پەرى كوشى
— كوكە، «تورلىسايعا» بەلگىسىز بىرەۋلەر كەلىپ قونىپ جاتىر ەكەن.
— قاي اۋىل؟
— بىلمەدىم...
— شاماسى، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى بىلمەيتىن بىرەۋ شىعار... اتەڭ بار ما؟.. ماعان كەلىپ كەتسىنشى...
— ءقازىر شاقىرامىن. بوزبالا تەز باسىپ ۇيدەن شىعا جونەلدى.
— ءۇھ! — دەپ اۋىر كۇرسىنگەن كارىم كيىز ءۇيدىڭ ءتۇرۋلى تۇرعان ەتەگىنەن انادايداعى ءبىر توپ كارى ەمەننىڭ تۇبىنە قارادى. جاسى ەلۋدەن ەندى اسقانىمەن، ءوزى تىم ەرتە قارتايىپ قالعان ىسپەتتى. ورنىنان ازەر قوزعالادى. بەت-اۋزىن ايقۇش-ۇيقىش شاندىعان اجىمدەر، تەرەڭگە تارتىپ كەتكەن شۇڭەت جانارىنا، شاكەنە عانا يتارقا ءتۇستى. ايپاراداي اشىق تۇرعان يتارقانىڭ اۋزىنان بايلاۋلى جاتقان جىگىت وزىنە ىشىپ-جەپ تەسىلىپ قاراپ جاتىر ەكەن.
— ءاي، قايسىڭ بارسىڭ، ءباقبوردىڭ سۋ-سۋانىن بەردىڭدەر مە؟ — دەپ دابىستادى دا، قۇس جاستىققا جانتايا كوزىن جۇمىپ ۇزاق ويعا كەتتى.
جيىرما جىل بۇرىن، ا، جوق، زاۋلاپ جاتقان ۋاقىت-اي دەسەڭشى، وتىز جىل، تۋرا وتىز جىل بولىپتى-اۋ، سودان بەرى. ءيا، سودان بەرى ساناسىندا ءبىر تىنىشتىق جوق... وسى كەساپاتتىڭ بارلىعىنا ءوزىن كىنالى سەزىنەتىن...
ءوزىنىڭ جيىرمادان ەندى اسقان كەزى... اسىپ-تاسىعان داۋلەتتى بولماسا دا الدىنداعى تەتە وسكەن جالعىز اعاسى ەكەۋى بىرلىكتە اتادان قالعان از مالدى ءبولىپ-جارىپ ەنشىلەسپەي، بىرگە ەل قاتارلى كۇن كەشكەن ەدى. ءوزى دە ەندى ۇيلەنگەن... اعاسىنىڭ ءتورت بالاسى بار. جاز جايلاۋ، قىس قىستاۋمەن ۇزاق كوشەتىن... اعاسى ءسالىم جارىقتىق ىسپور، ىسكە ورامدى جىگىت ەدى... ويدان ورىپ، قىردان قىرىپ تۇرىپ ەكى ءۇيدى سول باعار ەدى. ال ءوزى سال-سەرى بولعىسى كەلدى... جاڭا قۇرعان وتاۋ جايىندا قالدى. جاز جايلاۋدا كورشى اۋىلداردىڭ تاۋسىلمايتىن توي-تومالاعىمەن ساۋىق-سايران قۇرىپ كەتەتىن. ارتىنان ەرگەن جالعىز ءىنىسى بولعان سوڭ ءسالىم دە جەتىمدىكتى كورسەتپەيىن دەپ اتتىڭ دا، كيىمنىڭ دە جاقسىسىن وزىنە بەرەتىن. ورتا جايلاۋدىڭ مال تۇياعىمەن شاڭى شىعا باستاعاسىن ءتور جايلاۋعا قاراي كوشكەن اۋىل اراعا ەكى قونىپ مەجەلى قونە قونىسقا ءتۇس اۋا ازەر جەتكەن. تۇيەلەردى شوگەرىپ ارتقان جۇكتەردى شەشىپ ءتۇسىرىپ بولا بەرە شاپشاڭ بوي كوتەرگەن التى قانات اق ءۇيدىڭ بەل باۋىن اسىعىپ شاندىپ بايلاپ جاتقان ىنىسىنە ءسالىم:
— اۋ، جارقىنىم! نە بولدى، ءبىر جاققا اسىعاسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى.
— ءيا، اعاكە، ەرتەڭ «بوكتىرگىدە» وتىرعان جەتىبايدىڭ قىزىن ۇزاتادى، سوعان بارسام دەپ ەم...
— جارايدى، وندا جولىڭنان قالما، بار... كەلىنگە دە وبال، جاز بويى ءۇي بەتىن كورمەيسىڭ، وسى جولى تەز ورال. مەن دە وسى ءبىر جەرىم اۋىرا ما، جوق پا ءوزىم دە بىلمەيمىن، ونشا بولىپ جۇرگەنىم جوق... ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ۇيقىم قاشتى، اماندىق بولسا، كەلگەننەن كەيىن ەنشىمىزدى بولىسسەك دەپ ەم. سەن ەندى قارا شاڭىراقتىڭ يەسىسىڭ...
— نەگە؟.. قويىڭىز، اعا، مەن مال باعا المايمىن. ءىنىسى شوق باسقانداي باج ەتە قالدى...
— جوق، سەن باقپايسىڭ، مەن باعام... اماندىق بولسا، بىرەر جىلدا انا بوقمۇرىندار دا قوزى-لاق قايىرۋعا شامالارى كەلىپ قالادى. ءوزىم-اق باعا بەرەم عوي... دەسە دە تەز كەل!.. سوسىن اڭگىمەلەسەرمىز، — دەپ ءسوزدى قىسقا قايىردى. راسىندا ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ءساپ سالماعان ەكەن، اعاسى ەداۋىر جۇدەۋ، ءوڭى تارىڭقى ەكەن. ەرۋلىك الا كەلگەندەردىڭ سالقىن قىمىزىنان ءبىر شارانى باسىنا ءبىر-اق توڭكەرگەن ول اۋىلمەن اسىعىپ قوشتاستى دا، قارسى بەتتەگى جالعا قاراي قابىرعالاي جونەلگەن.
ءاۋباستا ءبىر كۇندە قايتارمىن دەپ ويلاپ ەدى، ونىسى بولماي قالدى. قىز ۇزاتۋ تويى... ونىڭ تانىسۋ... قارسى جاقتىڭ كەلىن ءتۇسىرۋ تويى... نە دەيسىڭ، ايتەۋ توي كوبەيىپ كەتتى... انە-مىنە دەگەنشە ەكى اپتادان اسىپ كەتتى. ءسويتىپ توي تويلاپ مارە-سارە بولىپ جۇرگەندە وزدەرىمەن قاناتتاس وتىراتىن بەكتاس دەگەن جىگىت تىزگىن ۇشىمەن كەلىپ: «ءسالىم اتتان جىعىلىپ، ناشار جاتىر»، — دەپ حابار ايتىپ كەلدى. سالدىق تا، سەرىلىك تە ءادىرام قالىپ، ەكى كوزىنەن پارلاعان جاسقا يە بولا الماي تاڭ اسىرىپ ۇيىنە ازەر جەتتى. مال ەندى ورىسكە بەت العان ەكەن، ءۇيدىڭ ماڭى توپىرلاعان ادام... جۇرەگى زىرق ەتە ءتۇسىپ... اۋزىنا تىعىلىپ بۋلىقتىرىپ كەلەدى. باياعىدا اكەسى مەن شەشەسى قايتىس بولعان كەزدە دە وسىنداي بولعان ەدى... ول كەزدە جاس بالا ءولىمدى، جەتىمدىكتى ءتۇسىنىپ كەتپەسە دە جۇرەگىنىڭ سازعانى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىندە ەدى... تۋرا سولاي جۇرەگى سازىپ بارادى. ەڭىرەپ كەلىپ اتتان دومالاي ۇيگە قاراي جۇگىرگەن ونى قايناعاسى ۇستاپ قالدى:
— اپتىقپا... بالا... اقىرىن... سەنى كۇتىپ جاتىر... ەلدىڭ بارلىعى وزىنە مۇسىركەي قاراپ، ونى ىشكە كىرگىزدى...
وڭ جاقتاعى قايقىباس قايىڭ توسەكتىڭ ۇستىندە اعاسى شالقاسىنان سۇلق جاتىر ەكەن دە، جەڭگەسى بار، تاعى ءبىر كىسىلەر اياق-قولىن ۋقالاپ وتىر ەكەن.
— الدا قارعام-اۋ... «تەنتەكقارا»، ايتەۋ جەتتىڭ بە؟ — دەپ جەڭگەسى ەڭىرەپ جىبەردى...
