امانات ارقالاعان ساپار
اۋەجايعا كەلە جاتىپ تا، اششى ىشەكتەي شۇباتىلعان ءيىر-قيىر كەزەكتىڭ سوڭىن الا جىلجى-جىلجي ونى-مۇنىسىن ولشەتىپ، بيلەتىن تىركەتكەندە دە اقجامالدىڭ ويى بايىز تاپپاي سان ساققا جۇگىرىپ، الدەنەگە الابۇرتقانداي قوبالجۋلى ەدى. ەش قايدا بارعىسى كەلمەگەندەي ءبىر كۇي مەڭدەپ، ءتىپتى بىرەۋدىڭ زورلىعىمەن شىققانداي-اق، كوڭىلى وزىنەن-وزى بۇزىلعانى. وسى تارتىنشاق مىنەزى-اي! تاپسىرما العان بويدا جەدەل جينالىپ، جۇرە بەرەتىن ارىپتەستەرىنىڭ جيناقىلىعى بۇعان دارىماي- اق قويدى عوي. تۇسكە دەيىن بۇيرىق السا، تۇستەن كەيىن جولعا شىعىپ كەتەتىن پىسىقتار دا بار-اۋ. ال، مۇنىڭ نە سيقىر بارىن كىم بىلگەن، قاشاندا سۇيرەتىلىپ، ۇيدەن شىعۋى قيىن! ءدال جۇرەر الدىندا كۇيبىڭ-كۇيبىڭ تىرشىلىگى ءبىر بىتپەيدى. كەيبىر كەزدەرى ۇشار الدىندا سالدىراپ، شارشاپ-شالدىعىپ، شاققا جەتەتىن. ونى كەتەرىندە ەشكىم شىعارىپ تا سالمايتىن. ەلەۋسىز ءجۇرى بەرەتىن. وسى جولى دا پورتفەلىن سۇيرەتىپ، ۇشۋعا شاڭ قالعاندا ارەڭ ۇلگەرىپ، جەتكەنى جاڭا. ويلاپ تۇرسا، بۇل الاڭدايتىن توتەنشە سەبەپ تە جوق سياقتى، بارلىعى كوڭىلدەگىدەي ءوز ورنىندا، ۇيدە قالاتىن جىگىتتەرىنىڭ ازىق-تۇلىكتەرىن جەتەرلىكتەي قامداپ، اس-سۋلارىن پىسىرەتىن ادامىن قاستارىنا قالدىرىپ شىققان بەتى. ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ەكى ۇلى مەن كۇيەۋىنىڭ بۇل ءبىر جاققا بارامىن دەسە-اق قاباقتارى ءتۇسىپ، باس تەرىلەرى تىرىسا قالادى.سولاردى الداپ-سۋلاپ، كەرەك-جاراقتارىن تۇگەندەگەنشە، ۋاقىت وتە شىعادى. وزدەرىنە سەنەيىن دەسە، ۇلكەنىنىڭ دە، كىشىسىنىڭ دە شارۋالارى باستان اسادى، ۇنەمى قاپىلىپ جۇرگەندەرى. ءوزى كەلگەنشە ەش نارسەدەن تارىقپاسىن دەپ، ءتىپتى ءوزى كەلگەننەن كەيىن دە بىرەر كۇنگە ەركىن جەتەرلىكتەي ءتاتتى-دامدىنى ءۇيىپ توگىپ، تولتىرىپ كەتۋگە تىرىساتىنى سوندىقتان. جولدىڭ اتى — جول، ءوزى اۋىرىپ-سىرقاپ ورالۋى مۇمكىن. بۇگىن دە پىسىسىن-پىسىلەي، شيكىسىن-شيكىلەي، ءبىرشاماعا جەتەرلىك استارىن قامدان شىققان بەتى. ەندى نەسىنە الاڭدايدى؟.. سوندا دا ءبىر مازاسىزدىق بار. ءقازىر ارتىنان كەڭسەدەن بىرەۋ ىزدەپ كەلىپ، بۇل ساپارعا بارمايتىن بولدىڭ دەسە عوي، مىنا ءارى-سارى تۇرىنە قاراعاندا، بۇل ەش قىنجىلماستان-اق، قۋانا-قۋانا كەيىن قايتار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟ ونداي اتتى كۇن قايدا؟! تاپسىرمانىڭ اتى — تاپسىرما جازعى دەمالىستىڭ كەزى، كەڭسەدە دە ادام تاپشى، ءبىرتالايى دەمالىسقا قاتارىنان كەتىپ، شوشايىپ ءار بولىمدە ساۋساقپەن سانارلىقتاي قىزمەتكەر قالعان. كەتەرىندە باستىعىنىڭ شاقىرىپ الىپ: «ارحيۆ اقتارىپ ءجۇرىپ الماي، جۇمىسىڭدى تەزىرەك ءبىتىرىپ كەلۋگە تىرىس»، — دەگەنى تاعى بار. ونسىز دا وزىنە بەرىلگەن ساناۋلى كۇننىڭ بىر-ەكەۋىن بيلەت ىزدەۋمەن وتكىزىپ الدى. ءوز ويىمەن تەرەزە جاقتاۋىنا سۇيەنگەن اقجامال ۋاقىتتىڭ تايانعانىن بايقاماپتى. حابارلاۋشىنىڭ: «الماتى-سەمەي باعىتى بويىنشا ۇشاققا وتىرعىزۋ باستالدى»، —دەگەن ساققىلداعان اشىق داۋسىنان كەيىن كوشپەن بىرگە ەسىككە قاراي اياڭدادى. بۇلار جايعاسقان سوڭ دا ول قۇرعىرى لەزدە ۇشىپ كەتپەي، ءبىر ورىندا گۋىلدەپ، تۇرىپ الدى. وسىدان ءوزى دە جالىققانداي ءبىر ۋاقىتتا جۇلقىنا قوزعالىپ، اسفالتپەن شوقىراقتاپ الا جونەلگەندە ەسىنە بەلگىلى جازۋشىنىڭ وسى تۋراسىندا: «ۇشۋعا جاراتىلعان نەمە جۇرىسكە جوق ەكەن عوي»، — دەپ، ءبىر جازعانى ءتۇسىپ ەدى. قانداي ءدال تاۋىپ ايتىلعان؟ وسىلاي شوقىراقتاعان قالپى ءبىرتالاي ۇزاپ بارىپ، جەردەن كوتەرىلە بەرگەن شاقتا ول دا: «ءيا، ءسات، اللا جولىمدى وڭعارا گور»، — دەپ، وزىنە-وزى وڭ ساپار تىلەپ، جۇمساق كرەسلونىڭ ەكى جاقتاۋىنا شىنتاعىن تىرەي، شالقايىڭقىراپ وتىردى.
ۇشاق دوڭگەلەگى جەردەن كوتەرىلىسىمەن-اق مۇنىڭ كوڭىلىندەگى بەيمازا الاڭدىق تا، كوكىرەگىندەگى توپتالعان قوبالجۋ دا بەينە بىرەۋ قولمەن الىپ تاستاعانداي دەمدە ىدىراپ، بويى دا، ويى دا سەرگىپ سالا بەرگەنى. اۋەگە كوتەرىلگەن ول — جەردەگى پەندەلىك مىڭ سان تىرشىلىگىنەن اپ-ساتتە بوساپ شىعا كەلگەندەي... شۇيكەلەگەن جۇندەي، تۇيدەك-تۇيدەگىمەن جوڭكىلگەن اڭ مامىق بۇلتتار اراسىمەن قالىقتاپ كەلە جاتىپ، ءوزىن سونشالىقتى تىڭ سەزىنگەنى. باعانادان بەرى مازاسىز بالاداي ەتەگىنەن تارتقىلاعان تىرلىك قامىنا ويىسا بەرگەن بەيمازا كۇيدەن قۇلان-تازا ارىلىپ، شيراپ قالعانداي قاناتتانىپ وتىر. «وسى جولى ءبىر سۇبەلى دۇنيە جازارلىقتاي ايىرىقشا جايعا تاپ كەلەتىن سياقتى. جول قيىندىعىن كورمەي، جەڭىل بارىپ، قورجىنىم جۋرناليستكە كەرەك دەرەكتەرگە مولىنان تولىعىپ، اۋىر قايتسا» دەگەن ءبىر عانا ءوزىمشىل تىلەككە باعىنعانداي. ەندى بايقاپ ءجۇر، قاشاندا وسىلاي ەكەن عوي، ۇيدەن شىعۋى — اۋىر. ال، ۇشاق جەردەن ءبىر كوتەرىلىپ كەتكەن سوڭ-اق، ول دا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قامىتىنان دەمدە بوسانىپ، بارا جاتقان شارۋاسىن ابىرويمەن تىندىرىپ قايتۋدى عانا ويلادى. جول الدىنداعى مىندەت ۇلكەن. قاشان ۇشىپ كەتكەنشە مازاسىزدانىپ بىتەتىنى سودان بولۋ كەرەك. جەردەن كوتەرىلگەن سوڭ كوڭىل كۇيى دە باسقاشا تۇلەپ سالا بەرەتىن. سىرتقا شىققاندا ءوزىن جۇمىس بابىنا باعىندىرىپ الاتىن شيراق قالپىن قايتا تاپقانداي. ول ءقازىر، ءبىر جاعى، سوعان قۋانادى. قۋانا وتىرىپ، بوتەن ەل، بوتەن جەردەن، جاڭا كەزدەسۋدەن ىشتەي جۇرەكسىنگەندەي. قانداي اداممەن جۇزدەسەدى، حات يەسى كىم؟ قالاي قابىلدايدى، اينالاسى قالاي قارسى الادى؟ كوڭىلى ەندى كەلە جاتقان شارۋاسىنا قاراي ويىسا بەرەدى. جەكە ادامنىڭ تاعدىرىنا ارالاسۋ دا ءبىر قيىن ءىس...
