InfoHub Logo

سويلەۋ قىزمەتى-بۇل بەلسەندى، تىلدىك جۇيەگە نەگىزدەلە وتىرىپ باعىتتالعان جانە دە بايلانىستى قابىلداۋ جانە تاراتۋعا نەگىزدەلگەن پروسەسس. قىزمەت نەمەسە ارەكەت-شىعارماشىلىق سيپاتتاعى جۇيە، ول ءتۇرلى كوممۋنيكاسيالىق مىندەتتەردى شەشۋگە باعىتتالعان.

سويلەم فورمالارى 2 تۇرگە اجىراتىلادى:

1. اۋىزشا؛

2. جازباشا.

سونىمەن قاتار سويلەۋ قىزمەتى بەلگىسى مەن سيپاتىنا قاراي ءونىمدى جانە رەسەپتيۆتى بولىپ اجىراتىلادى.

سويلەۋ - بۇل ويلاۋدىڭ نەگىزى ەكەنى بارشامىزعا بەلگىلى. وسىدان، سويلەۋدىڭ بارلىق تۇرلەرى بويىنشا مەڭگەرمەسەك (ءتىڭداپ-تۇسىنۋ، وقۋ، ايتۋ، جازۋ) شەت ءتىلىن ءوزىمىز دە مەڭگەرە المايمىز، باسقاعا دا ۇيرەتە المايمىز.

وقۋ پروسەسىن جان-جاقتى ويلاستىرىپ ۇيىمداستىرۋ، بەلسەندى ويلاۋ ىس-ارەكەتتەرىنە دەگەن سۇيەنىش، وقىتۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرىن پايدالانۋ، قابىلداۋعا بەرىلەتىن تاپسىرمالاردى ناقتىلاۋ وسى اتالعانداردىڭ بارلىعى وقۋشىلاردىڭ ماتەريالدى قابىلداۋدا تاجىريبەلىك ارەكەتتەردى قابىلداۋعا، يگەرۋگە كومەكتەسەدى.

اعىلشىن ءتىلى ساباعىندە شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ كومەگىمەن وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ-وقۋ داعدىلارىن ىنتالاندىراتىن جانە موتيۆاسيالايتىن جاعدايدى قۇراستىرۋعا بولادى. ناتيجەسىندە وقۋشىلار شەت تىلىندە سويلەۋگە جانە وقۋعا دەگەن قاجەتتىلىكتەرى دە تۋىندايدى. وسىلايشا شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارى وقۋشىلاردىڭ وقۋ جانە سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋعا باعىتتالعان ساباقتاردا وقىتۋدىڭ تاپتىرمايتىن قۇرالى بولىپ تابىلادى.

ل.م. ماكساكوۆسكيي شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ كومەگىمەن وقۋشىلاردىڭ سول تاقىرىپ بويىنشا ءوز ويىن ايتۋداعى كورۋ تىرەكتەرىن پايدالانۋى دەگەن ۇسىنىس ايتادى.

شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ-وقۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ىنتالاندىرۋشى جاعدايدىڭ تۋىنداۋىنا كومەكتەسەدى، سۋرەتتەۋشى ماتەريالدىڭ مازمۇنى بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرۋدى جەڭىلدەتەدى.

شەتەلدىك  باسپا ءسوز قۇرالدارىمەن جۇمىس جاساۋ وتە تەز قارقىندا جۇرەدى. سونىمەن بىرگە وقۋشىلاردىڭ سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ قابىلەتتىلىگىن دامىتۋدا، وقۋشىلاردىڭ ءوز ويىن ايتۋىنا تۇرتكى بولاتىن سيتۋاسيالىق سۇراقتاردىڭ قويىلۋىنا قولدانىلاتىن گازەت-جۋرنال ماقالالارىنان الىنعان ءماتىندى  تەز، ءارى جىلدام اۋىسىپ وتىرىلۋىن قاداعالاۋ كەرەك.

شەتەلدىك  باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ بويىنشا تاپسىرمالار بەرۋشى ءمۇعالىم وقۋشىلاردى گازەت-جۋرنال ماتىندەرىندە ايتىلعان بولشەكتەرىنە نازار اۋدارۋدى ۇسىنادى. شەتەلدىك  باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ وقۋشىلاردى بەرىلگەن ماقالا ءۇزىندىسى بويىنشا مونولوگتىق ءوز ويىن ايتۋعا، تانىس لەكسيكالىق ماتەريالدى كەڭىنەن پايدالانۋعا كومەكسەتۋدە، الدىن وتىلگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن ەسكە تۇسىرۋگە يتەرمەلەيدى.