ءسالىم دە مۇنىڭ كەلگەنىن ءبىلىپ جاتقان سىقىلدى، اقىرىن جوتكىرىنىپ ەرنىن جىبىرلاتىپ ەدى، وتىرعاندار اۋزىنا سۋ تامىزدى. سوسىن كادىمگىدەي ەسىن جيناپ، باسىنداعى جاستىقتى ءسال كوتەرتىپ قويىپ، ءۇزىپ-ۇزىپ سويلەي باستادى:
— جارقىنىم،.. جەتتىڭ بە؟.. سەنى كورە الماي كەتەم بە دەپ كوپ قينالدىم... ەندى ارمانىم جوق... بىرگە تۋعانىڭا ءبىر اۋىز باقۇلداسىپ كەتۋدىڭ ءوزى باقىت ەكەن... مىنا اجال ماعان تۋرا كەلىپ تۇر... نەشە كۇن بويى ارپالىستىم... اجالدان قورقىپ ەمەس... سەنى كورە الماي قالام با دەپ... اۋەلى ەل-جۇرتقا راحمەت!.. سەنى وسى وتىرعاندارعا اماناتتايمىن... ءبىرىمىز جەتىدە، ەندى ءبىرىمىز ون جاسىمىزدا اكە-شەشەدەن ءبىر كۇندە ايىرىلدىق... وسى جۇرت مالىمىزدى باعىپ، وتىمىزدى جاعىپ ەسەيتتى... ءبىز وسى جۇرتقا بورىشتارمىز... شامام كەلگەنشە سول بورىشىمدى وتەۋگە تىرىستىم... پەندە بولعان سوڭ ارتىق، نە كەم ھام-حارەكەتتەرىمىز بولعان شىعار، كەشىرىڭدەر... كوپتەن بەرى اكە-شەشەم تۇسىمنەن شىقپاي، الدەقايدا جەتەلەپ كەتە بەرەتىن ەدى... سودان سەزىكتەنىپ... مال-جاننىڭ بارلىعىن ەن سالىپ، ءبولىپ قويىپ ەم... ءوزىڭ كەلە مە دەپ كوپ كۇتتىم... سەن بولماساڭ دا كەلىنگە كورسەتىپ بارلىعىن ءبولدىم... شامامشا ءادىل ءبولدىم... بۇل تەك اتاۋ عانا عوي... بارلىعى ءوز مالىڭ... قالقام، مال-سۇلعا ونشا قىرى جوق ەدى... جەتىممىن دەپ جابىرقاماسىن دەپ الدىن قاقپاپ ەم... وسىنىڭ وتىن جاعىپ، كۇلىن توگىپ وتسەم، ارمانسىزبىن دەيتىن ەم... وعان جەتە المايتىن بولدىم... ەندى وسى كارىمدى سىزدەرگە اماناتتايمىن... كارىم، جارقىنىم... ساعان انا ىنىلەرىڭ مەن جەڭگەڭدى اماناتتايمىن!.. جەڭگەڭ ءالى جاس قوي... كەلەر ءومىرىن ءوزى شەشەر... بالالارىمدى باۋىرىڭنان شىعارما!.. باياعىدا انا كوك باقسى: “ەكى مۇشەلدەن ارى جىعىلىپ بارىپ كەتەدى ەكەنسىڭ... بەس بالاڭ بولادى”، — دەگەندە سەنبەپ ەم، سول اۋليە ەكەن... بارلىعىن بىردەي كور... جازىمىش كەي نارسەنى ادامنىڭ ساناسىنا سىيدىرمايدى... سوندا دا... سابىر كەرەك بولادى... قاسقىر جەگىر كوك بۇقانى ىزدەمەيىن-اق دەپ ويلادىم... مال كوزى ىستىق قوي... جوقتاماي قويسام، كيەسى اتار دەپ... الا اياق ات تا ءبىر نارسە سەزگەندەي ۇستاتپاي كوپ قاشتى... وندايى جوق ەدى... استىنان بالا وتسە، مىڭق ەتپەيتىن جانۋار سول كۇنى ەرتوقىمدى ازەر سالدىردى... انا ايىر توبەدەگى قورىمعا جەتە تىك شاپشىپ جۇرمەي قويعانى... سودان ءبىراز ساۋىرلاپ قامشىمەن تارتىپ جىبەرىپ ەم... قورىمعا جەتە قورس ەتە قالىپ جالت بەرگەنى... اۋىپ ءتۇسىپ قالىپپىن... ءبىر زاماندا بارىپ ەسىمدى جيدىم... ءبىر جەرىم مەرتىكتى مە دەسەم، امان سىقىلدى، قوزعالايىن دەسەم، دەنەمدى ءبىر اۋىر نارسە قورعاسىن بولىپ باسىپ الىپتى... كوزىمدى اشسام، كەۋدەمدە ءبىر كىشكەنە بالا قونجيىپ وتىر... كەت ارى دەپ ورنىمنان اتىپ تۇراماق بولىپ جانتالاسىپ ەم... الگى بالە سارى ەشكى بولىپ قۇبىلىپ كەتتى. قوزعالدىم بولدى كەلىپ سۇزەدى... ءسويتىپ كوپ جاتىپ قالدىم... ايتەۋ، قۇدايدا قۇداي دەگەندە انا ەسبەرگەندەر ۇستىمىزگە ءتۇسىپ الىپ كەلىپتى... ولار ەشنارسە كورمەدىك دەيدى... ەندى كوزىم ىلىنسە بولدى، بىلتىر ءبىر تاۋەشكى اتىپ ەدىم، سول كەلىپ سۇزگىلەيدى... وق جاندى جەرىنەن تيمەگەن سوڭ كوپ قاشىپ ەدى... اقىرى قاننىڭ ىزىمەن ارشانىڭ ىشىندە ءولىپ جاتقان جەرىنەن تاۋىپ الىپ ەم... ءىشتى ەكەن... ءبىر لاعى ءتىرى تۋىلىپ انادايدا ماڭىراپ باقىرىپ تۇر ەكەن دە، ەندى بىرەۋى ىشتە ءولىپ قالىپتى... سول كۇنى قاتتى شوشىنىپ قالىپ ەم... سودان-اق بولدى...— دەپ ءبىراز تىنىستاپ الىپ ىنىسىنەن باسقا جۇرتتىڭ بارلىعىن سىرتقا شىعارتىپ جىبەرىپ وڭاشا ءبىر سىردى اقتارعان ەدى. — ءجامي جەڭگەڭدى وزىڭە اماناتتايمىن... سەنەن ءومىر بويى جاسىرعان ءبىر سىرىم بار ەدى... و دۇنيەگە الىپ كەتكىم كەلمەيدى... مەنىڭ جىن-پەرىلەرمەن الىم-بەرىم جاساپ قاتىناپ تۇراتىنىمدى انا كوك باقسىدان باسقا ەشكىم بىلمەيدى... مىنا جۇرت كوك باقسىنى الدىرايىق دەيدى... ونىڭ پايداسى جوق، ونىڭ قولىنان كەلەتىن شارۋا ەمەس... ءجامي جەڭگەڭنىڭ ارعى تەگى تۋرالى، توركىنى تۋرالى كوپ سۇراۋشى ەڭ... انشەيىن اكە-شەشەسىز جەتىم قىز ەكەن، عايىپتان كەزىكتىك دەپ الداۋشى ەم سەنى... ول ولاي ەمەس، پەرىنىڭ قىزى... مەن دۋامەن ۇستاپ قالعان ەم... مەن كەتكەننەن سوڭ وعان دا قيىن بولارى انىق... شاماڭشا كۇتەرسىڭ... سوسىن مەنى ەلدەن وڭاشا اناۋ ەتەكتەگى باسپاق توبەنىڭ باسىنا اپارىپ جەرلە... ونىڭ بارلىعىن ءتۇسىندىرىپ جاتقانعا ءقازىر شامام دا كەلمەس... ماعان جالعىز جاتۋ بۇيىرعان... — دەپ سارناپ جاتىپ سىلق ەتە تۇسكەن... ولگەننىڭ ارتىنان ولمەك جوق دەمەكشى... جىلاي-جىلاي ءجۇرىپ ەكى ءۇيدىڭ دە اۋىرتپاشىلىعىن ءوزى كوتەرگەن... جانىنا بالاعان جارىنىڭ مەزگىلسىز قازاسى جەڭگەسىن مورت سىندىرعان... بالا-شاعاسىنىڭ دا اس-سۋانىن ازىرلەپ بەرە الماي قالدى... ەسى كەتىپ ايتەۋ مەڭىرەيىپ وتىرادى دا قويادى. ءسالىمنىڭ جىلىن بەرىپ ارادا ونشاقتى كۇن وتكەن سوڭ ءبىر كۇنى تاڭعى شايدا جەڭگەسى كادىمگىدەي ەسىنە كەلىپ، كارىمدى شاقىرىپ قاسىنا وتىرعىزىپ الىپ:
— تەنتەكقارا، مەن دە سەندەرگە كوپ سالماق سالىپ جىبەردىم-اۋ. باسىمنان ءبىر بالە قىسىپ جىبەرمەي-اق قويعانى... انا اعاڭنىڭ الا اياق اتىن اكەلىپ ەرتتەپ بەرشى... قۇباقورىم جاققا بارىپ سەرگىپ قايتايىن. وسى كەزدە مەرگەنسايداعى جۇرتتى ءبىر كورسەم دەپ ەم... سوسىن ءسالىمنىڭ باسىنا بارىپ قايتسام دەگەن ەم... دەپ ءوتىندى... جەڭگەسىنىڭ ەسىن جيعانىنا قاتتى قۋاندى... دەسە دە سول الااياق اتتى مىنەم دەگەنىنە ىشتەي قوسىلماسا دا ەشنارسە ايتپادى... جىل بويى تۇلداپ وتىرعان سول الااياق اتتى جەڭگەسى جىلىنا دا سويدىرماي كوكايعىردى سويدىرعان ەدى... مىنە، اعاسى قايتقالى جەڭگەسى ەكىنشى رەت ەسىن جيدى... ادەتتە تۇز جەۋگە كۇندە كەلىپ سۇيكەنىپ تۇراتىن الااياق بۇگىن قاشاعان بولىپ شىعا كەلدى... ءتۇس اۋعانشا اقتەر-كوكتەر بولىپ قانشا قۋعانىمەن ۇستاتپاي-اق قويعانى...
ۇيگە قاراي قايتىپ كەلە جاتقان ونىڭ الدىنان ەندى جەتىلەرگە كەلىپ قالعان اعاسىنىڭ ۇلكەن ۇلى شىقتى... جۇگىرە، جۇگىرە ابدەن القىنىپ اۋزى قۇرعاپ قالىپتى...
— كىشى اعا... ايەم جىبەردى... سەنى تەز كەل دەپ... اپام جاياۋ كەتەم دەپ جاتىر...
ات ۇستىنە بالانى ءىلىپ العان ول ۇيگە قاراي تاسىرلاتىپ شابا جونەلدى... بالا-شاعا بارلىعى سىرتتا تۇر ەكەن...
— جانەم بىزگە كۇش بەرمەي كەتىپ قالدى دەپ كەلىنشەگى جىلاپ تۇر... ءجامي جەڭگەسىن جانە دەپ اتايتىن...
— قاپ دەگەن-اي... قالاي كەتتى...
— ايىرتوبە جاققا...
— الدىنداعى بالانى جەرگە تۇسىرە سالا ەندى سول ايىرتوبەگە قاراي شابا جونەلدى. ارلى-بەرلى بۇرا تارتار جول جوق... ەكى جاعى قالىڭ قاراعايلى تىك بەتكەي جالعىز ساي. ول ايقايلاپ شاپقىلىپ كەلەدى...
— جانە... جەڭەشە... جانە... جەڭەشە... جەڭەشە...
كۇن ۇياسىنا كىرە بەرە بىلتىر اعاسى جىعىلعان قورىمعا جەتتى. ەندى استىنداعى اتى تىك شاپشىپ الدىعا باسپاي قويدى... انادايدان جەڭەشەسى كورىنىپ قالعانداي بولدى... اتتى قاڭتارا سالىپ جاياۋ بارماق بولىپ وقتالىپ ەدى، جەڭەشەسىنىڭ قاسىندا قاراڭداپ تاعى بىردەڭەلەر جۇرگەن سىقىلدى كورىنىپ، ەندى ارى بارعانعا جالعىز ءوزىنىڭ جۇرەگى داۋالاماي، قاسىنا بىرەۋلەر ەرتىپ الماق بولىپ، اۋىلعا قاراي قايتا شاپتى... اۋىلعا كەلىپ جاقىن وتىرعان ۇيلەردەن بەس-التى جىگىتتى ەرتىپ الىپ، قايتا ايىرتوبەگە جەتكەندە تاڭ اتۋعا ازاق قالعان ەدى... قورىمنىڭ تۋرا ورتاسىنا ۇلكەن قىلىپ وت جاعىپ، سونى اينالىپ جۇرگەن ءجاميدىڭ قاسىنا ەشكىم بارا المادى... تەك تاڭ اتىپ كۇن شىققاندا لاۋلاپ جانعان وت ءسوندى دە ءجامي ءبۇيىرىن شەڭبەكتەپ ءبىر جاعىنا قاراي جانتايىپ جاتا كەتتى. جىگىتتەر ەندى ەشنارسەگە قاراماستان بىردەن ۇمتىلىستى... قاسىنا جەتىپ بارعاندا تالىقسىپ جاتقان ءجاميدى تەك ءىش كيىممەن عانا تاۋىپ الدى... تۇنىمەن لاپىلداعان وتتان ەش بەلگى جوق، تەك ءجاميدىڭ استى بوپىرلاعان كۇل... تەك انادايدا ۇشقاتتىڭ تۇبىندە يلەكتەنىپ ءجاميدىڭ سىرت كيىمدەرى جاتىر... اسىعىس سىرت كيىمدەرىن كيگىزىپ ەسى-تۇسسىز جاتقان ايەلدى ءتورت جىگىت اۋىلعا قاراي اكەتتى دە ەندى ەكەۋى... قورىمنان ارى ءوتىپ تاسبۇلاقتا اۋىلداردا ءجۇر دەگەن باقسىنى شاقىرىپ كەلمەككە كەتتى.
