرال»، «الىپپە» دەگەن وقۋلىقتار جازعان. پۋشكيننىڭ «بالىقشى مەن بالىق»، «التىن اتەش»، كرىلوۆتىڭ «اققۋ، شورتان ءھام شايان»، «قارعا مەن تۇلكى» جانە ت. ب شىعارمالارىن اۋدارعان. (احمەت بايتۇرسىنوۆ.)
جۇرگىزۋشى: 2. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، وتانىمىزدى جاۋدان قورعاعان حالىق باتىرى - جازۋشى. سوعىستا گەنەرال پانفيلوۆتىڭ پولكىندا ديۆيزيا كومانديرى بولعان. «وفيسەردىڭ كۇندەلىگى» اتتى جيناعى بار. ءوزىنىڭ وتباسى مەن بالالىق شاعى تۋرالى «ۇشقان ۇيا» رومانىن جازعان.(باۋىرجان مومىش ۇلى)
كىتاپقۇمار: 3. قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى. ول بالالارعا ارناپ مەكتەپتەر اشقان. ءوزى مەكتەپتە ءمۇعالىم بولادى. «قازاق حرەستوماتياسى» دەگەن كىتاپ جازعان. بالالارعا ارنالعان «كەل بالالار وقىلىق»، «وزەن» جانە ت. ب. ولەڭدەرى، «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى» ت. ب. كوپتەگەن اڭگىمەلەرى بار.(ىبىراي التىنسارين).
جۇرگىزۋشى: ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ - تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى.
بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى،
ول – اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى...
ولەڭگە اركىمنىڭ - اق بار تالاسى،
سوندا دا سولاردىڭ بار تاڭداماسى» دەپ اباي ايتقانداي كىتاپتىڭ ەكىنشى پاراعى – «ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى» - مانەرلەپ وقۋ سايىسى. ءار توپتان ءبىر سايىسكەر وزدەرىنىڭ تاڭداۋى بويىنشا قازاق اقىندارىنىڭ ءبىر ولەڭىن جاتقا مانەرلەپ وقۋ كەرەك. سايىسكەرلەرگە ساتتىلىك تىلەيمىز.
كىتاپقۇمار: ءان – جۇرەگىم مەنىڭ. ءسوزى تۇمانباي مولداعالييەۆتىكى، ءانى نۇرعيسا تىلەندييەۆتىكى. ورىندايتىن قازاق ءتىلى ءمۇعالىمى ەلميرا تايتولەۋ قىزى.
جۇرگىزۋشى: «ءسوزدىڭ كوركى - ماقال» دەگەن اتالى ءسوز بار. ماقالدىڭ كومەگىمەن ايتايىن دەگەنىڭدى ۇنامدى دا ۇتىمدى جەتكىزۋگە بولادى. مىسالى: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەپ ايتىلعان اقىل كىمگە ۇنامايدى دەيسىڭدەر. ماقالدى كوپ ءبىلىپ، كوپ قولداناتىن ادامداردىڭ ءبىلىمى دە اقىلى دا ارتا تۇسەدى.
كىتاپتىڭ ءۇشىنشى پاراعى – «ماقال ماتەلدەر».
كىتاپقۇمار: ءبىر مينۋتتىڭ ىشىندە ءار كوماندالار ءوز بىلەتىن ماقال - ماتەلدەردى جاتقا ايتادى. ماقال - ماتەلدەردىڭ دۇرىستىعى مەن سانى ەسەپتەلەدى.
جۇرگىزۋشى: راحمەت. ماقال - ماتەلدەردى ءسۇيىپ وقىپ، كوڭىلدەرىڭە توقىپ جۇرسەڭدەر، سەندەردىڭ دە تىلدەرىڭ بايىپ، سويلەگەن سوزدەرىڭ سۇلۋ، اسەرلى شىعادى. ءبارىمىز بىلەمىز، ادەبيەت ونەرمەن، ياعني تەاترمەن، كينومەن، مۋزىكامەن وتە بايلانىستى كەلەسى كىتاپ پاراعى – «ونەر - ءومىر» دەپ اتالادى.
