ادەپتىلىك - تاربيە باستاۋى
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، قايىرىمدىلىققا، كىشىپەيىلدىككە،
ادەپتىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ءوز حالقىنىڭ سالت ءداستۇرىن ۇيرەنە وتىرىپ، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ.
ءا) ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا وتىرىپ، ادەپ الىپپەسىن بويىنا دارىتۋ، ءتىل بايلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد
ءتۇرى: ەرتەڭگىلىك
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
ءمۇعالىم: ارمىسىزدار، ۇلاعاتتى ۇستازدار!
بارمىسىزدار جادىراعان جاس دوستار!
«ادەپتىلىك – تاربيە باستاۋى» اتتى ەرتەڭگىلىگىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر! ءبىزدىڭ حالقىمىز ادەپتىلىكتى جوعارى باعالاي بىلگەن. وتباسىندا، مەكتەپتە، قورشاعان ورتادا بالانى كىشىپەيىلدىككە، ىزەتتىلىككە، يماندىلىققا، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەن. ادەپتىلىك – ادامداردىڭ ءوزارا جاقسى قارىم – قاتىناسىنىڭ، ءجۇرىس – تۇرىسىنىڭ ەرەجەسى، وسى ادەپتىلىك ەرەجەسىن ساقتاۋ كەرەك.
ۋادە بەرىپ ورىنداماسا، كىسىگە دورەكى جاۋاپ بەرسە، ۇلكەندى سىيلاماسا، وندايدى جۇرت «ادەپسىز» ەكەن دەيدى. ونىمەن باسقا ادامدار قارىم – قاتىناس جاساۋدان قاشادى. ونى سىيلامايدى. كەيبىر بالالار ادەپتىلىك ەرەجەسىن بايقاماي نە بىلمەي بۇزادى. ادەپتى بالا كەزدەسكەندە ۇلكەندەرمەن سالەمدەسەدى. سويلەسكەن كەزدە «سەن» دەمەي «ءسىز» دەپ سويلەسۋ كەرەك. ول ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى.
ال ءقازىر ادەپسىز بالاعا ءتان قاسيەتتەردى بويىنا جيناعان بالالار قانداي بولادى ەكەن، وسى جايلى وقۋشىلارعا ءسوز بەرەيىك.
1 - وقۋشى: كەشە عانا قادالعان،
ءومىرتايدىڭ تۇيمەسى
ورنىندا جوق ياپىر – اي،
قايدا كەتكەن بۇل نەسى
ەتەك كەتەر سالاقتاپ،
بوس جۇرىسپەن دالاقتاپ.
ۇقىپتاپ ساباق ۇقپايدى
ءوز بەتىمەن الاقتاپ.
2 - وقۋشى: ىلگەك، تۇيمە جۇلىنىپ،
كەشكە دەيىن الىسار.
اركىمگە ءبىر ۇرىنىپ،
قۇسپەن، مالمەن جارىسار
شاشى ءتۇسىپ كوزىنە،
تۇسىنبەي اقىل سوزىنە
مۇعالىممەن تالاسار،
دالەل تاۋىپ سوزىنە
3 - وقۋشى: داپتەر، سومكە ءبارى دە،
دال – دۇل بولىپ جىرتىلعان.
سيا توگىپ بارىنە
شيماي سالعان سىرتىنان.
ساباق ءبىتتى مەكتەپتەن،
وقۋشىلار تارادى.
ءبىر تەنتەك ءبىر تەنتەكپەن
دابىرلاسىپ بارادى
4 - وقۋشى: قارا سومكە بىرەۋى،
بەينە قاسقىر تالاعان.
الا سومكە بىرەۋى،
البا جۇلبا جاماعان.
قارا سومكە كۇرسىنىپ،
جولداسىنا مۇڭ شاقتى.
قۇرىسىن بۇل تىرشىلىك
بۇگىن تاعى قاۋساتتى.
