InfoHub Logo

التايدىڭ اسقاق جىرشىسى
ماقساتى: (1 - سلايد) جەرلەس جازۋشى ورالحان بوكەيدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، تۋعان جەرگە دەگەن ماقتانىش سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ، جازۋشىنىڭ شىعارمالارى ارقىلى ادامگەرشىلىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، بارلىق جاقسى قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ، ادەبي كىتاپ وقۋعا تارتۋ.
كورنەكىلىگى: كىتاپ كورمەسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، قاناتتى سوزدەر، سلايدتار.

بارىسى:
1 جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن قۇرمەتتى كورەرمەن قاۋىم! (2 - سلايد)
«التايدىڭ اسقاق جىرشىسى» اتتى ورالحان بوكەي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان ادەبي كەشىمىزدى باستايمىز. ماڭگىلىك اق قار جامىلعان اسقار شىڭدارى، ال ەتەگىندە اعىسى اساۋداي تۋلاپ جاتقان بۇقتىرما وزەنى بار، قازاق التايىنىڭ كيەلى توپىراعىندا دۇنيەگە كەلىپ، اسا دارىندى تالانتىمەن بارشا قاۋىمدى تاڭعالدىرعان، قاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ «قۇرمەتتى ازاماتى»، قازاق سسر مەملەكەتتىك اباي سىيلىعىنىڭ، ن. وستروۆسكيي اتىنداعى بۇكىلوداقتىق ادەبي سىيلىقتىڭ، «مولودايا گۆارديا»، «جالىن» باسپالارى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىنىڭ يەگەرى جەرلەس جازۋشىمىز ورالحان بوكەيدىڭ تۋعانىنا بيىل 75 جىل تولىپ وتىر.

جازۋشى د. يسابەكوۆ «ورالحان بوكەي... وسى ءبىر ەسىم قازاق ادەبيەتىندە نەبارى 25 - 26 جىل عانا ءومىر ءسۇرىپتى. سول از عانا عۇمىردىڭ ىشىندە ول تۋعان ادەبيەتىنىڭ اسپانىندا قۇس جولىنداي ايقىن ءىز قالدىردى» دەپ جازعان ەدى.
قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىندا قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىلەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلعان، تۋعان جەرى، التايىنىڭ ءمولدىر تاۋ بۇلاقتارىنداي بىردەن ءشولدى قاندىراتىن تۋىندىلار قالدىرىپ كەتكەن تالانت يەسى، فيلوسوف، پۋبليسيست، دراماتۋرگ، ورالحان بوكەي ومىرىنەن ءبىراز سىر شەرتپەكپىز.

ب. وسكەنبايەۆ
«اۋىلىم». ءانىن جازعان ت. بازاربايەۆ. ولەڭىن جازعان ج. بەيسەكوۆ
(3 - سلايد) 2 جۇرگىزۋشى: قازاق حالقى قاستەر تۇتاتىن كيەلى ەسىمدەردىڭ بىرىنە اينالعان، شىعارمالار ورىس، اعىلشىن، فرانسۋز، نەمىس، جاپون، ۆەنگر، اراب، جۇڭگو ت. ب. كوپتەگەن حالىقتار تىلدەرىنە اۋدارىلىپ شىققان سۇلەي سۋرەتكەر ورالحان بوكەي 1943 جىلدىڭ 28 قىركۇيەگىندە (4، 5، 6، 7، 8، 9 - سلايد) شىعىس قازاقستان وبلىسى، قاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ شىڭعىستاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى بوكەي كوپ سويلەمەيتىن، سويلەي قالسا ءسوزى وتكىر، قانجارداي قيىپ تۇسەتىن، سوزگە شەشەن، رۋحى مىقتى، جانى تازا ادام بولعان. اناسى كۇليا كورەگەن، ءدىلمار، اۋزىن اشسا كومەيى كورىنەتىن اشىق كىسى بولعان. كەرەمەت داۋىسى بار ءانشى، ولەڭ شىعاراتىن قاسيەتى دە بولىپتى. وتباسىندا جالعىز ۇل ورالحان جونە شولپان، ايمەن، ءلاززات، مانشۇك، عاليا اتتى بەس قىز بولعان. ورالحان دۇنيەگە كەلگەندە سوعىس جىلدارى بولعاندىقتان، اكەسى ورال قالاسىنا ەڭبەك مايدانىنا اتتانعان كەز ەكەن. اناسى كۇليا اكەسى ەڭبەك مايدانىنان امان - ەسەن ورالسىن دەپ ىرىمداپ، ءسابيدىڭ اتىن ورالحان دەپ قويىپتى.

