الا مىسىق پەن ءاقتوس
الا مىسىق الاڭسىز ەدى. كوڭىلى جىبەك سامالداي، جازدىڭ جالپاق جايلاۋىنداي بولاتىن. قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق. ۇي̆قىسى تىنىش. تاماعى توق. توسەگى جۇمساق. ءۇستى-باسى تازا. بۇرىن ءوزى جۋىنۋشى ەدى، سوڭعى كەزدە ونى دا قوي̆دى. سەبەبى وسى ءۇي̆دەگى ونى ەركەلەتىپ وي̆ناتاتىن، جونىن سيپاپ اي̆مالاي̆تىن، ۇي̆ىقتاسا بىرگە الىپ جاتاتىن مارات بيىل مەكتەپكە بارعالى، كۇنارا ونى سابىنداپ ءوزى جۋىندىراتىن بولدى.
— مەنى كىشكەنتاي̆ىمدا اجەم شومىلدىرۋشى ەدى. ەندى جىگىت بولدىم. سەنى جۋىندىرۋ ءوز قولىمنان كەلەدى، — دەي̆ءدى ءيىس سابىندى «دەنساۋلىق» دەپ. — سەن تازا ءجۇر، جاراي̆ ما؟
— مياۋ-مياۋ. جاراي̆دى، — دەي̆ءدى مۇنداي̆دا الا مىسىق قۇي̆رىعىن بۇلعاڭداتىپ.
سول الا مىسىق وسىنداي̆ جانعا جاي̆لى ءومىردىڭ شىرقى ءبىر كۇنى بۇزىلادى دەپ وي̆لادى ما ەكەن؟! كوڭىلىنىڭ قاي̆ماعى شاي̆قالادى دە قاپەرىنە كىردى مە ەكەن؟!
ەندى وي̆لاپ تۇرسا، وسىنىڭ بارىنە كىنالى ءاقتوس سەكىلدى.
ونى مەكتەپتەن ءۇي̆گە ماراتتىڭ ءوزى اكەلدى. كوزىن اشا الماي̆تىن، قىڭسىلاپ، جىلاۋدان باسقا ەشتەڭەنى بىلمەي̆ءتىن اق ءتوس قارا كۇشىكتى العاشقى كۇندەرى الا مىسىق ايادى. كەي̆ كۇندەرى وزىنە قۇي̆ىلعان ءسۇتتى وعان دا بەرىپ ءجۇردى. سابالاق-سابالاق ءجۇنىن تىلىمەن جالاپ تاراي̆تىن دا ەدى.
ەكەۋى ءۇي̆دە وڭاشا قالعاندا مارات اكەلىپ بەرگەن قىزىل دوپتى قۋالاپ وي̆ناي̆تىن. ءتىپتى ونىڭ تازالىعىنا قاراۋ الا مىسىقتىڭ ۇلەسىنە تيگەندەي̆ ەدى. سەبەبى قارا كۇشىك العاشقى كۇندەرى كوبىرەك ۇي̆ىقتاپ، كەز كەلگەن جەرگە جاتا كەتەتىن.
ءتىلى شىعىپ، ۇرە باستاعاندا:
— اس الدىندا جۋىن، — دەگەنگە، شولاق قۇي̆رىعىن بۇلعاڭداتىپ، قۋتىڭداپ:
— ءاف، ءاف... جۋىندىم، — دەي̆ءتىن تيتتەي̆ تانۋىن كوككە كوتەرىپ.
— جۋىنساڭ، قولىڭ نەگە كىر؟ — دەسە:
— ءاف... ءاف... بەتىمدى جۋىپ، قولىمدى ۇمىتىپ كەتىپپىن، — دەي̆ءتىن جىلتىر تۇك بەتى بىلق ەتپەي̆.
مارات مەكتەپتەن كەلگەن بەتتە ەكەۋىن دە ەركەلەتە قۇشاقتاپ الاتىن. الا مىسىققا ساپ-سارى ىرىمشىك بەرسە، كۇشىك قىزىل كۇرەڭ ماي̆لى شۇجىق جەي̆ءتىن.
ءتىپتى ەكەۋ بولعانىنا الا مىسىقتىڭ قۋانباسا، رەنىشى جوق ەدى. ءسوي̆ءتىپ جۇرگەندە...
جەرگە اپپاق العاشقى قار جاۋعان.
بۇل كۇنى مارات الا مىسىق پەن كۇشىكتى كۇندەگىدەي̆ اۋلاعا شىعارىپ سەرۋەندەتكەن جوق. تاڭ اتقالى ءۇي̆گە كەلگەن بالالارمەن وي̆ناۋمەن بولدى.
مۇنداي̆دا الا مىسىق جۇرت اياعىنان اۋلاقتاۋ بۇرىشقا بارىپ جاتاتىن. تىلىمەن اۋزىن ءبىر جالاپ قوي̆ىپ، ءتاتتى تاعامدار كۇتەتىن. سەبەبى بالالار داستارقاندا وزدەرى جەگەن تاتتىلەردەن الا مىسىقتى قۇر قالدىرماي̆تىن. كوزىن جۇما قاراپ، مۇلگىگەنىن قوي̆ىپ، الا مىسىق شۇجىقتى دا، ىرىمشىكتى دە، كامپيتتى دە قىلعىتىپ جۇتا بەرەتىن. تىڭقيىپ توي̆ىپ الاتىن.تاتتىدەن كىم قاشادى.