تاعى مەنى قولعا الا،
بار بالانى سوقتى كەپ،
جۇلىپ الىپ ول بالا
كەتتى مەنى تەپكىلەپ.
5 - وقۋشى: مەنى دە، - كۇيرەتتى،
الا سومكە تومسارا...
- بالا مەنى سۇيرەتتى،
ەتىپ مەنى قولشانا
سوندايلارعا دوسىم – اي
نەگە ءبىزدى بەرەدى؟
ەكى سومكە وسىلاي
مۇڭ شاعىسىپ كەلەدى
6 - وقۋشى: اناۋ بالا، قولىن قارا،
كىر قوجالاق قاپ – قارا،
تىرناق وسكەن،
شاشى كوپتەن،
الىنباپتى – اۋ ماسقارا!
تازالانىپ تۇرۋ كەرەك،
ەرتە مەن كەش جاس بالا
7 - وقۋشى: قايىر كۇتپە بالادان،
ءوز مىسىعىن ساباعان.
كىم الداسا اناسىن
وعان قالاي ناناسىڭ.
ەكى بولسا العانى –
بالا ۇياتقا قالعانى،
ويناپ ءجۇرىپ جىلاسا –
ورىندى ەمەس بۇل اسا.
دوبىن قيماس ويناۋعا،
ۇيات، ساراڭ بولعان دا.
ءان: «جالقاۋبەك»
كورىنىس «جاي عانا اجەي»
8 - وقۋشى: ادەپتىلىك دەپ – ۇلكەندى سىيلاۋدى، دوستاردى، اينالاداعى ادامداردى قۇرمەتتەۋدى ايتامىز. ادەپتى ادام باسقادان سىيلاسىم كۇتپەي – اق
الدىمەن ءوزى باسقانى قۇرمەتتەپ، ارداقتاي بىلەدى. كوپشىلىككە ءوزىنىڭ ادەپتىلىگىن كورسەتەدى.
9 - وقۋشى: اتا – انانىڭ تىلەگى،
ادام بولىپ وسكەنىڭ.
ادامدىقتىڭ تىرەگى،
ادال بولىپ وسكەنىڭ.
ادەپتىلىك دەگەنىڭ،
ءارقاشاندا كەرەگىڭ.
اسەمپازدىق دەگەنىڭ،
اۋرە سارساڭ الەگىڭ.
10 - وقۋشى: سپورتپەن اينالىس،
سۇلۋلىق سىيلاعان.
سول ساعان پايدالى ءىس،
ساۋىق پەن كينودان.
11 - وقۋشى: سىيلاپ سالەم بەرەمىن،
كورشىلەردى كورگەندە.
ىزەتتى دە بىلەمىن،
ۇيگە قوناق كەلگەندە.
ادەپسىز دەپ سوكپەسىن،
اناما ايتىپ وكپەسىن.
ءان «اپام ءۇشىن»
12 - وقۋشى: قارسى ال ەرتە كۇن كوزىن،
اسىقپاي ءىش تاماقتى
پىشاقتى ۇستا وڭ قولمەن،
قابىعىمەن ءبارىن جە،
سالدىر سالاق بولماعىن.
13 - وقۋشى: سالما اۋزىڭا ينەنى،
ۇزبە جۇلىپ تۇيمەنى.
اشۋلانباي دولدانىپ،
جاۋاپ بەرگىن ويلانىپ،
قۇر بەكەرگە قىلقيما،
بولماشىعا بۇرتيما.
14 - وقۋشى: ءىشتارلىققا جول بەرمە،
باقتالاستىق بىلدىرمە،
ماقسات قويماي الدىڭا
قىدىرىپ قۇر قاڭعىما.
سىيلا ۇلكەن، كىشىنى
قامقورلىققا ال كىشىنى،
ساقتا كوشە ءتارتىبىن،
باعدارشامنىڭ ال ءتىلىن،
ادەت قىل بۇل ءىسىڭدى،
تازالاپ ءجۇر ءتىسىڭدى.
