اكەتايىم مەنىڭ
شاعىن قالانىڭ كىشكەنە ۆوكزالىندا ۇزاق ايالداپ قالدىق. سىرى كەتكەن اعاش ورىندىققا شالقايا كەرىلىپ، كوز جۇمىپ قويامىن. تىزە قاعىستىرا وتىرعان قارت كىسى دە ەسىنەي بەرەدى.
— وتاعاسى، ۇيقىڭىز قانباعان-اۋ، — دەپ سوزگە شاقىردىم.
ۇناتپادى بىلەم، قايقى مۇرتىن شيراتىپ اكەپ ەرنىنە باسىپ، مەكىرەندى دە قويدى.
— بارىس قاي جاق؟ — دەسەم، تەرىس بۇرىلادى. بۇدان بىلاي قوزعاي بەرۋدى رەتسىز كوردىم. جانىنداعىسى بايبىشەسى بولار، تولىق دەنەلى، قارا ايەل يكەمسىز كىشكەنە مۇرنىن ءشۇيىرىپ، الىستان كوز تاستايدى. ەرلى-بايلى ەكەۋى دە ناق ءبىر مىلقاۋ ادامدارعا ۇقسايدى.
سوپاقشا بيىك تەرەزەلەردەن قيعاشتاي تۇسكەن باتار كۇننىڭ قىزعىلت ساۋلەسى جولاۋشىلاردىڭ جۇزىنە سارعىش رەڭ بەرەدى. جۇك تيەلگەن اسىعىس پويىزداردىڭ ولپى-سولپى ۆاگوندارى زۋلاپ وتەدى. مۇرتتى كىسى ءباز-باياعى قالپىندا ەسىنەپ وتىر. سالبىراڭقى ەرنىنىڭ استىنا قارا ناسىبايدى بىلدىرتپەي قىستىرا سالىپ، تاس مۇسىنشە مەلشيىپ قالىپتى. كوزدەرى جاساۋراپ، جاسىق قارايدى. وسىلاي وتىرا بەرۋگە جالىقپايتىن سىڭاي تانىتادى.
— ءزىبيرا-اي، الگى كوكلالارىڭدى بايقاشى، سىنىپ قالماسىن، — دەپ مۇرت استىنان مىڭق ەتتى. ءزىبيراسى ءبىر جامباسىنا قاراي اۋا بەرىپ، ۇلكەن بۋمانى سيپاپ كوردى.
ساعاتىما قاراسام، ۋاقىت جاقىن ەكەن. ورنىمنان تۇردىم دا، كورشىلەرىمە باس ءيىپ دەگەندەي سىرتقا شىقتىم. كۇن ورمان تاساسىنا ءتۇسىپتى. قۇرالايدىڭ سۋىق جەلى دەنەمدى لەزدە قالتىراتىپ جىبەرگەنى. جاسىل ۆاگونداردىڭ ەسىكتەرىنە قىدىرا قاراپ، قوناقتايتىن تاۋىقتاي جاعالاپ كەلەم. كۋپەگە كىرىپ، سۋىق ورىندىققا وتىرا بەرگەنىمدە داڭعىرلاعان داۋىستار ەستىلدى دە، كوكلا سالىنعان تانىس سارى قاپ ەسىككە كەپتەلىپ قالدى.
— ءزىبيرا، تومەنگى ورىندىققا جايعاس، — دەگەن داۋىس ەستىلدى دە، قايقى مۇرتتى اشاڭداۋ ءجۇزدى تانىسىم كورىندى.
— جىگىتىم، ساپارلاس بولدىق قوي، ءاپ بارەكەلدى-ە! — دەپ داڭعىرلاي كىرىپ كەلدى. ۇلكەن بوكسەسىن وتىرعىشقا تيگىزە بەرىپ:
— اينالىپ قانا كەتەيىن، بالا شىركىن نەدەن ىستىق بولدى ەكەن؟ قاراشى انە، قاراشى، — دەپ، ەڭسەسىن سالىپ تەرەزەگە ءۇڭىلدى. جول اۋزىندا بويجەتكەن تۇر. تۇلىمى جەلكىلدەپ جۇگىرە ءتۇسىپ توقتادى. ۆاگوننان: «ساۋ بول، قۇلىندارىم!» — دەگەن ەگدە ادامنىڭ داۋىسى ەستىلدى.
پويىز ءجۇرىسىن شاپشاڭداتىپ، ستانسيا كوزدەن تاسالاندى. مۇرتتى جىگىت جەكەتىن سىپىرىپ تاستاپ، كۇمىستەگەن ءمۇيىز شاقشاسىن الدى دا، قوڭىر ناسىبايدى مۇرت استىنا سەۋىپ شىعارىپ، بىلش ەتكىزىپ تۇشكىرىپ سالدى.