بۇل جولى دا سول كونىگىپ العان ادەتىنە سالىپ، الا مىسىق بۇرىشتا جاتتى. ال بۇرىن مۇنداي̆دى كورمەگەن كۇشىك بورساڭداپ با- لالاردىڭ اياعىنا ورالىپ ءجۇردى.
ءۇي̆گە كەلگەن بالالاردىڭ مۇنى ەركەلەتىپ، قولىنا الماعانى جوق. ءارقاي̆سىسى جىلى ءبىر ءسوز اي̆تادى.
— تابانى جالپاق ەكەن...
— قۇلاعىن قاراشى، قۇلاعىن!..
اسىرەسە كورشى ءۇي̆دەگى ساحي دەگەن قىز:
— مارات-اۋ، مارات... مىناۋىڭ بار عوي̆... ناعىز شەكاراشى يت بولادى، — دەپ، كۇشىكتى باۋىرىنا قىسىپ تاقىلدادى. — اتىن نە قوي̆دىڭ؟ ءاقتوس بولسىن، جاراي̆ ما، مارات؟
سول كۇنى كۇشىك ءاقتوس اتاندى. جۇرتتىڭ نازارى سوعان اۋدى دا، الا مىسىق تاتتىدەن قاعىلىپ قالا بەرگەن.سول كۇننەن باستاپ ماراتتىڭ ەندىگى الداناتىنى ءاقتوس قانا. ەكەۋى بىرگە وي̆ناي̆دى، بىرگە سەرۋەندەي̆ءدى، بىرگە جاتادى. ءبىرى — توسەكتە، ءبىرى — ونىڭ الدىنا توسەلگەن كىشكەنە كىلەمشە ۇستىندە.
ءاقتوس كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ ءوستى دەۋگە بولادى. ەندى ول الا مىسىق اشەي̆ىندە كەۋدەسىنەن يتەرىپ قالعاندا، قىڭسىلاپ دومالاپ تۇسەتىن ءاقتوس ەمەس. ءبىر جولى جونىن كۇجىرەي̆ءتىپ، قورقىتپاق بولىپ ەدى، وزىنە تاپ بەردى. الا مىسىق سەسكەنىپ قالدى.
كەشەگى توقمەي̆ءىل الا مىسىق شاي̆داي̆ اشىق اسپانىنا بىرتە-بىرتە بۇلت ءۇي̆ىرىلە باستاعانىن سەزدى. ەندى ول قيت ەتكەندى اقتوستەن كورىپ، بولار-بولماسقا اشۋلانۋدى شىعاردى. وراي̆ى كەلسە، وڭدىرماي̆، سوياۋداي̆ كىر-كىر تىرناعىن باتىرىپ، تىرناپ الادى.
كۇنى كەشەگى جالپاق جاي̆لاۋداي̆ كوڭىلىنە كىربىڭ ۇيالاپ، تۇمان قونىپ، كەڭ ساراي̆داي̆ ءىشى تارىلا تۇسكەندەي̆. اقتوستەن دۇنيەنىڭ ءبارىن قىزعاناتىن بولدى. بۇرىنعىداي̆ ءتاتۋ-تاتتى بىرگە وي̆ناۋ جاي̆ىنا قالدى.
ەندى الا مىسىقتىڭ كۇن ۇزىن اڭديتىنى — ءاقتوس. قاي̆تسە سونى مۇقاتۋ، جەككورىنىشتى كورسەتۋ، شاما كەلسە، قۋدىرۋ. سول ءۇشىن ونىڭ بارماعان امالى جوق، ىستەمەگەنى تاعى جوق. ەڭ الدىمەن اقتوسكە قۇي̆ىلعان تاماقتى توگىپ كەتىپ ءجۇردى. بىر-ەكى رەت تارەلكە مەن كەسەنى سىندىردى. ءاقتوستىڭ كوزىن الا بەرە، الدىنداعى ەت پەن ناندى قاقشىپ كەتىپ تە ءجۇردى. ءبىراق مۇنىڭ بارىنە ءاقتوس مىڭق ەتپەدى. ءۇي̆دە ادام جوق بولسا، ەسىكتىڭ الدىنا كولدەنەڭ جاتىپ الادى. سىرتتان بەي̆تانىس بىرەۋ كەلسە، شاۋىلدەپ ءۇرىپ، شاۋىلدەپ ءسوي̆لەي̆ جونەلەدى.
— ءاۋپ، ءاۋپ... ءاۋپ... كىرۋگە بولماي̆دى!
ونىڭ بۇنىسىن كورگەننەن بەرى ۇنەمى بۇرقىلداپ بىردەڭەگە كەي̆ءىپ، بىردەڭەگە ۇرسىپ جۇرەتىن ماراتتىڭ شەشەسى زەي̆نەپ:
— ءوزى ساق قۇلاق... ءوزى اقىلدى، — دەپ ءاقتوستى ماقتاي̆ جونەلەتىن بولدى.