15 - وقۋشى: سىرتتان كەلگەن مەيمانعا،
سالەم بەرىپ، قول الساڭ
ءبىرىنشى ەتكەن قۇرمەتىڭ
«ءتۇسىڭىز»، - دەپ ءتۇس بەرىپ،
شىلبىرىنا ورالساڭ
ەكىنشى ەتكەن قىزمەتىڭ،
ەسىك اشىپ ەنگىزىپ،
كورپە توسەپ قۇپ الساڭ،
ءۇشىنشى ەتكەن قۇرمەتىڭ،
مەيمان ريزا بولعانى –
قۇرمەتپەن ۇيگە قونعانى.
نە دەۋ كەرەك؟
1. اپاڭ سەنىڭ بازاردان،
الما ساتىپ اكەلدى.
ەڭ ۇلكەنىن جاقسىسىن
ساعان تاڭداپ اپەردى.
نە دەپ بارىپ جەۋ كەرەك؟
بارلىعى: «راحمەت، اپا!» دەۋ كەرەك.
2. بالالار ءجۇر كوشەدە،
ەستىلەدى شۋ - ايقاي.
سەن دە شىقتىڭ كورشىڭدى،
قاعىپ كەتتىڭ بايقاماي.
مۇندايدا نە دەۋ كەرەك؟
بارلىعى: «كەشىرىڭىز!» دەۋ كەرەك.
3. وسى كەلگەن بەتىڭدە،
دوپتى قۋدىڭ، جارىستىڭ
كوشەنىڭ سول شەتىندە،
كەزىكتى ءبىر تانىسىڭ.
ۇمىتتىڭ سەن نە دەۋدى؟
بارلىعى: «سالەمەتسىز بە!» دەۋ كەرەك.
4. ءۇي ارتىندا قوقىستى،
جاتقان كوپتەن ءۇيىلىپ.
تازالايدى قارت كىسى
بەلى زورعا ءيىلىپ.
نە دەگەنىڭ ءجون ەدى؟
بارلىعى: «كومەكتەسەيىن!» دەۋ كەرەك.
«جالعاستىر» ويىنى
نە ىستەۋگە بولمايدى؟
1. ۇلكەندەردىڭ الدىنان كەسىپ وتۋگە بولمايدى.
2. قۇستاردى اتۋعا بولمايدى.
3. كىشكەنە بالانى جىلاتۋعا بولمايدى.
4. ساباقتان كەشىگۋگە بولمايدى.
5. قىز بالانى رەنجىتۋگە بولمايدى.
6. سىنىپتا ايقايلاۋعا بولمايدى.
7. تۇندە ۇيگە قاراي جۇگىرۋگە بولمايدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
1. ۇلكەن كىسىنى سىيلاۋ كەرەك.
2. ۇلكەننىڭ ءتىلىن الۋ كەرەك.
3. ۇلكەندەرگە سالەم بەرۋ كەرەك.
4. انالاردى، اپالاردى سىيلاۋ كەرەك.
5. كىشىگە قامقور بولۋ كەرەك.
7. وقۋ قۇرالدارىن كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك.
«قۇپيا حاتتارعا» جاۋاپ بەرۋ
1 – حات: قۇرمەتتى دوستار!
مەنىڭ كورشىمنىڭ بالاسى بار. ءوزى وتىرىكشى، كوزبە – كوز وتىرىك ايتا قويادى. ماعان كۇندە كەلىپ ويناعىسى كەلەدى. مەن ونىمەن دوس بولىپ بىرگە وينايىن با؟
2 – حات:
سەن ءبىر قۇشاق گازەت – جۋرنال كوتەرىپ كەلە جاتقان پوشتاشىعا كەزدەستىڭ...
نە ىستەيسىڭ؟
3 – حات:
اناڭ اس ءپىسىرىپ جاتىر، ال ءىنىڭ مازاسىزدانىپ كەتتى....
نە ىستەيسىڭ؟
قورىتىندى
ادەپتىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ءوز حالقىنىڭ سالت ءداستۇرىن ۇيرەنە وتىرىپ، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ.
