اق كويلەكتى قىز
قالادان كەشە كەلگەم. وسى اۋىلدا اناۋ الىستاعى قالادا وقىپ جاتقان جالعىز مەنمىن. تۋىس-تۋعان، كورشى-قولاڭنىڭ بارلىعى مەنەن سارقىت دامەتەدى... شامامشا قالتامداعى قالعان سوڭعى جارماعىما دەيىن قالانىڭ نەشە ءتۇرلى تاتتى-دارۋمەنىن الا كەلەتىن ادەتىم... بيىل ەرتە قايتام دەپ حات جازىپ جىبەرگەم... قايتاتىن قارجىنى ەسەن اعام سالىپ جىبەرىپتى. ءتىپتى بۇرىنعىلاردان مولىراق. سوسىن ەسەن اعامنىڭ ۇيىندەگى جەڭگەمە ارنايى تاڭداپ ءجۇرىپ قوس ەتەكتى ادەمى كويلەك ساتىپ العانمىن. سونىمدى الىپ ۇيلەرىنە كەلدىم. مەن كەلگەندە ەسەن اعام ۇيدە جوق ەكەن، جەڭگەم ءالى جاسقا تولا قويماعان بالاسىن ەمىزىپ وتىر ەكەن. التىن ادام... قاي ۋاقىتتا كەلسەڭ دە جارقىلداپ وتىرادى. مەنى تەنتەكقارا دەيتىن... اماندىق سۇراسىپ بولعان سوڭ سالەمدەمەمدى جەڭگەمە ۇستاتتىم. سىرتتا ويناپ جۇرگەن بالالاردى شاقىرىپ مەن اكەلگەن ءتاتتىنى ۇلەستىرگەن جەڭگەم كويلەكتى كورىپ بالاشا ءماز بولدى...
— ءاي، تەنتەكقارا-اي، التىن قاينىم-اي، نەسىنە اۋرە بولدىڭ؟ قانداي تاماشا ەدى! ءوزى ارلى-بەرلى اۋدارىپ كورىپ تۇرىپ ءبىر زاماندا ءوڭى سۇرلانا قالدى. بىردەمەسى ۇناماي قالدى ما دەپ ويلاي قالدىم.
— جارايدى، جانىم، كەل شايعا. راحمەت، ەسكەرىپ سىيلىق العانىڭا. ءبىراق وسى قۇرعىردى تاعى كيۋگە بۇيىرتپايدى عوي، — دەپ كۇرسىندى. مەنىڭ ەسىمە وسىدان ون جىلدىڭ الدىنداعى ءبىر وقيعا ءتۇستى.
***
ءبىزدىڭ ءۇي سول جىلى ءتور جايلاۋعا جاي شىققان. تاعى سول قاراسان كەلگىر كوك بۇقانىڭ كەسىرى. جىلداعى ادەتى عوي. ءانى-مىنى كوشەمىز دەسەك بولدى، جوعالادى دا كەتەدى. ال، كوك بۇقاسىز اتام ەشقايدا كوشۋگە رۇقسات ەتپەيتىن. مالىمنىڭ باسى دەيتىن...
— اتا-اۋ، وسى مالىڭنىڭ باسىنا كوك بۇقانى قويعانشا انا اپامنىڭ سارى قاسقا سيىرىن قويساڭىزشى. كۇنىنە ەكى شەلەك ءسۇت شىعادى. كوك بۇقاڭدا نە بار؟ قاسىنا بارعان ادامدى دا، مالدى دا ءسۇزىپ ەلگە لاڭ سالعاننان باسقا، — دەيمىز عوي بارلىعىمىز جينالىپ.
— ءتايت ارى!.. قاسيەتتى مالعا ءتىل تيگىزبە! — دەپ زەكىپ سالاتىن.