— انا، بالانى ايتامىن-اۋ، دومالانعان قارا شالدى قۇشاقتاپ، كوك ەشكىنىڭ قۇيرىعىنداي ساقالىنان ءسۇيىپ، «اكەلەگەندە» الپىس ەكى تامىرىم ءيىپ، كوزىمنەن ەرىكسىز جاس شىققانى…ۇپ-ۇلكەن ەركەكتىڭ ەلدىڭ كوزىنشە جىلاعانى جاقسى بولۋشى ما ەدى. ساسقانىمنان ۆاگونعا جىلدام كىرىپ كەتتىم.
وسىلاي دەپ قارا مۇرت كورشىم ۇپ-ۇزىن ورامالدىڭ شەتىمەن باداناداي كوزىن سۇرتە بەردى.
— ءاي، جولكەن-اي، بالانى تابۋداي تاپسام دا، بالاجاندىلىعىڭدى قويمايسىڭ-اۋ مۇقىم. الپامساداي بولىپ ەگىلىپ، ۇگىلىپ وتىرعانىڭ، — مۇنى ايتقاندا ءزىبيرانىڭ ۇلكەن بەتىنىڭ ۇستىندە شوشايىپ تۇرعان تيتتەي مۇرنى بۇرىنعىسىنان دا كىشىرەيىڭكىرەپ، كەسكىنى سۇرلانىڭقىراپ كەتتى. — سەن-اق قاناعات قىلماسسىڭ! — دەپ توقپاقپەن ۇرعانداي نىعىرلاپ قويدى.
— بالا مەن اكەنىڭ ساعىنىپ قاۋىشقانىن نەمەسە قيماي اجىراسقانىن كورسەم، كوزىمە جاس كەلەدى، تاعاتىم كەتەدى، — دەپ جولكەن ناسىباي قۇتىسىنىڭ تىعىنىن يىسكەلەي بەردى. ول ۆوكزالداعى كەيپىنە قايتا ءتۇستى، تۇنەرىپ الدى. دامىلسىز شيراتىپ، ابدەن سىندىرىپ تاستاعان قايراتتى مۇرتى قىراننىڭ قاناتىنداي سوزىلىپ، ءدىر-دىر ەتەدى. جاساۋراعان كوزى كوكىلجىم مۇنار باسقان دالاعا قارايدى. ىمىرت ۇيىرىلگەن شاق. اسپاندا باۋىرىنان جاراپ جاس اي تۇر. وراق بەينەلى ايدى توڭىرەكتەپ جۇلدىزدار جىمىڭدايدى. الىستان ەلدىمەكەننىڭ جارىعى ساۋلەلەنەدى. شەكسىز دالانىڭ قاي تۇكپىرىندە قونىس بارىن وسى وت نوپىرىنەن اڭعارعاندايسىڭ.
ءزىبيرا تاقتاي توسەككە جانتايا كەتتى دە، ناق تاۋلىك بويى كوز ىلمەگەن ادامداي قور ەتە ءتۇستى. وڭىندەگى الگى ءبىر كەكەسىن تارقاي قويماعان سەكىلدى…
جوكەڭ دالاداعى وتتاردان كوز الماعان كۇيى ىڭىلداپ، اندەتىپ قويادى. ءبىر كەزدە بەرى بۇرىلدى دا، ناسىبايدىڭ تاتى تۇرعان مۇجىق سارى تىستەرىن كورسەتىپ كۇلدى.
— مەنى ءبىر جىندى ادامعا سانايسىڭ-اۋ، سولاي ما، وتىرىك دەشى؟!
— جو-جوق، وتاعاسى، و نە دەگەنىڭ؟! ءسىز تۋرالى بوتەن ويىم بولسا، نە دەپ انت ءىش دەيسىز؟ — دەپ ساسقالاقتاپ قالدىم.
— ىم، سولاي دە، بوتەن ويىڭ جوق بولعانى ابزال.
جوكەڭ كوكشىل تارتقان بۇيرا قاستارىن ءتۇيىستىرىپ، وتكەن كۇندەر جايلى قاباعى قاتىپ كۇيزەلە ءسوز باستادى.
— اكەمنىڭ جالعىز بالاسى ەدىم. اكەم وتىز سەگىزگە كەلگەندە مەن ون سەگىزگە شىقتىم. كوپپەن بىرگە بىزگە دە تاعدىردىڭ اششى سىباعاسى دايىن ەدى. سوعىس باستالىپ، اكەم مايدانعا اتتاندى. وتباسىندا نەبارى ءۇش-اق جان ەدىك. شەشەم ءالى جاس تا، قايراتتى بولاتىن. ول قايعىعا توزە المادى، جايناپ تۇراتىن الما ءجۇزى سارعىش تارتىپ، جۇدەي باستادى. ءبىراق ادەمى قارا كوزى ۇنەمى قانتالاپ، قىزارىپ جۇرەتىن. ءبىر كۇنى قۇربى ايەلدەرى وعان ۇرىسقانىن ەستىدىم.