باسقاسى باسقا، الا مىسىق مۇنى ءبىراق كۇتپەگەن. ماراتتىڭ شەشەسى ءاۋ باستا يت پەن مىسىققا جانى قاس ادام بولاتىن. وسى ءۇي̆گە الا مىسىق كەلگەلى، كوڭىلى ءبىر جىبىگەن ەمەس. باي̆قاۋسىزدا جاناسىپ كەتسەڭ:
— بىرس! — دەپ قاباعىن تىرجيتىپ، قۋىپ جىبەرەتىن. — ءۇي̆گە قاي̆داعىنى قاي̆دان اكەلەسىڭ؟ مىسىقتىڭ تىلەۋى جامان بولادى دەۋشى ەدى. انا بالا مىسىقتىڭ بەت-اۋزىن جالاپ، استى-ۇستىنە تۇسۋمەن ءجۇر. سول پالەنىڭ كوزىن جوعالتشى. قاراسىن كورسەتپەشى ماعان، — دەپ بىردە كۇي̆ەۋىنە اي̆تىپ جاتقانىن دا ەستىگەن.
ءبىراق اكەسى ماراتقا ەشتەڭە دەگەن جوق. مارات بەتىنەن قاقپاعان سوڭ، الا مىسىق تا كوڭىلى كولدەي̆ شالقىپ جۇرە بەرەتىن.
سول مارات بۇرىن الا مىسىقتىڭ تورساڭداپ وكپەلەگەنىن كوتەرىپ كەلسە، ەندى ەسىلدەرتى اقتوستە. الا مىسىققا ءقوزىنىڭ قىرىن دا سالماي̆دى. كەي̆دە ءسۇت بەرۋدى دە ۇمىتىپ كەتەدى. سوڭعى كۇندەرى الا مىسىق اشتى-توقتى ءجۇر.
بۇرىنىراق مارات ءۇي̆دە جوقتا شەشەسى تاماق بەرمەي̆، اشىعىپ بارا جاتسا، تىشقان اۋلاپ، بارا-بارا تىشقان اۋلاۋدى ءبىرجولاتا قوي̆عان. ونىڭ ەتىنەن جيىركەنەتىندى شىعارعان. قۋامىن دەپ شاڭ قاۋىپ، بىلعانعىسى دا كەلمەي̆ءتىن. ءبىر جولى ماراتتىڭ شەشەسى ونى قامباعا اپارىپ ەدى، كەشكە دەي̆ءىن ۇي̆ىقتاعان مىسىق، مارات بالالار باقشاسىنان قاي̆تار شاقتا، ەسىكتى تىرمالاپ، مياۋلاپ، جىلامسىراپ تۇرىپ العان.
مارات ونى ءۇي̆ىنە اكەلىپ، استى-ۇستىنە تۇسكەن. سودان بەرى ونىڭ ورنى قىستا جىلى، جازدا قوڭىر سالقىن مۇنتازداي̆ تازا ءۇي̆ بولاتىن. ءقازىر استىندا ەسكى بوستەك. كەرەۋەتتىڭ استىنا كىرىپ الىپ، تۇكپىردە جاتقانى. ءاقتوستى قورقىتىپ تا، الداپ تا الا الماسىنا كوزى جەتتى. ءقازىر بۇرىنعىداي̆ تاماعىن توكتىرمەي̆ءدى. ىدىسىن سىندىرتپاي̆دى.
الا مىسىقتىڭ بار تىندىراتىنى — كوزىمەن اتىپ، ءىشى قازانداي̆ قاي̆ناۋ. تەك الىستان اي̆بات شەگۋ.
الا مىسىق جاتادى دا قويادى. وزەگى تالعان شاقتا، قالعان-قۇتقاندى تىمىسكىلەپ ءجۇرىپ، تىسىنە تالعاجاۋ ەتەدى. سودان سوڭ تاعى دا ەنجار ءبىر مۇلگۋگە باسادى.
وي̆ىنا ەشتەڭە كىرمەي̆ءدى. ىشتەي̆ ىزا ما، الدە وكىنىش پە، ميىن بىردەڭە كەمىرەدى دە جاتادى.
اقىرى، ءبىر كەشتە ول امالى تاۋسىلىپ، ەش شاراسى قالماعاندىقتان، ۇرلىققا اتتاندى. ەپتەپ باسىپ، اسحاناعا كىردى. تاماقتىڭ ءيىسى شىققان شكافتىڭ قاسىنا باردى. ەكى اياعىمەن ءتۇرتىپ ەسىگىن اشقالى جاتقاندا، ءاقتوس تاپ بولدى.
— اپ! اپ!.. مۇنىڭ نە؟ — دەدى ول.
الا مىسىق ءجۇنىن تىكىرەي̆ءتىپ، كۇرجيىپ تۇرا قالدى.
— شارۋاڭ قانشا؟ — دەدى ىسىلداپ.
— ۇرلىق جاساۋ ۇيات ەمەس پە؟ — دەدى ءاقتوس الاڭسىز، جاي̆باراقات.