— كەشە عانا تابىنداعى سيىرمەن بىرگە جۇرگەن قاراسان كەلگىر بۇگىن جوق. ساي-سايدان تاپپادىق. تورگە قاراي تارتىپ كەتكەن شىعار، بولماسا ويعا ءتۇسىپ كەتتى مە ەكەن... بۇرىندارى اتام ءوزى عانا ىزدەيتىن. وسى جولى مەنى دە جوقشىنىڭ قاتارىنا قوستى. بىلتىر ناعاشى اتام باسىرەگە بەرگەن قۇلا قۇنانىما جايداق توقىم سالا سالىپ مەن دە كەتتىم. ەرمەنسايدى ارالاپ كەل دەگەن. ءتۇس اۋا جامان قۇناندى تەپەكتەتىپ ازەر جەتتىم. وسى سايدى نەسىنە «ەرمەنساي» دەپ اتايتىنىنا تاڭىم بار. ءبىر تالدا ەرمەن وسپەيتىن، قايتا بوكتەردى الىپ جاتقان قىپ-قىزىل بۇلدىرگەنگە تولى ەدى. نەگە «بۇلدىرگەندى» دەپ اتامادى ەكەن دەپ ويلادىم. شاماسى ارتىق جۇرىستەن قۇنانىمنىڭ قولى ءتۇسىپ قالعان بولار، الدىنان اقساپ ازەر جەتتىم. قىپ-قىزىل بۇلدىرگەندى كورگەنىمدە اتامنىڭ قاسيەتتى كوك بۇقاسى ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى. تاڭدايعا جەتە ەزىلىپ جوق بولىپ كەتەتىن بال بۇلدىرگەندى كۇيسەدىم-اي كەلىپ... قانشا جەگەنىمدى كىم ءبىلسىن. ايتەۋ ءبىر زاماندا ماۋجىراپ بارىپ ۇيىقتاپ كەتىپپىن... جەر تەۋىپ وسقىرىنعان قۇناننىڭ داۋسىنان ويانىپ كەتتىم. كەش باتىپ قالعان ەكەن. كۇننىڭ قىزىل شاپاعى تاۋدىڭ بيىك شوقىسىنان ارى قاراي قۇيىلىپ بارادى. ماناعى شامادان تىس جەگەن بۇلدىرگەن ءىشىمدى كەرىپ، ءشول قىسىپ بارادى. مانا كەلە جاتىپ جولدان تاستۇمانى كورگەم، سولاي بارماق بولدىم. ەندى جايلاپ قورقا باستادىم...
— يەن جەردە سايتان بولادى، — دەپ ايتىپ وتىراتىن ۇلكەندەر. ەندى قول- اياعىم قالتىراپ، ادەتتە سەكىرىپ ءمىنىپ الاتىن قۇناننىڭ شوقتىعىنان قانشا جارماسقانىممەن مىنە السامشى. ماڭايدا ءبىر بيىك تاس تا، تۇمار دا كورىنبەيدى. ەندى قۇناندى جەتەلەپ ماناعى كورگەن بۇلاققا قاراي جۇگىرە جونەلدىم. تۇماعا جەتە بەرە الدەنەگە شالىنىپ وماقاسىپ كەتتىم. قۇنانىم ۇركىپ قولىمداعى شىلبىردى جۇلىپ كەتتى.
— ابايلا، بالا، اقىرىن جۇرمەيسىڭ بە؟ قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن ايەلدىڭ مۇسىركەگەن جاعىمدى داۋسى ەستىلدى. باسىمدى جەردەن جۇلىپ الدىم. قاسىمدا شاماسى مەنەن ونشاقتى جاستاي ۇلكەن ادەمى قىز تۇر. اپپاق كويلەگى باياۋ سوققان سامالمەن دىرىلدەپ تۇر. ساسقالاقتاعانىمنان:
— ەش جەرىم اۋىرعان جوق. كوك بۇقا كوردىڭ بە؟ — دەپپىن...
— ااا، انا سىڭار ءمۇيىز بۇقانى ايتاسىڭ با؟
— ءيا، ءدال ءوزى. تورگە كوشەيىك دەپ ەك، جوعالىپ كەتىپ... اتام كوشپەيمىن دەپ. بالپىلداپ انانى ءبىر، مىنانى ءبىر ايتىپ جاتىرمىن...
— نەگە جۇگىردىڭ؟
— شولدەپ كەتتىم، بۇلاقتان سۋ ىشەم.
— سەن مەنىڭ بۇلدىرگەنىمدى جەپ قويدىڭ.
— سەنىكى ەمەس... بۇقا قايدا؟
— بۇلدىرگەن مەنىكى...
— اتاما ايتام... بۇقا قايدا؟.. بۇقا اتامدىكى...
— جوق، بالا، بۇقا اتاڭدىكى ەمەس... سەنىكى...