ا. يسكاكوۆا
«تۋعان ەل» ءانىن جازعان م. ساعاتوۆ. ولەڭىن جازعان ن. ءالىمقۇلوۆ
1 جۇرگىزۋشى: (11 - سلايد) و. بوكەي 1961 جىلى شىڭعىستايدىڭ سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىن تامامداپ، سوندا پيونەر ۆوجاتىي، كەيىن «التاي» كەڭشارىندا تراكتورشى بولىپ ەڭبەك ەتكەن. ادەبيەتكە دەگەن قۇشتارلىعى 1963 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە الىپ كەلدى. سوندا دا ول ومىردەن قول ۇزبەي، سىرتتاي وقىپ، اۋىلداعى جۇمىسىن جالعاستىردى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەكىنشى كۋرسىنان باستاپ اۋداندىق گازەتكە اۋىستى. 1968 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتى تامامداپ، ءوز وڭىرىندەگى «بولشەنارىم» اۋدانىنداعى «ەڭبەك تۋى» جانە شىعىس قازاقستان وبلىستىق «كوممۋنيزم تۋى» گازەتتەرىندە تىلشىلىك قىزمەتتەر اتقاردى.(12 - سلايد) ارا - تۇرا الماتىداعى «لەنينشىل جاس» گازەتىنە ماقالا - وچەركتەرىن جىبەرىپ تۇرادى. قالامى جۇيرىك، ويلارى وتتى، جالىندى جاستى گازەتتىڭ سول كەزدەگى باس رەداكتورى شەرحان مۇرتازانىڭ قىراعى كوزى قالت جىبەرمەدى، ورالحاندى وزىنە جۇمىسقا شاقىردى. ءسويتىپ 25 جاستاعى جاس جۋرناليست ورالحان بوكەي الماتىعا كەلىپ، «لەنينشىل جاس» كازىرگى «جاس الاش» گازەتىندە ادەبيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى. پۋبليسيستيكاعا داڭعىل جول وسىلاي اشىلدى.
بۇدان كەيىن 1974 - 1983 جىلدارى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ پروزا بولىمىندە قىزمەت اتقاردى. 1983 جىلى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1991 جىلدىڭ قازان ايىنان وسى گازەتتىڭ باس رەداكتورى بولىپ تاعايىندالدى. (13، 14، 15 - سلايد)
ورالحان بوكەي ءبۇل گازەتتە ءوزىنىڭ وشپەس قولتاڭباسىن، قالدىرعان. سول قولتاڭبا - وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتار، جاڭا ايدارلار ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. مىسالى، «قۇمساعات» ايدارى ۇلكەندى - كىشىلى وقيعا، جاڭالىقتارعا باعا بەرەر وقىرمان حاتتارىن جاريالاپ تۇردى. سول ارقىلى بەلگىلى ءبىر كەسىمدى ۋاقىت ارالىعىندا نە جوعالتتىق، نە تاپتىق دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەدى. «سىر ساندىقتى اشىپ قارا» ايدارىنىڭ ارامىزدان ەرتە كەتكەن اقىن - جازۋشىلاردىڭ بۇرىن جاريالانباعان شىعارمالارىن، جازىسقان حاتتارىن، ەستەلىكتەرىن جارىققا شىعارۋدا ۋاقىت ۋىتى مەن زامانا جەلى سارعايتقان قولجازبالار، كونە فوتوسۋرەتتەردى ىزدەپ تاۋىپ، وقىرماندارعا جەتكىزۋدەگى ماڭىزى زور بولدى.