«...شىركىن، شىتىرماندى وقيعاعا تاپ كەلىپ، اۋىز تۇشىرلىق سۇبەلى دۇنيە جازسام عوي...» دەگەن وزىنە عانا ايان، كوڭىل تۇكپىرىندە ءبىر اياۋلى تىلەگى بار.
وقىعان ادامنىڭ ءىشى-باۋىرىن سۋىرىپ، الاي-دۇلەي ءبىر تولقىتىپ وتەر وقىس جايلار ەل ىشىندە از با؟ بارلىعى دا ءوزىن ىزىنە تۇسكەن وقيعاعا بايلانىستى ەمەس پە دەپ ويلايدى. ءسويتىپ، ءبولىمىمدى ءبىر بەلەسكە كوتەرىپ تاستاسام دەگەن پەندەشىلىك قيالى دا جوق ەمەس. « وقيتىن تۇك جوق » — دەپ، قاباعى كىرجيىپ وتىراتىن مەڭگەرۋشىسىن ەسىنە الدى. نە دەر ەدى سوندا؟ نە دەسىن، تاعى ويلاپ تابادى دا. اۋزىنان جاقسى ءسوز شىقپايتىن ونىڭ قارا اعاشتاي قاتىپ قالعان قاساڭ مىنەزىنە ۇيرەنەتىن ۋاقىت بولدى عوي.
اقجامالدىڭ وزىنە بىرەۋدىڭ سىرتىنان الگىندەي ويلاعانى جايسىز اسەر ەتتى. كوڭىل تۇكپىرىندەگى قۇپياسىن اشكەرەلەپ العانداي، ەكى بەتى دۋ ەتىپ، وزىنەن-وزى ۇيالىپ قالعانداي. ەشكىمنىڭ مىنەزىنە، قىلىعىنا، سوزىنە ءمان بەرمەي، تەك ءوز ءىسىمدى ءبىلۋىم كەرەك دەيتىن وزىنە-وزى بەرىك قاعيداداي قالىپتاستىرعان كوزقاراسىنان اۋىتقىپ بارا ما قانداي؟ ءوزىن كوپ نارسەدەن قۇتقارىپ جۇرگەن دە وسى ءبىرتوعا، ورنىقتى مىنەزى ەكەنىن ىشتەي سەزەتىن-دى. كەڭسەدە الدەقانداي ءسوز ءوربىپ، كۇبىر كوبەيىپ كەلە جاتسا، داۋعا ارالاسىپ، ەشكىمنىڭ بەتىن جىرتپاس ءۇشىن بۇل جەدەل ءىسساپارعا كەتىپ قالاتىن. قانداي جاعدايدا شىقسا دا ونىڭ ءار ساپاردان الدەنە ىزدەپ شىعاتىنى ءبىر وزىنە عانا ايان ەدى. ىزدەگەنىن تاپتى ما، تاپپادى ما، ول اراسىن اشىپ ايتۋعا باتىلى بارماس. ءسىرا، تاپپاعان سياقتى. كوڭىلى بالاپان قۇستاي تالپىنىپ، ۇلكەن ارمانعا قول سوزعانىمەن، قولتىعى ءبىر سوگىلىپ الىسقا ۇشا الماعان سەكىلدى. قانشا قارمانىپ، ءوزىن ءار نارسەدەن ءبىر سىناپ كورسە دە، التىن بالىقتىڭ قارماعىنا ىلىنەتىن ءتۇرى جوق. ايتەۋىر، ىزدەيدى، تاپپايدى. كەي-كەيدە نەنى ىزدەيتىنىنەن ءوزى دە جاڭىلىپ، اينالاسىنداعىنى انىق زەردەلەي الماي قالعانداي. ءۇمىتتىڭ نازىك ءجىبى قولىنان سۋسىپ شىعىپ بارا جاتقانداي اسەردە قالىپ، كوكىرەگىن شىم-شىم شىمىرلاتقان وكىنىش بيلەپ وتىرار ەدى كەيدە. ونى شىنداپ تىعىرىققا تىرەيتىن دە وسى نارسە ەدى... ۋاقىتپەن وزەكتەس ورىلگەن ومىرشەڭ نارسە جازسام دەيدى... شىقپايدى، جازا المايدى...
ۋنيۆەرسيتەتتە وزىمەن قاتار وقىعان، قاتار شىققان جىگىتتەردىڭ كوشى ءبىرتالاي ۇزاپ كەتكەندەي. الدى بۇگىندە كوپكە تانىمال، بەدەلدى-بەدەلدى سىيلىقتىڭ يەسى اتانىپ، ايدارىنان جەل ەسىپ جۇرگەندەرى از ەمەس. ال، بۇل — ءالى قاتارداعى، بار بولعانى ءبىر باسىلىمنىڭ قىزمەتكەرى عانا. قانشاما ادام تاعدىرىنا ارالاسىپ، ماقالا جازدى، ءجابىر كورگەندەرگە اراشا تۇردى، قانشاماسىنا ءسوز كومەگىن جاسادى: پاتەر الۋعا، جۇمىسقا تۇرۋعا دەگەن سياقتى نارسەگە از ارالاستى ما، قىل اياعى جوعالعان تۋىستارىمەن تابىسۋلارىنا دانەكەر بولعان دا كەزدەرى از با؟.. وسىنىڭ ءبارىن قاناعات تۇتايىن دەسە دە، زامانداستارىنىڭ قارىمىمەن سالىستىرعاندا تۇك تە ەمەس سەكىلدى. كۇندەلىكتى جازىلىپ جاتقان، بىرەۋ وقىپ، بىرەۋ وقىمايتىن كوپ ماقالانىڭ ءبىرى بولىپ شىعاتىن دا، ەلەۋسىز قالاتىن. كەيبىرەۋى كەزىندە بىر-ەكى رەت اۋىزعا ءىلىنىپ ايتىلسا، ايتىلادى، ءقايسىبىرىنىڭ كۇندەلىكتى ءباسپاسوزدىڭ قىم-عۋىت تىرشىلىگىندە ەلەنبەي، وتە شىعاتىن تۇستارى دا از ەمەس. كىمگە بارىپ: «مەنىڭ ماقالامدى وقىدىڭ با؟» دەرسىڭ؟..
