اكە مەن بالا ىبىراي التىنسارين
ىبىراي التىنسارين (1841 - 1889)
اكە مەن بالا
ساباقتىڭ ماقساتى: ى. التىنسارين ءومىرى، شىعارماشىلىعى، ەڭبەك جولى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتە ءتۇسۋ. ى. التىنسارين «اكە مەن بالا» اڭگىمەسىن جان - جاقتى تالقىلاۋ.
دامىتۋشىلىق: «اكە مەن بالا» اڭگىمەسىنىڭ نەگىزگى يدەياسىن، تاقىرىبىن، ايتار ويىن وقۋشىلاردىڭ جۇرەگىنە جەتكىزۋ. وقۋشىلاردى وزىندىك تالداۋ، جيناقتاۋ جاساۋعا، ويلاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە توسەلدىرۋ.
تاربيەلىك: پەداگوگ - جازۋشىنىڭ حالىققا بەرگەن باعىت - باعدارىن وقۋشىلار بويىنا دارىتۋ، ۇلگى ەتۋ.
وقۋشىلاردى ەڭبەكقورلىققا باۋلۋ، جامان ادەتتەن ساقتاندىرۋ.
ءتىل دامىتۋ:
بالالار!
مەن ساباعىمدى ج. ءبالاساعۇنيدىڭ مىناداي سوزدەرىمەن باستاعىم كەلىپ تۇر:
“ادامدا جاقسى قاسيەت بولماسا وعان ب ا ق تا، باقىت تا قونبايدى.”
ال ەندى سەندەر ادامنىڭ قانداي جاقسى قاسيەتتەرىن بىلەسىڭدەر؟
شىعارماشىلىق جۇمىس
«جاقسىلىق تامشىسى» اتتى شىعارماشىلىق جۇمىس. ءار بالا تامشىعا ءوزى جاساعان جاقسى ىستەرىن نەمەسە ءوزىنىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىن جازىپ جەتكىزەدى. ءمۇعالىم تاقتاداعى اق قاعازعا تامشىلاردى ءىلۋدى ۇسىنادى. تامشىنى ءىلىپ جاتقاندا ءار بالا وزگەلەرگە، اينالاسىنا ءوزى جاساعان جاقسىلىقتارىن، قاسيەتتەرىن جاريا ەتەدى.
ك ءى ر ءى س پ ە
ءبىز وتكەن ساباقتا قانداي اقىنمەن تانىستىق؟
سۇراق - جاۋاپ
ى. التىنسارين كىم؟
ى. التىنسارين قاي جەردە تۋعان؟
ول بالالارعا ارناپ نە اشتى؟
ىبىرايدى كىم تاربيەلەدى؟
ى. ءالتىنساريننىڭ قانداي شىعارمالارى بار؟
ياعني، بالالارعا ءتالىم – تاربيە بەرۋدە اقىن – جازۋشىلارىمىزدىڭ شىعارمالارى وتە كوپ، ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى ى. ءالتىنساريننىڭ «اكە مەن بالا» اتتى اڭگىمەسىمەن تانىسامىز.
وسى ماتىندە جاڭا وزدەرىڭ ايتىپ كەتكەن ادامنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن كەزدەستىرەمىز.
جاڭا سوزدەرمەن جۇمىس
ەسكى تاعا - ستارايا پودكوۆا
الا ءجۇر - زاحۆاتي سوبوي
ءيىلىپ الدى - ناكلونيلسيا ي ۆزيال
ۇستا – كۋزنەس
شيە – ۆيشنيا
بالاسىنا قاراماي - نە وبراششايا ۆنيمانيا نا سىنا
اياڭداپ ءجۇردى – شلي مەدلەننو
جەرگە ءتۇستى – ۋپال نا زەمليۋ
ەرىنۋ – پولەنيتسيا
ازعا قاناعات ەتۋ – دوۆولستۆوۆاتسيا مالىم
كوپتەن قۇر قالاسىڭ – وستانەشسيا ني س چەم
اكە مەن بالا
ءبىر ادام ون جاسار بالاسىن ەرتىپ، ەگىننەن جاياۋ قايتىپ كەلە جاتسا، جولدا
قالعان اتتىڭ ءبىر ەسكى تاعاسىن كورىپ، بالاسىنا ايتتى:
اناۋ تاعانى، بالام الا ءجۇر، - دەدى
بالا اكەسىنە:
سىنىپ قالعان ەسكى تاعانى الىپ نە قىلايىن، - دەدى.