ءا) ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا وتىرىپ، ادەپ الىپپەسىن بويىنا دارىتۋ، ءتىل بايلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد
ءتۇرى: ەرتەڭگىلىك
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
ءمۇعالىم: ارمىسىزدار، ۇلاعاتتى ۇستازدار!
بارمىسىزدار جادىراعان جاس دوستار!
«ادەپتىلىك – تاربيە باستاۋى» اتتى ەرتەڭگىلىگىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر! ءبىزدىڭ حالقىمىز ادەپتىلىكتى جوعارى باعالاي بىلگەن. وتباسىندا، مەكتەپتە، قورشاعان ورتادا بالانى كىشىپەيىلدىككە، ىزەتتىلىككە، يماندىلىققا، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەن. ادەپتىلىك – ادامداردىڭ ءوزارا جاقسى قارىم – قاتىناسىنىڭ، ءجۇرىس – تۇرىسىنىڭ ەرەجەسى، وسى ادەپتىلىك ەرەجەسىن ساقتاۋ كەرەك.
ۋادە بەرىپ ورىنداماسا، كىسىگە دورەكى جاۋاپ بەرسە، ۇلكەندى سىيلاماسا، وندايدى جۇرت «ادەپسىز» ەكەن دەيدى. ونىمەن باسقا ادامدار قارىم – قاتىناس جاساۋدان قاشادى. ونى سىيلامايدى. كەيبىر بالالار ادەپتىلىك ەرەجەسىن بايقاماي نە بىلمەي بۇزادى. ادەپتى بالا كەزدەسكەندە ۇلكەندەرمەن سالەمدەسەدى. سويلەسكەن كەزدە «سەن» دەمەي «ءسىز» دەپ سويلەسۋ كەرەك. ول ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى.
ال ءقازىر ادەپسىز بالاعا ءتان قاسيەتتەردى بويىنا جيناعان بالالار قانداي بولادى ەكەن، وسى جايلى وقۋشىلارعا ءسوز بەرەيىك.
1 - وقۋشى: كەشە عانا قادالعان،
ءومىرتايدىڭ تۇيمەسى
ورنىندا جوق ياپىر – اي،
قايدا كەتكەن بۇل نەسى
ەتەك كەتەر سالاقتاپ،
بوس جۇرىسپەن دالاقتاپ.
ۇقىپتاپ ساباق ۇقپايدى
ءوز بەتىمەن الاقتاپ.
2 - وقۋشى: ىلگەك، تۇيمە جۇلىنىپ،
كەشكە دەيىن الىسار.
اركىمگە ءبىر ۇرىنىپ،
قۇسپەن، مالمەن جارىسار
شاشى ءتۇسىپ كوزىنە،
تۇسىنبەي اقىل سوزىنە
مۇعالىممەن تالاسار،
دالەل تاۋىپ سوزىنە
3 - وقۋشى: داپتەر، سومكە ءبارى دە،
دال – دۇل بولىپ جىرتىلعان.
سيا توگىپ بارىنە
شيماي سالعان سىرتىنان.
ساباق ءبىتتى مەكتەپتەن،
وقۋشىلار تارادى.
ءبىر تەنتەك ءبىر تەنتەكپەن
دابىرلاسىپ بارادى
4 - وقۋشى: قارا سومكە بىرەۋى،
بەينە قاسقىر تالاعان.
الا سومكە بىرەۋى،
البا جۇلبا جاماعان.
قارا سومكە كۇرسىنىپ،
جولداسىنا مۇڭ شاقتى.
قۇرىسىن بۇل تىرشىلىك
بۇگىن تاعى قاۋساتتى.
تاعى مەنى قولعا الا،
بار بالانى سوقتى كەپ،
جۇلىپ الىپ ول بالا
كەتتى مەنى تەپكىلەپ.
5 - وقۋشى: مەنى دە، - كۇيرەتتى،
الا سومكە تومسارا...