كەيىنگى كەزدەرى حات تەكسەرۋگە شىققان سايىن وسى ءبىر ءارى-سارى كۇيدى باسىنان كەشەتىن بولىپ ءجۇر. شاعىم حاتپەن العاش تانىسقاندا تىلگە تيەك ەتەرلىك ءدانى بارداي، ەگەر ءسال قاۋزاساڭ —وسىنىڭ استارىنان بۇعىنىپ جاتقان تىڭ تاقىرىپ شىعاتىنداي كورىنەتىن. كوڭىلىنە ءۇمىت ۇيالاعان سوڭ، قۇلشىنا قولعا الاتىن. ال، بارىپ، شۇقيىپ سۇراستىرا باستاعاننان-اق، ۇساق-تۇيەك بىردەڭەگە اينالىپ، الگى قوماقتى دەپ ۇمىتتەنىپ بارعان نارسەسى قوجىراپ، ارى كەتسە، اعايىننىڭ ارازدىعىنان اسپاي قالاتىنىن قايتەرسىڭ؟! اقجامال سونداي كەزدە الدانعان ءۇمىتى مەن بوسقا كەتكەن ۋاقىتىنا ءىشى ۋداي اشىپ، ءبىر ءتۇرلى قورلانعانداي كۇي كەشەتىن بولىپ ءجۇر. ءوزىنىڭ ءونىمسىز ءىستى، بولىمسىز ارەكەتتى قۋالاپ جۇرگەندەي كورىنىپ كەتكەن تىرشىلىگىنە كوڭىلى تولماي، جاسىپ-اق قالاتىن. ەندى ەش نارسە جازبايمىن، اقى بەرسەڭ دە حات تەكسەرۋگە شىقپايمىن، قۇرىسىنشى ءبارى، رەتى كەلسە، تىنىش جۇمىسقا اۋىسىپ كەتۋ كەرەك شىعار دەپ، تالاي وقتالعان. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ وزىنەن-وزى مازاسىزدانىپ، ءبىر نارسەسىن جوعالتقانداي تۇرتىنشەكتەنىپ، رەداكسياعا اعىلىپ كەلىپ جاتاتىن بۋما-بۋما حاتتاردى اقتارىپ، ساپىرىپ وقىپ، بەيمازا كۇيگە تۇسەتىن. كۇنىنە پاپكا-پاپكا حات وقىپ، كەيبىرەۋلەرىنە قوسىمشا سۇراۋ جىبەرىپ، الدەنەلەردى انىقتاتىپ، تولىقتىرىپ، حات جازىسىپ، شارق ۇراتىن. ارى-بەرى اقتارىپ وتىرىپ، ىشىنەن «وسىدان ءبىر نارسە شىعادى-اۋ» دەگەندەرىن ىرىكتەپ الاتىن.
«ول حات اقتاردى دەگەنشە، الدەنە جازۋعا وقتالدى دەسەڭشى»، — دەپ ارىپتەس قۇربىلارى سىرتتاي كۇلەتىن. مىنە، تاعى جول ۇستىندە. بۇل ساپارى قانداي سىي تارتارىن كىم بىلگەن؟..
يلليۋميناتوردان قاراعان ول جەر بەدەرىنىڭ ايقىن كورىنە باستاعانىنان قونۋعا بەت العاندارىن شامالادى. بيىكتەن قاراعاندا جارتاستى تاۋ سىلەمدەرى، ونىڭ ەتەگىن الا قولمەن قويعانداي، تاقتا-تاقتا شارشىلانىپ جاتقان ەگىستىك القاپ، الدەنەدەن ۇركىپ، ۇدەرە كوشكەندەي، ءار-ار جەردەگى ۇيىرىلگەن ءۇيىر-ۇيىر، شوق-شوق توعاي — ءبارى، الاقانداعىداي سايراپ جاتىر. بىلتىرعى ەگىننىڭ ورنى — سارى اڭىزداق پەن بيىلعى كوك ەگىسى تەكشە-تەكشە قيىقتاي بىرىنەن كەيىن ءبىرى الما كەزەك اۋىسىپ كەلىپ وتىرعان سوڭ با، جەر بەدەرىن ۇلكەن قۇراق كورپەگە ۇقساتادى دا تۇرادى. جارىقتىڭ، بۇل جەردىڭ كەڭدىگىن جول جۇرگەندە بىلەدى ەكەنسىڭ. ۇشى-قيىرى جوق جاتقان تۇتاس كەڭىستىك، ءالى ۇشىپ كەلەدى، ءالى ۇشىپ كەلەدى. رەپرودۋكتوردان شالقي ءبىر اۋەن ەستىلىپ، باۋراپ اكەتىپ بارادى. بۇل قانداي ءان ەدى؟ ءا، عارىشكەرلەر اتىنان ايتىلاتىن جەر تۋرالى ءان ەدى عوي. ءيا، ءيا سول ءان. كوكتە جۇرگەندە ەسىك الدىنىڭ كوك قۇراعىنا دەيىن ءان بولىپ ورىلەدى ەكەن. نە نارسەنىڭ دە ءقادىرىن الىستاعاندا سەزىنەتىنىن ي وسى ءان بايقاتار. كۇندە كورىپ، تاپتاپ جۇرگەن، ءمان دە بەرمەيتىن كوك ءشوپ ەكەش، كوك شوپكە دەيىن جىراق شىققاندا ءبىر كورۋگە ىنتىزار ساعىنىشقا اينالعان-اۋ! ونىڭ كوكىرەگى دە بەيمالىم ساعىنىشقا تولعانداي سىرقىرايدى. نەنى اڭساي كۇتەتىنى وزىنە دە جۇمباق. الدە ءۇمىت، الدە ۇرەي، الدە وكىنىش، الدە ارمان تۇسىنىكسىز ءبىر كۇي تاعى قوبالجىتا باستادى. بۇگىن كوڭىل كۇيىنىڭ مىڭ قۇبىلعانىنا تاڭ قالىپ كەلەدى. قانشا ويلامايىن دەسە دە، وقتىن-وقتىن،قۇرعىر، ەسىنە جولداسى ەكەۋىنىڭ جول جۇرەر الدىندا ءسوز اراسىندا جەڭىل قاقتىعىسقانى تۇسە بەرەدى.
اقجامال شاي ۇستىندە كەتىپ بارا جاتقان جۇمىسىنىڭ جاي جاپسارىن ايتىپ ەدى، جولداسى:
ءدال وسى ءۇشىن ات سابىلتىپ بارۋ كەرەك پە ەدى؟! — دەپ، شىرت ەتە قالعانى.
قالايشا سوندا؟ سەنىڭشە، بۇل ارادان ەشقانداي ءمان-ماعىنا كورىنىپ تۇرعان جوق پا؟
ارينە، كوڭىل بولۋگە تۇرمايدى دەپ وتىرعانىم جوق، جەرگىلىكتى جەرگە شارا قولدانۋعا جىبەرە سالاتىن نارسە ەمەس پە دەگەنىم عوي.
اقجامال كۇلگەن دە قويعان. قالجىڭعا سۇيەپ:
سەن ءبىزدىڭ كەڭسەنىڭ ىشكى شارۋاسىنا ارالاسپا، — دەپ، ءسوز اياعىن بىتىرە سالعىسى كەلگەن. اڭگىمە باسقا ارنادا ورىستەر دەپ تىپتەن ويلاماعان.
و، و! ودان اۋلاقپىن. ۇنەمى داۋ-شار تۋرالى داۋلى ماقالا جازۋدان جالىقپايدى ەكەنسىڭ...
ماسەلەنىڭ جازىلار-جازىلماسى ءالى بەلگىسىز. دەگەنمەن كومەك سۇراپ شىرقىراپ وتىرعان سوڭ، حات ارتىنداعى ادامعا جاردەم بەرۋ كەرەك ەمەس پە؟
ابستراكتنىي گۋمانيزم!
اقجامالعا ۇندەمەي قويا سالۋ كەرەك پە ەدى، ءبىراق شىداي الماي، قىزىنىپ كەتىپ:
قاي جەرىنەن دەرەكسىزدىك پەن جاساندىلىق كورىپ تۇرسىڭ؟ ناقتى ادامعا تىعىرىققا تىرەلگەندە قول ۇشىن بەرىپ، شىرعالاڭنان الىپ شىعۋدان ارتىڭ قانداي ايقىن ماقسات بولۋى مۇمكىن؟ — دەپ، شىر-پىر بولسىن كەلىپ.
ءبىر ادامعا جاسالعان جاقسىلىعىڭنان ەش نارسە وزگەرمەيدى، ەگەر ونىڭ ورتاسى سونداي بولسا... قوعامىڭ سونداي بولسا... جالپى الىپ وتىرعان تاقىرىبىڭ ۇساق، اياسى تار...
؟!
ول دا ءوزىنىڭ ارتىق كەتكەنىن سەزسە كەرەك، جايما شۋاقتاتىپ جاتىر:
ءجا-جا، جولعا شىعار الدىندا ايتىسپايىق، ەسەن-ساۋ بارىپ كەل.