اۋزىنان اق كوبىگىن بۇرقىراتىپ اقپەرى، كوكپەرىسىن شاقىرىپ ازان-قازان قىلىپ ءجامي جاتقان ۇيگە كىرىپ كەتكەن باقسى سىرتقا قايتا اتىپ شىقتى...
— بۇل ادامنىڭ اقى يەسى كىم؟!. اقى يەسى كىم... — دەپ داۋىستادى...
— مەنمىن اتا، جالعىز قاينىسىمىن... — دەپ قاسىنا كەلگەن ونى وڭاشا ەرتىپ بارعان باقسى:
— مەنىڭ قولىمنان كەلەر ەش امال جوق... جەڭگەڭ ەندى ادامزات پەن پەرىلەردىڭ اراسىندا بولادى... تاعدىردىڭ جازىمىشى... مارقۇم اعاڭنىڭ تىلەگى ەكەن... بالالى بولادى... اتىن ءباقبور قوي... ەندى بۇل جەرگە سىيمايسىڭ... باسقا جاققا ەشكىمگە ايتپاي ءبىر-اق تۇندە كوشىپ كەتىڭدەر... باسىڭا كەلگەن قاۋىپ-قاتەردىڭ بارلىعىن ءباقبور ءبىلىپ وتىرادى... بىلاي قاراعاندا اقىل-ەسى كەمىس بولادى... ەكى جاستان باستاپ بايلاپ ۇستايسىڭ... مىنا الا جىپپەن بايلا... باسقا ەشنارسە توقتاتا المايدى... تەك شەشەسى قايتقاننان سوڭ عانا ەس كىرەدى...
بىلتىردان بەرى جەسىر وتىرعان جەڭگەسىن بالالى بولادى دەگەندە ەسى اۋىپ قالعان ول باقسىنىڭ ودان ارى نە دەگەنىن ۇققان دا جوق...
ءۇش-تورت كۇننەن سوڭ ايەلىمەن وڭاشا اقىلداستى دا قارسىلاسقانىنا قاراماستان ءبىر تۇندە اعاسىنىڭ ۇيىمەن ءوز ءۇيىن شاعىنداپ قانا ءتورت اتانعا ارتتى دا، قالعان جۇكتى جۇرتقا قالدىرىپ تەك اياقتى مالدارىن عانا ايداپ كوشىپ كەتتى.
سودان بەرى وسى جەردە... جاڭا تانىستار... جاڭا كورشىلەر... ولارمەن دە ءسىڭىسىپ كەتكەن... قۇداندالى ىلىك جىلىك بولىپ... اعاسىنىڭ بالالارىنىڭ بارلىعىن اياقتاندىردى... ءوز بالالارى دا ەرجەتتى... مۇنداعى جۇرتتىڭ كوبى ءجاميدىڭ بار-جوعىن دا بىلە بەرمەيدى... وزىنە جەكە شاكەنە عانا قوس تىكتىرىپ العان، وڭاشا جاتادى... ويعا تۇسكەندە دە تام ۇيدەن تىسقارى كىشكەنە قۇجىرادا ءباقبور ەكەۋى قىستاپ شىعادى... قىستىڭ قاقاعان ايازىندا جاتقان جەرلەرىنە وت جاقتىرمايدى... سول ەكەۋى ءۇشىن ەشكىنىڭ باسىن كوبەيتكەن، ەكەۋىنىڭ دە ەشكى سۇتىنەن باسقا قورەگى جوق. اندا-ساندا عانا ءوزىن شاقىرىپ الىپ بىرەر قايىرىم تىلگە كەلەدى... وندا دا — “تەنتەكقارا، بۇل جەرگە قونبا... بولماسا ەرتەڭ جولعا شىقپا... ۇيىڭە پالەن جەردەن بىرەۋ كەلە جاتىر... جوعالعان مال-سۇلىن پالەن دەگەن ادامنان سۇرا بولماسا تۇگەن سايدىڭ ىشىندە تۇر” دەپ قانا... بۇل دا سودان بەرى جەڭگەسىنىڭ ايتقانىن ەكى ەتىپ كورمەدى... بايقۇس ءوز ايەلى دە ءالى جانەم دەپ قۇراق ۇشىپ تۇرادى... نەگە ەكەنىن وزدەرى دە بىلمەيدى... ءجامي ابىسىنىنا ءبىر جىلىماي قويدى... بۇرىن سونداي جاقىن ادام اۋىرعاننان بەرى سۋىپ كەتكەن... ماڭايىنا جۋىتپايدى... تاعى ءبىر اقىلى جەتپەيتىن دۇنيە، ءجامي كوپ تاماقتانبايدى، اندا-ساندا عانا ەشكىنىڭ ءسۇتىن ىشەدى... سول وتىز جىلدان بەرى پەندە بولىپ ءبىر دارەتتەنگەنىن كورمەپتى... ءباقبورى وسە كەلە ادۋىن كۇشتىڭ يەسى بولدى... وزىنەن از كەم تايساعانى بولماسا اۋرۋى قاتتى ۇستاپ كەتكەندە كۇش بەرمەي كەتەدى... باياعى باقسى شالدىڭ الا ارقانى ۇزىلە-ۇزىلە ءبىر تۇتام عانا قالعان... تەك بوساپ كەتكەندە ماڭايعا ءبىراز الەك سالىپ بارىپ شەشەسىنىڭ قاسىنا كەلىپ بۇك ءتۇسىپ جاتىپ قالادى... سول كەزدە بايلاپ قالۋ كەرەك، باسقا كەزدە ەش مۇمكىن ەمەس... ول بوساپ كەتكەننەن كەيىن كۇندىك جەردەگى اۋىلدارعا دەيىن شۋلاپ قالادى... الا ارقان كورسە جىنى بار، كىم بولسا دا تارتىپ الادى... نە شاپقان اتقا جەتكىزبەيدى... نە قاپتاعان قالىڭ ادامعا كۇش بەرمەدى... سودان بولار، بۇل اۋىلعا الىستاۋ بولماسا ەشكىم جاقىن قوڭسى وتىرۋعا داتتەرى جەتپەيدى... ال، مىنا كەلىپ ءتۇسىپ جاتقاندار ءداۋ دە بولسا بۇلاردىڭ سىرىن بىلمەيتىندەر.
***
قالىڭ ويدىڭ شىرماۋىمەن كوزى ءىلىنىپ بارادى ەكەن.
— كوكە، مەنى شاقىردىڭ با... — سالەمنىڭ ۇلكەن ۇلى كەلدى.
— ءيا، بالام... اندا ءبىر اۋىل كەلىپ ءتۇسىپ جاتىر دەيدى... سولارعا قاراي بارىپ قايت، ءبىزدىڭ جايىمىزدان حابارسىز بولسا كەرەك. بيىل قۇرعاقشىلىق بولىپ كوكوزەكتىڭ مالشىلارى وسىلاي كەلىپ جاتىر دەگەن، سولار بولسا كەرەك... اۋرۋ ادامىمىز بار دەپ ءتۇسىندىر، ارانداپ قالماسىن... جەر جەتەدى عوي، الىستاۋ وتىرسىن... بىردە بولماسا بىردە ءباقبور بوساپ كەتسە قيىن بولار، سوعان جۇمسايىن دەگەم...
— مىنە، كوكە ءقازىر-اق بارىپ قايتام، — دەپ شىعا جونەلگەن جىگىت ەت اسىمعا جەتپەي قايتىپ كەلدى...
— ويباي، كوكە، سىزگە وتىرىك ماعان شىن... سول اۋىلدىڭ توبەتتەرى ماڭىنا جۋىتپاي قويدى، ءتىپتى اتتىڭ ۇستىنەن الىپ قويا جازدادى... وزدەرى دە ءبىر ءزانتالاقتار ەكەن... ەشكىمى دە سىرتقا شىعىپ ءيتىن قورىمادى... اقىرى قاتتىم... سەنسەڭىز دە، سەنبەسەڭىز دە وسى... — اتەيدىڭ وتىرىك ايتپايتىنىن جاقسى بىلەدى... ءبىراق، بۇنى كىرگىزبەي اتتىڭ ۇستىنەن الىپ قويا جازداعان قانداي يت دەپ ويلادى... اكەسى سىقىلدى زور دەنەلى جۇرەكتى ەدى... ون بەس جاسىندا قىزىل قولمەن قويعا شاپقان قاسقىردى ۇرىپ العان اتەيدى قورقىتقان توبەت ءجاي يت ەمەس. ءبىر ءتۇرلى الاڭداي باستادى، سونىڭ اراسىنشا ۇيگە بالا-شاعاسىنىڭ بارلىعى جينالىپ قالدى...
— ءيا، كوكە، مانادا مالدى قايىرىپ ءجۇرىپ مەن دە كورگەم... ول اۋىلدى... ءيتىن ەمەس... مالدارى ءبىر ىڭعاي ءتۇستى مال... ۇساعى دا، ءىرى قاراسى دا ءاپپاق... شەتىنەن اڭ بولىپ كەتكەن تاعى... جاقىنداپ بارىپ كورەيىن دەپ قويىنا اتپەن جەتە الماي قويدىم... — ءوزىنىڭ كىشى ۇلى مالدارى تۋرالى ايتىپ وتىر...
— بۇل تەگىن ەمەس... جارايدى وندا... يتتەرى قاباعان بولسا الىستاپ جۇرىڭدەر... بولماسا، ءوزىم بارىپ قايتارمىن...
— كوكە، ءباقبور ءبىر بوساپ كەتسە وزدەرى-اق كوشىپ كەتەر... ءيتتى قويىپ، قاسقىردىڭ ءوزىن تۇمىرلىقتاپ ۇستاپ الادى... نە ءتايىرى... — ءسالىمنىڭ ەكىنشى ۇلى جىندى باستاۋ بولىپ وسكەن... وسى تورت-بەس جىلدىڭ الدىندا ۇيلەنگەن ەدى... بۇلدا ءسالىمنىڭ بالالارىن بەتكە قاقپاي ەركەلەتىپ ءوسىردى... جانىنداي جاقسى كورەتىن قۇلا جورعاسى بار ەدى، سونى قايىناتاسى قالىڭ مالعا سۇراتقاندا: — قۇلا جورعا مەن ءمىنىپ جۇرگەنىممەن ءباقبور ىنىمدىكى... الام دەسەڭىز بەرەم عوي، قۇلا جورعانى العانىڭىز ءباقبورىنى قوسىپ العانىڭىز عوي دەگەندە... — شال شالقادان تۇسە جازداپ... — ويباي، كەرەگى جوق — دەپ بەرەزەك بولعان ەدى... بۇنىڭ ەركىنە سالسا ءباقبوردى جىبەرە سالارى ءسوزسىز... نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن... باسقا بالالارىنداي ەمەس بۇل ءباقبورى ىنىسىنە جاقىن... ءتىپتى قاسىنا بارىپ كەيدە جانتايىپ جاتىپ اڭگىمەلەسىپ وتىراتىنى بار... تاماعىن دا سول بەرەدى... جۋىندىرعاندا دا سول جۋىندىرادى... باسقالارىن ۇرىپ-سوعىپ جىبەرەتىن ءباقبور كەيدە وسىعان ەپتەپ كونەدى...
