بەرىدە ەمەس، ارىدە
پالەن جۇرتتىڭ جەرىندە
بولعان جاقسى حان دادان.
تالاي كورىپ ءقاۋىپتى،
تالاي جۇرتتى شاۋىپتى،
جاسىندا بوپ بەك مازاڭ.
جاس جەتكەن سوڭ جابىعىپ،
اتتانىستان جالىعىپ،
جاي جاتۋعا ويلاپتى.
كارى حاندى قاجالاپ،
ەندى وزگەلەر مازالاپ،
جاي جاتقىزىپ قويماپتى.
جاۋدان دادان جەرلەرىن،
قورعاماققا ەلدەرىن،
ءھامان تۇتتى كوپ اسكەر.
قولباسىلار قالعىماس،
تۇس-تۇسىنان شىقتى قاس،
قايسىسىنا جەتىسەر؟
وڭنان كۇتسە، جاۋ سولدا،
قىردان كۇتسە، جاۋ سۋدا،
سىرتتان دەسە، قۇبىلادان.
جان-جاعىنان جاۋ ۇردى،
جىلاپ-جىلاپ جىبەردى
ىزاسىنان حان دادان.
قاتتى كۇيدى، قايعىردى،
حان ۇيقىدان ايرىلدى،
ءھامان قاۋىپ-قاتەردە.
ويلاپ، ويلاپ قارايدى:
"نە قىلسام، - دەپ، - جارايدى"
بىلمەيدى نە ەتەرگە.
بەزگەن ات بوپ بەلىنەن،
ءھار ءناپسىنىڭ جەلىنەن،
بار ەكەن ءبىر دانىشپان
جۇلدىز ساناپ قارايتىن،
سونان اقىل سۇرايتىن
ساسقان، ياكي اداسقان.
ارناپ كىسى شاپتىرىپ،
كوپ-كوپ سالەم ايتتىرىپ،
شاقىرتادى حان دادان.
شاقىرعانعا بۇ باردى،
التىن اتەش شىعاردى
اۋزىن شەشىپ دوربادان.
حانعا تۇرىپ سويلەيدى،
سويلەگەندە ءبۇي دەيدى:
"مىناۋ التىن اتەشىم!
قوندىر سىرىق باسىنا،
قوي سارايىڭ قاسىنا،
بولار مىقتى كۇزەتشىڭ.
بوپ وتىرسا تىپ-تىنىش،
جوق ەش جەردە قورقىنىش.
قاتەر بولسا ءبىر جاقتا،
(سوعىس پا يا الدە نە، بولسىن مەيلى نە بالە)
قاراپ اتەش سو جاققا،
كۇدىرەيىپ، داۋىستار،
ول - دەگەنى "ءقاۋىپ بار!"
ريزا بولىپ، ايتار حان:
"بۇيىم التىن، كۇمىس پە؟
باسقا مۇددە، جۇمىس پا؟
تاۋالىڭدى قايتارماڭ.
سەنەن نەمدى ايارمىن!
قاشان بولسا، دايارمىن
نە سۇراساڭ بەرۋگە -
نە دەسەڭ دە ەتكىزىپ،
نە مۇددەڭە جەتكىزىپ،
ءوز كوڭىلىمدەي كورۋگە".
بيىك سىرىق باسىندا،
حان سارايى قاسىندا
قاراۋىلداپ حالىقتى،
قاتەر بولسا، جۇلقىنىپ،
سولاي قاراي ۇمتىلىپ،
اتەش ايقاي سالىپتى:
"كىري-كۋ-كۋ، جات، حانىم!
جاتىپ جۇرتتى ب ا ق، حانىم!"
دادان ءىسىن اسىردى:
جاۋىن ەرتە كورگەن سوڭ،
ۇرىپ، سىيىن بەرگەن سوڭ،
جاۋ تىيىلدى، باسىلدى.
ءبىر جىل ءوتتى، ەكى جىل،
تاپتى راقات جۇرت دامىل،
اتەش وتىر جاي، تىنىش.
ءبىر كۇنى ۇيىقتاپ حان جاتتى،
سەر اسكەر كەپ وياتتى،
بار دەپ بالە، قورقىنىش.
حان اشا الماي ۇيقىسىن:
"نە بالە بار؟ نە قىسىم؟"
- دەيدى وتىرىپ ەسىنەپ.
جاۋاپ بەردى سەر اسكەر:
"اتەش كورگەن بار قاتەر،
جۇرت قاۋىپتە ءتۇيسىنىپ".
حان قاراسا اينەكتەن،
اتەش وتىر اندەتكەن،
كۇنشىعىسقا قاراپتى.
"نە تۇرىس بار؟ جۇرۋگە!
جىلدام اتقا مىنۋگە،
الىپ قارۋ-جاراقتى!"