— ءدام-تۇزدى وسىلاي̆ اقتاي̆ ما؟
— بىرەۋگە — ءدام-تۇز، بىرەۋگە — كەرمەك. جونىڭە تاي̆ىپ تۇر! — دەدى
الا مىسىق، كوزىنەن ءتۇندى تىلە وت ۇشقىنداپ.
— كەتپەي̆ءمىن، — دەدى ءاقتوس، — ۇرلىق جاساتپاي̆مىن. ىشەر تاماعىڭدى ادال ءىش.
— سونداعى اي̆تپاعىڭ نە؟
— بوسقا قاراپ جاتپا. تىرشىلىك ەت.
— مياۋ-ۋ... مىنانى قاراي̆ گور، — دەدى الا مىسىق كەكەتىپ.
— سوندا سەنىڭ قاي̆ ەڭبەگىڭ ءوتتى بۇل ءۇي̆گە؟
— مەن ءۇي̆ كۇزەتەم. مارات وي̆ناي̆دى. كەشە جوعالتىپ العان دوبىن تاۋىپ بەردىم. وسكەن سوڭ، مارات ەكەۋمىز شەكارادا تۇرامىز، — دەدى ءاقتوس ماقتانعانداي̆ كەۋدەسىن كەرە. — سەن ونان دا ماعان ەر. مەن ساعان تالاي̆ كەرەمەت كورسەتەي̆ءىن.
— سوندا قاي̆دا بارامىز؟ — دەدى الا مىسىق جىلى ءۇي̆دەن، استىڭ ءيىسى شىققان شكافتىڭ قاسىنان شىققىسى كەلمەي̆. بارماي̆مىن، — دەدى الا مىسىق تارتىنشاقتاپ. — ماعان وسى جەر جاقسى.
— باراسىڭ، ءاف! — دەدى ءاقتوس نىقتاپ. — سەن بوسقا جاتىپ، وي̆ىڭدى ءىشتارلىق كەۋلەگەن. ادامنىڭ العىسىنا قارعىسپەن جاۋاپ بەرگىڭ كەلەدى. بۇل — دەرت. سونان ەمدەي̆ءمىن سەنى. سەن مەنى وزىڭە جاۋ كورەسىڭ. بۇل ساپاردان دوس بولىپ ورالامىز.
— بارار جەرىمىز الىس پا؟ — دەدى مىسىق ءوز ەركىمەن جۇرمەسە، ءاقتوستىڭ كۇشپەن اكەتەتىنىن سەزىپ. — ميا-ۋ!
— قورىقپا! قيال دەگەن ۇشقىر، مىنسەك، زاماتتا تالاي̆ جەردى شارلاپ شىعامىز. بۇل كەمەنىڭ عاجاپتىعى سول، ونداي̆ كورەگەن نارسە دۇنيەدە جوق. تەك سەنىم عانا كەرەك.
بۇلار ەسىك الدىنا شىقتى. اسپاندا جۇلدىزدار جىمىڭداسادى.
— سەنىمىڭ مىقتى بولسا، — دەدى ءاقتوس كەشكى سامالعا بەتىن توسىپ، — قيال كەمەسىمەن ناعىز زىمىرانعا ءمىنىپ، سوناۋ جۇلدىزدارعا بارۋعا بولادى. ماعان تۇقىمداس لاي̆كا دەگەن ءيتتىڭ الەم كەڭىستىگىنە ەڭ العاش ۇشقانىن بىلەسىڭ بە؟
— ەستۋىم وسى، ميا-ۋ، — دەدى الا مىسىق، ۇيالعانىنان باسىن تومەن سالىپ.
ول كوزىن اسپانعا ءبىر سالىپ قوي̆دى. ءدال وسى ساتتە ونىڭ كەۋدەسىندە باسقا ءبىر قىزعانىش وتى زۋ ەتە تۇسكەن ەدى. ەندى ول سول اسپانعا ءوزى ۇشپاعانىنا وكىنگەن سەكىلدى.
— قاي̆دان ەستيسىڭ؟! قۋىسقا كىرىپ، بار تىندىراتىنىڭ ۇي̆قى، — دەدى ءاقتوس.
— اناۋ نە؟ — الا مىسىقتىڭ ءجۇزى اۋلا ىشىندەگى قاراڭداعان ءۇي̆شىككە ءتۇستى.
— ول — مەنىڭ ءۇي̆ءىم، — دەدى ءاقتوس ماقتانىشپەن. — مەن ەندى وزىمشە سوندا بولەك تۇرامىن. جاقسى ما؟
— قورىقپاي̆سىڭ با؟
— نەدەن قورقامىن؟ مەن ەندى ەسەي̆ءدىم عوي̆.
الا مىسىق ۇندەمەدى. وسىنداي̆ اقىل وزىنە بۇرىن نەگە كەلمەگەنىنە كۇرسىنىپ قوي̆دى.
اتام زاماننان مىسىق تۇقىمىنىڭ ءوز تۇراعى بولماعانىن ول قاي̆دان ءبىلسىن.
— ەندى مەنىڭ سوزىمە قۇلاق قوي̆ دا، سوڭىما ەر... كوزىڭدى اشپا...