— جاقىش-اۋ، بۇنىڭ نە، سوعىس جالعىز سەنىڭ عانا باسىڭا كەلگەن ءناۋبات پا ەدى؟ قوي ءارى، بورداي ۇگىلگەنىڭ قايتكەنىڭ؟ جولدىبايدىڭ جاۋدى جەڭىپ ەلگە ورالۋىن تەزدەتەيىك، ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتەيىك، — دەستى ولار.
اكەم سوعىسقا كەتكەلى ايدان ارتىق قاباعىن اشپاعان انام ەزۋ تارتتى. اپپاق تىستەرى سارعايىپ، اسەمدىگى كەتىپ قالعان ەكەن. «قايران اپەكەم-اي، سونشالىقتى نە بولدى ساعان؟» — دەيمىن ىشىمنەن. كۇيرەكتىگىنە كۇيىنەمىن دە ۇيالامىن. ءبىراق شەشەم مەن ويلاعانداي جاسىق بولمادى.
— بالام، وقۋىڭنىڭ اراسىندا ءۇي شارۋاسىنا يە بول، مەن ەندى جۇمىسقا شىعامىن، جاعداي سولاي، — دەپ، بەلىن اكەمنىڭ شۇبەرەك بەلبەۋىمەن مىقتاپ بۋىپ، ەڭبەككە ارالاستى.
جازدا وقۋ بىتكەن سوڭ بالالار دا جۇمىسقا شىقتىق. قورا سالدىق، ەگىن ەكتىك. ءبىز دە سولارمەن ۇزەڭگىلەس، ايانباي ەڭبەك ەتتىك. مايدانداعى اۋىلداستارىمىزدان العاشقى قاراقاعاز دا كەلە باستادى. جىلاۋ-سىقتاۋ، جانازا، دۇعا كوبەيە بەردى. جۇرت قورقىنىشتى حابارلاردى تۇرشىگە توستى.
مەنىڭ ويىم — قايتكەندە مايدانعا بارىپ، جاۋدان كەك الۋ. چاپايەۆشا اق سەمسەردى جارقىلداتىپ توبەلەرىنە ويناتسام، باستارىن دوپشا دومالاتسام دەيمىن. تۇسىمدە دە وسىلاي بولىپ جاتادى. اقىرى ماعان شاقىرۋ قاعازى كەلدى. مەن كەتەدى دەگەندە شەشەم بايعۇستىڭ قاسىرەتىندە شەك بولمادى. ءبىر ءسوزدى قايتا ايتىپ، جاڭىلىپ، ىلەزدە ۇمىتشاق بولىپ الدى. ءۇش كۇندە ءوڭى وزگەرىپ، جۇدەپ قالدى. اتتاناردا باسقالاردىڭ شەشەلەرىندەي زارلاپ جىلاي ما دەپ قاۋىپتەنىپ ەدىم، جوق، ويتپەدى.
— جولكەن، تۇر، بالام، جۇرەتىن ۋاقىتىڭ بولدى. جول ازىعىڭدى ءبۋىپ-تۇيىپ قويدىم، — دەپ جايباراقات كۇلىمسىرەپ تۇر. اپامنىڭ مىنا سابىرلى كەسكىنى جىگەرلەندىرىپ جىبەردى بىلەم، تەز كيىنىپ، تاماقتانىپ الىپ، نارسە-قارامدى جيناستىرعانشا كولىك تە كەلىپ قالدى.
ۇشەۋمىز — الكەن، جۇماش جانە مەن بىرگە وقىعان بالالار ەدىك، بىرگە كەتىپ بارامىز. جۇرت اۋىل شەتىنە دەيىن ەرىپ كەلدى. جۇماشتىڭ شەشەسى —قاتپا قارا كەمپىر شاشىن جايىپ جىبەرىپ، سۇڭقىلداماسى بار ما!
— وۋ، قويىڭدار ەندى، بۇل نە ءوزى؟ — دەپ ۇلكەندەر جاعى توقتاۋ ايتقان بولادى. تىڭداپ جاتقان ايەلدەر جوق. «قۇدايىم-اۋ، وسىنىڭ ءبارى تەز بىتسە ەكەن، تەزىرەك قوزعالىپ كەتسەك ەكەن»، — دەپ تاعاتىم تاۋسىلۋمەن تۇرمىن. داۋىستاپ جارماسپاق بولعان ايەلدەردى جولاتپادىم. اپام باسىمدى ەڭكەيتىپ، ەكى بەتىمنەن جۇمساق قانا ءسۇيدى. ىپ-ىستىق ەرىندەرى كۇيدىرىپ جىبەرگەندەي ەدى.
— ساۋ بول، اپا، امان-ساۋ قايتىپ ورالامىن، ۋايىمداما! — دەدىم.
— ايتقانىڭ كەلسىن، ۇلىم! — اپامنىڭ قۋقىل جۇزىنە قان ويناپ، كۇلىمسىرەپ تۇر.