حان اسكەرىن ايدادى،
ۇلكەن ۇلىن سايلادى
باستىق ەتىپ ۇستىنەن.
اتەش تاعى جاي، تىنىش،
قاۋىپ-قاتەر، قورقىنىش
شىقتى جۇرتتىڭ ەسىنەن.
قول شىققالى جەتى كۇن،
اسكەردەن جوق ءحابار-ۇن:
اشىقتى ما؟توق پا ءالى؟
جەتكەن جوق پا؟ جەتتى مە؟
جاۋ جاتىر ما؟ كەتتى مە؟
سوعىستى ما؟ جوق پا ءالى؟
مىنە، اتەش باقىردى،
حان وزگە قول شاقىردى،
كىشى ۇلىنا باستاتتى.
كۇنشىعىسقا بەت بەرىپ،
قارۋ، قاپشىق بوكتەرىپ،
قوسىن ارتىپ، قول تارتتى.
اتەش تىنىش، سىبىس جوق،
اسكەردەن تۇك دىبىس جوق،
تاعى وتەدى جەتى كۇن.
جۇرت ايرىلدى ساۋىقتان،
ەل جايعاسپاي قاۋىپتان،
اتەش تاعى بەردى ءۇن.
ءۇشىنشى قول شاقىرىپ،
تاستايتىنداي جاپىرىپ،
قۇتتى بولعاي دەپ قادام،
كۇنشىعىسقا جول الىپ،
ازىق-تۇلىك مول الىپ،
شىقتى ءوزى حان دادان.
كۇن-تۇن دەمەي قول ءجۇرىپ،
ءبىتتى ابدەن بولدىرىپ،
ەشبىر بەلگى جولدا جوق
- مولا دا جوق، كور دە جوق،
سالىق سالعان جەر دە جوق،
سوعىس تا جوق، قول دا جوق.
"بۇ نە حيكمەت! نە عاجاپ!"
- دەيدى دادان ويعا قاپ.
جەتىنشى كۇن باتىر حان
قولدى جيىپ جۇرگىزىپ،
تاۋ ىشىنە كىرگىزىپ،
كەردى جىبەك شاتىر حان.
ماڭايىندا ەل دە جوق،
ىزىڭداعان جەل دە جوق،
جالعىز عانا سول شاتىر.
وزەكتەردە، ويلاردا
جىبىرلاعان قويلارداي
قىرىپ سالعان قول جاتىر.
حان شاتىرعا كىرمەككە،
بۇل نە عاجاپ - بىلمەككە،
جىلدامىراق جۇرەدى.
حان الدىندا ەكى ۇلى،
جان شوشيتىن بار سىنى،
جاتقاندارىن كورەدى.
بىر-بىرىنە قىلىشتى
سۇعىپ، تاپقان تىنىشتى:
ساۋىت، قالقان - جوق ءبارى.
جاپىرىلىپ جانشىلعان،
قارا قانعا مالشىنعان
ءشوپتى جەپ ءجۇر اتتارى.
"ەكى ازامات سۇلتانىم!
ەكى لاشىن-سۇڭقارىم!
اۋعا تۇسكەن، الدانعان.
ماعان كۇيىك! ماعان دەرت!
ماعان ءولىم! ماعان مەرت!"
- دەپ جىلادى حان دادان.
حان جىلاسا، قالار ما،
ەرگەن جاساق - ولار دا
ەڭىرەستى، جىلاستى.
تاۋ كۇرسىنىپ، كۇڭىرەنىپ،
وي ىڭىلداپ، ىڭىرانىپ،
ءبارى بىرگە ۇلاستى.
سوندا شاتىر اشىلىپ،
نۇرى كۇندەي شاشىلىپ،
شاماھاندى بيلەگەن،
نوكەرى جوق، جاپ-جالعىز
شىعا كەلىپ پاتشا قىز،
ۇشىراستى حانمەنەن.
قۋىرشاققا قۋانعان،
بالالارشا ۋانعان،
جىلاعانىن حان قويدى.
سىلاڭداعان سىزىلىپ
قىزعا كوڭىلى بۇزىلىپ،
بولمەي-جارماي بەردى ويدى.
كەرىلە باسىپ، كەكەكتەپ،
حاندى قولدان جەتەكتەپ،
قىز شاتىرعا اكەتتى.
داستارقاندى جايادى،
ءتۇرلى تاعام قويادى،
كورسەتەدى قۇرمەتتى.
ابدەن سىيلاپ باعادى،
پارشا توسەك سالادى،
تىنىقسىن دەپ جول شەككەن.
ءبىر جۇماداي تويلار حان،
باسقانى جوق ويلار حان،
باسى اينالعان، ەرىك كەتكەن...
