التىن ساقا
تاربيە ساعاتى
تاقىرىبى: التىن ساقا
ماقساتى: اڭگىمە مازمۇنىن كوركەم تىلمەن اڭگىمەلەي بىلۋگە، مازمۇنىن ەستە ساقتاۋعا، وقىعان ماتەريالدارىن ويعا جيناقتاۋعا ۇيرەتۋ؛
وقۋشىلاردىڭ ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن مولايتۋ، كوركەم سويلەۋگە تاربيەلەۋ؛
ءوز ەلىنىڭ، تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىن قۇرمەتتەۋگە، قادىرلەۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەۋ؛
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
كورنەكىلىگى: تۋعان جەر تۋرالى قاناتتى سوزدەر، اسىقتار، كونۆەرتتەر.
ويىننىڭ مازمۇنى:
ءى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ساباقتىڭ ماقساتى مەن ونىڭ شارتىمەن تانىستىرۋ.
1. «تابالدىرىق» 1 - ءبولىم
2. « اۋدەمجەر» 2 - ءبولىم
3. « قوزىكوش» 3 - ءبولىم
4. «بەلاسار» 4 - ءبولىم 2 ويىنشىمەن جۇمىس
5. « جولايرىق» وزىپ شىققان وقۋشىمەن جۇمىس
ويىننىڭ بارىسى:
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ويىنىمىزدىڭ ادەبي وليمپيادا تۇرىندە بولماق، ول «التىن ساقا» دەپ اتالادى. «التىن ساقا» ويىنى 5 كەزەڭنەن تۇرادى. ءار كەزەڭدە سۇراقتار بەرىلەدى. ەندەشە، ويىنشىلاردى ورتاعا شاقىرايىق. سەندەرگە الدىن الا وقۋعا، مازمۇنىن جان جاقتى مەڭگەرتۋگە، ءتىپتى مۇمكىندىك بولسا جاتقا بىلۋگە اقسىلەۋ سەيدىمبەكتىڭ « بەتپاقدالا» اڭىزى بەرىلەدى. ءار كەزەڭدە سۇراقتار بەرىلەدى. وسى سۇراقتارعا كوركەم تىلمەن بارىنشا تولىق جاۋاپ بەرۋ كەرەك. تابالدىرىقتا 4 كۇيمە بار، ءار كۇيمەگە ءار ءتۇستى. ءار سۇراقتارعا ءبىر اسىقتان بەرىلەدى. اسىقتار ۇپايلاردىڭ ءرولىن اتقارادى. كىم ءبىرىنشى جەتوندى كوتەرەدى، سول ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەدى.
ءى «تابالدىرىق»
ءبىرىنشى سۇراق: بۇل ءوڭىردىڭ قۇنارلىعىن قالاي سيپاتتايدى؟
(قۇنارلىعى سونداي، ءتۇن ورتاسى اۋا قۇنارلىعىن شىمعا تىرەپ، قالعىپ كەتكەن جىلقىشى، تاڭ اتقاندا قولىنداعى قۇرىقتىڭ ءبۇر جارا باستاعانىن كورگەن ەكەن دەيدى)
ەكىنشى سۇراق: ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتە دە، قىرعاۋىل ءجۇنى ۇزىن ەكەن دەيتىن زاماندا قانداي ەل بولىپتى؟
(جەرى شۇيگىن، وتى، سۋى مول، عاجايىپ ءبىر وڭىردە ءتورت تۇلىك مالىن مىڭعىرتقان ءتورت قۇبىلىسى ساي ءبىر ەل بولىپتى)
ءۇشىنشى سۇراق: سول ەلدى باسقارعان حان كۇننىڭ ءبىر كۇنىندە قانداي مىنەز شىعارىپتى؟
(ۇستىنەن قۇس ۇشىپ وتسە دە، جەلىدەگى قۇلىن كىسىنەسە دە، اۋىل ۇستىنەن قۇيىن ۇيتقىپ وتسە دە، توڭىرەگىندەگىلەردىڭ اپشىسىن قۋىرىپ، اشۋ شاقىرىپ، جايسىز مىنەز كورسەتەدى ەكەن.)