— جولكەنجان، اكەڭدى كورسەڭ، سالەم ايتارسىڭ! — دەگەن داۋسىن جۇرت دابىرى ءبولىپ جىبەردى. اتتار ۇشىرتىپ الا جونەلدى. ءدوڭ ۇستىندە اۋىل تۇتىندەتەدى. كوپ ادامدار شوعىرلانىپ تۇر. اپام جىلاپ بەرەكەسى كەتكەن ايەلدەرگە بىردەڭە دەپ قول سەرمەدى دە، سىمعا تارتقانداي تىپ-تىك دەنەسى قۇنىسا ءتۇسىپ، ۇيگە قاراي بەتتەدى. كەتىپ بارا جاتىپ ءبىز جاققا بۇرىلىپ قارادى، قول بۇلعادى. مەنىڭ جۇرەگىم ءۇزىلىپ كەتكەندەي بولىپ، قاتتى كۇيزەلىپ، كوزىم جاسقا تولىپ كەتتى. كوز جاسىمدى بىلدىرمەي ءسۇرتىپ، الىستاي تۇسكەن اۋىلدان اپامنىڭ قاراسىن كورگىم كەلدى. كورە المادىم. قىسقى كۇن قىتىمىرلانا قاباعىن ءتۇيدى. اپپاق دالا ۇستىنەن ىسقىرىپ ۇسكىرىك جەل سوقتى. جەل سۋسىما قاردى دوڭگەلەتە ءۇيىرىپ ايداي جونەلدى. قاڭتاردىڭ قاھارلى بورانىنا قارسى قادام باستىق.
1944 جىلدىڭ ساقىرلاعان سارى ايازىندا ءبىزدى سولتۇستىككە جەتكىزدى. تەرىستىكتىڭ سۋىق اسپانى استىندا اسكەري ويىن وينايمىز، توڭ قوپارىپ، وكوپ قازامىز. اق حالات كيىپ، توپ-توپ بولىپ شاڭعىعا جاتتىعامىز. مايدان ىرگەسىندەمىز، اتىس ەستىلىپ جاتىر. ۇيقى مەن تىنىشتىق از، اۋىر دايىندىقتان كەيىن تۇنگى جورىققا شىقتىق. سولتۇستىكتىڭ تۇنىندە اق حالات كيگەن كوپ ادام شاڭعىمەن سىرعىپ كەلەمىز. ماقساتىمىز — العى شەپتى بارلاۋ. قانشا جۇرگەنىمىزدى اڭعارا الماعان سياقتىمىز. جاۋ شولعىنشىسىنا كەزدەسىپ، اتىس باستالدى. بۇل — ءبىرىنشى ءدارى ءتۇتىنىن يىسكەۋىم ەدى. وسىدان سوڭ ۇسكىرىك ءتۇننىڭ بىرىندە ءبىزدىڭ ءبولىم العى شەپتەگى وكوپتارعا ورنالاسىپ جاتتى. ەرتەڭىنە جاۋ تانكىلەرى شابۋىلعا شىقتى. نەمىس سولداتتارى ءورىپ كەلەدى. وق جاۋدىرىپ، الدەنەشە تويتاردىق. ەرتەڭىندە فاشيستەردى قىرىپ جاتقانىمىزدى ايتىپ اپاما حات جازدىم. مەنىڭ مايداندىق جولىم وسىلاي باستالدى.
اكەمنەن حابار الماعانىما كوپ بولعان. قىستىڭ باس كەزىندە اۋىلعا جازعان حاتى ءالى قالتامدا ءجۇر. جارالانىپ، گوسپيتالگە ءتۇستىم دەگەنگە ادرەس بويىنشا گوسپيتالدان سۇراپ ەدىم، بىزدەن كەتكەن دەدى. قايدا كەتكەنى بەلگىسىز. ءولى مە، ءتىرى مە؟ اپام دا اكەم جايلى جازۋدان اۋلاقتاي بەرەدى. الدە جاراقاتتانىپ، وپات بولدى ما ەكەن؟
جوكەن اۋىر كۇرسىنىپ، دالاداعى وت تىزبەكتەرىنە ىقىلاسسىز كوز تاستادى. سودان سوڭ اق شالعان قارا مۇرتىن شيراتىپ، ءبىراز وتىردى. ءزىبيرا بولسا نار ۇستىندە دوڭكيىپ ۇيىقتاپ جاتىر. جوكەن كۇرسىنىپ، ءسوزىن ساباقتادى.
— جاۋدىڭ قورشاۋىن بۇزىپ، ءبىزدىڭ بولىمشەلەر شابۋىلداپ بارا جاتقان كەز. قيان-كەسكى ۇرىسپەن ءبىر شاعىن قالانى الىپ، از تىنىستاۋعا تۇرعانبىز. جىگىتتەر سىزى ارىلماعان جەرگە باۋىرلارىن توسەپ، اۋناپ جاتىر. كورشى بولىمشەلەر ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن وتە باستادى. ۇرىستان ابدەن قالجىراعان ارتيللەريستەر جاياۋلاپ بارادى. ارقامدى الما اعاشىنا سۇيەپ وتىرىپ، ءارقايسىسىنىڭ سۇستى كەسكىندەرىنە قارايمىن. كەنەت…
— اكە!