اعىلشىن تىلىندەگى سويلەۋ ارەكەتتەرىنىڭ كەلەسى فورمالارىن اجىراتىلادى:

- مونولوگتىق؛

- ديالوگتىق؛

- پوليلوگتىق.

مونولوگتىق سويلەۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ساباق مازمۇنى.

ال ەندى، اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارى  ارقىلى وقۋشىلاردىڭ مونولوگتىق سويلەۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ادىستەمەسىنە توقتالساق.

1-كەستە

اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارى  ارقىلى وقۋشىلاردىڭ مونولوگتىق سويلەۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ادىستەمەسى

وقۋشىلاردىڭ وقۋ داعدىسىمەن قاتار مونولوگتىق سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ىس-ارەكەتتەر	وقۋشىلارعا ۇسىنىلعان گازەت-جۋرنال ماقالاسىنان الىنعان ءۇزىندىنى بۇكىل سىنىپ وقۋشىلارىنا ۇسىنىلادى؛
	گازەت-جۋرنال ماتىنىمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ 5 كەزەڭى بار ەكەندىگىن كەيىنگى بولىمدەردە ايتاتىن بولامىز. سول كەزەڭدەر بويىنشا وقۋشىلارعا ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرىلىپ، وقۋشىنىڭ جەكە ويىن ايتۋ سۇرالادى.
گازەت-جۋرنال ماتىنىمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ كەزەڭدەرىندە وقۋشىلارعا ۇسىنىلاتىن تاپسىرمالار	ساعان ۇسىنىلعان شەتەلدىك باسپا قۇرالى ماقالسىنان ءۇزىندى بويىنشا سول ماقالانىڭ اتاۋى تۋرالى ءوز ويىڭدى ايت؟
	ماقالانىڭ اتاۋى بويىنشا ماقالا نە تۋرالى ەكەندىگىن ايتا الاسىڭ با؟
	ماقالانىڭ اتاۋىندا گەوگرافيالىق اتاۋلار نەمەسە باسقا دا اتاۋلار كەزدەسە مە؟
	ماقالا اتاۋى بويىنشا ماقالانىڭ ساياسي-قوعامدىق، ونەر، جاڭالىقتار، سپورت، جاڭا تەحنولوگيالار وسى رۋبريكالاردىڭ قايسىسىنا جاتاتىندىعىن الدىن الا انىقتاي الاسىڭ با؟ ەگەر، انىقتاي الساڭ قايسى رۋبريكاعا جاتادى؟ نەگە مۇنداي شەشىمگە كەلدىڭ؟
	ماقالانى وقىپ شىعىپ، ماقالا تۋرالى قانداي ويمەن بولىسكىڭ كەلەدى؟ ءوز ويىڭدى اي
	شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالىنداعى ماقالا ۇزىندىسىندەگى ماعلۇماتتاردى ودان الدىن ەستىگەنبە ەدىڭ، نە بۇل ءبىرىنشى رەت ەستۋىڭ بە؟
	ءوزىڭ، ءوز بەتىڭشە نەمەسە اتا-اناڭمەن بىرلەسىپ ۇيدە قانداي گازەت-جۋرنالدار وقيسىڭ؟

 

شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىن پايدالانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وقۋ داعدىسىمەن قاتار مونولوگتىق سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋعا ابدەن بولادى. ول ءۇشىن كەلەسىدەي ىس-ارەكەتتەر ۇيىمداستىرلۋى كەرەك:

-وقۋشىلارعا ۇسىنىلعان گازەت-جۋرنال ماقالاسىنان الىنعان ءۇزىندىنى بۇكىل سىنىپ وقۋشىلارىنا ۇسىنىلادى؛

-گازەت-جۋرنال ماتىنىمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ 5 كەزەڭى بار ەكەندىگىن كەيىنگى بولىمدەردە ايتاتىن بولامىز. سول كەزەڭدەر بويىنشا وقۋشىلارعا ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرىلىپ، وقۋشىنىڭ جەكە ويىن ايتۋ سۇرالادى. ولارعا:

1. ساعان ۇسىنىلعان شەتەلدىك باسپا قۇرالى ماقالسىنان ءۇزىندى بويىنشا سول ماقالانىڭ اتاۋى تۋرالى ءوز ويىڭدى ايت؟

2. ماقالانىڭ اتاۋى بويىنشا ماقالا نە تۋرالى ەكەندىگىن ايتا الاسىڭ با؟

3. ماقالانىڭ اتاۋىندا گەوگرافيالىق اتاۋلار نەمەسە باسقا دا اتاۋلار كەزدەسە مە؟

4. ماقالا اتاۋى بويىنشا ماقالانىڭ ساياسي-قوعامدىق، ونەر، جاڭالىقتار، سپورت، جاڭا تەحنولوگيالار وسى رۋبريكالاردىڭ قايسىسىنا جاتاتىندىعىن الدىن الا انىقتاي الاسىڭ با؟ ەگەر، انىقتاي الساڭ قايسى رۋبريكاعا جاتادى؟ نەگە مۇنداي شەشىمگە كەلدىڭ؟ ءوز ويىڭمەن بۇكىل سىنىپتاستارىڭا ءبولىس.

5. ماقالانى وقىپ شىعىپ، ماقالا تۋرالى قانداي ويمەن بولىسكىڭ كەلەدى؟ ءوز ويىڭدى اي. بۇكىل سىنىپتاستارىڭمەن ءوز ويىڭدى ءبولىس.

6. شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالىنداعى ماقالا ۇزىندىسىندەگى ماعلۇماتتاردى ودان الدىن ەستىگەنبە ەدىڭ، نە بۇل ءبىرىنشى رەت ەستۋىڭ بە؟

7. ءوزىڭ، ءوز بەتىڭشە نەمەسە اتا-اناڭمەن بىرلەسىپ ۇيدە قانداي گازەت-جۋرنالدار وقيسىڭ؟

ساباقتىڭ تاقىرىپتىق جوسپارى شىنايى قارىم-قاتىناستا كەزدەسەتىن مونولوگتىڭ كوپتۇرلىلىگىنە نەگىزدەلىپ قۇراستىرىلادى. ولارعا جاتاتىندار:

- سالەمدەسۋ ءسوزى؛

- ماقتاۋ؛

- لەكسيا؛

- اڭگىمە؛

- مىنەزدەمە؛

- سيپاتتاما؛

- ايىپتاۋشى نەمەسە اقتاۋشى سوزدەر جانە ت.ب.

وسىلايشا، ساباق بارىسىندا وقۋشىلار ءوز ويىن ايتۋ ارقىلى، مونولوگتىق سويلەۋ داعدىسى داميدى، ءوز ويىن ايتۋعا ۇيرەنەدى.

شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىن قولدانۋ ارقىلى «تومەننەن جوعارى» تاسىلىمەن ۇيىمداستىرىلعان ساباقتىڭ مازمۇنى. اتالمىش ءتاسىلدى مۇعالىمدەر كەلەسى جاعدايلاردا قولدانادى:

- سويلەۋ قابىلەتى ءالى تولىق جەتىلمەگەن كەزدەردە، وقۋشىلاردىڭ گازەت-جۋرنال ماقالالارى تۋرالى ءوز ويلارىن تولىق ايتا المايتىن كەزەڭدە؛

- سويلەۋ قابىلەتىنىڭ قالاۋلى دارەجەسىنە جەتۋ ءۇشىن، ءمۇعالىم كەلەسى جايتتەرگە سەنىمدى بولۋى كەرەك:

- وقۋشىلار ساباقتىڭ تاقىرىبى تۋرالى، ساباقتا ۇسىنىلاتىن گازەت-جۋرنال ماقالالارى تۋرالى جەتكىلىكتى ماعلۇماتتارعا يە بولۋى ءتيىس؛

- اتالمىش گازەت-جۋرنال ماقالالارى جاقسى دارەجەدە تالقىلاۋ ءۇشىن وقۋشىلار شەت تىلىندەگى تىلدىك دارەجەسى جەتكىلىكتى دارەجەدە بولۋى كەرەك؛

- وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ رەپەرتۋارىندا ءتۇرلى سويلەۋ فۋنكسيالارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ قۇرالدارى بولۋى كەرەك؛

- وقۋشىلار سويلەۋ قابىلەتتەرىن مەڭگەرگەن بولۋى كەرەك.

اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارى  ارقىلى وقۋشىلاردىڭ مونولوگتىق سويلەۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ادىستەمەسى كەلەسىدەي.

مونولوگقا ۇيرەتۋمەن ديالوگتىق سويلەۋ قابىلەتىنە ۇيرەتۋ پروسەسىنىڭ كوپ ورتاق بەلگىلەرى بار، ءبىراق سوندا دا وقىتۋ پروسەسىندەگى وقۋشىلاردىڭ اراسىنداعى ديالوگتىق سويلەسۋ قارىم-قاتىناسىن ۇيىمداستىرۋدا ءمۇعالىم ءۇشىن دە، وقۋشى ءۇشىن دە كۇردەلى جۇمىستاردى تالاپ ەتەتىنى انىق. ديالوگتىق سويلەۋ قارىم-قاتىناسىن قالىپتاستىرۋ وقۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە، سيتۋاسياعا جانە باسقا دا كوپتەگەن فاكتورلارعا تاۋەلدى.

ديالوگتىڭ كەلەسىدەي نەگىزگى سيپاتتاماسىن اجىراتىپ الۋعا بولادى:

- رەاكتيۆتىلىك؛

- جاعداياتتىلىق.

ءى. رەاكتيۆتىلىك جانە تاقىرىپتىق سۋرەتتەر ارقىلى ديالوگتىق سويلەۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ. ديالوگتىق سويلەۋدىڭ اتالمىش مىنەزدەمەسى، ياعني رەاكتيۆتىلىگى وقۋشىلاردىڭ شەت تىلىندە سويلەسۋ (قارىم-قاتىناس جاساۋ) فورماسىن مەڭگەرۋگە بايلانىستى قيىندىقتارعا بايلانىستى. بۇل قيىندىقتاردىڭ نەگىزىنە كەلەسى سەبەپتەر جاتادى:

شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىمەن جۇمىستا وقۋشىلاردى جۇپتاستىرىپ جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ ديالوگتىق سويلەۋىن دامىتۋعا بولادى. ول تومەندەگىدەي ءىس-شارالاردىڭ ناتيجەلىگىمەن جۇرگىزىلەدى:

1. بۇكىل سىنىپتى 2 ادامنان جۇپ-جۇپقا اجىراتىلادى؛

2. ساباق بويىنشا ۇسىنىلاتىن گازەت-جۋرنال ماقالالارىنىڭ ۇزىندىلەرىنەن ءاربىر جۇپقا بولەك ماتىندەر بەرىلەدى.

3. جۇپتىڭ گازەت-جۋرنال ءماتىنى بويىنشا العان تاپسىرمالارى بىردەي (مىسالى، وسى ماقالا ءماتىنى بويىنشا ءوز ويىڭدى ايت، ماتىننەن گەوگرافيالىق جانە ادام اتاۋلارىن اجىراتىپ كورسەت نەمەسە ءماتىن قانداي ستيلدە جازىلعان ت.س.س.).

4. ەكى وقۋشىعا بىردەي ءماتىن مەن بىردەي تاپسىرما بەرىلەدى؛

5. ەكى وقۋشى دا تاقتاعا شىعىپ، سول ماقالا ءماتىنى بويىنشا ءوز ويىن ايداتى، كەيىننەن ماقالا ءماتىنى بويىنشا تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرەدى. قاسىنداعى جۇبى تاپسىرمالار جاۋابى مەن وقۋشىنىڭ ويىنا قوسىلماسا، ءوز سۇراقتارىن قويادى. ال جاۋاپ بەرۋشى وقۋشى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، ءوز ويىن دالەلدەپ تۇجىرىمداپ بەرۋى كەرەك.

6. ەكىنشى كەزەكتە جۇپتىڭ ەكىنشىسى كەلەسى وقۋشى شىعىپ، سول ءماتىن بويىنشا ءوز ويىن اعىلشىن تىلىندە ايتادى، ءارى ءوز تاپسىرمالارىنا جاۋاپ بەرەدى. قاسىنداعى جۇبى تاپسىرمالار جاۋابى مەن وقۋشىنىڭ ويىنا قوسىلماسا، ءوز سۇراقتارىن قويادى. ال جاۋاپ بەرۋشى وقۋشى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، ءوز ويىن دالەلدەپ تۇجىرىمداپ بەرۋى كەرەك.