ابدىكاريموۆا گۇلنۇر
«تىلدەسكەن تۋعان دالا تابيعاتپەن...»
جاز شىقسا دا سەزىلەدى ىزعار ءالى،
التاي دا قاباق ءتۇيىپ سىزدانادى.
قاراعايلار كوز تىگەد الماتىعا،
قايدا ءجۇر - دەپ مۇزتاۋدىڭ مۇزبالاعى.
قوسىلعان الامانعا بالا كەزدەن،
ساقتا ونى، دەۋشى ەدىك ءتىل مەن كوزدەن.
قازاعىنىڭ پىراعى، قۇلاگەرى،
قارا ءسوزى ارتىق ەد، ولەڭ سوزدەن.
ءپىر تۇتىپ جاستايىنان دانالاردى،
ۇلگى ەتىپ شەرحاندايىن اعالاردى.
تاۋ بالاسى ەكەنىن مويىنداتىپ،
تىڭ سۇرلەۋگە ول تالاي دارا باردى.
تىلدەسكەن تۋعان دالا، تابيعاتپەن،
ەلىتكەن زامانداسىن اقيقاتپەن.
بۇقتىرماداي ارىندى، ۇلكەن تالانت،
كەلىسىپ قالاي جاتىر باقيلىقپەن.
ورالماي ءوزى شىققان تۇعىرىنا،
جەم بەرمەي ءوز قولىمەن كەر بۇعىعا.
ءومىرى ساعىنىشىن بولسا الماعان،
ءبىر كەلمەي شىڭعىستايداي اۋىلىنا.
ءسوز - ونەردەن اراداي بال ىزدەگەن،
تىلدەسپەي قايدا كەتتى قار قىزىمەن.
اسپان شال دا تىلەيدى كورىسۋدى،
اسپان شال دا تىلەيدى كورىسۋدى،
بوكەيدىڭ تۇلپار تۇياق جالعىزىمەن.
بيىگىنە ونەردىڭ سامعاي بارىپ،
پەندەلىكپەن تومەندە تۇرماي قالاپ.
حالقىنىڭ جۇرەگىنە ورىن الدى،
قازاقتىڭ ۇركەرىنە ءوزى اينالىپ.