وسى اڭگىمەدەن كەيىن-اق اقجامالدىڭ كوڭىل-كۇيى نىلدەي بۇزىلىپ جۇرە بەرگەنى. ىشتەي ويلانىپ-تولعانىپ، ابدەن ءپىسىرىپ، ەندى ورىندالۋعا قالعان دۇنيەسىنە بىرەۋ كۇمانمەن قاراسا، قاراعان ەمەس-اۋ، ءتىپتى جوققا شىعارىپ وتىرسا، ويى قالاي ايران-اسىر بولماسىن! ءسوز توركىنى جۇرەك تۇكپىرىندەگى وزىنە دە كۇماندى كورىنەتىن كەسەلدى تۇيىنگە كەلىپ سوعار دەپ ويلاماعان. اياۋسىز سوققى العانداي. بۇكىل كەۋدەسى سىرقىراي، كوكىرەگىنەن ۇسكىرىك جەل سوققانداي ۋىلدەپ قويا بەرگەنى. بويىندا ەشقانداي كۇش-قۋات بولماعانداي، وتىرعان ورنىنان تۇرا الساشى. بۇگىنگە دەيىن ىستەرىندە، كەلەشەكتەن كۇتكەن جاقسى ۇمىتىندە ەش ماعىنا قالماعانداي. «ياپىرىم-اي، تاعى ءمۇلت كەتكەنىم بە؟» دەپ ويلادى بار بولعانى. وسىلاي دەۋىن دەسە دە، ول وزىنە قايرات بەرىپ، بار كۇش-جىگەرىن جيناپ، ۇيدەن كۇلىپ شىعۋعا تىرىستى. ءدال ءقازىر وعان ءوزىن قۇپتاعان، «قولعا العان ءىسىڭدى اياعىنا دەيىن شىعار، ءوزىڭدى-وزىڭ جەڭ، وسى دا قيىنشىلىق بولىپ پا، سوعان دا جاسي ما ەكەن؟» دەگەندەي قايرات بەرەر، ءبىر اۋىز جىلى ءسوز جەتىسپەي، كوڭىلى باسىلىپ، جۇدەۋ تارتىپ شىققان ەدى. وي تۇبىنەن «وزىڭە-وزىڭ سەنىمىڭدى جوعالتپاساڭ بولعانى دا. باسقانىڭ ءسوزىن قايتەسىڭ؟ ال، سەنىمىڭدى جوعالتساڭ، باعىتىڭنان اداسقانىڭ» دەگەندەي دە ساۋلە ۇشقىنى ءسونىپ-جانىپ، ءسونىپ-جانىپ، الىستان قىلاڭ بەرگەندەي ەلەگىزىتەدى. كوڭىلىنە سول دەمەۋ. جولداسىنىڭ ءسوزىن كوڭىلىنە الىپ، بۇرق-سارق اشۋعا بەرىلىپ، بايبالام سالۋدان، قۇداي بەرگەن مىنەزىنىڭ ارقاسى شىعار، اۋلاق ەدى. ونىڭ بار ۇققانى — جولداسىنىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار شىعار، ءتىپتى سونىڭ ايتقانى راس تا بولۋى مۇمكىن. تەك، سونى بۇل ۇقپاي، جازاتىن تاقىرىبىن تابا الماي، ءار نارسەنى ءبىر ءتۇرتىپ، دالباسالاپ ءجۇر مە ەكەن؟.. اقجامال وسىدان قورقادى عوي...
ءقازىر مىنا تۇتاس كەڭىستىككە، شوككەن تۇيەدەي سۇلق جاتقان، بولمىسىنان ماڭعاز تاۋلارعا، كوككە ۇمتىلعان تىك جارتاستى ايبارلى شىڭدارعا قاراپ وتىرىپ، تابيعاتتىڭ ماڭگىلىگىن، قانشاما ادامدار كەرۋەنى وسى جولمەن ءجۇرىپ وتكەنىن، ءالى قانشاما ۇرپاق اۋىسارىن ويلادى. ولاردى قانداي جايلار تولعانتتى؟ قانداي تىلەكپەن تۋىپ، نە تىندىردى، نەنى كۇيتتەدى ەكەن؟ ول وسىنى توپشىلاعاندا ءوزىنىڭ پەندەشىلىك ويلارىنان قىسىلعانداي. بولماشى نارسەگە سونشالىق ءمان بەرىپ، كۇرت تۇسەتىن كۇيرەك مىنەزىنە، كىدىلىگىنە رەنجىدى. قۋانىپ كىرەر ءۇيى،قۇلدىراڭداپ الدىنان شىعار بالالارى،قۇلشىنىپ بارار جۇمىسى بار — وسىلار ءبىر ايەلدىڭ باسىنا از با؟ ۋايىمى — بىردە ولاي، بىردە بىلاي شىعىپ جاتاتىن، نە ورتايمايتىن، نە تاۋسىلمايتىن ءبولىمنىڭ شارۋاسى بولسا، ونىڭ دا ءبىر ءجونى تابىلار... ول وسى ويعا توقتاپ، كوڭىلىن بەكىتكەندەي. ءوزىن سەندىرگەندەي.
... اقجامالدىڭ وبلىس ورتالىعىندا بىرەر ساعات ايالداپ، بۇگىن اۋدانعا ۇشىپ كەتەرمىن دەگەن دولبارى اياق استىنان وزگەردى. ول مۇنىڭ كوڭىلى عانا ەكەن. بۇل بارماقشى بولىپ كەلە جاتقان اۋدانعا اسۋدا قالىڭ تۇمان تۇرعاندىقتان ەكى كۇننەن بەرى ۇشاق ۇشپاق تۇگىلى، اۆتوبۋس جۇرمەگەن كورىنەدى. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءولىارا ۋاقىتى، تۇمان اپتالاپ ايىقپاۋى عاجاپ ەمەس. «نە ىستەۋ كەرەك؟» بۇل — ويلاماعان نارسەسى ەدى. «ن-دا، جاعدايىڭ ابدەن وقسادى، — دەدى وزىنە-وزى مىسقىلمەن. — ۇيدەن كوڭىلسىز شىعىپ ەدىم، وسىعان كورىنگەن عوي». داعدارىپ ءبىراز وتىردى. ءدال وسىنداي ساتتە جىگىت بولسا، نە ىستەر ەدى دەپ ويلادى تاعى. ءيا، جىگىتتەر نە ىستەر ەدى؟! اسىقپاي-اپتىقپاي قوناق ۇيگە ورنالاسىپ، كۇن بولسا — كۇن، اپتا بولسا — اپتا، ۇشاقتىڭ ۇشۋىن توسىپ جاتار ما ەدى؟ قالادان بىرگە وقىعان ەسكى دوستارىن، بۇرىن-سوڭدى كەلىپ-كەتىپ جۇرگەندەگى ءجۇزتانىس جاڭا تانىستارىن ىزدەپ، قىدىرىپ، ارقا-مويىندارى بوساپ، ءبىر جەتىسىپ قالاتىن شىعار. ءويتىپ جۇرۋگە مۇنىڭ ۋاقىتى قايدا؟ ىزدەسە مۇنىڭ دا تولىپ جاتقان تانىسى تابىلار-اۋ. كىمدەر بار ەدى؟ ول كوڭىلگە العاندارىن ويشا شولىپ شىقتى. ءبىراق ەشكىممەن حابارلاسقىسى كەلمەدى. ويلاپ-ويلاپ، باراتىن جاعىنىڭ قاسىنداعى كورشى جاتقان كوكتال اۋدانىنا جۇرە بەرمەككە بەكىندى. قول قۋسىرىپ، قاراپ وتىرعاننان گورى، بۇل دا ءجون شىعار. ورايى كەلىپ، بيلەت تە تابىلا كەتتى. وبلىس ورتالىعىنان باراتىن جەرىنە دەيىن بەس ءجۇز شاقىرىمنان اسسا، ال كوكتالعا ءبىر جەتسە، ەكى ءجۇز شاقىرىمنىڭ ۇستىندەگى ەكى اۋداننىڭ اراسىنا ەل ءىشى جاياۋ تاستاماسىنا ىشتەي سەنگەن. وسىلايشا، تاياۋ ارادا كورەرمىن-اۋ دەگەن وي قاپەرىندە جوق؛ كوكتالدىڭ تورىنە سول كۇنى ىڭىردە ءبىر-اق شىققانى. قوناق ۇيگە ورنالاسىپ، تاڭنىڭ اتۋىن كۇتپەك...