بىرنەشە سارجان جەرگە مىسىقشا ءبىر-اق قارعىپ، سۇر كيىمدى قاپساعاي ادامعا جارماسا كەتتىم.
— اكە، اكەجانىم مەنىڭ!
— جالعىزىم، جالبىرتايىم!
ساپ كىدىرىپ قالدى. جاۋىنگەرلەر اكە مەن بالانىڭ توسىن كەزدەسكەنىنە ەلجىرەي قىزىقتاپ، كەيبىرەۋلەرى كوزدەرىنە جاس الىپ تۇردى.
— اعا سەرجانت بەيسەنبين، سىزگە قالۋعا رۇقسات. باقشا سىرتىندا تىنىستايمىز، قۋىپ جەتەرسىڭ!
— قۇپ بولادى، جولداس لەيتەنانت!
اكەمنىڭ سولداتقا لايىقتى باعىنىشتى ۇنىنەن سەلك ەتە قالدىم. ويتكەنى مەن وسىناۋ باقىتتى ساتتە اسكەري ءتارتىپتى دە، قانتوگىس سۇراپىل سوعىستى دا، ءتىپتى مىنا ۇستىمدەگى ءتۇتىن سىڭگەن سۇر شينەلدى دە ۇمىتقان ەدىم. ءوزىمىزدىڭ جوكەندىدەگى تۋعان اۋىلىمدا تۇرعانداي سەزىمدە بولاتىنمىن. اكەمنىڭ ماحوركا ساسىعان كىرلى جۇزىنەن، كىرپىنىڭ تىكەنەگىندەي بولىپ ساقال وسكەن يەگىنەن ايمالايمىن. اكەم دە مەنى سۇيگىشتەپ جاتىر. سولداتتىڭ ساراڭ دا سورتاڭ كوز جاسى بەتىمدى جۋىپ كەتتى. «اكەتايىم مەنىڭ» دەگەندى ەرىكسىز قايتالاي بەرىپپىن.
اكەم مەنى قۇشاقتاعان قالىپتا وڭاشاراق الىپ شىقتى. مەنى جان بىتكەننەن قىزعانىپ، تەك ءوزى عانا تاماشالاي قاراپ، ءبىر ءوزى عانا وڭاشا سويلەسىپ، قۇماردان شىققىسى كەلدى. بومبا مەن سنارياد ايعىزداپ، سولداتتىڭ تەمىر تاعالى ەتىگى شيىرلاپ تاستاعان سۇرعىلت جەردە تۇرمىز. اكەم مەنىڭ باس-اياعىما باقىتتى جانارىمەن ەلجىرەي، مەيىرلەنە قارادى. ۇستىندەگى سولدات شينەلى بولماسا، اۋىلداعى قالپىنان اۋماي قاپتى. كەسكىنى سۇستى، ماڭدايىنداعى اجىمدەرى بۇرىنعىدان دا تەرەڭدەي تۇسكەن. قۇلاعىنا قاراي سوزىلعان قويۋ مۇرتىنا اق ارالاسىپتى. شىقشىت سۇيەكتەرى شىعىڭقىراپ، تارالا تۇسكەن بولماسا ءوزىمنىڭ اكەم قاز-قالپىندا الدىمدا تۇر. اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ كۇلە بەردى. مەن ءتۇسىم ەمەس پە ەكەن دەپ قاتتى كۇدىكتەنىپ، اينالاما جالتاقتاي قارايمىن. ءوڭىم سياقتى، بولىمشە جاۋىنگەرلەرى سناريادتار وسىپ كەتكەن شاعىن باقتىڭ بۇتالارىن كولەڭكەلەپ، تىنىس الىپتى. جورىق اسحانالارى تۇتىندەيدى. اكەمدى كولەڭكەگە وتىرعىزىپ، زات دوربامنان نان، كونسەرۆى الىپ الدىنا قويدىم دا، باعا جەتپەس التىنىمدى جوعالتقانداي دوربا ءتۇبىن اسىعىس قوپارىستىرا بەردىم. ابدەن كىرلەپ بىتكەن شىت قالتانىڭ ءتۇبىن اينالدىرىپ، داستارقانعا توكتىم. اپام قاستەرلەپ ءتۇيىپ بەرگەن سىقپا قۇرتتان ءالى دە قوس ۋىس قالعان ەكەن.
— ءوزىمىزدىڭ الا سيىردىڭ سۇتىنەن قايناتقان سىقپا عوي، ۇنەمدەپ جەدىم، تەك اپامدى ساعىنعاندا عانا…
اكەمنىڭ جۇزىنە ىستىق قان جۇگىردى. جاساۋراعان كوزدەرىمەن قۇس قاناتى تالعان ساعىمدى جيەككە قارادى، كۇلىمسىرەدى. كۇرەكتەي الاقانىندا جاتقان سىقپا قۇرتتى وبەكتەپ بەتىنە باستى.