— جوق، مەنىكى ەمەس... اتامنىڭ سۇزەگەن كوك بۇقاسىنان شولاق قۇيرىق قىزىل تايىنشا الدەقايدا جاقسى ەدى... ءوزى مەنىڭ قاسىمنان كەتپەيدى. اندا-ساندا اپام بەرگەن قانتتى تارتىپ جەپ الاتىنى بولماسا...
— جارايدى، ءوزىڭ ءبىل، اتاڭا بۇقانىڭ نە كەرەگى بار دەيسىڭ...
— سونى ايتام، كوشە بەرەيىك دەسەك بولمايدى...
— ءجۇر، سۋ ىشەسىڭ بە؟
ءبىز بۇلاققا قاراي بارا جاتىرمىز. قىزدىڭ اياعى جەرگە تيگەنى بىلىنبەيدى، سىرعىپ بارا جاتقان سىقىلدى. ارتىنان دىزداڭداپ مەن كەلەمىن. كەنەت ويىما سايتان دەگەن قايتا ءتۇستى. جۇرەگىم ءدىر ەتە قالدى. ارتىنشا ويىمنان تەز ارىلدىم. وسىنداي ادەمى قىزدى سايتان دەۋگە قيمادىم. شىركىن، ەسەن اعامداي ۇلكەن جىگىت بولسام، وسى قىزدى الار ەدىم دەپ ارماندادىم. ەكەۋمىز سۋعا جەتتىك. ەتبەتتەپ جاتا قالىپ سىمىرمەك بولىپ ەم:
— تۇرا تۇر، بالا، ءقازىر، — دەپ، انادايدا قالىڭ قۇراقتىڭ اراسىنان ءبىر جارقىراعان كۇمىس كەسە الىپ كەلىپ، سونىمەن سۋ الىپ بەردى. سۋ ەمەس، ناعىز بال دەرسىڭ... توڭكەرە سالىپ قايتا ۇسىندىم... ارت-ارتىنان ءۇش كەسەنى ءسىمىرىپ جىبەرىپ بارىپ تىلگە كەلدىم...
— بۇقام قايدا؟
— بار، انە تۇر... — دەپ قاپتالداعى قالىڭ سامىرسىن جاقتى نۇسقادى... باعانا كەلگەندە بۇلدىرگەنگە قىزىعىپ كەتىپ ءساپ سالماعان بولسام كەرەك، تۋرا جانىمىزدا سىڭار ءمۇيىزىن شايقاپ تۇر ەكەن...
— مەن كەتتىم...
— بۇقانى بەرمەيمىن...
— نەگە؟
— ايىرباستايمىن...
— اتاما ايتام...
— ءجاي ايتامىن... بەرەمىن... سەن جاقسى بالا ەكەنسىڭ، تۇرا تۇر، كىشكەنە اڭگىمەلەسەيىك...
— اپام ۇرسادى...
— تۇرا تۇر، سەنەن ءبىر نارسە سۇرايىن...
— تەز سۇرا...
— ءمولدىر قانداي قىز؟
جۇرەگىم ءدىر ەتە قالدى... سايتان جۇماقاننىڭ سول قىزى مەن ءۇشىن الەمدەگى ەڭ سۇلۋ قىز بولاتىن... تەز ەر جەتىپ جىگىت بولسام، سونى السام دەپ ارماندايتىنمىن... ءبىراق شەشەسى جامان... جىگىت بولىپ سەنى كەلىنشەك قىلىپ الام دەپ ايتىپ ەم، شەشەسىنە ايتىپ بارعان ەكەن، شەشەسى مەنى ۇستاپ الىپ: «تەنتەك، مەنىڭ قىزىمدى الامىن دەسەڭ، اتاڭنىڭ كوك بۇقاسىن، سونىمەن بىرگە ەسەن اعاڭنىڭ كۇرەڭ توبەلىن قالىڭ مالعا بەرەسىڭ!» — دەگەن. اتامنىڭ كوك بۇقاسىن بەرەر ەم... ال، ەسەن اعامنىڭ كۇرەڭ توبەلىن... جوق، قىزىن بەرمەسە قويسىن... كۇرەڭ توبەل بولماسا، ەسەن اعام... جوق بولمادى... ايەمنىڭ جالباسىن بەرەم دەپ ەم... قۋ شەشەك، كۇرەڭ توبەلدى بەرمەسەڭ، قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ قۇيرىعىمنان شاپالاقپەن ءبىر سالىپ قۋىپ جىبەرگەن. ءبىراق مەن ءمولدىردى ءالى ۇمىتا قويعام جوق. جىگىت بولعاندا الىپ قاشىپ كەتەم دەپ ويلايتىنمىن. ەندى ءمولدىر دە بويجەتكەندە تۋرا وسى قىزداي ادەمى بولسا عوي دەپ ويلادىم... ا، جوق، مىنا قىزداي ادەمى بولا الماس... ماڭدايىنداعى تاس ءتىلىپ كەتكەن تىرتىعى، بەتىندەگى سەكپىلى...