كوڭىلىڭدى الاڭداتپا، وي̆ىڭدى باسقا جاققا بولمە! — دەپ، ءاقتوس مىقتاپ تاپسىردى.
الا مىسىق باسىن يزەي̆ بەردى. ەندى ءاقتوستىڭ شىڭكىلدەگەن داۋسى ءتىپتى الىستان ەستىلگەندەي̆.
— ءبىزدىڭ الدىمىزدا ۇلكەن داريا...
— و، كەرەمەت! كوكجيەكتى كەمەرلەپ، ءبىر شەتىنەن ەكىنشى شەتىنە كوز جەتپەي̆ءتىن جوي̆قىن داريا جاتىر. جال-جال تولقىندارى اق كوبىك اتىپ، ءبىرىن-بىرى كيمەلەي̆ جاعالاۋعا سوعادى. گۇرىلدەپ، كۇركىرەپ، شاراسىنا سىي̆ماي̆، الاسۇرادى. ونىڭ وسى تۇرىنەن شوشىنعان الا مىسىق جۇرەگى سۋىلداي̆، بۋىن-بۋىنى دىرىلدەپ، دەنەسى قالتىرادى.
— قورىقپا! العا! — دەپ، ءاقتوس جەلكە تۇسىنان دەم بەردى.
الا مىسىق ەندى داريانىڭ ۇستىمەن كەلەدى. تابانىنىڭ استى بىلق-بىلق ەتكەن جۇمساق مامىق سەكىلدى. ءوزىن باياۋ تەربەتەدى.
كەنەت داريانىڭ استىنان كەۋدەسى جارق ەتىپ ۇلكەن ءبىر بالىق شىعا كەلدى دە، الا مىسىقپەن قاتارلاسا بەردى. يىعىنا سومكە اسىنىپ العان.
— سەن كىمسىڭ؟ — دەدى الا مىسىق.
— مەنى كەي̆دە اق بالىق، كەي̆دە دەلفين دەي̆ءدى.
— اسىعىپ قاي̆دا باراسىڭ؟
— شارۋام تىعىز. جۇمىس قاۋىرت، — دەدى دەلفين اسىعا جاۋاپ قاتىپ.
— جاعادا ادامدار كۇتىپ تۇر.
— ادامدار؟! سەن دە ادامعا قىزمەت ەتەسىڭ بە؟
— و-و، ادامعا قىزمەت ەتۋ ۇلكەن باقىت قوي̆. سەن قاي̆دان كەلىپەدىڭ، مۇنى بىلمەي̆تىندەي̆؟
— قىزمەتىڭ قانداي̆؟
— مەن حات تاسيمىن. مىنا سۋدىڭ استىندا، وتە تەرەڭدە ادامداروتىر. ولار سۋ استىن تەكسەرەدى. مەن سولاردىڭ حاتىن جاعاعا جەتكىزەمىن.
— ولار ساعان نە تولەي̆ءدى؟ ءسۇت بەرە مە، ءتاتتى نارسە بەرە مە؟
— سەن قىزىق ەكەنسىڭ. مىلجىڭداپ جولىمنان بوگەدىڭ. ادام ماعان ءسۇت تە، ەشتەڭە دە بەرمەي̆ءدى. ماعان ولاردىڭ العىسىنان قىمبات نارسە جوق.
— العىس؟
— و-و! ادامدى قۋانتىپ، ونىڭ العىسىن العانعا نە جەتسىن! گۋ- گۋ-ۋ. — دەلفين سۋدى پىشاقشا ىرەپ، زاۋلاپ جۇرە بەردى...
— ەندى الدىڭا قاراشى، — دەدى وسى كەزدە ءاقتوس.
الا مىسىقتىڭ قارسى الدىندا تۇكتى ماساتى كىلەمدەي̆ جاي̆نا- عان كەڭ ءورىس جاتتى. ءبىر قورا قوي̆ جاي̆ىلىپ ءجۇر. كوك شالعىندى تىلىمەن جاي̆باراقات وراپ، تىستەرىمەن جۇلقي تارتادى. اسىقپاي̆ شاي̆ناي̆دى. ماڭاي̆ىندا ەشكىم جوق. يەسىز جاتقان مال سەكىلدى.
ءبىر كەزدە قوي̆دىڭ ارعى شەتىنەن بۇعان قاراي̆ ۇلكەن ءبىر قۇس كەلە جاتتى. شيدەي̆ ۇزىن سيراقتارى اتتاعان ساي̆ىن ارباڭ-ارباڭ ەتەدى. ۇستىنە دوڭگەلەنە قالعان قاۋىرسىندى مامىق ءجۇنى شولاق تىگىلگەن كوي̆لەك سياقتى. تىزەسىنە جەتپەي̆ءدى. ونىڭ وسى ءبىر ۇسقىنسىز سيقىن كورىپ، الا مىسىق تۇمسىعىنىڭ استىمەن مىرس ەتتى.
قۇس ەدىرەڭدەپ، قاسىنا جەتىپ كەلدى.
— قرر... قرر... سەن كىمسىڭ؟ نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ قىر-قىر ەتىپ، تەرگەي̆ باستادى. كوزى شاقىراڭداپ، ءسۇي̆ءىر تۇمسىعىمەن ءسۇزىپ جىبە- رەتىندەي̆.