بارعان جەرىندە ۇيرەنگەنشە ۇيىقتاي المايتىن ەسكى ادەتى بار. ءاربىر دىبىسقا ەلەڭدەپ، مازاسى بولمادى. جۇرت اياعى باسىلعان سوڭ ۇيىقتاپ كەتەتىن شىعارمىن دەپ ەدى، قاراڭعىدا بۇرىشتان- بۇرىشقا الدەنە ەربەڭدەپ جۇگىرگەندەي، سىبىرلاسقانداي، كوزىن جۇمسا بولدى —بۇعان تارپا باس سالاتىنداي، دەنەسى تىتىركەنىپ، جاتا المادى. «بۇل بولمەگە كوپتەن ەشكىم قونباعان-اۋ شاماسى» دەپ ويلادى. ول كوڭىلىن ءبولۋ ءۇشىن ءار نارسەنى ءبىر ەسىنە الىپ اۋرە، ويى دا پىشىراپ، باسى بىرىكپەيدى. الگىندە قالادا قالسا عوي، قۇرىعاندا قوناق ءۇيى دۇرىس بولار ما ەدى؟ مىناداي كۇتىمسىزدەۋ كونە بولمەدە كوز ىلە الماي، دوڭبەكشىپ قينالماس پا ەدى؟
الگىندە قالادا قالسا... ءبىر ءتۇرلى، ويى كۇمىلجىدى. ءيا، الگىندە قالادا قالسا نە بولار ەدى؟ بالكىم بولاتپەن حابارلاسۋ كەرەك پە ەدى؟ ماشينا الدى دەگەن. حابارلاسسا، اۋەجايدىڭ باسىنان الىپ كەتەرى ءسوزسىز عوي. قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاتار، ءتاۋىر دەگەن قوناق ۇيىنە ورنالاستىرىپ، كەشكە ءبىر توپ جولداستارىنىڭ باسىن قوسىپ، قوناققا دا شاقىرىم جىبەرەر. ەلگەزەك جىگىت قوي، بۇل نەشە كۇن ۇشا الماي جاتسا، سونشا كۇن كۇتەر ەدى دە، ءبىراق... ءبىراق، ول كورسەتكەن قۇرمەتىن جۇرگەن جەرىندە جۇرتقا دابىرلاپ: «الماتىدان الگى ءوزىمىزدىڭ بىرگە وقىعان پالەن دەگەن دوسىمىزدىڭ كەلىنشەگى كەلىپ قالىپتى» — دەپ جەلدەي ەسىپ، مۇنىڭ كۇيەۋىنىڭ قىزمەتىن، اتىن، بەدەلىن العا تارتىپ، ماقتانىپ وتىرار ەدى. اقجامال وسىدان قاشتى عوي. جولداسىنىڭ اتىن پايدالانعانداي، جۇرت سونىم، بەدەلىن سىيلاپ جاتقانداي، ءوزىن سونىڭ كولەڭكەسىندە كۇن كورىپ جۇرگەندەي دارمەنسىزدىكتى، قولايسىزدىقتى سەزىنەر. بىرەۋدىڭ اتىن ايتىپ، بىرەۋ ماقتانۋ ءۇشىن مۇنىڭ ەكى ارادا وتىرار نە ءجونى بار؟ ودان دا ەلەۋسىز، وزىمەن-وزى جۇرگەنگە نە جەتسىن؟ ءارى جۇمىستاعى جۇرتتى ارتىڭ ابىگەرگە سالۋعا قاقىسى دا جوق قوي... بىرەۋدى ارتىڭ مازالاعاندى جانى سۇيمەيدى. بۇل دا ءبىر قۇدايىڭ بەرگەن مىنەزى شىعار. بىرەۋلەردى اعالاپ-جاعالاپ، ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ، بەرمەسىن الىپ، ىشپەسىن ءىشىپ، مايعا سالعان ىستىڭ قاسىقتاي لىپىپ تۇرعان جۇعىمدىلىعى تاعى جوق. الدەكىمدەرگە جاعىنۋ ءۇشىن ءتىلىن بەزەپ، ويدان-قىردان جيعان جەتى اتاسىنان بەرمەن جىپكە ءتىزىپ، ماداقتاپ، جەرىنە، شوبىنە، يتىنە دەيىن وتىرىك ماقتاپ، كولگىرسۋ قولىنان ءتىپتى كەلمەيدى. تىم بولماعاندا، بىرەۋدىڭ دىتتەگەن جەرىن ءدال باسىپ، وسەك ايتۋ دا ادەتىندە جوق. قۇربىلارى سىرتىنان «ءاي، سونى قويشى، تىم بولماسا ايەلگە ۇقساپ، اۋىز تۇشىرلىق وسەك ايتۋدى بىلمەيتىن جۇمىسباستى بولعان سورلىنى، ونىڭ دا بىزدەن اسىپ كەتكەن جەرى شامالى» دەيتىنگە ۇقسايدى. و، توبا-اي! بار ءمىنى — جاعىنا المايتىنى مەن وسەك ايتپايتىنى بولسا، وندا ءسوز جوق قوي...
ەلەگىزە بەرگەن سوڭ تۇرىپ وتىردى. جاپادان جالعىز ءتۇپ ورتاسىندا وتىرۋ دا ءىش پىستىراتىن ءىس ەكەن. ساعات ءتىلى جىلجىمايدى. كيىنىپ، كەزەكشى ايەلدىڭ قاسىنا كەلدى. ۇيىقتاي الماعانىن ايتىپ، اڭگىمەلەسىپ، ۋاقىت وتكىزبەك.
ە، ءجورناليسپىن دە، اققىستاۋعا كەتىپ بارامىن دە. دۇرىس! اقىرى ۇيىقتاي الماساڭ، شاي ءىشىپ وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىك، — دەپ، توڭىپ وتىرعان توقىماسىن تاستاي سالىپ، اقجامالدىڭ قۇپتاۋىن توسپاي-اق، توق شاۋگىمگە قول سوزا بەردى. — مەن دە ءتۇن بالاسىندا ۇيىقتاي المايمىن. سوسىن عوي وسى جۇمىسقا شىققانىم.
كەزەكشى ايەلدىڭ ءبىر ۋاق سويلەسەتىن ەشكىم بولماي، ءىشى سوزگە تولىپ قالعانداي، اقجامال كەلىپ، «ىزدەگەنگە - سۇراعان» دەگەندەي، ءسوزدىڭ تيەگى اعىتىلىپ كەتىپ، شاي قايناعانشا-اق ءبىرتالاي اڭگىمە ايتىپ تاستادى. ارا-اراسىندا: «تاپ مىنا مەنىڭ ءومىر-تاريحىمدى كىتاپقا جازسا بار عوي، پالەنباي توم بولار ەدى، شىركىن! ءبىز نە كورمەدىك؟!» — دەپ قويادى. ەل ادامىنىڭ اڭقىلداق مىنەزى-اي!
الگى مەنىڭ قۇرداسىم امان با ەكەن؟ — اقجامالدىڭ ۇقپاعانىنا ريزا بولىپ، ءوزى ءبىراز كۇلىپ الدى. اقجامال ەندى بايقادى، كۇلگەن كەزدە اجارلانىپ، الدەقايدا جاس كورىنەدى ەكەن. ول كۇلكىسىن تىيىپ، بەلگىلى جازۋشىنىڭ اتىن اتادى.
ءبىزدىڭ قۇرداس قوي. مەكتەپتە بىرگە وقىدىق. ونى دارداي جازۋشى بولار دەپ كىم ويلاعان؟ سولبىرەيىپ ءجۇرۋشى ەدى، — دەپ، ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي، تاعى كۇلدى.
كەلگەن سايىن وزىنە دە ايتامىن، الا قاعازدى شيمايلاپ، سەن دە كىسى بولدىڭ-اۋ؟! مەنى قاشان كىتاپقا شىعاراسىڭ؟ — دەپ. كىتاپتارىڭ انە، دۇكەندە تىشقان كەمىرىپ وتپەي جاتىر، مەنى جازساڭ عوي، تۇپ-تۇگەل ءوتىپ كەتەر ەدى، — دەيمىن عوي باياعى كوڭىلمەن. «ءاي، وسى سەنىڭ تەنتەك مىنەزىڭ-اي!» — دەپ كەڭكىلدەپ، ىرىك-ىرىك ەتىپ كۇلە بەرەدى. ءوزىنىڭ ەكى جاستىڭ بىرىنە كەلمەي، شاشى ءجيدىپ ءتۇسىپ قالىپتى؟..
ءسىز دە قاتتى قالجىڭدايدى ەكەنسىز، كۇلمەگەندە ءقايتسىن؟ ال كەلىنشەگىن مەن تانىمايدى ەكەنمىن...
قالجىڭ ەمەس، شىنىم... قيان شەتكە ءوزىڭ نە ىزدەپ بارا جاتىرسىڭ؟ ءبىر قىز بالانىڭ ارىزى بويىنشا؟..
ەي، اپاي-اي، ارىز بولعان سوڭ، قاي ءبىر جاقسىلىق دەيسىز؟
ارىزدانعانداردىڭ ءبارىنىڭ ارىزىن تەكسەرەسىڭدەر مە؟
ارينە، جوق. شىن قيانات كورىپ وتىرعاندارعا كومەكتەسكىمىز كەلەدى.
ول قىزعا نە بولىپتى؟
«قىز جولى — جىڭىشكە» دەگەن ءسوز بارا ەمەس پە؟
«قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ، قالا بەردى قارا قۇلدان تىيۋ» دەپ بەكەر ايتىلماعان ءسوز عوي.