— اپاڭ قايناتقان دەيمىسىڭ، سوندا مىناۋ جاقىشتىڭ ساۋساقتارىنىڭ تاڭباسى بولعانى عوي، و توبا! — دەپ تەرىس اينالا بەردى. اكەم وزىنە-وزى كەلىپ، ەلدىڭ جاعدايىن سۇرادى. مەن تۇگەل جەتكىزدىم. اپامنىڭ سالەمىن دە ايتتىم. اكەم اششى قۇرتتى تولعاپ وتىرىپ، مۇرت اراسىنان ءتىسىن كورسەتتى. مويىل كوزدەرىنىڭ شاراسى جاساۋراپ، تومەن قارادى.
— سالەم ايتتى دەيسىڭ، ءا؟ — دەپ قايتالاي بەردى. اكەلى-بالالى ەكەۋمىز سولدات اسحاناسىنان تاماقتانۋعا ۋاقىت جەتپەدى. اكەم زات دورباسىن يىعىنا سالىپ، پيلوتكاسىن تۇزەدى دە:
— جولكەن، سەنى كوزىمنەن تاسا قىلا المايمىن. شامام كەلسە، باستىقتارعا ايتىپ، وزىممەن بارۋعا رۇقسات سۇرارمىن، — دەدى دە، كەرزى ەتىگىمەن شاڭداق جولدى ادىمداي باسىپ كەتە باردى.
اكەم دەگەنىنە جەتىپ، مەنى ءوزىنىڭ روتاسىنا سۇراپ الىپتى. ونىمەن قاۋىشام دەپ ويلاعام جوق-تىن. ول سوعىستىڭ العاشقى جىلى ماسكەۋدى قورعاپتى. بەلورۋس جەرىندە جارالانعانى دا بار. سوڭعى رەت ۇزاق جاتىپ شالا ساۋىققان قالىپتا گوسپيتالدان شىعىپتى دا، مايدانعا سۇرانىپتى. سودان وسىندا تاپ بولعان. ەكى ايداي ءتىپتى جاقىن تۇرىپپىز. اكەمنىڭ ارتيللەرياشىمىن دەگەنىن حاتىنان وقيتىنبىز. ول تاجىريبەلى كوزدەۋشى ەدى. سوعىستىڭ سۇراپىل قات-قاباتىندا تابىستىق. اكەم مەنى كوزىنەن تاسا ەتپەدى. اۋزىنداعىسىن جىرىپ بەردى. سىزدى وكوپتا ءبىر شينەلدى جامىلىپ جاتتىق. اكەمنىڭ جانىندا جاتقاندا توڭىپ كورگەم جوق. ول ۇيقى قىسىپ، قاجىپ جۇرسە دە مەنى وبەكتەپ، قىمتاپ، ايالاۋمەن بولدى. اقىرى ءسۇيتتى. اتىستان سوڭ تانكتەر داعدىسىنشا بىزگە قاراي جۇيتكىدى. زەڭبىرەكشىلەر ىسكە كىرىستىك. اكەم مۇندايدا ساسقالاقتاۋدى بىلمەيدى. انىقتاپ كوزدەپ الماي سنارياد جۇمسامايدى. ءبىز اتا باستادىق. العاشقى تانكتەن لاپ ەتىپ وت شىقتى. كورشى باتارەيالار دا سويلەپ كەتتى. تانكتەردى پانالاپ قۇمىرسقاداي قاپتاعان اۆتوماتتى ادامدار دا جاقىنداي ءتۇستى. تانكتەر ۇزىن ستۆولدارىنان بەي-بەرەكەت اتىپ كەلەدى. اۆتومات وقتارى سۋىلداپ ۇشىپ جاتىر.
— جولكەن، سنارياد جەتكىز! — دەپ بۇيىردى اكەم. ەڭبەكتەي جونەلدىم. ونشاقتى ادىم ۇزاماي ءبىزدىڭ زەڭبىرەكتىڭ جانىنا كەلىپ سنارياد جارىلدى. قارا ءتۇتىن مەن شاڭداقتان، قاتتى جارىلىستان ەسەڭگىرەپ قالعان ەكەم. قارا پەردە توزاڭنىڭ اراسىنان شىنجىر تاباندارى سالدىرلاپ، تاۋ تانكى شىعا كەلدى. گرانات بۋماسىن سەرمەپ قالدىم. قاتتى جارىلىس ۇستىمە توپىراقتى اۋدارا سالدى. اۋىر جۇكتەن جانتالاسىپ شىعىپ، ءتۇتىن مەن شاڭنىڭ اراسىنان اكەمدى ىزدەيمىن. ەشكىمدى دە، ەشتەڭەنى دە كورىپ بولمايدى. تانكتەر ءالى جىلجىپ كەلەدى. شەتكى زەڭبىرەكتەر دە ءۇنسىز قالىپتى. جۇگىرىپ بارىپ اۋىر سناريادتى مىقشىڭداپ وقپانعا تىقتىم دا، قاراۋىلدى الدىڭعى تانككە بۇرىپ كوزدەي باستاپ ەدىم، تانكتىڭ كوزدەۋشىسى دە مەنى نىساناعا الىپ تۋرالاپ تۇر ەكەن. قاسقاعىمدا كۇلىمدى كوككە ۇشىراتىنى انىق. قالاي ەكەنىن كىم ءبىلسىن، مەن بۇرىنىراق قيمىلداسام كەرەك، زەڭبىرەك سەلك ەتە ءتۇستى. ەندى قاراسام، «جولبارىس» قارا تۇتىنگە ورانىپتى. ەكىنشى سناريادتى سالىپ ىڭعايلانعانشا بەلگىسىز ءبىر دۇلەي كۇش ۇشىرىپ جىبەرگەندەي بولدى. ەسىمدى گوسپيتالدا ءبىر-اق جيدىم.