— ءوزىڭ كىمسىڭ؟
— مەن ءتۇي̆ەقۇسپىن.
— كۇن ىستىقتا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟
— كورمەي̆ءسىڭ بە؟ — دەدى ءتۇي̆ەقۇس تونە ءتۇسىپ. — مىنا قوي̆لاردىمەن باعامىن.
— وزىڭدىكى مە؟
— ادامداردىكى.
— اقى تولەي̆ مە؟
— ەسىڭ دۇرىس پا؟ — دەدى قۇس اشۋعا قاتتى بۋلىعىپ، باسى قالت-قالت ەتىپ، القىمى ءىسىنىپ شىعا كەلىپ. — ماعان اقىنىڭ كەرەگى نە؟ مىنا دالادا جەي̆ءتىن اسىم تەپ-تەگىن.
— وندا نەعىپ مىنانداي̆ شىجعىرعان ىستىقتا بوسقا ارامتەر بولىپ ءجۇرسىڭ؟
— مۇنىم ادامدارعا ۇناسا، سونىڭ ءوزى ماعان جەتىپ جاتىر، — دەدى ءتۇي̆ەقۇس ۇزىن موي̆نىن اسپانعا شالقاي̆تا كوتەرىپ، ماقتانىشپەن. — ەندى ءجونىڭدى تاپ. بۇل ماڭعا سەن تۇرماق، ماشينانىڭ ءوزىن جۋىتپاي̆مىن. — ءتۇي̆ەقۇس ماڭعازدانا ماڭ-ماڭ باسىپ، بۇرىلىپ جۇرە بەردى.
ءاقتوس وسى ساتتە داۋىس بەردى. — ەندى وڭ جاعىڭا كوز سال!
بەتىن بالدىر باسقان كىشكەنتاي̆ عانا كولشىكتىڭ قاسىندا تۇر ەكەن الا مىسىق. قۇرباقالار ءبىرىنىڭ سوزىنە ءبىرى قۇلاق قوي̆ماي̆، بەت-بەتىمەن باقىلداسىپ جاتىر. ەگەر الا مىسىق زاۋدە ءبىر ماراتقا ەرىپ مەكتەپكە بارسا، شالدۋار، تەنتەك بالالار وقيتىن كلاستان قۇددى وسىنى كورەر ەدى.
تىنىشتىققا ءۇي̆رەنگەن الا مىسىقتىڭ باسى اڭكى-تاڭكى بولدى. ول بۇل ماڭنان تەزىرەك كەتپەك بولىپ، اتتاي̆ بەرىپ، كىلت توقتادى.
كوزى ءمۇي̆ءىز كوزىلدىرىك كيگەندەي̆ شاراسىنان اقشيا شىققان جالپاق تاناۋ ءبىر قۇرباقا تالتاڭ-تالتاڭ باسىپ، قارسى الدىنا كەلىپ قالىپتى.
— باق-باق... ساعان دا ماعلۇمات كەرەك پە؟ — دەدى.
— نەندەي̆ ماعلۇمات؟ — دەدى الا مىسىق تاڭىرقاپ.
— اۋا راي̆ىن بىلگىڭ كەلە مە... كۆاح... كۆە...
— ونى قاي̆تەمىن؟
— وندا ارمەن ءجۇر. ءقازىر ادام كەلەدى. وعان دەي̆ءىن باقىلاۋدى ءبىتىرۋىمىز كەرەك، — دەدى قۇرباقا، ورنىنان ءبىر سەكىرىپ.
— ادام كەلەدى دەي̆ءسىڭ بە؟ سوندا سەن دە ادامعا قىزمەت ەتەسىڭ بە؟
— ەتپەگەندە شە! — دەدى قۇرباقا قارنىن سيپالاپ. — ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزگە ولار ريزا بولسا، ۇلكەن قۋانىش سول.
— سونداعى ەڭبەگىڭ شالشىق سۋدى باقىلاۋ ما؟
— ە-ە، سەن تۇك بىلمەي̆ءتىن نەمە ەكەنسىڭ عوي̆. ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزدىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ ءۇشىن، ساعان ءالى وقۋ كەرەك.
— وقۋ دەي̆ءسىڭ بە؟
— ءيا، مىنا ءبىز اۋا راي̆ىن زەرتتەي̆ءمىز.
— سوندا ءدال بىلەسىڭدەر مە؟
— ءدال بىلمەگەندە شە؟! — دەدى قۇرباقا شىرەنە. — مىنا ءبىز سۋدان شىعىپ، جاعالاۋدا ءجۇرمىز. نەگە؟
— بىلمەي̆ءمىن، — دەدى الا مىسىق باسىن تومەن سالىپ، مۇڭاي̆ىپ. — كۆا... كۆاك... ءحا... ءحا... — دەپ قۇرباقا ماساي̆راي̆ كۇلدى.
— ارينە، بىلمەي̆ءسىڭ. مۇنىڭ سەبەبىن ادام عانا بىلەدى. كوپ وقىعاندىعىنان بىلەدى.