قىزعا سىن دا كوپ، تاعىلار ءمىن دە كوپ...
ايەل جۇگى قاشان جەڭىل بولىپ ەدى؟..
مەنى دە وسى عوي جولعا الىپ شىققان... جاس قىزدىڭ ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماي، الدەكىمدەردەن قيانات كورىپ وتىرعان جايى بار كورىنەدى...
ءتۇ-ۋ، قاراعىم-اي، كەلە جاتقانىڭ دا ءبىر كىرپياز شارۋا ەكەن. ەل ءىشى بولعان سوڭ، ءارتۇرلى جاعداي بولماي تۇرمايدى ونداي بەيباستىقتاردى سوتتاپ جاتپاۋشى ما ەدى؟
سولاي بولماعان سوڭ دا جىلاپ، كومەكتەسۋىمىزدى سۇرايدى عوي...
ە-ە، سولاي دە. بايقايمىسىڭ، زامان تۇزەلىپ، نە كيەم، نە ىشەم دەمەيتىن ۋاقىتتا، ەل اراسىندا وسىندايلار ءجيى ۇشىراساتىن بولدى عوي. مىناۋ، تەليەۆيزور دەگەنىڭ دە نەبىر پالەنى كورسەتىپ جاتقانى. بالالاردى ابدەن بۇزىپ بارادى...
ونىڭىز راس...
ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدە مۇنداي زورلىق-زومبىلىق، توبەلەس دەگەندەر اندا-ساندا ءبىر ەستىلمەسە، كورمەۋشى ەدىك. ول ءبىر جايساڭ كەزەڭ ەكەن-اۋ!
ونىڭىز راس بولسا، راس تا شىعار. ايتەۋىر، ءقازىر بىزگە ءتۇسىپ جاتاتىن ارىز-شاعىمدا قيساپ جوق...
سونىڭ ءبارىن تەكسەرەسىڭدەر مە؟
ارينە، ءبارىن ەمەس. ادىلەتسىزدىك كورىپ وتىر-اۋ دەگەندەرىن تەكسەرەمىز، تەكسەرتەمىز...
ە، ە، استانادا تۇرامىن دەگەنىڭ بولماسا، سەنىڭ كۇنىڭ دە كۇن ەمەس ەكەن عوي، جۇرتتىڭ ارىزىن باققان...
نانىمىزدى ادال جەيىك دەپ جۇرگەنىمىز دە...
كەيدە پالە قىزداردىڭ وزدەرىنەن دە شىعادى.
كىم ءبىلسىن؟
«زورلادى-زومبىلادى» دەپ جالا جاۋىپ، پۇل ءوندىرىپ الاتىندار دا بار ەكەن...
نە بولعاندا دا بارا كورەرمىز...
«نە كورمەگەن» اپاسىنىڭ اڭگىمەسىنە دە، شايىنا دا قانىپ ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرعان سوڭ، اقجامال ەرتەڭ تاعى جول جۇرەرىن ويلاپ، راحمەتىن ايتىپ، كوز شىرىمىن الۋعا كەتتى جارىقتى سوندىرمەي، جاعىپ قويىپ قيسايىپ ەدى، تاڭ الدىندا قالعىپ كەتىپتى...
تاڭەرتەڭ ەرتە ويانعان اقجامال جۇمىسىن باراتىن اۋدانىمەن تەلەفونمەن حابارلاسۋدان باستادى. وبالى نە كەرەك اۋداندى تەز الىپ بەرە قويعانى. ىزدەگەن ادامدارىنىڭ ءبارى ورنىندا ەكەن، جاعدايىن ايتىپ تۇسىندىرۋدە: جاس ادامنىڭ باسىنا تۇسكەن زوبالاڭعا قاتىستى ارىزبەن كەلە جاتقانىن ولارعا قاراي ۇشاق ۇشپاي جاتقان سوڭ كوكتالعا جەتىپ العانىن بۇگىن سولارعا قاراي شىققىسى كەلەتىنىن، سوعان كولىكتىڭ رەتى قالاي بولارىن سارى مايدان قىل سۋىرعانداي، سۋىرتپاقتاپ ايتىپ شىقتى. ترۋبكانىڭ ار جاعىنداعى ادامنىڭ مۇنىڭ كوكتالدا نەگە وتىرعانىنا، كەلگەن شارۋاسىنا پالەندەي ءمان بەرىپ تۇرعانى كورىنبەيدى.
اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنان ءشوپ بولماي تۇر بيىل، — دەدى.
شارۋاشىلىقتىڭ قاۋىرت كەزى. سىزگە جىبەرە قوياتىنداي «كەڭسەدە دە باسى ارتىق ادام بولماي تۇر، — دەدى.
باسشىلاردىڭ ءبارى وبلىستان كەلگەن اكىممەن ەل ارالاپ كەتىپ ەدى، — دەدى.
الماتىدان جازۋشىلار كەلەمىز دەپ حابارلاعان سوڭ، اياق ارتار جالعىز كولىكتى جاڭا اياگوزگە، تەمىرجول ستانساسىنا جىبەرىپ قويىپ ەدىك، — دەدى.
قاپ، ءسىز دە پويىزبەن كەلمەگەن ەكەنسىز، — دەدى.
تاپ وسى ارادا جولداسىنىڭ ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپ، كوڭىلى شىم ەتە قالدى.
بوسقا جۇرگەن ءجۇرىس بولماسا، ناعىلسىن...
ۋاقىتتان ۇتامىن با دەپ ۇشاقپەن شىققاندىعىم ەدى عوي بۇل، — دەدى اقجامال جاي-جاپسارىن ءتۇسىندىرىپ. ەندىگى سوزدەن ءپاتۋالى ەش نارسە شىقپاسىن سەزدى. ونىڭ ۇستىنە پويىز دەگەن كولىكپەن جۇرە المايتىنىن قالاي ايتسىن؟ — قايسىسىمەن كەلگەندە اۋدانعا جاقىن تۇسەرىن كىم بىلگەن؟!
ءسىز سول ارادا كۇتىڭىز. كەلە جاتقانىڭىز قاي جەر دەپ ەدىڭىز؟ «امانگەلدى» مە؟ مەن سولارعا تەلەفون سوعارمىن. وزدەرى بارىپ الىپ كەتەر. — تەلەفون ترۋبكاسىن ورنىنا قويعان قالپى اقجامال ويى ويپىل-تويپىل، تۇردى دا قالدى. وعان ترۋبكانىڭ ار جاعىنداعى ادامنىڭ مۇنىڭ نە ءبىر دارەجەسى ۇلكەن باستىق ەمەس، نە ايتۋلى جازۋشى ەمەس، ارىز تەكسەرىپ جۇرگەن جاي جۋرناليست ەكەنىنە، ءتىپتى پويىزبەن كەلمەگەنىنە وكىنگەنى باتتى. «ەندى قالاي دەپ ويلاپ ەدىڭ؟ — دەدى وزىنە-وزى. — اپاتاي، كەلگەنىڭ قانداي جاقسى بولدى، ءسىزدى عانا كۇتىپ وتىر ەدىك دەپ، ناعاشىسى كەلگەندەي، مىنە — كولىگىڭىز، مىنە — ىزدەگەن ادامىڭىز دەپ، الدىمنان جۇگىرە شىعار دەپ پە ەدىڭ؟ بۇل باسى شىعار، ءالى قانشا قۇقاي كورەرىڭدى كىم ءبىلسىن؟ «امانگەلدى» بولسا، «امانگەلدى» بولسىن، مەن دە تۋرا سولاردىڭ وزدەرىنە شىعايىن. ءوز قامىمدى ءوزىم ويلايىن». اقجامال تەلەفوننىي؛ ار جاعىنداعى كوزگە كورىنبەيتىن، اۋىزدارىنان تەك «نە وتۆەچاەتتان» باسقا ءسوز شىقپايتىن كوممۋتاتور قىزدارمەن ۇزاق داۋلاسىپ، «امانگەلدىنىڭ»كەڭسەسىنەن ءولدىم-تالدىم دەگەندە تۇسكە قاراي ءبىر ادامدى زورعا الدى-اۋ.