ءتورتىنشى سۇراق: وزەنگە سالقىنداماق بوپ شىققان حان ورداسىنا كەلىپ، حالىققا نە دەپ جار سالىپتى؟
(جەر بەتىندە ءبىر ءتۇپ جۋسان قالماسىن! كىمدە كىمنىڭ ءورىسى مەن قونىسىنان ءبىر تال جۋسان كورسەم، مەنەن جاقسىلىق كۇتپەسىن!)
ءىى « اۋدەمجەر»
ءبىرىنشى سۇراق: تۇلپارى ولگەن حان حالقىنا نە دەپ جار سالادى؟
( ەل جۇرت بارلىق تىرلىكتى قويىپ، قۇرت - قۇمىرسقا، بۇيە، شايان، ورمەكشى، قارا قۇرت، جىلان، كەسىرتكەنى قۇرتۋعا كىرىسسىن)
ەكىنشى سۇراق: بايتاق دالانىڭ ءتىرى جاندىگى قىرىلعان سوڭ قانداي وقيعا بولدى؟
(كوپ كەشىكپەي - اق سول جاندىكتەردى قورەك ەتەتىن قۇستاردا قىرىلا باستايدى. كۇنىمەن شىرىلداپ ۇشقاندا ويماقتاي بوتەگەسىن تولتىرار ءتىرى جاندىك تاپپاي، الدىمەن دالانىڭ بوزتورعاي، قارلىعاش، بۇلبۇل، كوكەك، كەپتەر، تارعاق سياقتى ۇساق قۇستاردا قىرىلا باستايدى. وسىدان سوڭ كوپ كەشىكپەي سول ۇساق قۇستاردى قورەك ەتەتىن تۇيعىن، سۇڭقار، جاپالاق، قارشىعا، جاعالتاي، لاشىن قۇستار قىرىلادى. )
ءۇشىنشى سۇراق: ەل جۇرت قۇرت - قۇمىرسقا، بۇيە، شايان قىرۋعا كىرىسسىن دەگەن جارلىعىن حالىق قالاي ورىندايدى؟
(امالى قالماعان ەل ولكەنىڭ گۇل قۇراعىنا، بەتكەيدىڭ بوزىنا، توسكەيدىڭ ورمان توعايىنا ءورت قويىپ، تۋعان جەردى وتتىڭ قۇشاعىنا بەرەدى. ءتورت تۇلىك مالىمەن ءدۇر دۇنيەسىنە دەيىن وتپەن الاستايدى. جەر بەتىندە جىبىر ەتەر ءتىرى جان قالمايدى.)
ءتورتىنشى سۇراق: حاننىڭ قيانات تىرلىگىن ءجون كورمەگەن اقىلگوي قارت ورداعا ارنايى كەلىپ نە دەپ باسۋ ايتادى؟
(اشۋ دۇشپان، اقىل دوس، ساباڭا ءتۇسىپ سابىر ساقتاساڭ ەدى. «بيتكە وكپەلەپ، تونىڭدى وتقا جاعۋعا بولا ما، تابانىڭا كىرگەن شوگىردى كەك تۇتىپ، ويلانباي ارەكەتكە كىرىسسەڭ سول شۇگىر ەرتەڭ-اق ماڭدايىڭا تىكەن بولىپ قادالادى. بوز جۋسان دالاداعى تىرشىلىكتىڭ تىرەگى. كۇننىڭ ىستىعىن قايىرىپ، جەردىڭ دىمقىلىن ساقتاپ تۇرعان وسىناۋ كيەلى وسىمدىك. مالىڭا ازىق بولىپ، باسىڭا بەرەكە دارىتۋشى دا وسى جۋسان. ساراي اشار حوش ءيىسى مەن جانعا شيپا شىرىنى قۇرت - قۇمىرسقا، كەنە مەن بۇيەنىڭ قاپتاپ كەتۋىنەن ساقتايدى. ءتىل الساڭ رايىڭنان قايت تا جەرىڭنىڭ بەرەكەسىن، ەلىڭنىڭ ەرتەڭىن ويلا)
ءىىى «قوزى كوش»
ءبىرىنشى سۇراق: جەر بەتىندە ءبىر تال جۋسان قالماعان كەزدە قانداي وقيعا بولدى؟
(بايتاق دالا دۋىلداعان قۇرت - قۇمىرسقاعا، بۇيە شايانعا، قارا قۇرت پەن ورمەكشىگە تولىپ كەتەدى. وتار، وتار قويلاردى كەنە بۋىپ، وتتان قالادى. كەلە - كەلە تۇيەنى شايان شاعىپ، ورىسە قالادى. بۇيە مەن قارا قۇرتتان قورعانعان ەل بوي جازىپ، اق توسەكتە جاتا المايدى.)