اكەسى ۇندەمەدى، تاعانى ءوزى ءيىلىپ الدى دا، جۇرە بەردى.
قالانىڭ شەتىندە تەمىرشى ۇستالار بار ەكەن، سوعان جەتكەن سوڭ، اكەسى قايىرىلىپ، ماناعى تاعانى سولارعا ءۇش تيىنعا ساتتى.
ودان ءبىراز جەر وتكەن سوڭ، شيە ساتىپ الدى. سونىمەن، شيەنى ورامالىنا ءتۇيىپ، شەتىنەن ءوزى ءبىر - بىرلەپ الىپ جەپ، بالاسىنا قاراماي، اياڭداپ جۇرە بەردى. ءبىراز وتكەن سوڭ، اكەسىنىڭ قولىنان ءبىر شيە تۇسەدى. ارتىندا كەلە جاتقان بالا دا تىم - اق قىزىعىپ كەلەدى ەكەن، جەرگە تۇسكەن شيەنى جالما - جان جەردەن الىپ، اۋزىنا سالدى. شامالى جۇرگەن سوڭ جانە ءبىر شيە، ونان ءبىراز وتكەن سوڭ جانە ءبىر شيە، سونىمەن ءار جەردە ءبىر اكەسىنىڭ قولىنان تۇسكەن شيەنى ون شاقتى رەت ءيىلىپ، جەردەن الىپ جەدى. ەڭ سوڭىندا اكەسى توقتاپ تۇرىپ،
بالاسىنا شيەنى ورامالىمەن بەرىپ تۇرىپ ايتتى:
كوردىڭ بە، مانا تاعانى جامانسىنىپ جەردەن ءبىر عانا ءيىلىپ كوتەرىپ الۋعا ەرىندىڭ. ەندى سول تاعاعا العان شيەنىڭ جەرگە تۇسكەنىن الامىن دەپ ءبىر ەڭكەيۋدىڭ ورنىنا ون ەڭكەيدىڭ. مۇنان بىلاي ەسىڭدە بولسىن:
از جۇمىستى قيىنسىنساڭ، كوپ جۇمىسقا تاپ بولاسىڭ: ازعا قاناعات ەتە بىلمەسەڭ، كوپتەن قۇر قالارسىڭ، - دەدى.
س ە ر گ ءى ت ۋ س ءا ت ءى
دوستىعى جاراسقان،
سىيلى ءبىز بالامىز.
كەلىسىپ بارىمەن،
تاتۋلىق تابامىز.
ءبارىمىز ءبىر بولساق،
ءبارىن دە جەڭەمىز.
كۇندەي بوپ كۇلىمدەپ،
تاۋداي بوپ وسەمىز.
ءماتىن جانە وتكەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراق - جاۋاپ
1. ى. التىنسارين قانداي كىتاپ جازدى؟
2. ى. التىنسارين كىم؟
3. اكەسى جولدا نە تاۋىپ الدى؟
4. «اناۋ تاعانى الا ءجۇر، بالام» - كىمنىڭ ءسوزى؟
5. بالاسى نە دەدى؟
6. اكەسى تاعانى نە ىستەدى؟
7. ماتىندە كەزدەسەتىن ماقالدى تاپ؟
8. اكەسى بالاسىنا شيەنى نەگە بەرمەدى؟
9. اكەسى بالاسىنا قانداي اقىل ايتتى؟
10. بۇل اڭگىمە سەندەردى نەگە ۇيرەتتى؟
س ءو ز ج ۇ م ب ا ق
س ۇ ر ا ق ت ا ر:
1. ى. التىنسارين كىم؟
2. ى. ءالتىنساريندى كىم تاربيەلەدى؟
3. شيەنى نەشە... ساتىپ الدى؟
4. ى. التىنسارين قازاق بالالارىنا ارناپ نە جازدى؟
5. اكە مەن بالا نە تاۋىپ الدى؟
6. ى. التىنسارين قايدا تۋعان؟
- باعالاۋ
- ۇيگە تاپسىرما
- ءماتىندى اڭگىمەلەۋ
- ەڭبەك تۋرالى ماقال - ماتەل جاتتاۋ
جۇرەكتەن - جۇرەككە
وقۋشىلار تاعانى جاقسى تىلەك ايتا وتىرىپ ءبىر - بىرىنە سىيلايدى.