كىتاپقۇمار: قۇرمەتتى وقۋشىلار سەندەردىڭ نازارلارىڭا بەينە سۇراق. ءقازىر سەندەر فيلمنەن ءۇزىندى كورەسىڭدەر.(«مەنىڭ اتىم – قوجا» كوركەم فيلمىنەن ءۇزىندى كورسەتۋ.) 1. بۇل فيلم قالاي اتالادى؟ كىمنىڭ شىعارماسى بويىنشا ءتۇسىرىلدى؟
جۇرگىزۋشى: 2. مۋزىكالىق سۇراق. تىڭداعاندارىڭ قانداي مۋزىكالىق اسپاپ؟ بۇل قانداي اتاقتى اداممەن بايلانىستى. (قوبىز - قورقىت).
جۇرگىزۋشى:(قوبىز اۋەنى). قوبىز - عاسىرلار بويى قازاقتىڭ مۇڭىن شەرتكەن اسپاپتىڭ ءبىرى. ونىڭ ۇنىندە جايقالعان قىزعالداقتىڭ، قۇلپىرعان دالانىڭ تىنىسى بار. كەڭ دالاداعى قوڭىر سالقىن جىبەك جەلدىڭ سىبدىرى بار. ەلىن، جەرىن قورعاپ باتىر اتانعان ۇلدارىنىڭ ەرلىگىن جىرلايتىن ءۇن بار. قورقىت اتا قوبىزبەن ءومىر جايلى، ونەر جايلى كۇي ويناپتى. مىنە، سول كۇيلەرى ولمەي، ءبىزدىڭ داۋىرگە دەيىن جەتىپتى. ولاي بولسا، ونەر ماڭگىلىك ەكەن. ناعىز ونەر ەشقاشان ۇمتىلماي، اتادان بالاعا، عاسىردان - عاسىرعا وشپەس مۇرا بولىپ ساقتالىپ، حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىنا اينالادى ەكەن. ەندى 2 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ورىنداۋىندا كەرەمەت بي ونەرىن تاماشالايىق.
جۇرگىزۋشى: «جۇمباق ساندىق» كىتاپ پاراعى دا اشىلدى. ءقازىر ءار توپقا كىتاپقۇمار جۇمباق جاسىرادى. سونىڭ شەشۋىن تابايىق. جاۋابى مىنا ءبىزدىڭ ساندىعىمىزدا جاسىرىلعان.
كىتاپقۇمار: 1. ءتىلى بار، ءۇنى جوق،
ءوزىن ادام تۇسىنگەن.
جۇرەگى بار دا، قانى جوق،
سويلەپ تۇرعان ىشىنەن.(كىتاپ)
جۇرگىزۋشى: كانە، ساندىعىمىزدى اشايىق. دۇرىس پا ەكەن جاۋابى؟! ارينە، شەشۋى دۇرىس. كىتاپ. بۇل كىشكەنتاي كىتاپشادا كىمنىڭ سۋرەتى؟ عارىشكەر - توقتار اۋباكىروۆ. 12 ساۋىردە عارىشكەرلەر كۇنى اتالىپ ءوتتى. وسى عارىشكەر اعالارىڭنىڭ ءومىرى سەندەرگە ۇلگى بولسىن.(ەستەلىككە كىتاپ تاراتۋ).
كىتاپقۇمار: مەنىڭ تاعى دا جاسىراتىن جۇمباعىم بار.
بىلىمنەن مول سىي - اسى،
بالعىنداردىڭ ۇياسى.(مەكتەپ)
جۇرگىزۋشى: وتە جاقسى. جۇمباقتار ارقىلى سەندەر قانشالىقتى وي - قابىلەتتەرىڭنىڭ جاقسى دامىعانىن كوردىڭدەر. كەلەسى اقىرعى كىتاپ پاراعى «توپ باسشىلارىنىڭ سايىسى». ءقازىر ءار توپ باسشىلارىنا سۇراقتار قويىلادى. دۇرىس جاۋاپ ءبىر بالمەن ەسەپتەلەدى.