ەكىنىشى سۇراق: «جۇت جەتى اعايىندى» دەگەندەي دالا توسىندە نەلەر ءورىپ جۇرەتىن بولدى؟
(ەل تەگىن تىشقانعا قارىق بولعان دالانىڭ قاسقىر مەن قارساعى جوندانىپ، ۇيا تولتىرا كۇشىكتەپ، از ۋاقىتىندا دالا توسىندە بورىلەر قايتادان ءورىپ جۇرەتىن بولادى.)
ءۇشىنشى سۇراق: العاشقىدا قۇستاردىڭ قىرىلعانىنا ءمان بەرمەي جۇرگەندە تاعى قانداي وقيعا بولدى؟
(ەندى جەر استىن ساعالاپ، باياعى قالىڭ ورتتەن امان قالعان تىشقان مەن جىلاننىڭ الۋان ءتۇرى قاپتايدى. كوكتە قىران قۇستار قىرىلعان سوڭ اسىرەسە سارشۇناق، تۇيە قۇلاق، الا قورجىن، اتجالمان سياقتى تىشقاندار قۇجىناپ كەتەدى. بايتاق دالانىڭ ۇستىنە شىعىپ، شۇرق - شۇرق ىنگە اينالادى.)
IV«بەلاسار»
بۇل كەزەڭدە ەكى ويىنشى عانا قالادى.
ءبىرىنشى سۇراق: قانداي وقيعادان كەيىن ەل بەتى باسى اۋعان جاعىنا دۇركىرەي جونەلەدى؟
(جەر تىرمالاپ ەككەن ازىن اۋلاق ەگىسى تىشقانداردىڭ ۇرتىندا كەتەدى. ءسويتىپ ءبىر كەزدەگى گۇلگە ورانعان شۇيگىن دالا بىت-شىت بولىپ جارىلىپ، تابانى تارتىلىپ، ىندەت جايلاپ، قالىڭ ەل بەتى اۋعان جاققا دۇركىرەي كوشەدى. )
ەكىنشى سۇراق: اقىلگوي قارتتىڭ اقىلىنا حان قۇلاق استى ما؟
(اقىلگوي قارتتىڭ الىستى ويلاعان جاناشىر ءسوزىن كىنامشىل حان تىڭدامايدى. الگى ايتقان ءسوزدىڭ ءبارىن كەك تۇتادى.)
V «جولايرىق»
بۇل كەزەڭدە ءبىر وقۋشى قالادى. ول جەڭىمپاز بولىپ تابىلادى. سوڭعى قالعان وقۋشى اڭىزدىڭ سوڭعى ازات جولىن اياقتاپ ايتىپ بەرۋ كەرەك.
سونىمەن سونداي باقىتتى ەل نەگە اينالدى؟
(جەرى توزىپ، ەلى بوسقان حان جۇرتتا قالعان جەتىم كۇشىكتەي ۇلىپ، وسى دالادا ازىپ - توزىپ ءولىپتى دەيدى. سودان بەرى ەل جۇرت بۇل دالانى «بەتپاقدالا» دەپ اتاپ كەتكەن.)
ماراپاتتاۋ.
وسىمەن ويىننىڭ جەڭىمپازى مەن قاتىسقان وقۋشىلار ماراپاتتالادى.