— ءمولدىر ەكەۋمىزدىڭ قايسىمىز سۇلۋمىز؟.. قىز سايقالدانا كۇلدى.
مەن ويلانعام جوق... ويلاناتىن دا دانەڭەسى جوق-تى.
— سەن سۇلۋسىڭ...
— مەنى العىڭ كەلمەي مە؟..
— جوق، مەن ءالى كىشىمىن... سەنى ەسەم اعاما الىپ بەرەيىن...
— جوق، ەسەن مەنى المايدى... بارىسقاننىڭ قارىنداسىنا ءسوز سالىپ ءجۇر...
مەن ويلانىپ قالدىم. بارىسقاننىڭ قارىنداسىن تانيمىن. اندا ەل ورتا جايلاۋعا كوشەردە ماعان كوپ ءتاتتى بەرگەن. جاقسى قىز... ءبىراق مىنا قىزداي سۇلۋ ەمەس.
— مەن سەنى ءوسىپ، ەسەن اعاڭ سىقىلدى ۇلكەن جىگىت بولعانىڭشا كۇتەمىن...
مەن تاعى ويلاندىم. مەن ەسەن اعامداي بولعانشا ءالى ون بەس جىل... وعان دەيىن بۇل قىز قارتايىپ كەتەدى عوي...
— مەن جىگىت بولعاندا سەن كارى قاتىن بولىپ قالاسىڭ، — دەپ بۇرتيدىم...
— جوق، مەن قارتايماي كۇتەمىن... سەن اپاڭنىڭ ساندىعىنىڭ تۇبىندەگى كۇمىس ساقينانى اكەلىپ بەرسەڭ... قىز تاعى ايارلانا كۇلدى...
— سەنبەيمىن...
— وندا كوك بۇقانى بەرمەيمىن...
مەنىڭ دە شامالى قۋلىعىم بار. سوعان باسقىم كەلدى... اتام ءبىر جاققا باراردا — «مەن اتامنىڭ قاسقا قۇلىنىمىن»، — دەپ، باسىمدى شۇلعىپ-شۇلعىپ جىبەرىپ، تاي بولىپ كىسىنەگەندە اتام ايتاتىن: «ءاي، مەنىڭ قۋ قۇلىنشاعىم-اي!» — دەپ اقىرى ەرتىپ كەتەتىن... سول قۋلىققا باسقىم كەلدى.
— جارايدى، كەلىستىك... سەن الدىمەن كوك بۇقانى بەرەسىڭ، مەن ەرتەڭ ساقينانى اكەلىپ بەرەمىن... قىز مەنىڭ قۋلىعىمدى بىلمەي قالدى ما، ادەيى سەندى مە بىلمەيمىن... انادايدا وسقىرىنا ۇرىككەن قۇلا قۇناندى قۋىپ ءجۇرىپ ۇستاپ اكەلىپ بەردى دە، مەنى لىپ ەتكىزىپ قۇناننىڭ ۇستىنە قوندىرا سالدى... كوك بۇقانى الدىما سالىپ قۋالاپ مەن ۇيگە قاراي تارتتىم... ءتۇن بولىپ اينالا قاپ-قاراڭعى بولىپ كەتكەن... جۇرەگىم اتشا تۋلاپ قورقا باستادىم...
«ەرمەنسايدان» شىعا كوك بۇقا وكىرىپ، استىمدا قۇلا قۇنان شىڭعىرا كىسىنەپ اۋىلعا قاراي زاۋلادى... كوكبۇقانىڭ مىناداي قورقىنىشتى داۋىسىن ەستىپ كورمەگەم، قاتتى قورقىپ كەتتىم. قۇلا قۇناننان اۋىپ قالمايىن دەپ جالىنا جابىسىپ مەن دە باجىلداپ جىلاپ كەلەم...