2 جۇرگىزۋشى: ورالحان بوكەيدىڭ ماقالالارىنداعى ەركىندىك، ەشكىمگە جالتاقتامايتىن تۋراشىلدىق، باتىلدىق، ول زامان ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق ەدى. ونىڭ قازاقستان عانا ەمەس رەسەي قارماعىنداعى قانداستاردىڭ قامىن ويلاپ، جوعىن جوقتاۋى ازاماتتىق تۇلعاسىن ايشىقتاي ءتۇستى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ استراحان وبلىسىنداعى كۇندەرىنەن تۋعان «ەدىلدىڭ بويى ەن توعاي» (ق. ءا. 28. 12. 89) اتتى ماقالاسىندا: ءاستراحاندى قونىستانعان 140000 قازاقتىڭ ءالى كۇنگە دەيىن مادەني ورتالىعى ۇيىمداسپاعانىن، قازاق تىلىندە ب ا ق - ى جوقتىعىن ايتقان.(16، 17 - سلايد) سونداي - اق شالكيىز، قازتۋعان جىراۋ، اسان قايعى، قۇرمانعازى سىندى ءبۇتىن ءبىر ەلدىڭ ماڭدايىنداعى جارىق جۇلدىزدارى ەسكەرۋسىز، ەلەۋسىز قالعانىن؛ قازاق حالقى مەن حاندىقتارىنىڭ تاريحى، ارحيتەكتۋرالىق مۇرامىز - كونە قالالار مەن سارايلاردىڭ ورنى جىپ - جىلماعايلانىپ، جەرمەن جەكسەن كۇي كەشىپ جاتقاندىعىن؛ (18 - سلايد) كسرو حالىق دەپۋتاتتىعىنا بىردە - ءبىر قازاق سايلانباعانىن اشىپ ايتتى. بۇل ءوز كەزىندە ەشكىمنىڭ باتىلى بارىپ قوزعاي بەرمەيتىن تاقىرىپ ەدى. ورالحان بوكەي پۋبليسيستيكاسىن پاراقتاعاندا ونىڭ ۇلت ءتىلىنىڭ شىن جاناشىرى بولعانىن كورەمىز.
توقتامىسوۆ ەركەبۋلان
و. بوكەيگە ارنالعان «ءبىرتۋار» اتتى ولەڭى وقىلادى. اق باس التايدىڭ اق بۇقاق اقىنى -
كەربۇعا سەكىلدى قازاقتىڭ كەربەزى!
وعلان ويلارى تۇڭعيىق تەبىرەنىپ،
ارۋداي سەزىمى تاكاپپار ەمىرەنىپ،
وزەندەي بۋىرقانىپ تاسىعان ارناسى؛
بۇرىڭعى اۋليە. كەشەگى جىراۋلار جالعاسى -
سۇنقارداي ءشۇيىلىپ،
لاشىنداي ءتۇيىلىپ،
تۇيعىنداي تولعانعان؛
تىلەگى الاشقا،
جۇرەگى التايعا اينالعان،
قالامى عارىشپەن ءسۇيىسىپ،
كىندىگى ەلىنە بايلانعان -
ورالحان!
شوقپارداي ماڭدايدان شەكسىزدىك شاشىراپ،
بولمىسى جارالعان ءبىر تەنتەك ارماننان.
تىلسىمنان تىلسىمعا تىلسىم بوپ جالعانعان -
كوكىرەك كوزىنەن اققۋداي سۇڭقىلداپ،
ەركىندىك قىرانداي قومدانعان!
اتتەڭ - اي!
ءدۇنيا - اي، نە دەگەن شولاقسىڭ؟!
نايزاعاي وتىنداي جارق ەتىپ بەس كۇننەن،
جان اعا، و، نەگە تىم ەرتە كوشتىڭ سەن؟!
سەندەگى ءار سوزدە - قوس الەم شالىقتاپ،
قۇدايدىڭ «داۋىسى» قۇپيا ەستىلگەندەي!
جاناردان سورعالاپ جالعانعا جاڭبىر - مۇڭ،
وكىندىك ورتەنىپ، وكسىك جەپ وپىندىق...
قايتەىك، سۇپ - سۋىق سىزىعى سىزىلسا تاعدىردىڭ...
جان اعا! ولىمنەن قورقاتىن مىناۋ ءبىر الەمگە
ولمەيتىن ءسوزىڭدى قالدىردىڭ!
1 - جۇرگىزۋشى. ادەبيەتكە وزىندىك ورنەگىن سالا كەلگەن قالامگەر وقىرمانىن وزگەگە ۇقسامايتىن قولتاڭباسىمەن تاڭعالدىردى. 1970 جىلى الماتىدا جارىق كورگەن «قامشىگەر» اتتى تۇڭعىش پوۆەستتەر مەن اڭگىمەلەر جيناعى ەرەكشە ۇنىمەن وقىرمانداردى ەلەڭ ەتكىزدى.
«مەنىڭ پوۆەست، اڭگىمەلەرىمنىڭ سيۋجەتتەرى تۋعان جەر، جاستىق شاعىمدا بولعان وقيعالار تۋرالى ەستەلىكتەرگە تولى، - دەپ جازدى ول. - مەنىڭ جەرلەستەرىم - قازاقتار، سوم مىنەزدى، شىنشىل جانە اشىق جۇرەكتى ادامدار. مەنىڭ تۋعان جەرگە ادال جەرلەستەرىم ءور مىنەزدى، ەڭبەكقور، ەرجۇرەك جانە شىنشىل ادامدار. ايتەۋىر، نە جازسام دا ءوز زامانىمدى، سول زاماندا ماڭداي تەرىن توگىپ جۇرگەن قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىن تىلگە تيەك ەتۋگە تىرىسامىن.

شىعىس قازاقستان وبىلىسى، اياگوز قالاسى،
«№10 قازاق مەكتەپ - گيمنازياسى»كمم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
شانشاربايەۆا الماگۋل جۋماتايەۆنا
التايدىڭ اسقاق جىرشىسى جۇكتەۋ