— مەن دە بىلەي̆ءىن، اي̆تشى. ميا-ۋ-ۋۋ، — دەدى الا مىسىق سۇرانىپ.
— اي̆تۋعا بولادى، — دەدى قۇرباقا تاعى دا سەكىرىپ ءتۇسىپ، قۋتىڭداپ. — ءبىزدىڭ جاعاعا شىعۋىمىز — جاۋىننىڭ حابارى. ءبىز سۋ استىندا جۇرسەك
— كۇن اشىق. ءبىز ءبىر سۇڭگىپ، ءبىر شىقساق، ول كۇنى اۋا راي̆ى قۇبىلمالى بولادى. ءتۇسىندىڭ بە، ماۋباس؟!
مىنا حاباردى بىلگەنىنە قۋانۋدىڭ ورنىنا، الا مىسىق قاتتى شوشىندى. «جاڭبىر جاۋسا، تۇگىم بۇلىنەر، برر». الا مىسىق سىلكىنىپ-سىلكىنىپ قوي̆دى. بۇل ارادان تەزىرەك كەتۋگە اسىقتى.
مۇنى بىلگەندەي̆ ءاقتوستىڭ داۋسى ەستىلدى.
— مۇرنىڭ نە سەزىپ تۇر؟
الا مىسىق مۇرتىن تىكىرەي̆ءتىپ، پۇشتانداي̆ تاناۋىمەن اۋانى يىسكەلەدى.
— ماي̆ شەلپەكتىڭ، قۇي̆ماق پەن سامسانىڭ ءيىسى كەلەدى. قۋىرداقتىڭ ءيىسىن سەزەمىن.
— قارنىڭ اشقان عوي̆. ءجۇر، كەتتىك.
الا مىسىق قاتتى قۋاندى. اياعىن بىرەر اتتاپ، تۇرا قالدى. قارسى الدىندا ءزاۋلىم ءۇي̆. ونىڭ استىڭعى قاباتى ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان اسحانا ەكەن. ماڭاي̆ىندا ەشكىم جوق. ەسىگى جابىق.
تاعامنىڭ ءيىسى تاناۋىن جارىپ، اش وزەگى تالىپ، ءىشى شۇرىلداعان الا مىسىق زىپ ەتىپ كىرىپ كەتپەك بولىپ ەدى، قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن ىسىلداعان دىبىس شىقتى.
— ءىس... ىس... ىسسس! سەن قاي̆دا باراسىڭ؟
الا مىسىقتىڭ دەنەسى تۇرشىگىپ، ونە بوي̆ى ءدىر ەتىپ، كەي̆ءىن يمەنە بەردى. اسحانا ەسىگىنىڭ تابالدىرىعىنان قارا شۇبار جىلاننىڭ قاقشيعان باسى كورىندى.
— كىرۋگە بولماي̆دى، — دەدى ول ءوڭى ىزبارلانا، ىسىلداپ.
— نەگە؟ مەنىڭ قارنىم اشتى.
— بولماي̆دى، — دەپ باسىن شاي̆قادى جىلان. ۇزىن اي̆ىر ءتىلىن جىلت-جىلت ەتكىزدى.
— ءوزىڭ نەعىپ تۇرسىڭ؟ — دەدى الا مىسىق.
— كۇزەتشىمىن.
— ساعان ادام شىنىمەن سەنىپ، وسى اسحانانى كۇزەتۋدى تاپسىردى ما؟ — الا مىسىق تاڭ قالدى.
— سەنبەگەندە شە، — دەدى جىلان ماڭعازدانا، باسىن تاعى دا قاقشيتا ءتۇسىپ. — ءبىز اداممەن قاشاننان دوس ەكەنىمىزدى بىلمەي̆ءسىڭ بە؟ ءوزىڭنىڭ اتاڭ مەن اكەڭ ساعان ەرتەگى اي̆تپاي̆ ما؟ كوپ اۋرۋعا مەنىڭ ەتىم شيپا، ۋىم ءدارى ەكەنىن ەستىدىڭ بە؟ ءوزىڭ ومىردەن ارتتا قالعانسىڭ با، ءبىزدى ادامدار ءقازىر ارناي̆ى كۇتىپ، وسىرەدى عوي̆. ءبىز دە ولاردىڭ اق نيەتىنە العىسپەن جاۋاپ بەرىپ، ءبىرىمىز وي̆ىن كورسەتەمىز، ءبىرىمىز كۇزەت كۇزەتەمىز. نە كەرەك، ادامعا قىزمەت ەتۋدەن ارتىق باقىت جوق. ادامعا ەتكەن ەڭبەگىڭ جانباي̆ قالعان ەمەس.
«ەڭبەگى جانۋ. العىس الۋ... ءبارىنىڭ اۋزىنا بىرەۋى تۇكىرىپ قوي̆عانداي̆. ءبارىنىڭ اي̆تاتىنى ءبىر ءسوز. بۇل قالاي̆، ءا؟! مەن مۇنى نەگە بىلمەي̆ءمىن؟».