نە بولسا دا، ءجامي جەڭگەسىنەن ءبىر اقىل سۇراماق بولىپ ۇيدەن شىقتى... ءباقبوردىڭ قاسىنا كەلىپ، جەردەن كوتەرىپ قالىڭ قاراعاي تاقتايدان جاساعان ساكىنىڭ شەتىنە وتىردى... ەمەندى سىقىرلاتىپ، ارقاسىن ۇيكەپ وتىر ەكەن. وزىنە قاراي شاقىرىپ الىپ، ارقاسىن قاسىپ بەردى... ءباقبور ەركەك اتاۋلىنىڭ بارلىعىن، جاس-كارىسىنە قاراماي اتا دەيتىن دە، ايەل زاتىنىڭ بارلىعىن اپا دەيتىن...
— اتا... ءجىپ... ءجىپ... بايلاپ الام... كەلدى... كەلدى... — دەپ انانى ءبىر، مىنانى ءبىر ايتىپ ىرجالاقتادى...
— بالام، بايلاۋىڭ مىقتى ما، شەشىلىپ كەتپەي مە؟ — دەپ سۇرادى...
— كەتپەيمىن... كەتپەيمىن... اتا... اتا... شەشىلمەيدى... — دەپ اياعىنان كىسەندەپ بايعاعان ماتاۋدى نەشە شەشىپ، نەشە بايلاپ جىبەردى... ءباقبور ءبىر نارسەگە اشۋلانىپ، بولماسا قاتتى اۋىرىپ بارىپ، ارقاندى ءۇزىپ كەتكەندە بولماسا بايلاۋدى ءوزى شەشكەنىمەن ەشقايدا كەتپەيتىن ەدى... تاڭنان قارا كەشكە دەيىن سول ماتاۋدى، نەشە شەشىپ، نەشە بايلاپ، سونى ەرمەك ەتەتىن... كەيدە ءبىر شي بولىپ، شيەلەنىسىپ، شىرمالىپ قالعان ارقانداردى وزدەرى شەشە الماعاندا، باقبورگە الىپ كەلەتىن... ءباقبوردىڭ قولىنا تۇسكەن ارقان اپ-ساتتە شىرماۋىنان ارىلىپ شىعا كەلەتىن.
— ءيا، بالام، ەشقايدا كەتپە... تىنىش وتىراتىن بولساڭ ساعان كوپ ارقان اكەلىپ بەرەم... — دەدى.
ءباقبور الاقايلاپ ايقايلاپ جاتىر...
— وحو! وحو! اتام ماعان ارقان اكەلەدى... ارقان... كوپ ارقان... ءبارىپ بايلاپ تاستايمىن..
— تەنتەكقارا! اۋ، تەنتەكقارا!.. — ءجاميدىڭ داۋسى ەستىلدى.
— جەڭەشە، بارا جاتىرمىن... ول ءباقبوردىڭ ماڭدايىنان يسكەدى دە، ورنىنان تۇرىپ، جەڭگەسىنىڭ قوسىنا كەلدى.
جەڭگەسى باسىن كوتەرىپ، ارقاسىن كورپەگە سۇيەپ وتىر ەكەن. ءجۇزى جارقىن.
— ءتاۋىرسىڭ بە، جەڭەشە...
— ءتاۋىرمىن، ءتاۋىرمىن... سەنى كەلەر دەپ كۇتكەم...
— ءيا، مىنا باسجاققا ءبىر اۋىل كەلىپ ءتۇسىپ جاتىر دەيدى...
— ءبىلىپ جاتىرمىن، ءبىلىپ جاتىرمىن... پەرىنىڭ كوشى... بالالاردى جىبەرمە...
— ول نە پالە تاعى؟..
— سەندەرگە ەش ءزابىرى جوق...
— الىسىراق بارىپ قونىڭدار دەپ ايتايىن دەپ ەم...
— ويبوي، تەنتەكقارا-اي... ول جەرگە ءباقبور ەكەۋىمىزدەن باسقالارىڭ بارا المايسىڭدار عوي...
— قويساڭشى... ءباقبور بارعانىمەن سەن قالاي باراسىڭ...
— ...
— قانشا وتىرادى ولار؟..
— مەنى ەرتىپ كەتە العان كۇنى كوشەدى...
— قوي ارى، ساعان نە جوق... ءبىزدى قايدا تاستايسىڭ...
— جەتتى ەندى، وسى ماسىل بولعانىم دا از ەمەس... ءسالىمىمدى ساعىندىم... ول دا مەنى ساعىندى... كەلىپ ەرتىپ كەتەدى... بالالارعا ءوزىڭ يە بول... الىستاپ ءجۇرسىن... سالقىنى ءتيىپ جۇرەر... مالىڭدى شىعىنسىنباساڭ ساعان ءبىر ءوتىنىش ايتايىن دەپ ەم...
— ايتا بەر، جەڭەشە، وسى مالدىڭ جارتىسى سەنىكى عوي...
— ە... ماعان مالدىڭ نە كەرەگى بار دەيسىڭ... پەرىنىڭ اۋىلى تەگىن قونبايدى... مەنى الىپ كەتۋگە كەلگەن عوي بۇلار... تەك باقبوردەن سەسكەنىپ اكەتە الماي وتىر... ولاردىڭ مالىنا قىزىقپاسىن بالالار... قىزىققانىمەن دە ولارعا ۇستاتپايدى عوي... سەن ءوز مالىڭنىڭ ىشىنەن ابايلاپ، بايقاپ وتىرساڭ نىسانالى مالداردى كورەسىڭ ەندى... كوبىندە ءبىر جەرىنە قىزىل شۇپىرەك بايلانىپ قالادى... سول مالدى ءار سەيسەنبى ءتۇن اۋا قاسىڭا ءباقبوردى ەرتىپ الىپ، مىنا باس جاقتاعى ۇڭگىردىڭ اۋزىنا اپارىپ باۋىزداپ، الدىندا جاتقان قۋ توماردىڭ ۇستىنە قويىپ كەتىپ وتىر...
— ويباي، جەڭەشە-اۋ... ءباقبور ماعان كۇش بەرمەي كەتسە قايتەم؟
— مەنىڭ مىنا جاۋلىعىمدى بەلىڭە بايلاپ الساڭ ءتىلىڭدى بۇرمايتىن بولادى.
— تاعى نە ايتاسىڭ...
— ەرتە مە، كەش پە... ءباقبور ءبىر قالعىپ كەتكەندە ولار مەنى اكەتەدى...
— نە سوندا، ءباقبور ەشۋاقىتتا ۇيىقتامايدى ما؟
— ونىڭ كوزى جۇمىلىپ ۇيىقتاعان سىقىلدى بولىپ جاتقانىمەن كوكىرەگى وياۋ، ءبارىن ءبىلىپ جاتادى... ەندى امالىن تاۋىپ ءباقبوردى ۇيىقتاتۋ كەرەك...
— قالاي...
— انا جۇكتىڭ استىنداعى كەبەجەنى اش.
ول جۇكتى قۇلاتىپ كەبەجەنى اشتى... ىشىندە كىسىنىڭ قۇشاعى ازەر جەتەتىن دوپ-دومالاق بولىپ دومالانىپ كيىز بولىپ قالعان ءجۇن جاتىر ەكەن.
— ال، بۇنى قايتەم...
— باقبورگە اپارىپ بەر... وسى ارقاندى تارقات دە... وسىنى تارقاتىپ بولعاندا تالىقسىپ ۇيىقتايدى...
— نە، مىنا بىتەۋ كيىز ارقان با؟
— بۇل ادامنىڭ ەمەس، جىننىڭ تۇيىنشەكتەگەن ارقانى...
جەڭگەسىنىڭ باسقا ايتقاندارىنا ەش كۇمانسىز سەنگەنىمەن مىنا بىتەۋ كيىز ارقان دەگەنگە ونشا سەنبەدى. سەنبەسە دە، ايتقانىن ورىنداپ باقبورگە اپارىپ بەردى.
— اتا! اتا! ارقاننىڭ ۇشىن تاپپاي جاتىرمىن... — دەگەن باقبورگە ول:
— بالام، اسىقپاي ىزدەسەڭ تاباسىڭ... — دەدى دە، ورىستەن قايتقان مالعا قاراي كەتتى.
ءوزىنىڭ ءسۇت كەنجەسىنىڭ ەنشىسىندەگى قۇلا دونەن ارتقى اياعىن سىلتىپ قالعان ەكەن، تاسقا قىسىپ الدى ما، بولماسا قورىققا تىعىپ الدى ما دەپ اينالىپ ارت جاعىنا وتە بەرە، جالىنىڭ اراسىندا بايلانعان قىزىل شاشاقتى كوردى دە، قايتا ۇيگە قاراي كەلدى. كەنجەسىن شاقىرىپ الىپ:
— كەنجەقۇل ەكەۋمىز ايىرباس جاساساق... — دەدى.
— نەگە، كوكە؟
— قۇلا دونەندى ماعان بەر... ال، مەنەن قالاعان ءبىر اتىڭدى ال.
— كوكاساۋدى بەر...
كوكاساۋ التى جاسار ات... نەگە ەكەنىن قايدام، سونىڭ موينىنا قۇرىق سالماعان ەدى... تەك بەستىسىندە ۇستاپ پىشتىرگەندە ۇستىنە ءبىر رەتتە توقىم جاپپاي جىبەرگەن. شۋ اساۋدىڭ ءوزى...
— ونى مىنە المايسىڭ...
— وندا اۋىسپايمىن...
— باسقا قالاعان جىلقىڭدى بەرەم...
— كوكە، كوكاساۋدان باسقاعا اۋىسپايمىن...
ەركە وسكەن ۇلىمەن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن ساۋدالاستى... ول دا كوكاساۋدان باسقانى قالامادى... اقىرى ايىرباس جاسالدى... كەلىستى...
ول سىرتقا شىعۋعا قامدانىپ جاتقاندا ۇلى:
— كوكە، وسى ساعان جامان قۇلا نەگە كەرەك بولدى... سونى تۇسىنبەدىم... — دەپ سۇراپ ەدى.
— ونى سۇراما... ساۋدا ساقال سيپاعانشا، كەلىستىك، قول الىستىق... كوكاساۋ سەنىكى... قۇلا دونەن مەنىكى... ەشكىم ەشقاشان بۇل اڭگىمەنى قايتالاماۋ كەرەك!