- بالا مەنى سۇيرەتتى،
ەتىپ مەنى قولشانا
سوندايلارعا دوسىم – اي
نەگە ءبىزدى بەرەدى؟
ەكى سومكە وسىلاي
مۇڭ شاعىسىپ كەلەدى
6 - وقۋشى: اناۋ بالا، قولىن قارا،
كىر قوجالاق قاپ – قارا،
تىرناق وسكەن،
شاشى كوپتەن،
الىنباپتى – اۋ ماسقارا!
تازالانىپ تۇرۋ كەرەك،
ەرتە مەن كەش جاس بالا
7 - وقۋشى: قايىر كۇتپە بالادان،
ءوز مىسىعىن ساباعان.
كىم الداسا اناسىن
وعان قالاي ناناسىڭ.
ەكى بولسا العانى –
بالا ۇياتقا قالعانى،
ويناپ ءجۇرىپ جىلاسا –
ورىندى ەمەس بۇل اسا.
دوبىن قيماس ويناۋعا،
ۇيات، ساراڭ بولعان دا.
ءان: «جالقاۋبەك»
كورىنىس «جاي عانا اجەي»
8 - وقۋشى: ادەپتىلىك دەپ – ۇلكەندى سىيلاۋدى، دوستاردى، اينالاداعى ادامداردى قۇرمەتتەۋدى ايتامىز. ادەپتى ادام باسقادان سىيلاسىم كۇتپەي – اق
الدىمەن ءوزى باسقانى قۇرمەتتەپ، ارداقتاي بىلەدى. كوپشىلىككە ءوزىنىڭ ادەپتىلىگىن كورسەتەدى.
9 - وقۋشى: اتا – انانىڭ تىلەگى،
ادام بولىپ وسكەنىڭ.
ادامدىقتىڭ تىرەگى،
ادال بولىپ وسكەنىڭ.
ادەپتىلىك دەگەنىڭ،
ءارقاشاندا كەرەگىڭ.
اسەمپازدىق دەگەنىڭ،
اۋرە سارساڭ الەگىڭ.
10 - وقۋشى: سپورتپەن اينالىس،
سۇلۋلىق سىيلاعان.
سول ساعان پايدالى ءىس،
ساۋىق پەن كينودان.
11 - وقۋشى: سىيلاپ سالەم بەرەمىن،
كورشىلەردى كورگەندە.
ىزەتتى دە بىلەمىن،
ۇيگە قوناق كەلگەندە.
ادەپسىز دەپ سوكپەسىن،
اناما ايتىپ وكپەسىن.
ءان «اپام ءۇشىن»
12 - وقۋشى: قارسى ال ەرتە كۇن كوزىن،
اسىقپاي ءىش تاماقتى
پىشاقتى ۇستا وڭ قولمەن،
قابىعىمەن ءبارىن جە،
سالدىر سالاق بولماعىن.
13 - وقۋشى: سالما اۋزىڭا ينەنى،
ۇزبە جۇلىپ تۇيمەنى.
اشۋلانباي دولدانىپ،
جاۋاپ بەرگىن ويلانىپ،
قۇر بەكەرگە قىلقيما،
بولماشىعا بۇرتيما.
14 - وقۋشى: ءىشتارلىققا جول بەرمە،
باقتالاستىق بىلدىرمە،
ماقسات قويماي الدىڭا
قىدىرىپ قۇر قاڭعىما.
سىيلا ۇلكەن، كىشىنى
قامقورلىققا ال كىشىنى،
ساقتا كوشە ءتارتىبىن،
باعدارشامنىڭ ال ءتىلىن،
ادەت قىل بۇل ءىسىڭدى،
تازالاپ ءجۇر ءتىسىڭدى.