مەن ەسىمدى جيعاندا ءبىزدىڭ التى قانات كەڭ ءۇيدىڭ ءىشى تولا ادام ەكەن. تۋرا باس جاعىمدا ادەپ باقسى وتىر.
— ەسىن جيدى...
— ەسىن جيدى...
— پەرىشتەسى قاققان عوي...
— كوك بۇقا مەن قۇلا قۇنان دا باۋىرىمەن جەر سوعىپ، ورىندارىنان تۇرا الماي جاتىر...
— قورقۋدى بىلمەيتىن كۇناسىز ءسابي عوي، ەرەسەك ادام بولعاندا جۇرەگى جارىلىپ ءولىپ قالار ەدى... كارى قۇداعي مەنىڭ سول قولىمدى ۋقالاپ وتىر ەكەن...
مەنىڭ سويلەۋگە شامام كەلەر ەمەس... ىشتەي قورقۋدى بىلمەيدى دەگەنگە ماساتتانىپ قويام... ءوزىمدى ءبىر ۇلكەن باتىر سەزىنىپ... اۋزىما سۋ تامىزىپ جاتىر...
— قاراسان كەلگىر كوك بۇقادا نەڭ بار ەدى، قاسقىر جەمەسە، ءبىر كۇنى ءوزى قايتىپ كەلەر ەدى عوي... اپام اتاما ۇرسىپ وتىر... اتام ءۇنسىز. ەندى ءسوزدى باقسى الدى:
— جارايدى، داۋرىقپاڭدار... كوپ سويلەسەڭدەر بالا شارشايدى، بارلىعىڭ شىعىڭدار، — دەپ اتامنان باسقا ەلدىڭ بارلىعىن شىعارىپ جىبەردى... ەلدىڭ بارلىعى سىرتقا شىعىپ كەتكەن سوڭ اتام ەكەۋى نە كوردىڭ دەپ سۇراي باستادى... ءتىلىم كۇرمەلىپ سويلەر الار ەمەسپىن... ورتاداعى وشاقتاعى اشىق وتتىڭ ىشىنەن قىپ-قىزىل بولىپ تۇرعان شىمشۋىردى ۇستاعان ادەپ باقسى قىپ-قىزىل شوقتى تىلىمەن بىج-بىج ەتكىزىپ جالاپ-جالاپ جىبەرىپ، مەنى ەڭبەكتەتىپ جاتقىزدى دا، ارقامدى جالاڭاشتاپ قىپ-قىزىل شىمشۋىرمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەردى... مەن باج ەتە قالدىم... ارقام كۇيىپ قالدى ما دەپ قورقىپ، قولىمنىڭ جەتكەن جەرىنە دەيىن ارقامدى سيپالاي باستادىم... كۇيمەگەن سىقىلدى... ءتىلىم ەندى سوزگە كەلدى... بولعان جايدى باستان اياق ايتىپ بەردىم...
ەكى شال ءوزارا شۇڭكىلدەسىپ وتىر، سوزدەرىن ەمىس-ەمىس قۇلاعىم شالىپ قالادى.
— ەڭ قيىنى ول ەندى ادامنىڭ بەرگەن ۋاعداسىن ورىنداتپاي قويمايدى... ولار ءۇشىن بالا ما، كارى مە، ءبارىبىر...
— ءسىز ەكەۋىمىز ەندى ەكى جاقتاساق توقتاتا الارمىز... مەن كوك بۇقانىڭ قاسيەتىمەن توقتاتىپ كەلىپ ەم... ونى... ەندى امالىم قالمادى... ءوزىمنىڭ تاۋىپ العان بالەم... العاش رەت ەسەن تۋعاندا كورىپ ەم... سودان بەرى ىزىمنەن ءبىر قالمادى...
— ءيا، بۇل ەسەنگە قۇرىلعان تۇزاق... مۇنىسى دا دۇرىس بولدى... ەندى ءتىرى جانعا قاستىق جاساي المايدى... تەك زاتىنان عانا ءزابىرىن تيگىزەر... مولداكە، وسى تۋرالى تالاي رەت سۇرادىم، ايتپاعان ەدىڭىز... ەندى ايتارسىز...
— ادەكە، باياعىداعى مەنىڭ اقتاڭگەرىمدى بىلەتىن شىعارسىز...
— ءيا، ءيا، جارالماعان جانۋار ەدى... ءوزىڭ «ەرمەنسايدا» تاستان قۇلاپ ءولدى دەدىڭ... ءبىراق مەنىڭ كارى جىنىم ونى ءوزىڭىزدىڭ تاساتتىققا شالعانىڭىزدى بىلەدى...