— مەن ۇتىلعام جوق... جامان قۇلانى اتاقتى كوكاساۋعا ايىرباستادىم...
ول ەشكىمگە ۇندەمەي سىرتقا شىقتى دا انادايدا ۇيەزدەپ تۇرعان قۇلاعا شالما لاقتىردى.
سوسىن جەڭگەسىنىڭ بەرگەن جاۋلىعىن بەلىنە وراپ الىپ... ءباقبوردىڭ قاسىنا كەلدى.
— اتا، اتا، ارقاننىڭ ۇشىن قايدا تىقتىڭ، تابا الماي جاتىرمىن... — دەگەن باقبورگە: — بالام، ونى اسىقپاي تاباسىڭ، ءجۇر، ەكەۋىمىز ءبىر جاققا بارىپ كەلەيىك، — دەپ اياعىنداعى ماتاۋىن بوساتپاق بولىپ ەدى، ءباقبور وزىنەن بۇرىن قيمىلداپ لەزىمدە بوساندى دا:
— اتا، اتا، قايدا بارامىن... مەن ارقان شەشەم...تەز... تەز... دەپ الاقتاپ ارلى-بەرلى جۇگىرە باستادى.
— مەنىمەن ەرىپ وتىر...
ول قۇلا دونەندى جەتەلەپ ۇڭگىرگە جەتكەنشە ءباقبور قاراڭعىلىق تۇمشالاعان سايدىڭ ءىشىن باس اياعىنا نەشە مارتە شىر اينالىپ شارلاپ شىقتى...
ۇڭگىرگە تاياي بەرە قاسىنا جەتىپ كەلگەن ءباقبور:
— اتا، اتا، كوش كەلىپتى... جەتى ءۇي... ەكى اپا... جەتى يت... ەكى ەشكى...
— جارايدى، قوي ەندى بالام، قاسىمدا ءجۇر... — دەپ جەڭىنەن تارتتى... ءباقبوردىڭ ايتقان ساندارىنا ءمان بەرمەدى... ول وسى جەتى مەن ەكىنى كوپ ايتاتىن...
ۇڭگىردىڭ اۋزىنا جەتە قۇلا دونەندى ءتورت اياعىنان تۇساپ جىقتى دا قىنىنان قىلپىلداپ ءوتىپ تۇرعان پىشاعىن باقبورگە ۇستاتىپ:
— باۋىزدا ەندى، — دەدى.
ءباقبور قولىنا پىشاق تيە كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن قۇلا قۇناندى تاماقتان ورىپ جىبەرىپ شاپشىعان قانى تيىلماستان جۇلىنداپ، باسىن بولەك الدى دا قارسىداعى قاراعايدىڭ ىشىنە تەسىلە قاراپ از-كەم تۇردى دا، قولىنداعى باستى پىشىقپەن قوسا جەرگە تاستاي سالىپ:
— اتا، اتا، — دەپ جۇگىرە جونەلدى.
ول اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ قۇناننىڭ دەنەسىن توماردىڭ ۇستىنە ازەر شىعاردى دا:
— ءباقبور، بالام، — دەپ داۋىستاپ ەدى، ءباقبور لىپ ەتىپ جەتىپ كەلدى. ەكەۋى اقىرىن اياڭداپ ۇيگە قايتتى. كەلە سالا دومالانعان كيىزبەن قايتا ارپالىسىپ كەتكەن باقبورگە ءسال اينالسوقتاپ قارايلاپ تۇردى دا ۇيىنە كىرىپ كەتتى. بارلىعى جاتىپ قالعان ەكەن. قاراڭعىدا جايلاپ باسىپ ورنىنا بارىپ جاتىپ قالدى.
***
اكەسىنىڭ ساۋداسىنان الدەنەگە سەزىكتەنگەن كەنجە ۇلى قاناتتاس وتىرعان اعامنىڭ ۇيىنە بارىپ جاتا سالام دەپ شەشەسىنە ايتتى دا اكەسىنىڭ ارتىنان شىعىپ ىزدەرىن اڭدىعان. قالىڭ قاراعايلى بەتپەن جاناسالاپ بىرگە ءجۇرىپ وتىرعان ەدى. ۇڭگىرگە جەتكەنشە ءباقبور بۇعان نەشە رەت كەلىپ كەتكەن. اكەسىنىڭ قۇلا قۇناندى نەگە سويعانىن تۇسىنە المادى. ولار قايتقان سوڭ ارتتارىنان ەندى قايتا بەرەم دەگەندە سايدان سىڭعىرلاعان ايەل داۋسىن ەستىپ كىدىرىپ قالدى... تۋمىسىنان جۇرەكتى، قورقۋ، سەسكەنۋ دەگەندى بىلمەيتىن ول توسىن شىققان دىبىستان ەش قورىققان دا جوق... اقىرىن تاياپ كەلىپ اڭدىدى... ۇندەرى سونداي جاعىمدى... اۋەزدى، ءبىراق ەش ءسوزى ۇعىلمايدى... ەكى قىز ەكەن. ماناعى اكەسى مەن ءباقبور اكەلىپ سويعان قۇلا قۇناندى ەكەۋى ءاپ ساتتە جاۋكەمدەپ قولدارىنا ۇستاعان كىشكەنە عانا دوربالارىنا سىيعىزىپ الىپ كەرى قايتتى... مانادان الىستا وتىرىپ جۇزدەرىن كورە الماعان ەدى... ەندى، مىنە، تۋرا قاسىنان ءوتتى... بىرى-بىرىنەن وتكەن جۇزدەرىنەن ءاپپاق ساۋلە شاشقان اي ديدارلى ارۋلار ەكەن. دەنەسىن بويلاپ ءبىر ىستىق اعىن تۋلاي جونەلدى.... ماڭايىندا اڭدىپ تۇرعان بىرەۋ بارىن سەزدى مە، ەكى قىز ءجىتى باسىپ عايىپ بولىپ كەتتى. ول تاڭ اتا اعاسىنىڭ ۇيىنە كەلىپ جاتتى.
ارادا اپتا وتپەي اكەسى ۇلكەن كەلىنىمەن ساۋدالاستى... توركىنىنەن كەلگەن الا سيىردى ءوزىنىڭ كوشكەندە جۇك ارتىپ جۇرگەن اتانعا بەرگىسىز كوكىنگەنىنە ايىرباستاپ الدى... باسقالارى ونشا ءساپ سالماعانىمەن كەنجە ۇلى بۇل جولى قاتتى قۋاندى... اناۋ كۇننەن بەرى سول قىزداردى تاعى ءبىر كورسەم دەگەن قۇشتارلىعى كۇندىز كۇلكىدەن تۇندە، ۇيقىدان ايىرعان ەدى. كەش بولماي سايدىڭ اياق جاعىنداعى كورشى اۋىلعا بارىپ قايتام دەپ شىقتى دا قابىرعالاپ بارىپ تۋرا ۇڭگىردىڭ جەلكەسىنە اتىن قاڭتاردى دا بەكىنىپ جاتتى. ءتۇن ورتاسى اۋا الدىمەن الىپ ۇشىپ ءباقبور جەتتى.
— اتا، اتا... ارقان بەر — دەپ قوياردا قويماي اتىنىڭ شىلبىرىن الىپ كەتتى.
شىلبىردى الىپ بارا جاتىپ جەردەن جىلقىنىڭ قۋ تەزەگىن الىپ بەرىپ مىنانى ۇستاپ الساڭ سەنى كورمەيدى دەدى دە كەيىن قاراي جۇگىرە جونەلدى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ اكەسى الا سيىردى جەتەلەپ كەلدى دە جىعىپ باقبورگە باۋىزداتىپ، توماردىڭ ۇستىنە شىعارىپ قويدى دا كەرى كەتتى. ولار كەتە بەرە قاي كۇنگى قىزدار جەتتى. ءتىپتى جاپ-جاقىن جەردەن كورىپ جاتىر... ولاردىڭ ەتتى قالاي جاۋكەمدەپ الىپ كەتكەنىن ۇقپاي قالدى... ارتتارىنان ەرىپ وتىردى... تۋرا تورلى سايعا تارتتى. اناۋ كۇنگى جاڭا كوشىپ كەلگەن اۋىلعا... سودان بەرى اكەلەرىنىڭ قاتاڭ ەسكەرتۋىمەن بۇل جاققا بالالارىنىڭ ەشقايسىسى اياق باسپاعان ەدى. ۇيگە دەيىن بارۋعا اكەسىنىڭ ەسكەرتۋىنەن ەمەس، اتەي اعاسىنىڭ ءوزى بارا الماي قويعان قاباعان يتتەردەن قورقىپ ارتقا قايتتى.
ارادا ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن ءجامي اپاسى شاقىرىپ الىپ ءلام-ميم دەمەستەن بەتىنە ءبىراز قاراپ وتىردى دا كەت دەپ ىمداپ شىعارىپ جىبەرىپ اكەسىن شاقىرتتى.
جەڭگەسىنىڭ الدىمەن ۇلىن، سوڭىنان ءوزىن شاقىرعانىنان تىكسىنگەن كارىم قاشانعى قوسقا كىرگەنشە جۇرەگى لوبىپ ازەر جەتتى.
— تەنتەكقارا، وسى سەندەرگە ەش زالالىمىز تيمەسە ەكەن دەپ ويلاۋشى ەم... ول بولماعان ەكەن... انا كەنجەڭ سەندەردى اڭدىپ ءجۇر... پەرى اۋىلىنا دەيىن بارىپ قايتتى... ەندى كوزىڭنەن تاسا قىلماي ۇستاماساڭ ايىرىلاسىڭ... باقبورمەن بىرگە ماتاساڭ دا ءوزىڭ يە بول... مەنەن قايران جوق... دەپ شىعارىپ سالدى. باسقا تىرلىكتىڭ بارلىعىن قايىرىپ تاستاپ سونى اڭدۋمەن قالدى... ەشقايدا قيا باستىرماي قويدى... ەركەلەتىپ وسىرگەن كەنجەسىنىڭ تەكتەۋگە تۇسكەنىنە وتىز قانشا جىلدان بەرى ەكى ءۇيدىڭ بىردەي بارلىق اۋىرتپاشىلىعىنا قىڭق ەتپەگەن شەشەسى شارت ايىرىلدى...
ءومىرى الدىنان كەسىپ وتپەي، جانە دەپ زىر جۇگىرىپ قۇرمەت ەتىپ جۇرگەن جەڭگەسىنىڭ قوسىنا جاۋلىعىن قولىنا الىپ كىرىپ كەتىپ ورنىنان تۇرا الماي دومالانىپ جاتقان بەيباقپەن جۇلىسىپ شىقتى... كۇيەۋىنىڭ دە ميىن اشىتىپ قۇلاق ەتىن جەدى... اشۋعا ءمىنىپ، قامشىمەن قانشا رەت دومبىتىپ العانىمەن قايتار ەمەس...
وعان بىعاتىن كەنجە ۇلى جوق... قارق-قارق كۇلىپ ءباقبوردىڭ قاسىنا بارىپ جاتتى دا الدى...