— ءسىز ءبىر اپتا بويى ەس جيمادىڭىز، دامىلسىز سويلەپ جاتتىڭىز، — دەدى مەدبيكە ماڭدايىمنان سيپاپ.
— «اكە، اكەتايىم مەنىڭ» دەي بەردىڭىز.
ەسىمە اكەم ەندى ءتۇستى. كوزىم بۇلدىراپ، قۇلاقتارىم شىڭىلداپ قويا بەردى. گوسپيتالدان شىققانىمدا جەڭىس جىلى تۋعان ەدى. مەنى مايدانعا جىبەرە قويمادى. جامباسىمنىڭ سىنىعى كوپكە دەيىن ەركىن جۇرگىزبەدى. قۇرىلىس باتالونىنا اۋىستىردى. مايدان ىزىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، قيراعان تەمىرجولداردى، كوپىرلەردى تۇزەدىك. جولداردى مينالاردان ارشىدىق. جۇمىس باستان اسىپ جاتتى. سوعىس بىتكەننەن سوڭ قيراعان جولداردى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسىمەن ەكى جىل رەسەي جەرىندە ءجۇردىم. اكەمدى ۇمىتا المادىم. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونىڭ جۇرەك جىلۋىن سەزىنەمىن. كەسكىنىم دە، ءتۇر-تۇلعام دا اكەمنەن اۋمايدى. اكەمە ۇقساعانىمدى ماقتانىش ەتىپ، ەرىن ۇستىنە شىققان العاشقى تۇككە ۇستارا تيگىزگەم جوق. اسكەردەن قايتقانىمدا مويىل قارا مۇرتىم شىقشىتىما جەتىپ، اكەمنەن اۋماي قالدىم. ءوزىمىزدىڭ ستانسيادا ءبىراز ادامدار توسىپ تۇر ەكەن. «سوعىستان اكەممەن بىرگە قايتقاندا عوي»، — دەپ كوڭىلىم بوسادى. جان-جاعىما قاراپ ەدىم، ءبىزدىڭ اۋىلدان ەشكىم كورىنبەدى. ەندى بۇرىلا بەرگەنىمدە:
— اكە، اكەتايىم مەنىڭ، كەلدىڭ-اۋ، — دەپ شياياق كىشكەنتاي قىز جارماسا ءتۇستى. مەن كوتەرىپ الدىم. كىشكەنە قىز موينىمدى تاس قىلىپ قۇشاقتاپ الدى، وكسىپ جاتىر. مەن ەگىلىپ جىلاپ جىبەردىم. مەنىڭ دە ەسىمە اكەم ءتۇستى. مەن ءسابيدى ەمىرەنە بەتىنەن سۇيە بەرىپپىن. اكەلەپ ۇمتىلعان ءسابي قىلىعى ەگىلتىپ-اق جىبەرگەنى. ءالى اكە بولىپ كورمەسەم دە، دەنەمدى ءبىر ەرەكشە سەزىم بيلەدى، ەمىرەنە ءتۇستىم. ءبىزدى كورگەن جۇرت جينالىپ قالدى.
— بايعۇس بالا، اكەسىن توسىپ الدى-اۋ! — دەدى ءبىر قارتاڭ ايەل كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ. ەندى ءبىرى:
— ىلعي سارعايىپ پويىز كۇتىپ تۇراتىن ەدى، كورىپ، جانىم اشيتىن، ءسىزدى تاپقانى جاقسى بولدى-اۋ! — دەپ قۋانعانىن ءبىلدىردى. تاعى ءبىر ايەل:
— اكەسى ۋىزداي جاس ەكەن، — دەپ تاڭداندى. مەن وزىمە-وزىم كەلىپ، تۇزەلىپ الدىم دا:
— حالايىق، مىنا بالانىڭ تۋىسى بار ما؟ — دەپ داۋىستادىم.
— جو-جوق، ەشكىمى دە جوق. بۇل بالا اكەسىن پويىز باسىنان كۇتكەلى كوپ بولدى. وسىندا بالالار ۇيىندە تۇرادى، — دەپ شىندىقتىڭ بەتىن اشتى.