— ءيا، سول اقتاڭگەردىڭ جال-قۇيرىعى قارادان-قاراپ ءورىلىپ قالادى... بىتەۋ قوراعا بايلاپ قويسام دا، قارا تەرگە ءتۇسىپ، قارا تەرگە مالشىنادى دا تۇرادى... سوسىن ءبىر كۇنى تۇندە اڭدىدىم... باياعىدا مارقۇم اتامىزدان شامالى وقىعانىمىز بار ەدى... سونى وقىپ، ءتۇن ورتاسى اۋا بەرە قاسىنا اپپاق كيىنىپ ءبىر جاس كەلىنشەك كەلدى... سوسىن اتتى شىعاردى... اقتاڭگەر قان ءسيىپ وسقىرىنىپ ۇركەدى، اناۋ جىبەرەر ەمەس... ءبىر زاماندا ءمىنىپ الدى دا، شاپقىلاي جونەلدى، كوز جازىپ قالدىم... نە دە بولسا، ءبىر پالەنىڭ بولعانىن ءبىلىپ، قايتىپ كەلىپ جاتىپ قالدىم. تاڭەرتەڭ اتىم ورنىندا تۇر ەكەن... سوسىن بارىسقاننىڭ جۇيرىك تورىسىن سۇراپ الىپ كەلەسى تۇندە تاعى اڭدىدىم... تاعى كەلدى... ول دا كەتتى... جۇيرىك تورى اۋزىمەن قۇس تىستەگەن جانۋار عوي، ارتىنان ءبىر ەلى قالماي «ەرمەنسايعا» جەتتىك... ارتىنان تۇسكەن قۋعىنشىدان تايساپ ول «ەرمەنسايعا» توقتاماي وتە شىقتى... بۇرىن دا وسى سايدا ءبىر نارسە بار دەپ ەستيتىنمىن... سول جەردەن كۇتەيىن دەپ بۇلاقتىڭ باسىنا كەلسەم، جاڭا تۋعان بالا شىرقىراپ جاتىر ەكەن... ايەلدىڭ ەندى قۇتىلماسىن ءبىلدىم... بالانى باس سالىپ ۇستاپ الدىم... قىزىل شاقا بالا ەندى قولعا توقتاماي ساق-ساق كۇلىپ قاشادى... قوينىمداعى ءبىر كىتاپشادا ولاردى توقتاتاتىن دۇعا بار ەدى... سونى وقىپ بالانى اتتىڭ تەرلىگىنە وراپ ماتاپ تاستادىم... ءسۇت ءپىسىرىم بولماي ايەل كەلدى... ول مەنىڭ اتىما جۋىمايتىن بولىپ ۋاعدا بەردى... سول ۋاعداسى رەتىندە ماعان كۇمىس ساقيناسىن قالدىردى... سونى الماۋىم كەرەك ەدى... كەيىن ەسەنىم تۋعاندا كەلدى ماعان... قۇدا بولامىن دەپ... مەن تىك شاپشىدىم. وندا تۇقىمىڭا دەيىن قۇرتامىن دەپ سەس كورسەتتى... ەكەۋىمىز «ەرمەنسايعا» بارىپ، جاتىپ كەلىپ داۋلاستىق. ادامنان اقىلدى تۋعان بالەلەر عوي، اۋىزىمدى اشتىرمادى. ءسويتىپ وتىرعاندا ۇستىمىزگە انا جىندى تەمىرحان كەلدى. نە قاسيەتىنىڭ بارلىعىن قايدام... تەمىرحان كەلە سالا قولىنداعى ارقانىمەن ايەلدى بايلاپ تاستادى دا، ماعان:
— كەت ۇيىڭە، كەت!.. مەن ولگەنشە بۇل ساعان تيىسە المايدى... مەن ولگەن سوڭ اعاڭنىڭ الا سيىرى ەركەك كوك بۇزاۋ تۋادى... سونى ال... ءۇيىڭنىڭ ماڭايىنان الىستاتپاي ب ا ق... كوك بۇقانى ۇستاپ العانىنشا ساعان تيىسە المايدى... كوك بۇقادان ايىرىلساڭ، ۇلىڭدى انانىڭ قىزى اكەتەدى... — دەدى. سونىمەن ەل-جۇرتتىڭ نارازىلىعىنا قاراماي كوك بۇقانى سەتەرلەدىم. ەندى سول كوك بۇقانى قۇرباندىققا شالۋعا تۋرا كەلدى...