مىنە، قولىن، قوسىن اپ،
قىزدى وزىنە قوسىپ اپ،
كەيىن قاراي حان باستى.
كەلمەي جاتىپ الدىنان،
پالەن ەكەن دەپ پالەن
- ءتۇرلى لاقاپ ءسوز قاشتى.
تايانعاندا قالاعا،
دۋلاپ، شۋلاپ دالاعا،
حان الدىنان ەل شىقتى.
جۇرت جۇگىرەر ارتىنان،
حان ساعىنعان حالقىنان
الار سالەم، قۇلدىقتى.
كوپ ىشىنەن كورەدى،
بىرەۋ سالەم بەرەدى،
اق بوركى بار باسىندا.
ەت جوق، ۇرتى سۋالعان،
ساقال، مۇرتى قۋارعان،
قارا قىل جوق شاشىندا.
شال سالەمىن حان الىپ،
كارى دوسىن تەز تانىپ،
جاقىن كەل دەپ شاقىردى.
دەيدى: "امان با، قارت بابام،
نە قوساسىڭ، ايت ماعان،
دانىشپانىم، اقىلدى؟"
شال ايتادى: "حان دادان!
بار-دى ايتقان ۋاعداڭ
تىلەگىمدى بەرۋگە
- نە دەسەم دە ەتكىزىپ،
ريزالىققا جەتكىزىپ،
ءوز كوڭىلىڭدەي كورۋگە.
اقى الاتىن كۇن جەتتى،
موينىڭداعى مىندەتتى
- وتە بۇگىن قارىزدى.
سۇيسەڭ كوڭىلىم تىنۋىن،
بەر شاماھان سۇلۋىن!
قابىل ەت، حان، ارىزدى!"
حان تاڭداندى بۇل ىسكە،
ويداعى جوق ۇلى ىسكە.
شالعا ايتادى: "سەن نەسىڭ؟
پەرى ەندى مە تۇسىڭە،
جىن كىردى مە ىشىڭە،
الجاستىڭ با، بار ما ەسىڭ؟!
مەن ساعان شىن قارىزدار،
قارىزدا دا شاما بار
- قىز ول ساعان نە قاجەت؟
قوي، شالىم، تىم زور تۇتپا!
مەن كىم - ونى ۇمىتپا!
مىندەتتەن بار زور مىندەت.
سۇرا مەنەن قازىنا!
قارامان كوپ-ازىنا،
شەن دەسەڭ، شەن بەرەمىن.
ات قالا دا، اتىمدى ال!
زات قالا دا، زاتىمدى ال!
ەل جارىمىن ءھام بەرەمىن".
"كەرەك ەمەس، - دەدى شال،
- ەلىڭ، شەنىڭ، بۇيىم، مال.
بەرسەڭ، ماعان قىزدى بەر!"
"ءتۇف!" دەپ جەرگە تۇكىرىپ،
حان ايتادى جەكىرىپ
(قىسىلعاننان شىقتى تەر):
"قۋارعان شال! سىي الماي،
قىز سۇرايسىڭ ۇيالماي،
سوققان سەنى زاحمەت.
تۇك نارسە دە بەرمەيمىن،
تۇك ەسەپتى كورمەيمىن.
ساۋ تۇرعاندا، جوعال! كەت!"
حانعا جاۋاپ قايىرىپ،
تالاسۋعا بوي ۇرىپ،
شال ايتقانشا قامدانىپ...
حان اسامەن ماندايعا،
- "تالاساتىن قانداي؟ ءما!"
- دەپ جىبەردى ءبىر سالىپ.
ەتبەتىنەن شال ءتۇستى،
تاننەن بەزىپ جان ۇشتى،
قىز: "حي-حي-حي! حا-حا-حا!
قورىقپايدى ەكەن وبالدان".
كۇلگەن بولدى ءھام دادان،
جۇرت رەنجۋ، حان قاپا.
نە تۇرىس بار دالادا؟
حان كىرەدى قالاعا،
جۇرت كوشەگە تولادى.
سىرىعىنان ءتۇسىپ كەپ،
التىن اتەش ۇشىپ كەپ،
حان باسىنا قونادى.
تۇمسىعىمەن قاقتى دا،
حاننىڭ ميىن شاقتى دا،
اتەش كەتتى اسپانعا.
ارباسىنان حان ۇشتى،
كەۋدەسىنەن جان ۇشتى،
قالدى بارشا جۇرت تاڭعا.
عايىپ بولدى، قىز كەتتى،
ءسوز اياعى ءھام جەتتى،
ىستەۋ شابان، ايتۋ تەز.
ەرتەگىنىڭ شىنى از،
شىنى ازدىڭ قۇنى از،
جاناپ ايتقان جاي ءبىر ءسوز.

---