مەن قىزدى كوتەرگەن بويدا كەتە باردىم. كۇزدىڭ سالقىن جەلىنەن قورعاپ، شينەلىمە وراپ الدىم. كىشكەنە ءبۇلدىرشىننىڭ قۋانىشىندا شەك بولعان جوق، بەتىمدى ايمالاي بەرەدى. سول قالپى اۋىلعا باراتىن وگىز ارباعا وتىرىپ، تۇندەلەتىپ ۇيگە جەتتىك. ءىڭىر تىنىشتىقتا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ وتى سىعىرايىپ كورىنەدى. تەرەزەدەن قاراسام، بوپ-بوز ءجۇزىن باتىسقا بەرىپ، اپام الدەنە دەپ كۇبىرلەپ وتىر ەكەن. مەن كەتكەندە جاپ-جاس، سۇلۋ ايەل ەدى. مۇنشا قالاي جۇدەگەن. الدە ناۋقاس پا؟!. اپامنىڭ ايانىشتى كەسكىنىنە قاراي الماي ەسىككە ۇمتىلدىم. ءبىراق بىردەن كىرىپ بارۋعا بولمايتىن ەدى.
— بۇل كىم؟
— مەن عوي، اپا.
— قۇداي-اۋ، جولكەنىمنىڭ داۋىسى عوي مىناۋ؟!
اپام ءۇن شىعارماي مەنى قۇشاقتاپ، ۇزاق جىلادى. مەن دە انامدى قۇشىرلانا يىسكەپ، ەگىلىپ كەتتىم. ءجابىر كورگەن ەركە سابيدەي سولقىلداپ، وكسىگىمدى باسا المادىم.
— قارعام-اۋ، جولكەنىم-اۋ، مىناۋ كىم؟ — دەدى اپام تاڭدانىپ.
— وزىنەن سۇراشى.
— سەن كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟
— اكەمنىڭ بالاسىمىن، مىنانىڭ، — دەدى قىز جابىسا ءتۇسىپ.
— و، توبا، بەرگەنىڭە شۇكىر، — دەدى اپام قىزدى كوتەرىپ الىپ.
— ستانسيادا مەنەن ايرىلماعان سوڭ الىپ كەلدىم. اكەسى مايداننان ورالماپتى. شەشەسى ولگەن بولۋ كەرەك، — دەدىم اپاما سىبىرلاپ.
— قىز تۇگىل قىزىل جۇنگە زار بولعان سورلى باسىم، — دەپ اپام ءسابيدى ايمالاي بەردى.
— اتىڭ كىم، قۇلىنشاعىم؟
— گۋليا.
— گۇلسىم دەيىنشى ءوزىڭدى، — دەدى اپام قۋانىپ.
سودان بەرى كوپ جىلدار ءوتتى. تىڭ يگەردىك. كومبايىنشى-تراكتورشى ماماندىعىم بار. كەڭ دالانى ءدان دالاسىنا اينالدىردى مىنا قول. ونىڭ وزىندىك تاريحى بار. اپام جارىقتىق «گۇلسىممەن جانىم بىرگە»، — دەپ وتىراتىن. ءزىبيرا بولسا كەلىن بوپ بوساعا اتتاعاننان باستاپ جاقتىرمادى. گۇلسىمنەن باسقا ون بالام بولسا دا، گۇلسىمنىڭ ورنى ءبىر توبە، ەرەكشە سياقتى ماعان. ويتكەنى ول تۇڭعىشىم ىسپەتتەس، اكەلىك اساۋ سەزىمگە كوندىردى. سول گۇلسىمىمە كەلە جاتىرمىن. مىناۋ — جيەندەرىمە العان سالەم-ساۋقات. كوپتەن جەر اراسى شالعاي بولماسا دا كەلە المادىق، شارۋادان قول تيمەدى. ولار مىنا «العادا» تۇرادى، — دەپ جوكەڭ قولىن كوتەرىپ، قۇبىلا جاقتى نۇسقادى.
— مەنىڭ جولىم دا سول «العا» ەدى، — دەدىم.
پويىز تاڭ اتا جەتتى دە، قولعا تۇسكەن تاكسيمەن «العا» سوۆحوزىنا جەتتىك. ءبىز كوك قاقپالى، كەڭ اۋلاعا كىرە:
— اكە، اكەتايىم مەنىڭ! — دەپ جاس ايەل جوكەڭە جارماسا كەتتى.
You Might Also Like
-
«بوس ۋاقىت» دەگەن تۇسىنىك ەجەلگى قازاققا جات ۇعىم. مۇنداي ءسوزدىڭ شىعىپ كەلۋىنىڭ ءوزى بەرتىندەگى جاعداي. ياعني ءتول قازاق قوعامىنىڭ جويىلىپ، وتارشىلداردىڭ جاساندى قوعامى ورناعاننان بەرى پاي...
-
قازي اعاي ۇركەككوگىن ارباعا جەگىپ، كەشقۇرىم جايىلىمعا تارتتى. كىشكەنە بالاسى سەرىكتى بىرگە الا كەتتى.