— ءبىر ەسەپتەن مىنا بەيكۇنا ءسابي ارقىلى بەتى اشىلعانى دا دۇرىس بولىپتى... ەرەسەك ادام بولعاندا تىپتەن قۇتىلا الماس ەدى... تاڭ اتسىن... وعانعا دەيىن ءۇيدىڭ الدىنداعى الاڭقايعا وت جاعىڭدار... ادەپ باقسىنىڭ بۇيرىعىمەن اتام سىرتقا شىعىپ كەتتى...
— قورىقپا، بالام... سەن دەگەن ۇلكەن باتىر بولدىڭ... — دەيدى باقسى شال ماعان.
سىرتقا ءۇش جەردەن وت جاعىلدى. قاراعايدىڭ قۋ بۇتالارى شاتىر-شۇتىر ەتىپ مازداپ جانىپ جاتىر. مەنى ەلدەن ەرەك سول ءۇش جاقتان جانعان وتتىڭ ورتاسىنا وتىرعىزىپ قويعان. ادەپ باقسى قولىنا لاپىلداپ جانعان قاراعايدىڭ ۇلكەن بۇتاسىن الىپ ورتان بەلىنەن اۋزىنا تىستەدى دە، ءۇيدى اينالا جۇگىردى. انا جاقتا اتام ءبىر قولىندا سارالا قامشى، ءبىر قولىندا كوك تىكەنى بار، جەر سابالاپ ءجۇر... ءبىر زاماندا اتام اتقا ءمىنىپ، ادەپ باقسى اۋزىنان قىپ-قىزىل شوق بۇركىپ، «ەرمەنساي» جاققا قاراي جونەلدى... ادەپ باقسى جاياۋ جۇگىرىپ بارادى... اتام ەسەن اعامنىڭ كۇرەڭتوبەلىن بوربايلاپ ازەر ەرىپ بارا جاتىر... تاڭ اتا ارسى-كۇرسى بولىپ ەكەۋى دە جەتتى... ەندى: «كوك بۇقانى الىپ جۇرىڭدەر!» — دەدى... اپامنىڭ ساندىعىنىڭ تۇبىندەگى ساقينانى مەنىڭ سول قولىما ۇستاتتى دا، مەنى دە وزدەرىمەن بىرگە الىپ الدى...
— ساقينا الاقانىمدى قارىپ كۇيدىرىپ بارادى...
— الاقانىڭدى اشۋشى بولما! — دەيدى اتام مەن ادەپ باقسى...
«ەرمەنسايعا» جەتتىك... بۇلاقتىڭ باسىنا كەلىپ كوك بۇقانى جىقتى دا، ادەپ باقسى بۇلاقتى اينالا جۇگىرىپ بىردەمەلەر وقىپ، بۇلاقتىڭ سۋىنا بۇقانى باۋىزداپ جىبەردى. بۇقانىڭ ورىلعان تاماعىنان اتقاقتاعان قان بۇلاق سۋىن قىپ-قىزىل قانعا بويادى... ءبىر زاماندا بۇلاقتىڭ تۇبىنەن شىڭعىرىپ، شاشى جالبىراعان، البا-جۇلبا كيىمدى، ساۋساقتارىنىڭ تىرناقتارى جەرگە سۇيرەتىلگەن كەمپىر شىعا كەلدى... مەنىڭ جۇرەگىم اۋزىما تىعىلدى... الاقانىمداعى ساقينا تىپتەن ورتەپ بارادى...
— اتا، اتا، قولىم، — دەيمىن شىرقىراپ...
— بالام، از شىدا... از شىدا... — دەيدى اتام ماڭدايىمنان يىسكەلەپ.