تاقىرىبى: التىن ساقا
ماقساتى: اڭگىمە مازمۇنىن كوركەم تىلمەن اڭگىمەلەي بىلۋگە، مازمۇنىن ەستە ساقتاۋعا، وقىعان ماتەريالدارىن ويعا جيناقتاۋعا ۇيرەتۋ؛
وقۋشىلاردىڭ ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن مولايتۋ، كوركەم سويلەۋگە تاربيەلەۋ؛
ءوز ەلىنىڭ، تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىن قۇرمەتتەۋگە، قادىرلەۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەۋ؛
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
كورنەكىلىگى: تۋعان جەر تۋرالى قاناتتى سوزدەر، اسىقتار، كونۆەرتتەر.
ويىننىڭ مازمۇنى:
ءى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ساباقتىڭ ماقساتى مەن ونىڭ شارتىمەن تانىستىرۋ.
1. «تابالدىرىق» 1 - ءبولىم
2. « اۋدەمجەر» 2 - ءبولىم
3. « قوزىكوش» 3 - ءبولىم
4. «بەلاسار» 4 - ءبولىم 2 ويىنشىمەن جۇمىس
5. « جولايرىق» وزىپ شىققان وقۋشىمەن جۇمىس
ويىننىڭ بارىسى:
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ويىنىمىزدىڭ ادەبي وليمپيادا تۇرىندە بولماق، ول «التىن ساقا» دەپ اتالادى. «التىن ساقا» ويىنى 5 كەزەڭنەن تۇرادى. ءار كەزەڭدە سۇراقتار بەرىلەدى. ەندەشە، ويىنشىلاردى ورتاعا شاقىرايىق. سەندەرگە الدىن الا وقۋعا، مازمۇنىن جان جاقتى مەڭگەرتۋگە، ءتىپتى مۇمكىندىك بولسا جاتقا بىلۋگە اقسىلەۋ سەيدىمبەكتىڭ « بەتپاقدالا» اڭىزى بەرىلەدى. ءار كەزەڭدە سۇراقتار بەرىلەدى. وسى سۇراقتارعا كوركەم تىلمەن بارىنشا تولىق جاۋاپ بەرۋ كەرەك. تابالدىرىقتا 4 كۇيمە بار، ءار كۇيمەگە ءار ءتۇستى. ءار سۇراقتارعا ءبىر اسىقتان بەرىلەدى. اسىقتار ۇپايلاردىڭ ءرولىن اتقارادى. كىم ءبىرىنشى جەتوندى كوتەرەدى، سول ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەدى.
ءى «تابالدىرىق»
ءبىرىنشى سۇراق: بۇل ءوڭىردىڭ قۇنارلىعىن قالاي سيپاتتايدى؟
(قۇنارلىعى سونداي، ءتۇن ورتاسى اۋا قۇنارلىعىن شىمعا تىرەپ، قالعىپ كەتكەن جىلقىشى، تاڭ اتقاندا قولىنداعى قۇرىقتىڭ ءبۇر جارا باستاعانىن كورگەن ەكەن دەيدى)
ەكىنشى سۇراق: ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتە دە، قىرعاۋىل ءجۇنى ۇزىن ەكەن دەيتىن زاماندا قانداي ەل بولىپتى؟
(جەرى شۇيگىن، وتى، سۋى مول، عاجايىپ ءبىر وڭىردە ءتورت تۇلىك مالىن مىڭعىرتقان ءتورت قۇبىلىسى ساي ءبىر ەل بولىپتى)
ءۇشىنشى سۇراق: سول ەلدى باسقارعان حان كۇننىڭ ءبىر كۇنىندە قانداي مىنەز شىعارىپتى؟
(ۇستىنەن قۇس ۇشىپ وتسە دە، جەلىدەگى قۇلىن كىسىنەسە دە، اۋىل ۇستىنەن قۇيىن ۇيتقىپ وتسە دە، توڭىرەگىندەگىلەردىڭ اپشىسىن قۋىرىپ، اشۋ شاقىرىپ، جايسىز مىنەز كورسەتەدى ەكەن.)