— سەن العاشقىدا تىشقان اۋلاپ قىزمەت ەتتىڭ. ماراتپەن وي̆ناپ، كوڭىلىن كوتەردىڭ. ءبىراق ەركەلەتۋ، ماقتاۋ ساعان جاقپادى. وزىڭنەن-وزىڭ ءىسىنىپ، سەمىردىڭ. وزىمشىلدىك، مەنمەندىك ءبىتتى بوي̆ىڭا. كوك جەلكەڭنەن جالقاۋلىق باستى. جالقاۋلىقتىڭ ءبىر بۇتاعى — توقمەي̆ىلدىك بولسا، ءبىر بۇتاعى — ۇي̆قى. ءتاتتى تاعام جەپ، ءتاتتى ۇي̆قىعا باتۋدى باقىت سانادىڭ. ءسوي̆ءتىپ، ادامنىڭ وزىڭە دەگەن سەنىمىن اقتامادىڭ. ءتۇسىندىڭ بە؟ ال ەندى ءجۇر وسىلاي̆!
ءاقتوس الا مىسىقتىڭ ىشكى وي̆ىن ۇعىپ، قاتەلىگىن بەتىنە اي̆تىپ سالدى.
— ەندى قاي̆دا بارامىز؟ — دەدى الا مىسىق ءپاس قانا.
— تاعى دا ارالاي̆مىز. ادامعا قىزمەت ەتۋدى قۋانىش ساناي̆تىن قۇستار مەن ءوز تەكتەستەرىمىزدى كورەمىز.
— وسى دا جەتەدى، — دەدى الا مىسىق، الدىڭعى اياعىمەن كوزىن ۋقالاپ.
كوزىن اشىپ جىبەرىپ ەدى، ەسىكتىڭ الدىندا تۇر ەكەن. قاسىندا ءاقتوس. اسپانداعى جۇلدىزدار سيرەپ، جەر بەتى اعارا باستاپتى. ەسىك الدىنداعى اعاش باسىندا شىمشىقتار شىرىلداپ:
— شيىق... شيىق... تاڭ اتتى!!! شيىق... تاڭ اتتى! — دەپ انگە باسقان...
— سەن مەنىڭ وي̆ىمدى قاي̆دان ءبىلدىڭ؟ — دەدى الا مىسىق اقتوسكە قاراپ.
— ادامنىڭ وي̆ىن قاباعىنان ءبىلىپ، جەتى قات جەر استىنداعى كەن كوزىن يىسكەپ اشقانىمدا، سەنىڭ وي̆ىڭدى بىلمەي̆، ماعان نە بولىپتى، — دەدى ءاقتوس اڭقىلداي̆. قاباعىڭنىڭ ءتۇسۋى ءىشتارلىقتان ەكەنىن، كوزقاراسىڭنان ماعان وشىگۋىڭدى دە سەزگەنمىن.
— ءوزىڭ پالە ەكەنسىڭ!
ءاقتوس تۇمسىعىن كوتەرىپ، ءۇرىپ-ۇرىپ قوي̆دى.
— ماقتانبا، — دەدى الا مىسىق ونى سيپالاپ. — ال مەن كەتتىم.
— قاي̆دا؟
الا مىسىق يەگىن كوتەرىپ، قامبانى نۇسقادى.
— مەنىڭ ەندىگى ورنىم — سول ارا.
الا مىسىقتىڭ كەلگەن حابارىن ەستي سالا، تىشقاندار قامبانى تاستاي̆ قاشتى. تىرناعىنا ىلىككەندەرى دە از ەمەس ەدى. سول كۇننەن باستاپ قامبادان ءبىر ءدان شاشاۋ شىقپادى. ۇرلانباي̆تىن دا بولدى.
سەبەبى سىرتتا — ءاقتوس، ىشتە الا مىسىق قاراۋىلدا تۇردى.
الا مىسىقتى كورسە، قاباعىن قارس جاۋىپ الاتىن زەي̆نەپ ەندى بۇل ەكەۋىنە ءوزى تاماق اكەلىپ بەرەتىن بولدى. مۇنداي̆ ءتاتتى تاعامدى بۇرىن تاتىپ كورمەگەندەي̆، الا مىسىق تىڭقيىپ توي̆ىپ الادى.
ىقىلاسپەن بەرگەن اسقا نە جەتسىن، شىركىن!
— ەف... ەف... حال قالاي̆، دوستىم؟ — دەي̆ءدى ءاقتوس كۇندە ەرتەڭگىسىن. — مياۋ-مياۋ... وتە جاقسى! — دەي̆ءدى الا مىسىق. ءسوي̆ءتىپ، بۇلاردىڭ اراسىندا قالتقىسىز دوستىق ورنادى.
قالتقىسىز دوستىققا نە جەتسىن، شىركىن!
بارىنەن دا ادام يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋدەن ارتىق باقىت جوق قوي̆!
You Might Also Like
-
تەكتۇرماس جەتپىس مەتردەي̆ بيىكتىكتە قالىقتاي̆ ۇشىپ، مەكتەپتەن ءۇي̆ىنە قاي̆تىپ كەلە جاتىر ەدى. ول اۋىلدان ارىرەكتە، شەكاراداعى بولات دىڭگەكتىڭ ماڭىندا سامعاپ جۇرگەن ءبىر توپ بالانى كورىپ، قىزىعا قاراد...