سۋدان شىققان كەمپىر مەن ادەپ باقسى ارباق-قۇرباق الىسا كەتتى. ەندى انادايدان شىرقىراپ كەشەگى مەن كورگەن قىز كەلە جاتىر... اتام قوينىنان الدە ءبىر نارسەنى الىپ كورسەتىپ ەدى، اناۋ باجىلداپ اناداي جەرگە قاشىپ كەتتى. شاماسى ءسۇت پىسىرىمدەي ۋاقىت ءوتتى-اۋ دەيمىن... ءبىر زاماندا ادەپ باقسى كەمپىردى استىنا باسىپ بۋىندىرىپ جاتىر ەكەن. كەمپىر تۇنشىعىپ قىر-قىر ەتەدى... ادەپ باقسى كۇشەيىپ كەتكەن سىقىلدى... كەمپىر ەندى ىشقىنا باستادى دا باسى كىشىرەيە بەردى... كىشىرەيە بەردى... ادەپ باقسىنىڭ ۋىسىندا كەمپىردىڭ باسى مەن موينى ساۋساقتىڭ جۋاندىعىنداي عانا بولىپ كىشىرەيىپ كەتتى... سول كەزدە اتام ماعان انداعى كولىڭداعى ساقينانى كەمپىردىڭ باسىنا كيگىز دەدى... مەن ايتقانىن ورىندادىم... ساقينا باسىنا كيىلە كەمپىر الاسۇرا تۋلاپ-تۋلاپ بارىپ وتقا اينالىپ جانىپ كەتتى... مانادان بەرى انادايدا باجىلداپ جۇرگەن قىز ەندى شىرقىراپ جالعا قاراي تۇرا جۇگىردى... مەنىڭ قىزعا جانىم اشىپ كەتتى... كوزىمنەن ءبىر تامشى جاس تامىپ كەتىپ ەدى... ادەپ باقسى كورىپ قويىپتى... «الدانبا وعان، ول وتىرىك ەلەس...» ارى قاراي نە ايتقانىن بىلمەيمىن... سودان ۇيگە قايتتىق... سول جىلى ويعا تۇسكەننەن كەيىن ەسەن اعام بارىسقاننىڭ قارىنداسىنا ۇيلەندى... ماسقاراسى سول، جاڭا تۇسكەن كەلىننىڭ بارلىق جاساۋىن بىرەۋ تاڭ اتقانشا قايشىلاپ قيىپ تاستاپتى... ەل ونى سان ساققا جۇگىرتتى... مەنىڭ ويىما ەكى شالدىڭ: «...ەندى ءتىرى جانعا قاستىق جاساي المايدى... تەك زاتىنان عانا ءزابىرىن تيگىزەر...» — دەگەنى ورالاتىن.
***
ودان كەيىن دە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى... مەن دە ەرجەتتىم... سول تۋرالى ويلاسام، كەيدە دەنەم تۇرشىگىپ كەتەدى... ءبىراق، سول قىزدىڭ بەينەسى كوز الدىمنان ءبىر كەتپەدى... ول جايىندا قالاداعى دوستارىما ايتىپ بەرسەم، بارلىعى مەنى كەلەكە ەتەدى: «مىنا زاماندا سونداي ەرتەگىگە كىسى سەنە مە»، — دەپ... قالاداعى قاپتاعان قالىڭ ادامنىڭ ىشىنەن سول قىزعا كەيدە بىرەۋلەر قاتتى ۇقساپ كەتەدى... اق كويلەكتى قىزداردى كورسەم بولدى ءاردايىم تۇلا بويىمنان ءبىر ىستىق اعىن تۋلاي جونەلەدى... اۋىلعا كەلگەندە، اسىرەسە، ەسەن اعامنىڭ ۇيىندە بولعانىمدا سول اق قىزدى ساعىنامىن. ۋاقىت وتە ءوزىم دە، ول دا ۇمىت بولا باستاعان ىسپەتتى... كوز الدىمدا تەك سول اپپاق كويلەكتى قىز. مەنى كۇتۋگە ۋاعىدا بەرگەنى... قاتە بولدى ما، دۇرىس پا بىلمەيمىن، مەن ونى ساتىپ كەتتىم...
— تەنتەكقارا، شاي الا بەر... مەن تاماق سالىپ جىبەرەيىن، — دەپ جەڭگەم سىرتقا قاراي شىعا جونەلدى. ىزىنشە ەسىك سىقىر ەتىپ اشىلىپ قولىنداعى جارقىلداعان قايشىسىن سىرت-سىرت ەتكىزىپ قايشىلاپ باياعى اپپاق كويلەكتى قىز كىرىپ كەلە جاتتى.
You Might Also Like
-
لەسبەك لاززات ساۋلەتباي قىزى اباي اتىنداعى ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماگيسترانتى عىلىمي جەتەكشىسى: شوقانوۆا ا.ش.