ءتورتىنشى سۇراق: وزەنگە سالقىنداماق بوپ شىققان حان ورداسىنا كەلىپ، حالىققا نە دەپ جار سالىپتى؟
(جەر بەتىندە ءبىر ءتۇپ جۋسان قالماسىن! كىمدە كىمنىڭ ءورىسى مەن قونىسىنان ءبىر تال جۋسان كورسەم، مەنەن جاقسىلىق كۇتپەسىن!)
ءىى « اۋدەمجەر»
ءبىرىنشى سۇراق: تۇلپارى ولگەن حان حالقىنا نە دەپ جار سالادى؟
( ەل جۇرت بارلىق تىرلىكتى قويىپ، قۇرت - قۇمىرسقا، بۇيە، شايان، ورمەكشى، قارا قۇرت، جىلان، كەسىرتكەنى قۇرتۋعا كىرىسسىن)
ەكىنشى سۇراق: بايتاق دالانىڭ ءتىرى جاندىگى قىرىلعان سوڭ قانداي وقيعا بولدى؟
(كوپ كەشىكپەي - اق سول جاندىكتەردى قورەك ەتەتىن قۇستاردا قىرىلا باستايدى. كۇنىمەن شىرىلداپ ۇشقاندا ويماقتاي بوتەگەسىن تولتىرار ءتىرى جاندىك تاپپاي، الدىمەن دالانىڭ بوزتورعاي، قارلىعاش، بۇلبۇل، كوكەك، كەپتەر، تارعاق سياقتى ۇساق قۇستاردا قىرىلا باستايدى. وسىدان سوڭ كوپ كەشىكپەي سول ۇساق قۇستاردى قورەك ەتەتىن تۇيعىن، سۇڭقار، جاپالاق، قارشىعا، جاعالتاي، لاشىن قۇستار قىرىلادى. )
ءۇشىنشى سۇراق: ەل جۇرت قۇرت - قۇمىرسقا، بۇيە، شايان قىرۋعا كىرىسسىن دەگەن جارلىعىن حالىق قالاي ورىندايدى؟
(امالى قالماعان ەل ولكەنىڭ گۇل قۇراعىنا، بەتكەيدىڭ بوزىنا، توسكەيدىڭ ورمان توعايىنا ءورت قويىپ، تۋعان جەردى وتتىڭ قۇشاعىنا بەرەدى. ءتورت تۇلىك مالىمەن ءدۇر دۇنيەسىنە دەيىن وتپەن الاستايدى. جەر بەتىندە جىبىر ەتەر ءتىرى جان قالمايدى.)
ءتورتىنشى سۇراق: حاننىڭ قيانات تىرلىگىن ءجون كورمەگەن اقىلگوي قارت ورداعا ارنايى كەلىپ نە دەپ باسۋ ايتادى؟
(اشۋ دۇشپان، اقىل دوس، ساباڭا ءتۇسىپ سابىر ساقتاساڭ ەدى. «بيتكە وكپەلەپ، تونىڭدى وتقا جاعۋعا بولا ما، تابانىڭا كىرگەن شوگىردى كەك تۇتىپ، ويلانباي ارەكەتكە كىرىسسەڭ سول شۇگىر ەرتەڭ-اق ماڭدايىڭا تىكەن بولىپ قادالادى. بوز جۋسان دالاداعى تىرشىلىكتىڭ تىرەگى. كۇننىڭ ىستىعىن قايىرىپ، جەردىڭ دىمقىلىن ساقتاپ تۇرعان وسىناۋ كيەلى وسىمدىك. مالىڭا ازىق بولىپ، باسىڭا بەرەكە دارىتۋشى دا وسى جۋسان. ساراي اشار حوش ءيىسى مەن جانعا شيپا شىرىنى قۇرت - قۇمىرسقا، كەنە مەن بۇيەنىڭ قاپتاپ كەتۋىنەن ساقتايدى. ءتىل الساڭ رايىڭنان قايت تا جەرىڭنىڭ بەرەكەسىن، ەلىڭنىڭ ەرتەڭىن ويلا)
ءىىى «قوزى كوش»
ءبىرىنشى سۇراق: جەر بەتىندە ءبىر تال جۋسان قالماعان كەزدە قانداي وقيعا بولدى؟
(بايتاق دالا دۋىلداعان قۇرت - قۇمىرسقاعا، بۇيە شايانعا، قارا قۇرت پەن ورمەكشىگە تولىپ كەتەدى. وتار، وتار قويلاردى كەنە بۋىپ، وتتان قالادى. كەلە - كەلە تۇيەنى شايان شاعىپ، ورىسە قالادى. بۇيە مەن قارا قۇرتتان قورعانعان ەل بوي جازىپ، اق توسەكتە جاتا المايدى.)