7. جۇپتاسىپ جۇمىس ىستەۋدىڭ باستى ەرەكشەلىگى، ەكى وقۋشى ءوز ويلارىمەن بولىسكەننەن كەيىن، بۇكىل سىنىپ بولىپ سول ماقالا ءماتىنىن تالداۋعا بولادى. ءاربىر وقۋشى ءوز ويىن ايتىپ، دالەلدەپ بەرەدى. ناتيجەسىندە وقۋشىلار اراسىنداعى ديالوگتىق سويلەۋ داعدىسىن ودان ءارى داميدى، ەڭ باستىسى وقۋشى ءوز ويىن ايتۋعا ۇيرەنەدى.

2-كەستە

اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارى  ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ديالوگتىق سويلەۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ادىستەمەسى

وقۋشىلاردىڭ وقۋ داعدىسىمەن قاتار مونولوگتىق سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ىس-ارەكەتتەر	وقۋشىلارعا ۇسىنىلعان گازەت-جۋرنال ماقالاسىنان الىنعان ءۇزىندىنى بۇكىل سىنىپ وقۋشىلارىنا ۇسىنىلادى؛
	گازەت-جۋرنال ماتىنىمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ 5 كەزەڭى بار ەكەندىگىن كەيىنگى بولىمدەردە ايتاتىن بولامىز. سول كەزەڭدەر بويىنشا وقۋشىلارعا ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرىلىپ، وقۋشىنىڭ جەكە ويىن ايتۋ سۇرالادى.
شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارىمەن جۇمىستا وقۋشىلاردى جۇپتاستىرىپ جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ ديالوگتىق سويلەۋىن دامىتۋدىڭ ادىستەمەسى	بۇكىل سىنىپتى 2 ادامنان جۇپ-جۇپقا اجىراتىلادى؛
	ساباق بويىنشا ۇسىنىلاتىن گازەت-جۋرنال ماقالالارىنىڭ ۇزىندىلەرىنەن ءاربىر جۇپقا بولەك ماتىندەر بەرىلەدى.
	جۇپتىڭ گازەت-جۋرنال ءماتىنى بويىنشا العان تاپسىرمالارى بىردەي
	ەكى وقۋشى دا تاقتاعا شىعىپ، سول ماقالا ءماتىنى بويىنشا ءوز ويىن ايداتى، كەيىننەن ماقالا ءماتىنى بويىنشا تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرەدى. قاسىنداعى جۇبى تاپسىرمالار جاۋابى مەن وقۋشىنىڭ ويىنا قوسىلماسا، ءوز سۇراقتارىن قويادى.
	ەكىنشى كەزەكتە جۇپتىڭ ەكىنشىسى كەلەسى وقۋشى شىعىپ، سول ءماتىن بويىنشا ءوز ويىن اعىلشىن تىلىندە ايتادى، ءارى ءوز تاپسىرمالارىنا جاۋاپ بەرەدى. قاسىنداعى جۇبى تاپسىرمالار جاۋابى مەن وقۋشىنىڭ ويىنا قوسىلماسا، ءوز سۇراقتارىن قويادى.
	جۇپتاسىپ جۇمىس ىستەۋدىڭ باستى ەرەكشەلىگى، ەكى وقۋشى ءوز ويلارىمەن بولىسكەننەن كەيىن، بۇكىل سىنىپ بولىپ سول ماقالا ءماتىنىن تالداۋعا بولادى. ءاربىر وقۋشى ءوز ويىن ايتىپ، دالەلدەپ بەرەدى. ناتيجەسىندە وقۋشىلار اراسىنداعى ديالوگتىق سويلەۋ داعدىسىن ودان ءارى داميدى، ەڭ باستىسى وقۋشى ءوز ويىن ايتۋعا ۇيرەنەدى.

 

جاڭبىر ايدان
اركالىق مەملەكەتتيك پەداگوگيكالىك ينستيتۋتىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى
جەتەكشىسى: وسكينا ماكپال سابيتوۆنا 

---