— ەكى جاقتاپ ءجۇرىپ ارقاننىڭ ۇشىن تاپتىق، — دەدى ءبىر كۇنى... ويباي ورتاسىنا جەتتىك دەپ كەلدى... ءبىر كۇنى... ارادا ءبىراز مال ۇڭگىرگە جەتكىزىلدى... كەزەك سوڭىرا قۇلا قۇنانعا اۋىستىرىپ العان اساۋ كوككە دە جەتتى. وعان دا بىقپادى. تەك سول ءتۇنى تاڭ اتقانشا ءباقبوردىڭ قاسىنان شىقپاي تۇنەپ قالدى. ءبىر كۇننەن سوڭ جەڭگەسى شاقىرىپ الىپ بارلىعىمەن باقۇلداستى. تەك ابىسىنىن ۇيگە كىرگىزبەدى. ونىڭ دا كەلە قويعىسى كەلمەسە كەرەك. تەك كوز قىلىپ جىلاعان سىماق بولدى. اساۋ كوكتەن كەيىن كوك ىنگەنگە كەزەك كەلدى. بۇل جولى كەنجە ۇلى اكەسىنە الاڭداما، اڭدىمايمىن ەندى دەپ ۋادە بەرىپ، شەشەسىنىڭ قاسىندا تىنىش جاتىپ قالدى... ەرتەسى تاڭ اتار-اتپاستان ءباقبوردىڭ قالىپتان تىس شارقىلداپ كۇلگەن داۋسى تاۋدىڭ ءىشىن كۇڭىرەنتە جاڭعىرتتى.
— تارقاتتىم مەن... تارقاتتىم. ءۇيدىڭ جەلكە جاعىنداعى شوقىدان قالىڭ تۇمان سايعا قاراي جىلىسىپ كەلەدى ەكەن. تۇماننان اداسىپ قالماسىن دەپ مالعا كەتكەن ۇلكەن ۇلىنىڭ ارتىنان تاعى ءبىر بالاسىن جىبەرگەن ول ەندى ءجامي جەڭگەسىنە كەلگەن، ەسىكتى اشىپ ىشكە كىرە شورت توقتادى. ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي قالدى. وتىز جىل بويى ورنىنان تۇرا الماي توپ بولىپ دومالانىپ قالعان ءجامي جەڭگەسىن اۋەلى تانىماي قالدى. ءاپپاق كويلەكتى توگىلتىپ كيىنىپ قوستىڭ قاق تورىندە تىكەسىنەن تىك تۇر...
— تەنتەكقارا، قورىقپا... تاڭ قالىپ تۇرعان شىعارسىڭ مىنا كەمپىر قالاي ورنىنان تۇرىپ كەتكەن دەپ... ءبىز ادامدارمەن قاتار ءومىر سۇرۋ ءۇشىن سىرتتان قۋات الاتىن ەدىك... ءسالىمىم باردا بارلىق كۇش-قۋاتتى سول بەرەتىن... ودان عايىپتان بالالى بولدىم... مەنىڭ قۋاتىم باقبورىمە كەتتى... ەندى... مەنىڭ توركىنىم جوقتاپ كەلىپ جاتىر... سولار ماعان قۋات بەردى... مەن كەتەمىن... ەندى تەك سەنەن باسقا ەشكىممەن قوشتاسا الماسپىن... قوش ساۋ بول، تەنتەكقارا... دەپ قوستىڭ ەتەگىن تۇرە اسپانعا قالىقتاپ كوتەرىلە باستادى... ءوڭىم با، ءتۇسىم با دەپ ارسا-ارساسى شىققان بىرتىق ساۋساقتارىمەن كوزىن قايتا-قايتا ۋقالادى...
اپ-ساتتە اينالانى قالىڭ تۇمان باسىپ قالدى... يت ءۇرىپ، قوي ماڭىراپ، سيىر موڭىرەپ، جىلقى شۇرقىراپ كەڭ القاپتى ساي ءىشى ازان-قازان بولدى دا كەتتى... ەندى سىركىرەپ جاۋىن جاۋا باستادى...
كەنەت شارت ەتىپ جەر-الەمدى ءزىلزالا قىلىپ نايزاعاي ءتۇسىپ، كۇن كۇركىرەدى... جايدىڭ وتى جارق ەتە قالىسىمەن اسپاندا ۇزاققا شۇباتىلعان كۇننىڭ كۇركىرى اياقتالماي-اق ماناعى قالىڭ تۇمان لەزىمدە اشىلىپ، سىبەرلەپ قۇيىپ تۇرعان جاڭبىر پىشاق كەسكەندەي توقتادى...
قوستان سىرتقا اتىپ شىققان ول اسپانعا قارادى... كوتەرىلىپ كەتكەن جەڭگەسى كوزدەن عايىپ بولعان ەكەن... قوسقا قايتا كىردى... ومىرىندە تۇڭعىش رەت دەنەسى ءدىر ەتىپ قورىقتى... نەگە ەكەنىن، ءوزى دە تۇسىنە الماستان قالش-قالش ەتىپ دىردەكتەپ بارا جاتتى... ءوز ۇيىنە كەلدى... ءبىر جەرىڭ اۋىرا ما، سۋىق وتكىزىپ المادىڭ با دەگەن ايەلىنە ءلام-ميم دەمەستەن وشاقتاعى لاۋلاعان وتقا الاقانىن توسىپ ءبىراز وتىردى دا، سىرتقا قايتا شىعىپ ءباقبوردىڭ قاسىنا كەلدى... استىنداعى بيىك ساكىنى سولقىلداتىپ قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر... ىرگە جاعىندا ءوزىنىڭ كەنجە ۇلى جاتىر... الدە ءبىر شاشاقتى ءبىر نارسەنى قولىنا جۇمارلاي قىسىپ ول دا قاتتى ۇيقىعا كەتكەن.
ۇيگە قايتا كەلىپ، ۇيدەگىلەرىنە ءجامي تۋرالى ايتپاق بولىپ وقتالدى دا توقتاپ قالدى...
بۇگىن تاڭعى شايدا-اق ايەلىمەن ءجامي جەڭەشەسى تۋرالى سوزگە كەلىپ قالعاندى...
ءسوزدى اۋەلى ايەلى باستادى.
— شاقىر انا ۇلىڭدى... قۇتىرعانمەن بىرگە قۇتىرايىن دەپ ءجۇر مە... سايتاننىڭ ساپالاعىنىڭ ماڭىنا جۋىما دەسەم بولماي قاسىنا بارىپ جاتىپ الدى... مەنىڭ دە ءومىر بويى ءبىر قارىعىم اشىلماعان بەيباقپىن... ەكى جىندىنى وتىز جىل باعىپ ەم... ەندى بىرەۋ تاعى قوسىلايىن دەپ جاتىر... دولدانعان قاتىنمەن تاجىكەلەسىپ مارقادام تاپپاسىن بىلگەن ول بەتىن ىرگە جاققا بەرىپ، باسىن قالىڭ تۇيە ءجۇن كۇپىسىمەن تۇمشالاپ جاتىپ قالدى... كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن:
— جانە اپام جوق!.. — دەپ ايقايلاپ كىرگەن ءوزىنىڭ ۇلكەن ۇلىنىڭ داۋسىنان ويانىپ كەتتى. ءبىراق باسىن كوتەرمەي، ورنىنان قوزعالماستان جاتا بەردى.
— نە دەيدى قۇداي... ول ولىگىن سۇيرەتىپ قايدا كەتەدى دەيسىڭ، توسەكتىڭ استىنا قۇلاپ قالعان جوق پا؟ انىق كوردىڭ بە؟
— جوق، اپا، قوستىڭ بار جەرىن قارادىم... جوق...
— سۇمدىق!
— اكەمدى وياتايىن با؟
— ويات، نە بولسا دا، وسى قاقپاس ءبىر پالەنى بىلەدى...
— اكە! اكە! ۇلى ءوزىن كەلىپ جۇلقىلاعان سوڭ مارعاۋ ورنىنان تۇردى... ۇلى مانادان بەرى ءوزى تىڭداپ جاتقان سوزدەردى قايتالادى.
— داۋرىقپاڭدار!
— شىن ايتام، اكە.
— بىلەمىن! جانە اپالارىڭ جوق ەندى، كەتىپ قالعان...
— ويباي، نە، كەتىپ قالعانى نەسى... دومالانعان توپ كەمپىر قالاي كەتىپ قالادى... سايتان با ول!
— دوعار ەندى الباتى سويلەمەي!
— قۇدايىم-اۋ، ەل جۇرتقا نە بەتىمىزدى ايتامىز ەندى... كەمپىردى جەپ قويدىڭدار ما دەمەي مە؟
— كوشەمىز!
— قايدا؟
— ءبىزدى تانىمايتىن جەرگە.
— جەتەر ەندى، ەلدەن، جۇرتتان ايىرىلىپ وتىز جىل سەنىڭ ارتىڭنان جۇرگەنىم... ەندى سەنىمەن بىرگە ساندالار شامام جوق... ەجەلگى قونىسقا كەتەم... توركىنىمنىڭ قاسىنا!
— جولىڭ بولسىن... ەندى سەنىمەن شاركەلەسەتىن مەندە دە شاما قالمادى...
— قال ءوزىڭ انا سايتاننان تۋاعان جىندىڭمەن بىرگە...
قولىنا ىلىنە كەتكەن كوكساۋىر كەبىستى جىبەرىپ قالدى. قاتىن باج ەتىپ شالقاسىنان ءتۇستى. قۇلاپ قالعان شەشەسىن ورنىنان تۇرعىزىپ جاتقان ۇلى: — ۇيالمايسىڭدار ما، قويساڭدارشى... كەمپىر مەن شال بولعاندا... اكەسىنە ىزبارلانا قارادى... ايرانداي ۇيىعان ءۇي تاس بۇزىلدى... ۇلكەن ۇلى مەن كەلىنىن ەرتىپ قاتىنى كەرى كوشەتىن بولدى. ال قالعاندارى وسىندا قالاتىن بولىپ شەشتى...
كۇن، ءتۇن دەمەي ءۇش سوتكە ۇيىقتاعان باقبورمەن كەنجە ۇلى كەنجەقۇل ورىندارىنان تۇرعاندا جۇك ەكىگە ءبولىنىپ تۇيەلەرگە ارتىلىپ جاتىر ەكەن... نەشە كۇننەن بەرى الاساپىران ايقاي-شۋدان كەنجە ۇلىن جوقتاماي قالعان كەمپىر ەندى كەنجە ۇلىنا كەپ جارماستى...
— كەت مەنىمەن... مىنا سايتان جايلاعانداردان اۋلاق كەت... مەنىمەن بىرگە جۇرەسىڭ...
بولعان ءىستىڭ بارلىعى كەنجەقۇلدى ەش تاڭعالدىرمادى... ءتىپتى باسى قاسىندا جۇرگەن ادام سىقىلدى...
— اپا، قويشى، قايدا باراسىڭ... مەن وسىندا قالام... ءباقبوردىڭ قاسىندا بولام...