ەكىنىشى سۇراق: «جۇت جەتى اعايىندى» دەگەندەي دالا توسىندە نەلەر ءورىپ جۇرەتىن بولدى؟
(ەل تەگىن تىشقانعا قارىق بولعان دالانىڭ قاسقىر مەن قارساعى جوندانىپ، ۇيا تولتىرا كۇشىكتەپ، از ۋاقىتىندا دالا توسىندە بورىلەر قايتادان ءورىپ جۇرەتىن بولادى.)
ءۇشىنشى سۇراق: العاشقىدا قۇستاردىڭ قىرىلعانىنا ءمان بەرمەي جۇرگەندە تاعى قانداي وقيعا بولدى؟
(ەندى جەر استىن ساعالاپ، باياعى قالىڭ ورتتەن امان قالعان تىشقان مەن جىلاننىڭ الۋان ءتۇرى قاپتايدى. كوكتە قىران قۇستار قىرىلعان سوڭ اسىرەسە سارشۇناق، تۇيە قۇلاق، الا قورجىن، اتجالمان سياقتى تىشقاندار قۇجىناپ كەتەدى. بايتاق دالانىڭ ۇستىنە شىعىپ، شۇرق - شۇرق ىنگە اينالادى.)
IV«بەلاسار»
بۇل كەزەڭدە ەكى ويىنشى عانا قالادى.
ءبىرىنشى سۇراق: قانداي وقيعادان كەيىن ەل بەتى باسى اۋعان جاعىنا دۇركىرەي جونەلەدى؟
(جەر تىرمالاپ ەككەن ازىن اۋلاق ەگىسى تىشقانداردىڭ ۇرتىندا كەتەدى. ءسويتىپ ءبىر كەزدەگى گۇلگە ورانعان شۇيگىن دالا بىت-شىت بولىپ جارىلىپ، تابانى تارتىلىپ، ىندەت جايلاپ، قالىڭ ەل بەتى اۋعان جاققا دۇركىرەي كوشەدى. )
ەكىنشى سۇراق: اقىلگوي قارتتىڭ اقىلىنا حان قۇلاق استى ما؟
(اقىلگوي قارتتىڭ الىستى ويلاعان جاناشىر ءسوزىن كىنامشىل حان تىڭدامايدى. الگى ايتقان ءسوزدىڭ ءبارىن كەك تۇتادى.)
V «جولايرىق»
بۇل كەزەڭدە ءبىر وقۋشى قالادى. ول جەڭىمپاز بولىپ تابىلادى. سوڭعى قالعان وقۋشى اڭىزدىڭ سوڭعى ازات جولىن اياقتاپ ايتىپ بەرۋ كەرەك.
سونىمەن سونداي باقىتتى ەل نەگە اينالدى؟
(جەرى توزىپ، ەلى بوسقان حان جۇرتتا قالعان جەتىم كۇشىكتەي ۇلىپ، وسى دالادا ازىپ - توزىپ ءولىپتى دەيدى. سودان بەرى ەل جۇرت بۇل دالانى «بەتپاقدالا» دەپ اتاپ كەتكەن.)
ماراپاتتاۋ.
وسىمەن ويىننىڭ جەڭىمپازى مەن قاتىسقان وقۋشىلار ماراپاتتالادى.
You Might Also Like