ءيا، ءيا، اۋداننان تەلەفون سوعىپ ءسىز تۋرالى ايتىپ ەدى. كىمنىڭ ارىزىمەن دەيسىز؟ ايتەۋىر ءىشىپ قويعان، جەپ قويعان ەمەس قوي؟ وندا بوپتى. ارىز يەلەرى ورنىندا بولۋ كەرەك. ءۇشىنشى بولىمشەدە تۇرادى. ءبىراز جەر. جاڭا سول بولىمشەنىڭ باستىعىن تاۋىپ الىپ، تاپسىرما بەرگەنمىن. ءازىر كەتە قويعان جوق شىعار، تاعى سۇرايىنشى. — ارەڭ-ارەڭ ەستىلىپ تۇرعان قىرىلداق ءۇن جوعالىپ كەتتى.
ال-لو، ال-لو! ەستىپ تۇرسىز با، بولىمشە باستىعى بريگاديرگە ايتىپ جىبەردىم دەيدى. ءوزىنىڭ وسىندا، ورتالىقتا ءبىر شارۋالارى بار ما قالاي...
بريگاديرگە ايتىپ جىبەردىم دەيدى مە؟
اۋدان بىزگە، ءبىز بولىمگە حابارلادىق. ەندى كولىك تاۋىپ جىبەرۋ — سولاردىڭ جۇمىسى. ايتۋ بىزگە پارىز ەدى، ايتتىق. باستىعى بريگاديرىنە تاپسىرىپتى عوي. سول ءبىر سەنىمدى ادام جىبەرەر، كۇتىڭىز. بىزدە ءتارتىپ سولاي.
دۇرىس ەكەن، تارتىپتەرىڭىزدىڭ سولاي بولعانى.
ا كاك جە؟!
اقجامال سول توسقاننان «امانگەلدىدەن» كەلەتىن كولىكتى كەشكە دەيىن توسسىن. ماشينا گۇرىلى ەستىلسە-اق ەسىككە ەلەڭدەۋمەن كۇندى باتىردى. مۇندايىن بىلگەندە وسى ارادان كولىك ىزدەستىرۋ كەرەك پە ەدى دەپ ويلادى. ەشكىمگە جالىنباي-اق جۇرە بەرەتىن، ەكى اۋداننىڭ اراسىنا اۆتوبۋستىڭ جۇرمەي قالعانىن ايتپايسىڭ با؟
تۇنگى كەزەكشى ايەل قايتا جۇمىسقا كەلگەندە اقجامال ماعىناسىز كۇتۋدەن ابدەن جالىعىپ، شارشاپ، ەسىك الدىندا تەڭسەلىپ جۇرگەن. تەڭسەلىپ ءجۇرىپ، ويى نەبىر قيىرلاردى شارلاي قايتاتىن. بابالارىمىز كەزىندە عوي بۇل دالانىڭ و قيىرى مەن بۇ قيىرىنا اتپەن، اتانمەن قاتىنادى. سوندا سولاردى قانشاما ۋاقىتتارى جولعا كەتكەن دەسەڭشى! قايران، بابالارى! بۇلاردىڭ مىنە، قارعا ادىم جەرگە جەتە الماي، پۇشايمان بولىپ وتىرعان تۇرلەرىن كورسە، كۇلەر مە ەدى، جىلار ما ەدى؟ ۇرپاقتارىنىڭ مايدالانعانىنا، دارمەنسىزدىگىنە جىلايتىن شىعار، شاماسى. ال، بۇل جىلاسا، ايەلدىگىنە جالايدى دا...
ياپىر-اي، ءالى كەتە الماي وتىرسىز با؟
كورىپ تۇرسىز عوي.
ءاي، قاراعىم-اي، جەر جاعدايىن جاقسى بىلمەگەنىڭ عوي. ايتپەسە، اۋىلدان مىنا شىعىسقا قاراي كەتەتىن تاس جولعا شىقساڭ، ەكى ماشينانىڭ ءبىرى اققىستاۋعا باراتىن ەدى عوي.
كەز-كەلگەن كولىككە قول كوتەرىپ، ىلەسە كەتەتىن جىگىتتەردى ءوزىم دە كۇندەپ وتىرمىن وسى وتىرعاندا. وعان ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز داۋالامادى.
ونىڭ دا راس ەكەن عوي.
ايتەۋىر، كەلىپ قالعان سوڭ، وسىنى دا ءبىر كورەلىك دەپ وتىرمىز. بۇدان كەيىن كوكتالعا كەلىپ، جاعامىز جايلاۋ بوپ جاتاتىن كۇن بولا ما، بولماي ما؟..
تۇرا تۇر، تۇرا تۇر. ءبىر امالىن تابايىق. ەل بولىپ، جۇرت بولىپ ءسىزدى كۇنى بويى قاڭتارىپ قويعانىمىز ۇيات تا... — «نە كورمەگەن» اپاسى تەلەفونعا جارماسقاندا اقجامال ودان ءبىر ناتيجەلى ءىس شىعارىنا پالەندەي سەنە قويماعانمەن، قاسىنا تىزە بۇكتى. بىرەۋ سەن ءۇشىن الدەكىمنەن كولىك سۇراپ، الدەكىمدەرمەن قاراداي ۇرىسىپ، شىر-پىر بولىپ جاتقاندا شىعىپ كەتۋدىڭ تاعى رەتىن تاپپادى.
ارادا شاي قايناتىم ۋاقىت وتكەندە «نە كورمەگەن» اپاسى تاۋىپ بەرگەن بەنزين تاسيتىن ماشينانىڭ كابيناسىنا وتىرىپ، كولىك تاڭدار جايى جوق، جولعا شىعىپ كەتكەن ەدى. ول ەندى اۋدانعا دا، كەڭشار ورتالىعىنا دا سوقپاي بىردەن ءۇشىنشى بولىمشەدەگى حات يەسىنە تىكە بارا بەرۋگە وقتالعان. ماشيناعا جەر الىس پا، ەل ورىنعا وتىرماي-اق جەتىپ بارعان. جەتۋىن جەتكەنىمەن، كەلۋىن كەلگەنىمەن كەش قالىپتى: حات يەسىنىڭ وسىدان ەكى كۇن بۇرىن كەنەتتەن قازاعا ۇشىراعانىن ەستىدى. وكىنىپ-اق قالدى. وسىنداي دا بولادى ەكەن-اۋ! تەكسەرۋگە ادام كەلىپ، كومەكتەسۋلەرىن قيىلا سۇراپ، دۇركىن-دۇركىن حات جازىپ، ۇمىتپەن كۇن كەشىپ جۇرگەن بەيكۇنا قىزدىڭ شىدامىنىڭ شەگى ءۇزىلىپ، اياق استىنان كوز جۇمعانى جۇمباق بوپ، بۇل قايران! قايران قالماسىنا شاراسى بولمادى. بۇعان دەيىن ول قانشا ەل ارالاپ جۇرسە دە مۇنداي جاعدايعا كەزدەسپەگەن-تىن. بالكىم، وسىنىڭ استارىندا بۇل زەردەلەي الماي وتىرعان سىر ۇشىعى جاتىر ما؟ بالكىم، ەت پەن سۇيەكتەن ەمەس، جوعارى كەرنەۋلى توقتاي شىتىرلاعان جۇيكە مەن لاپىلداعان سەزىمنەن تۇراتىن وت-بەينە ەرتە جانىپ كەتتى مە؟ الدە، ءپالساپاشىلار كوپ ايتاتىن، ءار كەزدەيسوقتىڭ ءوز زاڭدىلىعى بار دەگەندەي، ونىڭ قىسقا عۇمىرى وسىلاي اياقتالۋعا ءتيىس پە ەدى؟.. ال، مىقتى بولساڭ شەشۋىن تاۋىپ كور؟!