اكە مەن بالا ىبىراي التىنسارين سلايد جۇكتەۋ
اكە مەن بالا
ساباقتىڭ ماقساتى: ى. التىنسارين ءومىرى، شىعارماشىلىعى، ەڭبەك جولى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتە ءتۇسۋ. ى. التىنسارين «اكە مەن بالا» اڭگىمەسىن جان - جاقتى تالقىلاۋ.
دامىتۋشىلىق: «اكە مەن بالا» اڭگىمەسىنىڭ نەگىزگى يدەياسىن، تاقىرىبىن، ايتار ويىن وقۋشىلاردىڭ جۇرەگىنە جەتكىزۋ. وقۋشىلاردى وزىندىك تالداۋ، جيناقتاۋ جاساۋعا، ويلاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە توسەلدىرۋ.
تاربيەلىك: پەداگوگ - جازۋشىنىڭ حالىققا بەرگەن باعىت - باعدارىن وقۋشىلار بويىنا دارىتۋ، ۇلگى ەتۋ.
وقۋشىلاردى ەڭبەكقورلىققا باۋلۋ، جامان ادەتتەن ساقتاندىرۋ.
ءتىل دامىتۋ:
بالالار!
مەن ساباعىمدى ج. ءبالاساعۇنيدىڭ مىناداي سوزدەرىمەن باستاعىم كەلىپ تۇر:
“ادامدا جاقسى قاسيەت بولماسا وعان ب ا ق تا، باقىت تا قونبايدى.”
ال ەندى سەندەر ادامنىڭ قانداي جاقسى قاسيەتتەرىن بىلەسىڭدەر؟
شىعارماشىلىق جۇمىس
«جاقسىلىق تامشىسى» اتتى شىعارماشىلىق جۇمىس. ءار بالا تامشىعا ءوزى جاساعان جاقسى ىستەرىن نەمەسە ءوزىنىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىن جازىپ جەتكىزەدى. ءمۇعالىم تاقتاداعى اق قاعازعا تامشىلاردى ءىلۋدى ۇسىنادى. تامشىنى ءىلىپ جاتقاندا ءار بالا وزگەلەرگە، اينالاسىنا ءوزى جاساعان جاقسىلىقتارىن، قاسيەتتەرىن جاريا ەتەدى.
ك ءى ر ءى س پ ە
ءبىز وتكەن ساباقتا قانداي اقىنمەن تانىستىق؟
سۇراق - جاۋاپ
ى. التىنسارين كىم؟
ى. التىنسارين قاي جەردە تۋعان؟
ول بالالارعا ارناپ نە اشتى؟
ىبىرايدى كىم تاربيەلەدى؟
ى. ءالتىنساريننىڭ قانداي شىعارمالارى بار؟
ياعني، بالالارعا ءتالىم – تاربيە بەرۋدە اقىن – جازۋشىلارىمىزدىڭ شىعارمالارى وتە كوپ، ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى ى. ءالتىنساريننىڭ «اكە مەن بالا» اتتى اڭگىمەسىمەن تانىسامىز.
وسى ماتىندە جاڭا وزدەرىڭ ايتىپ كەتكەن ادامنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن كەزدەستىرەمىز.
جاڭا سوزدەرمەن جۇمىس
ەسكى تاعا - ستارايا پودكوۆا
الا ءجۇر - زاحۆاتي سوبوي
ءيىلىپ الدى - ناكلونيلسيا ي ۆزيال
ۇستا – كۋزنەس
شيە – ۆيشنيا
بالاسىنا قاراماي - نە وبراششايا ۆنيمانيا نا سىنا
اياڭداپ ءجۇردى – شلي مەدلەننو
جەرگە ءتۇستى – ۋپال نا زەمليۋ
ەرىنۋ – پولەنيتسيا
ازعا قاناعات ەتۋ – دوۆولستۆوۆاتسيا مالىم
كوپتەن قۇر قالاسىڭ – وستانەشسيا ني س چەم
اكە مەن بالا
ءبىر ادام ون جاسار بالاسىن ەرتىپ، ەگىننەن جاياۋ قايتىپ كەلە جاتسا، جولدا
قالعان اتتىڭ ءبىر ەسكى تاعاسىن كورىپ، بالاسىنا ايتتى:
اناۋ تاعانى، بالام الا ءجۇر، - دەدى
بالا اكەسىنە:
سىنىپ قالعان ەسكى تاعانى الىپ نە قىلايىن، - دەدى.