15 - وقۋشى: سىرتتان كەلگەن مەيمانعا،
سالەم بەرىپ، قول الساڭ
ءبىرىنشى ەتكەن قۇرمەتىڭ
«ءتۇسىڭىز»، - دەپ ءتۇس بەرىپ،
شىلبىرىنا ورالساڭ
ەكىنشى ەتكەن قىزمەتىڭ،
ەسىك اشىپ ەنگىزىپ،
كورپە توسەپ قۇپ الساڭ،
ءۇشىنشى ەتكەن قۇرمەتىڭ،
مەيمان ريزا بولعانى –
قۇرمەتپەن ۇيگە قونعانى.
نە دەۋ كەرەك؟
1. اپاڭ سەنىڭ بازاردان،
الما ساتىپ اكەلدى.
ەڭ ۇلكەنىن جاقسىسىن
ساعان تاڭداپ اپەردى.
نە دەپ بارىپ جەۋ كەرەك؟
بارلىعى: «راحمەت، اپا!» دەۋ كەرەك.
2. بالالار ءجۇر كوشەدە،
ەستىلەدى شۋ - ايقاي.
سەن دە شىقتىڭ كورشىڭدى،
قاعىپ كەتتىڭ بايقاماي.
مۇندايدا نە دەۋ كەرەك؟
بارلىعى: «كەشىرىڭىز!» دەۋ كەرەك.
3. وسى كەلگەن بەتىڭدە،
دوپتى قۋدىڭ، جارىستىڭ
كوشەنىڭ سول شەتىندە،
كەزىكتى ءبىر تانىسىڭ.
ۇمىتتىڭ سەن نە دەۋدى؟
بارلىعى: «سالەمەتسىز بە!» دەۋ كەرەك.
4. ءۇي ارتىندا قوقىستى،
جاتقان كوپتەن ءۇيىلىپ.
تازالايدى قارت كىسى
بەلى زورعا ءيىلىپ.
نە دەگەنىڭ ءجون ەدى؟
بارلىعى: «كومەكتەسەيىن!» دەۋ كەرەك.
«جالعاستىر» ويىنى
نە ىستەۋگە بولمايدى؟
1. ۇلكەندەردىڭ الدىنان كەسىپ وتۋگە بولمايدى.
2. قۇستاردى اتۋعا بولمايدى.
3. كىشكەنە بالانى جىلاتۋعا بولمايدى.
4. ساباقتان كەشىگۋگە بولمايدى.
5. قىز بالانى رەنجىتۋگە بولمايدى.
6. سىنىپتا ايقايلاۋعا بولمايدى.
7. تۇندە ۇيگە قاراي جۇگىرۋگە بولمايدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
1. ۇلكەن كىسىنى سىيلاۋ كەرەك.
2. ۇلكەننىڭ ءتىلىن الۋ كەرەك.
3. ۇلكەندەرگە سالەم بەرۋ كەرەك.
4. انالاردى، اپالاردى سىيلاۋ كەرەك.
5. كىشىگە قامقور بولۋ كەرەك.
7. وقۋ قۇرالدارىن كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك.
«قۇپيا حاتتارعا» جاۋاپ بەرۋ
1 – حات: قۇرمەتتى دوستار!
مەنىڭ كورشىمنىڭ بالاسى بار. ءوزى وتىرىكشى، كوزبە – كوز وتىرىك ايتا قويادى. ماعان كۇندە كەلىپ ويناعىسى كەلەدى. مەن ونىمەن دوس بولىپ بىرگە وينايىن با؟
2 – حات:
سەن ءبىر قۇشاق گازەت – جۋرنال كوتەرىپ كەلە جاتقان پوشتاشىعا كەزدەستىڭ...
نە ىستەيسىڭ؟
3 – حات:
اناڭ اس ءپىسىرىپ جاتىر، ال ءىنىڭ مازاسىزدانىپ كەتتى....
نە ىستەيسىڭ؟
قورىتىندى
You Might Also Like
-
ماقساتى: وقۋشىلاردى اجەسىن سىيلاۋعا، انالاردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك، مەيىرىمدىلىك قاسيەتتەرىن ءسىڭىرۋ.