— ويباي قۇداي... كوردىڭ با ساپ-ساۋ ادامدى جىندى قىلدى بۇلار... قۇداي...ق ۇداي... دەپ شاشىن جۇلعان كەمپىردى كەلىنى ارى جەتەلەپ كەتتى. بۇلاردىڭ شۋىلىن:
— اپا! اپا! دەپ ايقايلاعان ءباقبوردىڭ داۋسى باسىپ كەتتى. قولىنا قاي كۇننەن بەرگى ءوزى تارقاتقان ۇزىن ارقاندى شۋماقتاپ سۇيرەتىپ ءجاميدىڭ قوسىنا كىرىپ كەتتى.
— اتا! اتا، اپام قايدا؟ — دەپ كارىمنىڭ ەتەگىنە كەلىپ جارماستى... اياعىن قۇشىپ زار جىلادى...
— اپاتايىم-اي، اپاتايىم... ءبىر كورە الماي قالدىم با اپاتايىم دەپ ەڭىرەپ جاتىر.
كارىمنىڭ ەسىنە باياعىداعى كوكباقسىنىڭ ايتقانى ءتۇستى. قۇدايعا شۇكىر، بۇل ەسىن جيعان ەكەن-اۋ دەپ ويلادى.
باياعىدان بەرى قالاي بايقاماعانىنا تاڭ قالدى... ءباقبور تۋرا ءسالىم اعاسىن سويىپ قاپتاپ قويعانداي ەكەن. دەنە ءبىتىسى دە... ءسوز اۋەنى دە.
بۇلقان-تالقان بولىپ اتقا قونعالى جاتقان ايەلىنە كەلىپ، جەڭىنەن تارتىپ ءباقبور جاقتى ىمدادى.
بۋىرقانا دولدانىپ جۇرگەن اشۋلى قاتىن كۇيەۋىنە وسقىرىنا ءبىر قارادى دا باقبورگە ءسال كوز توقتاتىپ:
— اعىكەم!.. قۇدايىم-اۋ، تۋرا اعىكەم عوي... دەپ جىلامسىراپ كارىمگە قاراي قيسايا بەرگەن. بەتىنە سۋ بۇركىپ ءجۇرىپ ەسىن ازەر جيعىزىپ الدى... جۇك شەشىلدى... تۇيەلەر جىبەرىلدى... جىعىلعان ۇيلەر قايتا تىگىلدى...
جانۇشىرا الاسۇرىپ جۇرگەن ءباقبوردى كەنجەقۇل توقتاتتى.
— ءباقبور اعا، سابىر... سابىر... كىشكەنە تىنىستاپ ەسىمىزگە كەلىپ الالىق...
— كەنجەقۇل، مەن ساعان تورلىسايداعى قىزداردىڭ اۋىلىنان ەشنارسە الىپ بەرگەن جوق پا ەم؟
— ءبىر مامىق قاۋىرسىن اكەلىپ بەرگەنسىڭ...
— كانە؟
— نە ىستەيمىز ەندى...
— كەتتىك.
— قايدا.
— قىزداردىڭ اۋىلىنا.
ماناعى كوشكە تايارلانعان اتتاردان كەرمەدەگى تۇرعان ەكەۋىنە ءباقبور مەن كەنجەقۇل ءمىندى دە تورلىسايعا قاراي قۇيعىتا جونەلدى... ەشكىم دە ولاردىڭ ارتىنان توقتاتىپ قالۋعا ارەكەتتەنگەن جوق... ءوز تىرلىكتەرىنە كىرىسكەن.
ءباقبور مەن كەنجەقۇل تورلىسايعا جەتكەندە تورلىسايداعى اۋىل ەندى كوشكەلى قامدانىپ جاتىر ەدى. اتپەن تاسىرلاتىپ جەتىپ كەلگەندە اۋەلى ولاردى قاباعان توبەتتەر قارسى الدى. كەنجەقۇل جۇرەكسىنىپ تىزگىنىن تارتا بەرىپ ەدى، ءباقبورى وعان — قورىقپا، بۇل جاي ەلەستەر عانا، توبەتتەردىڭ كوزىنە قاراماي مەنىمەن ەرىپ جۇرە بەر، — دەپ بۇيىردى. ات ۇستىندەگى كىسىگە شاپقان يتتەرگە توقتاماي اۋىلعا ەندى جىعىلىپ ارتىلىپ جاتقان ۇيلەردىڭ قاسىنا كەلگەن. اقتىلى كوپ ۇيدە تەك ەكى قىز عانا بار ەكەن. تۋرا اناۋ ۋاقىتتان بەرگى كەنجەقۇلدىڭ كورىپ جۇرگەن ايماڭدايلارى.
— ارمىسىزدار، مىرزالار.
— ارمىز... امانسىڭدار ما، سۇلۋلار.
ءباقبور مەن كەنجەقۇل اتتارىنان ءتۇستى.
— ءبىز كوشۋگە قامدانىپ جاتىر ەك... اۋەلى قىزدىڭ ۇلكەنى ءسوز الدى.
— كوش بايسالدى بولسىن...
— راحمەت...
— وندا سىزدەرگە سۋسىن بەرەلىك، سودان ءبىز كوشە بەرسەك... قىزدىڭ كىشىسى ەكى شارا تولى قىمىزدى اكەلىپ جىگىتتەرگە ۇسىندى.
جانىندا تۇرعان كەنجەقۇلعا ءباقبور سىبىرلاپ... — قىمىزدى ىشپە! قولىڭا الا سالا اناۋ تۇرعان اقباس اتاننىڭ باسىنا شاشىپ جىبەر... سوندا بۇلار كوشە المايدى... —دەدى.
كەنجەقۇل قولىنا شارانى الا سالا اقباس اتاننىڭ باسىنا شاشىپ كەپ جىبەرگەنى سول ەدى... اقباس اتان قول-اياعى ماتاۋلى ادامعا اينالىپ كەتتى.
شىر-پىر بولىپ جۇگىرگەن قىزدار ەندى:
— كەشىرە گور ءبىزدى... قالاعانىڭ بولسا ايت... ايت دەپ باقبورگە قولقا سالدى. — اپامدى قايتارىپ بەرىڭدەر... باسقا ەش نارسەنىڭ كەرەگى جوق...
باقبورمەن قىزدار كوپ تاجىكەلەستى... اقىرى ءۇي قايتا تىگىلدى...
قىزداردىڭ سوزىنە قاراعاندا اپاسى ايشىلىق جولداعى توركىنىنە، پەرىلەر اۋلىنا كەتىپ قالعان ەكەن... وزدەرى جيەنىمىز ءبىر ىزدەپ كەلەر، كورىپ قالالىق دەپ ايالداپتى... ايتپەگەندە بۇلارعا ۇلگىرتپەي كەتىپ قالار ەدى... ەكەۋىن اق وتاۋدىڭ تورىنە جايعاستىرىپ قىزدار استا-توك قوناعاسى بەردى... ارەدىك ءبىر سىرتقا شىققاندا ءباقبور كەنجەقۇلعا قىزدار ءبىزدى كۇتتىك دەپ جالعان ايتادى... اناۋ كۇنى مەن ساعان انا كىشى قىزدىڭ قاناتىن اكەلىپ بەرگەن ەم... سونى الىپ كەتۋگە كۇتكەن... ونسىز بولار ەش قايدا بارا المايدى... سوعان يە بول، ۇلتاراعىڭنىڭ استىنا سالىپ ال... ودان باسقا جەردىڭ بارلىعىنان تاۋىپ الادى... ءقازىر كىرگەننەن سوڭ ەكەۋىمىزدى ەكى ۇيگە اكەتەدى... سەنەن سۇرايدى... بەرمەيمىن دە... تەك ساندىعىنىڭ تۇبىندەگى ساقيناڭا اۋىسامىن دەپ ايت... ول ساقيناسىن بەرەدى... ساقينانى العان سوڭ مەن مامىق قاناتتى جوعالتىپ الدىم، تابا الماي قويدىم دەپ سىلتاۋراتىپ وتىرىپ الساڭ كىشى پەرى قىزى سەندىك بولادى... ال ەندى كەتتىك، — دەپ ۇيگە كىردى...
ايتقانداي، ەكى قىز ەكەۋىن ەكى وتاۋعا ءبولىپ الىپ كەتتى. ەندى بۇلارعا قالىڭ ادام كەيىپتى پەرىلەر قۇراق ۇشىپ قىزمەت ەتە باستادى. تاۋداي ەت، كولدەي قىمىز... مىڭ بۇرالعان بيشىلەر... تامىلجىتا ءان سالعان انشىلەر... جىگىتتەر ساۋىق سايرانمەن جاتىپ، ءبىر اپتادان اسا ۋاقىتتى وتكەرىپ جىبەردى... اقىرى ءبىر كۇنى اق شىمىلدىقتىڭ ىشىندە كىشى پەرى كەنجەقۇلدان مامىق قاۋىرسىندى سۇرادى.
كەنجەقۇل ءباقبوردىڭ ۇيرەتكەنىن ىستەدى...
ارادا تاعى ءبىر اپتا ءوتتى. ساقينانى دا الىپ العان كەنجەقۇل ەندى شاتتىققا ماستانىپ جاتا بەردى. كەنجەقۇل وسىندا كەلگەننەن بەرى كۇمىس كومەي ءانشى بولىپ كەتكەن... بۇرىن مال سوڭىندا ءجۇرىپ اندا-ساندا بارىلداپ اۋىل اۋەندەرىن ايتقانى بولماسا كوپ اندەردى دە بىلە بەرمەيتىن... ءوزى دە عاجاپتانادى... بىلەتىن اندەرى سۇمدىق كوپ ەكەن... بارلىعىن تامىلجىتىپ تۇرىپ ايتادى... ءوز داۋسىنا ءوزى ماستانىپ كەيدە تاڭنان تاڭعا ءان سالىپ شىعاتىن بولعان... ال، ءباقبور اپاسىنىڭ قايتىپ كەلۋىن كۇتىپ جاتتى.
ەكى قىز كەرى قايتۋدىڭ امالىن ويلاستى.
— ءسىڭىلىم، سەن ءالى الا المادىڭ با؟
— بارلىق جەردى اقتاردىم... تەك تابانىڭ استىنان باسقا...
— ممم، وندا ول ۇلتاراعىنىڭ استىنا تىعىپ العان بولدى... ونى ادامدار بىلمەس ەدى... ءباقبور ۇيرەتكەن بولۋ كەرەك. ول پەرى زاتىنان. ونىڭ امالىن تابۋ كەرەك. سەن وندا ونى الىپ كولگە اپار... سۋعا ءتۇسىر... شەشىندىرمەي كيىمىمەن ءتۇسىر... سۋ بولعان كيىمىن كەپتىرمەك بولىپ جايعاندا قولعا تۇسىرەسىڭ...
— ماقۇل، اپكە... سوسىن بۇلار وسىندا قالادى ما الدە...
— نە، سەن قىز انا جىگىتتى ۇناتىپ قالدىڭ با....
— ...
— ادامزاتپەن نەكەلەسىپ ءومىر سۇرۋگە بولار... دەسە دە ءبىر قاتەلىك ءومىر بويعى ازاپپەن وتەتىنى بار... ۇلكەن اپكەم سىقىلدى...