اكەسى ۇندەمەدى، تاعانى ءوزى ءيىلىپ الدى دا، جۇرە بەردى.
قالانىڭ شەتىندە تەمىرشى ۇستالار بار ەكەن، سوعان جەتكەن سوڭ، اكەسى قايىرىلىپ، ماناعى تاعانى سولارعا ءۇش تيىنعا ساتتى.
ودان ءبىراز جەر وتكەن سوڭ، شيە ساتىپ الدى. سونىمەن، شيەنى ورامالىنا ءتۇيىپ، شەتىنەن ءوزى ءبىر - بىرلەپ الىپ جەپ، بالاسىنا قاراماي، اياڭداپ جۇرە بەردى. ءبىراز وتكەن سوڭ، اكەسىنىڭ قولىنان ءبىر شيە تۇسەدى. ارتىندا كەلە جاتقان بالا دا تىم - اق قىزىعىپ كەلەدى ەكەن، جەرگە تۇسكەن شيەنى جالما - جان جەردەن الىپ، اۋزىنا سالدى. شامالى جۇرگەن سوڭ جانە ءبىر شيە، ونان ءبىراز وتكەن سوڭ جانە ءبىر شيە، سونىمەن ءار جەردە ءبىر اكەسىنىڭ قولىنان تۇسكەن شيەنى ون شاقتى رەت ءيىلىپ، جەردەن الىپ جەدى. ەڭ سوڭىندا اكەسى توقتاپ تۇرىپ،
بالاسىنا شيەنى ورامالىمەن بەرىپ تۇرىپ ايتتى:
كوردىڭ بە، مانا تاعانى جامانسىنىپ جەردەن ءبىر عانا ءيىلىپ كوتەرىپ الۋعا ەرىندىڭ. ەندى سول تاعاعا العان شيەنىڭ جەرگە تۇسكەنىن الامىن دەپ ءبىر ەڭكەيۋدىڭ ورنىنا ون ەڭكەيدىڭ. مۇنان بىلاي ەسىڭدە بولسىن:
از جۇمىستى قيىنسىنساڭ، كوپ جۇمىسقا تاپ بولاسىڭ: ازعا قاناعات ەتە بىلمەسەڭ، كوپتەن قۇر قالارسىڭ، - دەدى.
س ە ر گ ءى ت ۋ س ءا ت ءى
دوستىعى جاراسقان،
سىيلى ءبىز بالامىز.
كەلىسىپ بارىمەن،
تاتۋلىق تابامىز.
ءبارىمىز ءبىر بولساق،
ءبارىن دە جەڭەمىز.
كۇندەي بوپ كۇلىمدەپ،
تاۋداي بوپ وسەمىز.
ءماتىن جانە وتكەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراق - جاۋاپ
1. ى. التىنسارين قانداي كىتاپ جازدى؟
2. ى. التىنسارين كىم؟
3. اكەسى جولدا نە تاۋىپ الدى؟
4. «اناۋ تاعانى الا ءجۇر، بالام» - كىمنىڭ ءسوزى؟
5. بالاسى نە دەدى؟
6. اكەسى تاعانى نە ىستەدى؟
7. ماتىندە كەزدەسەتىن ماقالدى تاپ؟
8. اكەسى بالاسىنا شيەنى نەگە بەرمەدى؟
9. اكەسى بالاسىنا قانداي اقىل ايتتى؟
10. بۇل اڭگىمە سەندەردى نەگە ۇيرەتتى؟
س ءو ز ج ۇ م ب ا ق
س ۇ ر ا ق ت ا ر:
1. ى. التىنسارين كىم؟
2. ى. ءالتىنساريندى كىم تاربيەلەدى؟
3. شيەنى نەشە... ساتىپ الدى؟
4. ى. التىنسارين قازاق بالالارىنا ارناپ نە جازدى؟
5. اكە مەن بالا نە تاۋىپ الدى؟
6. ى. التىنسارين قايدا تۋعان؟
- باعالاۋ
- ۇيگە تاپسىرما
- ءماتىندى اڭگىمەلەۋ
- ەڭبەك تۋرالى ماقال - ماتەل جاتتاۋ
جۇرەكتەن - جۇرەككە
وقۋشىلار تاعانى جاقسى تىلەك ايتا وتىرىپ ءبىر - بىرىنە سىيلايدى.
اكە مەن بالا ىبىراي التىنسارين سلايد جۇكتەۋ
You Might Also Like