اقجامال قىزدىڭ ۇستاعان زاتتارىن، ءبىرتالاي قاعازدارىن، جيناعان سۋرەتتەرىن، البومىن اقتارىپ وتىرىپ، وسىدان جيىرما شاقتى كۇن بۇرىن ونىڭ حاتىنا ءوزىنىڭ جىبەرگەن جاۋابىن تاۋىپ الدى. «تەكسەرۋگە ادام بارىپ قالار، شىدا، ءوزىڭدى ءوزىڭ ۇستا! قىز بولىپ تۋعان سوڭ، اۋەلى كەرەك نارسە — توزىمدىلىك.ۋاقىت وتەدى، بارلىعى ۇمىتىلادى، توزىمىڭمەن جەڭىپ شاعاسىڭ...» دەگەن سياقتى ءبىرتالاي جىلى سوزدەر جازعانى ەسىندە. حاتتى الىپ كەتكىسى كەلدى. اشىپ قاراپ ەدى، حاتتىڭ اياق جاعىندا زەردەي توگىلگەن ادەمى جازۋمەن: «اقىل ايتقام قاشاندا وڭاي» دەگەن ءبىر اۋىز اششى مىسقىل قولمەن جازىلىپتى. سونى وقىعاندا وقىس سەلك ەتتى. دەنەسىن مۇزداي تەمىر قارىپ تۇسكەندەي، تابانىنان تىسىنە دەيىن، ءون بويىنان زىرق ەتىپ سۋىڭ تولقىن جۇگىرىپ وتكەندەي. ونىڭ ماڭدايىنان مۇزداي تور بولىپ بۇرق ەتپەسى بار ما... دەمەك، مۇنىڭ ايتقان جىلى سەزىن قاجەتسىنبەگەن. ايتقانىن قاجەتسىنبەگەن ادام كەلگەنىن دە كەرەكسىنبەگەن عوي. سوندا بۇل قىز رەداكسيادان قانداي جاردەم كۇتتى ەكەن؟ بالكىم، جايباسارلىعىنان ءوزى كەشىگىپ كەلىپ وتىر ما؟ بۇلاي بولارىن كىم بىلگەن؟ قىزدىڭ قازاسىنا كىنالىدەي-اق، ءبىر ءتۇرلى ءوزىن جايسىز سەزىنگەنى. بەكەر ارالاستى-اۋ، وسى ءبىر شىرعالاڭدى تاعدىرعا... تاعى جولداسىنىڭ ءسوزى ەسىنە ءتۇستى، ايتقانى راس بولايىن دەدى. كەلمەي-اق قويۋى كەرەك ەكەن.
اقجامال كەلگەلى قاسىنان اينالسوقتاپ، شىعا الماي جۇرگەن وسى ءۇيدىڭ كىشى قىزى ءبىر وڭاشا قالعاندا: «تاتەم كەيىپ مەنى سۇراپ الدەكىمدەر كەلسە، بەر دەپ، تىققىزىپ قويىپ ەدى»، — دەپ، قالىڭداۋ كوك داپتەردى قولىنا ۇستاتتى. كۇندەلىك ەكەن. ول كۇندەلىكتى قولىنا العاندا-اق بويىنىڭ جەڭىلدەپ سالا بەرگەنىن سەزدى. كوڭىل تۇكپىرىندەگى — «وسى قىزدىڭ تاعدىرىنىڭ بۇلاي شەشىلۋىنە مەنىڭ كەشىككەنىمنىڭ كەسىرى جوق پا؟» دەگەندەي سانسىز ءقاۋپىن سەيىلتكەندەي-دى. ول ىزدەگەن جوعىن ەندى تاپقانداي، «سۋعا كەتكەن — تال قارمايدىنىڭ» كەبىمەن داپتەرگە جارماستى. اسىقپاي، ۇزاق وقىدى، زەرتتەدى، زەردەلەدى. ۇي-ىشىمەن جەتە تانىستى. ءبىرتالاي ادامدارمەن اڭگىمەلەسىپ، ءبىراز سىرعا قانعانداي. كوڭىلىندە «قاپ، انامەن سويلەسپەدىم-اۋ، قاپ، مىنامەن سويلەسپەدىم-اۋ» دەگەن، ۇمىت قالعان ساۋالدارى جوق سياقتى. ەندى سۇراقتارىم تۇگەسىلدى دەگەندە كوك داپتەردى ارقالاپ جولعا شىقتى...
نەشە كۇن اسپانى قايسى، جەرى قايسى، ەكەۋىنىڭ ارا جىگى كوكجيەگى قايسى، اجىراتىپ بولماس قالىڭ بوز الا تۇمان سەيىلىپ، زاڭعار كوكتەن كۇن كۇلىپ، توڭىرەك جايدارىلانا قالىپتى. اسپان دا ورنىندا، جەر دە ورنىندا، بۇلدىراپ كوكجيەكتە كوك مۇنار ساعىم وينايدى. اققىستاۋ اۋەجايى دە اشىلىپ، سەمەيدەن ۇشاق كەلە جاتىر دەپ حابارلاعان. اقجامال سول ۇشاقپەن كەرى ۇشپاقشى. ول بۇگىن قاي كۇن ەكەنىن ەسىنە الدى. الماتىدان شىققالى نەشە كۇن بولعانى سوندا؟ نەبارى — بەس كۇن. ءبىراق وي ايلاپ جول جۇرگەندەي، ارادا سونشا كوپ ۋاقىت وتكەندەي، ءتىپتى، ءوزىن ۇزاق اۋرۋدان تۇرعانداي سۇلەسوق، ۇلكەن الەمنەن باياعىدا ءبولىنىپ قالعانداي، ايدالادا اداسىپ جۇرگەندەي كەپتى سەزىندى. تەزىرەك ۇشىپ كەتسە ەكەن. وسى ارادا ول ءبىر توپ اقىن-جازۋشىلاردى ۇشىراتتى. وتكەندە اياگوزدەن الدىنا كولىك جىبەرىپ، دۇرلىگىپ قارسى الىپ جۇرگەندەرى وسى توپ بولدى عوي. بارلىعى دا اقجامالدىڭ كەزىندە قاتار ۇشقان تۇرعىلاستارى ەدى. «سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟ ءوزىڭ قايدان كەلەسىڭ؟» دەگەندەي، ءجون سۇراسىپ، دابىرلاسىپ قالدى. ول جۇرگەن شارۋاسىنىڭ جايىن ايتتى. اڭگىمەنىڭ شەت-جاعاسىنان ولار دا حاباردار ەكەن.
ادامدار تەك وسىنداي جاستا عانا ماحابباتتىڭ قۇربانى بولاتىن شىعار، — دەدى ءبىرى.
اپىر-اۋ، بۇل زاماننىڭ بايانى مەن جىبەگى ءالى دە بار ەكەن عوي، — دەدى ەكىنشىسى.
ليريكالىق پوەماعا تاپتىرمايتىنداي تاقىرىپ ەكەن، — دەستى.
مۇنداي توسىن ارەكەتكە ادال ادامدار عانا بارا الادى، — دەدى الگىلەردىڭ ءبارىن تۇجىرىمداي ورتاداعى ەرەسەكتەۋى.
ولاردى شىعارىپ سالۋشىلار اراسىندا وزىمەن وتكەندە تەلەفونمەن سويلەسكەن جىگىت تە ءجۇر ەدى. تەلەفوندا ماڭعازسىعان شىركىننىڭ مىنا اتاقتى، لاۋازىمدى توپتىڭ و جاعىنا ءبىر، بۇ جاعىنا ءبىر شىعىپ، قالبالاقتاعان ءتۇرىن كورىپ، اقجامال ەرىكسىز ەزۋ تارتتى. ءبىراق كۇلكىسى اششى مىسقىلداي شىقتى. ول سونى سەزگەندەي قيپاقتاپ:
قاپ، اسىعىستاۋ كەتىپ بارا جاتقانىڭىزدى قاراشى. ءبارى قابات كەلىپ، سىزگە كوڭىل دە بولە المادىم، ءوزى قانداي جاعداي ەكەن؟ — دەپ، وپ-وتىرىك ۇيالعانسىپ، وپ-وتىرىك بىلمەگەنسىدى.
ەل وزىڭدىكى، جەر وزىڭدىكى، جاتا-جاستانا نە جاعداي ەكەنىن بىلە جاتاسىز دا... ءبىز سىزدەردەن انىعىن سۇرايمىز عوي.
اقجامال جاڭاعى اقىن دوستارى ايتقان جورامالدارعا ىشتەي كۇلىپ تۇرعان. ونىسى دا مۇنىسى دا ەمەس، ول قىز زۇلىمدىقتىڭ، ودان قالدى ادامداردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن ىشمەرەز قايرىمسىزدىعى مەن ەنجار نەمقۇرايدىلىعىنىڭ قۇربانى بوپ وتىر عوي. وعان كوك داپتەر كۋا... ونى بىلسە، بۇل عانا بىلەتىن شىعار...
سەمەي اۋەجايىندا سالتاناتتى توپ شىعارىپ سالۋشىلاردىڭ دۇرمەگىمەن كەلەسى اۋدانعا اتتانىپ، ال اقجامال جۋرناليستىك ساپارىنىڭ مەرزىمى اياقتالىپ، قورجىنىنا كوك داپتەردى سالىپ اۋىر وي ارقالاپ تۇنگى ۇشاقپەن الماتىعا قايتتى...
كوك داپتەر وعان امانات جۇكتەگەندەي. ول جازار نارسەنىڭ سۇلباسىن ويلاپ، قولىندا بار ماعلۇماتتاردى ەكشەپ، سارالاپ كەلە جاتتى...
قاشان جازادى؟ قالاي جازادى؟ القىمىنداعى اجىرعى اماناتتان قاشان قۇتىلادى... ونى ۋاقىت كورسەتەر...
You Might Also Like