كىتاپقۇماردىڭ سۇراعى:
1. حالىق اۋىز ادەبيەتىن كىمدەر شىعارعان؟ ( حالىق)
2. قوي يەسىن اتا. (شوپان اتا)
3. جۇمباق: سۋعا باتپايدى، وتقا جانبايدى. (مۇز)
4. ماقال - ماتەلدەردىڭ كولەمى قانداي بولادى؟ (قىسقا)
5. قازاق ەرتەگىلەرى نەشە توپقا بولىنەدى؟ (3)
6. «بالا شوقان» پوۆەسىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ساپارعالي بەگالين)
7. « كۇي»، «كۇيشى»، «قۇلاگەر» پوەمالارىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءىلياس جانسۇگىروۆ)
8. ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى اشاتىن شىعارما.(كوكسەرەك. م. اۋەزوۆ)
9. «اجەمنىڭ انگىمەسى» شىعارماسى كىم تۋرالى؟ (اباي)
10. «XX عاسىرلاردىڭ گومەرى» اتانعان اقىن.(جامبىل)
جۇرگىزۋشىنىڭ سۇراعى:
1. قوبىلاندى مىنگەن ات. - تايبۇرىل
2. جيرەنشە كىم؟ – تاپقىر شەشەن
3. ماقال: ەل ءىشى – ( التىن بەسىك)
4. جامبىل جابايەۆتىڭ «لەنينگرادتىق ورەنىم» ولەڭى نە تۋرالى؟ (ەرلىك تۋرالى)
5. «كوكسەرەك» كىمنىڭ شىعارماسى؟ (مۇحتار اۋەزوۆ)
6. قازاقتىڭ كيەلى سانى.(جەتى)
7. «ءانشى» اڭگىمەسىندەگى ءامىرحان كىمنىڭ ءپروتوتيپى؟ (امىرە قاشاۋبايەۆ)
8. « كۇي»، «كۇيشى»، «قۇلاگەر» پوەمالارىنىڭ باستى تاقىرىبى قانداي؟ ( قازاق ءان - كۇيى، ونەرپازدار تاعدىرى)
9. سيىر يەسىن اتا. (زەڭگى بابا)
10. حالىقتىڭ اۋىزشا تاراعان كوركەم اڭگىمەسى. (ەرتەگى)
جۇرگىزۋشى: وسىمەن سايىسىمىز دا اياقتالدى. ءادىلقازىلارىمىز ۇپايلارىن تولىق ەسەپتەپ العانشا، كەلگەن قوناقتارىمىزعا كەزەكتى «اق تىلەك» ءانىن تارتۋ ەتەيىك. ورىندايتىن: 10 سىنىپ وقۋشىسى ليەۆينا تاتيانا.
جۇرگىزۋشى: قازىلار ورنىقتىرار ادىلدىكتى،
كىمدەردىڭ جاۋاپتارى كامىل شىقتى.
ءبىلىم مەن تاپقىرلىقتىڭ جارىسىندا
جەڭىسكە جەتەر دەيمىز ناعىز مىقتى.
ءسوز قازىلار القاسىنا بەرىلەدى.
جەڭىمپاز توپقا ماقتاۋ قاعازدارى مەن سىيلىقتار تابىس ەتىلەدى. قاتىسقان وقۋشىلارعا ىنتالاندىرۋ سىيلىقتارى بەرىلەدى.
كىتاپقۇمار: بالالار، مەنى باسقا دا ءبىلىم الەمىندە كۇتىپ قالعان شىعار. ساۋ بولىڭدار! الداعى ۋاقىتتا دا بيىك جەڭىستەردەن كورىنە بەرىڭدەر! كەلەسى كەزدەسكەنشە!
You Might Also Like
-
سالاماتسىزدارما، بۇگىنگى ءبىزدىن باعدارشام جارىس ويىنىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! باعدارشام ويىنىڭ جاراتىلىستانۋ پانىنەن وتكەندى قايتالاۋ ماقساتىندا 5 سىنىپتار اراسىندا جارىس تۇرىندە وتەدى. باعدارشام ءوزى...