— ءسىز دە جيەن جىگىتتى ۇناتىپ قالعان جوقسىز با؟
— ءيا... نەسىن جاسىرايىن... ول كەنجەقۇلدان بولەك... پەرىلەردىڭ اراسىندا عۇمىر كەشە الادى... ءبىراق، ول قايتۋدى قالامايدى... ادامزاتقا عاشىق بولىپ قالعان...
— قويىڭىزشى، ول ەسى اۋىسىپ بايلاۋدا جاتتى عوي... قالاي عاشىق بولادى...
— ءسىڭىلىم... جىندانىپ الاسۇرىپ جاتقان ونىڭ ءتانى عانا... جانى وسى جەر بەتىندە جۇرگەندەردىڭ بارلىعىنان اقىلدى بولعان... ادامعا ءتان پەرى جانىنا يە بولا الماي الاسۇرادى...
— كەنجەقۇلدى بىرگە الا كەتسەك شە...
— ولاي ەتە المايمىز... ادامداردىڭ اراسىندا پەرىلەرگە ورىن بولعانىمەن، پەرىلەردىڭ اراسىندا ادامدارعا ورىن جوق...
— نەگە...
— ادامداردە تەك ءبىر عانا سەزىم بار... ول تابىنۋ، قۇلشىلىق ەتۋ...
— قالاي... مەن كەنجەقۇلدىڭ جانارىنان ماعان دەگەن سونشاما زور قۇشتارلىقتى كورەمىن...
— ءسىڭىلىم... جاراتۋشى ەڭ اۋەلى ادامزاتتى جاراتقاندا... وسى جەرگە ارناپ ەمەس... تەك وزىنە قۇلشىلىق ەتۋ ءۇشىن عانا جاراتقان...
— قالايشا؟
— جاراتۋشى العاشقى ادامدى تەك وزىنە قۇلشىلىق ەتۋ ءۇشىن، ال حاۋا انانى ادام اتاعا تەك سەرىك قىلۋ ءۇشىن جاراتقان... ولار الەمنىڭ ەڭ جوعارعى باعىندا جۇرگەندە سول جاراتۋشىعا دەگەن قۇلشىلىق ەتۋ، تابىنۋدان وزگە سەزىم بولماعان. ولاردا ەر، ايەلدىك ماحاببات دەگەن دە بولماعان... نەكە دە بولماعان... تەك سايتانننىڭ ازعىرۋىمەن ءناپسىنىڭ جەمىسىن جەپ قويىپ بارىپ جەرگە تۇسكەننەن كەيىن... سونىڭ وزىندە دە قانشاما ۋاقىتتان سوڭ ءبىر بىرىنەن قاشىپ قۇتىلا الماعان سوڭ ءبىر بىرىنە جاقىنداسقان... سوسىن جەر بەتىنە ءتان بارلىق ءناپسىنىڭ دۇنيەسىن بىزدەن ۇيرەنگەن... ولاردىڭ سەزىمدەرى تەك وسى دۇنيەدە عانا... ال، و دۇنيەگە كەتكەندە ولاردا... باسقاشا ەشقانداي سەزىم بولمايدى... اۋەلگى جاراتىلىسىنا قايتادى... تەك قۇلشىلىقپەن عانا قالادى... ماحاببات، قۋانۋ، مۇڭايۋ، ءسۇيۋ، ءسۇيدىرۋ سەزىمدەرىن ءبىز ۇيرەتكەنبىز... العاش قازا بولعان ادامزاتتى جەرلەۋدى دە بىزدەن ۇيرەنگەن... ەڭ العاشقى ادامنىڭ نەكەسىن ءبىز قيعانبىز... ءبىز ولارعا وت سىيلاعانبىز... ءبىز ولاردى كوك مۇزدان الىپ شىققانبىز... ءبىز ولاردىڭ ەشقاشاندا ويلارى جەتپەيتىن عالاماتتاردى جاساپ بەرگەنبىز... جەر بەتىندە ەڭ ءالسىز تىرلىك يەلەرى وسىلار... بۇلار العاش ومىرگە كەلگەنننەن باستاپ ءبىر بىرىمەن عانا سەلبەسىپ ءومىر سۇرەدى... ەشقايسىسىدا جەكە-جەكە كۇن كورە المايدى... بۇل دۇنيەدە ولار بىزدەن كەم... تەك ولار و دۇنيەگە كەتىپ اۋەلگى جاراتىلىسىنا قايتقاندا عانا بىزدەن جوعارى تۇرادى... ول كەزدە ءبىز ولارعا قاجەتسىزبىز... سول ءۇشىن دە... ادامدارمەن قاتار ءومىر ءسۇرۋ قيىن...
— وندا ۇلكەن اپكەم قالايشا...
— ءبىزدىڭ جەزدەمىز ءسالىم اسقان وقىمىستى بولعان ادام... ول جاراتىلىستىڭ بارلىق ءتىلىن بىلەتىن ەدى... بۇلاردى قۇدىرەتتەندىرىپ ۇستايتىن تەك تىلدەرى عانا... تىلىمەن الەمدى باسقارا الادى... بىردە جەردى شارلاپ جۇرگەن اپكەمدى كورىپ ۇناتىپ قالىپتى دا سيقىرلى دۋاسىن وقىپ، وزىنە الىپ قالعان ەكەن... ءوزى قايتقاننان كەيىن وتىز جىلدان سوڭ بارىپ اپكەمىزدى كەرى قايتارۋعا ازەر شامامىز جەتتى...
— نەگە ودان ەرتە الىپ كەتپەدىك... بولماسا ءوزى نەگە قايتپادى...
— ادامنىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزى ەشقاشان دا جوعالمايدى... الەمدى شارلاپ جۇرەدى... سەن انا قۇلاعىڭداعى سىرعانى شىعارىپ كورشى...
كىشى پەرى سول قۇلاعىنىڭ سىرعاسىن شەشىپ الا بەرە شىڭعىرىپ بارىپ تالىپ قالدى... اپكەسى بەتىنە سۋ بۇركىپ ەسىن جيدىردى...
— سۇمدىق ءبىر شىرقىراعان داۋىستار... قۇلاعىمدى تۇندىرىپ ەسىمنەن اداستىرىپ جىبەردى...
— ءيا... وسى داۋىس ءبىزدى ادامدارمەن بىرگە جاساتپايدى...
— سىرعانى شەشپەي جۇرۋگە بولماي ما؟
— سىرعانى شەشپەسەڭ ادامنان ۇرپاق كورە المايسىڭ... ادامدار ءۇشىن ماحابباتتان دا بيىك نارسە — ۇرپاق قالدىرۋ...
— وندا اپكەمىز شە...
— جەزدەمىز دۋامەن باسقا سىرعا تاققان بولار... ءبىراق ول دا مەزەتتىك قانا، ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ كۇشىن جويادى... جەزدەمىزدىڭ دۋاسى وتىز جىلدا قايتتى...
— كەنجەقۇل ونداي دۋانى بىلمەي مە، اپكە، سۇراسام قايتەدى...
— جوق، ول بىلمەيدى... تەك ءباقبور بىلەدى...
— وندا ءسىز سۇراپ الىپ بەرەسىز بە...
— ول مەنىمەن بىرگە پەرىلەر مەكەنىنە كەتۋگە كونسە الىپ بەرە الامىن...
— سوندا دا ءوتىنىش جاساپ كورسەڭشى...
— نە، سەنىڭ وسىندا قالعىڭ كەلىپ وتىر ما؟
— كەنجەقۇلدى الىپ كەتە الماساق قالامىن...
— وندا سەن ەڭ اۋەلى كەنجەقۇلدان مامىق قاۋىرسىندى الىپ بەر...
ەرتەسى كەنجەقۇلدار كول بويىنا كەتتى. ءۇستى-باسى مالمانداي سۋ بولعان كەنجەقۇل كيىمىن شەشىپ، ءۇيدىڭ باس جاعىنداعى كەرمەگە جايىپ تاستاپ، سۋ بولعان كون ەتىگىن ءبىر قاراعايدىڭ قۋىسىنا ۇلتاراعىن بولەك الىپ تىعا سالدى دا سۋدان قالشىلداپ كيىز ۇيگە قاراي جۇگىردى...
جەر-الەمدى شارق ۇرىپ، اناسىنىڭ كەلەر جولىن توسىپ ساندالىپ جۇرگەن ءباقبور بۇدان حابارسىز ەدى...
ورتاداعى اشىق وشاقتان لاۋلاعان وت بويىن تەز جىلىتتى... كىشى پەرىنىڭ ىستىق قۇشاعىنا مالىنىپ از كەم شۇيىركەلەسىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتى.
ءتۇس كورىپ جاتىر ەكەن دەيدى. تۇسىندە كىشى پەرى بۇلتقا ءمىنىپ الىپ “كەنجەقۇل كەل، تەز كەل” دەپ قول بۇلعايدى، ال بۇل جەردە ارلى-بەرلى ساندالىپ، ءوزىڭ بەرى ءتۇسشى... مەنى قالدىرا كورمەشى دەپ زار جىلاپ شىر اينالىپ جۇگىرىپ ءجۇر ەكەن.. ءتۇستىڭ سوڭى ۇزارىپ تالىقسىپ كەتكەندە بىرەۋدىڭ بۇيىرىنەن تۇرتكەنىنەن ويانىپ كەتتى. ءوزى ايدالادا توبە بولىپ جينالىپ قالعان جىلقىنىڭ قۋ قۇمالاعىنىڭ ۇستىندە جاتىر ەكەن... تاڭ اتىپ كەتىپتى... وياتقان ءباقبور بولىپ شىقتى.
— قايدامىز ءبىز؟
— سەندەگى مامىق قاۋىرسىن قايدا...
— انا قاراعايدىڭ قۋىسىندا بولاتىن...
— الباستى باستى...
— قىزدار تاۋىپ العان دا كوشىپ كەتكەن وندا...
— سەن قايدا بولدىڭ...
— اپاڭ ايىرتوبە دەگەن جەرگە كەلەدى دەگەن سوڭ سوندا بارعام...
— كەلدى مە؟
— جوق... ءبىراق سالەمىن ەستىدىم...
— كىمنەن...
— ارنايى ەلشىدەن... حابار جىبەرىپتى...
— كەلمەي مە؟
— ءيا... دۇرىسى كەلە المايدى ەكەن...
— ءبىز قايتەمىز...
— امالىن تابارمىز، ايتپاقشى ساقيناڭ بار ما؟
— ءيا، بار...
— وندا قورىقپا، ول سەنى ىزدەپ كەلەدى..
— ەندى نە ىستەيمىز...
— ۇيگە قايتالىق...
— كەلمەي قويماي ما؟
— پەرىلەر سەرتتەن تايمايدى...
— ايدان اسا ۋاقىت قايدا كەتتىڭدەر دەسە كوكەمە نە دەيمىز...
— سۇرامايدى...
— نەگە؟
— ءبىز كەشە عانا كەتكەنبىز...
— جوق، ءبىز تۋرا ءبىر ايدىڭ الدىندا كەلگەنبىز...
— ۋاقىت الماسىپ كەتكەن... پەرىلەردىڭ الەمىندە ۋاقىت باسقاشا...
— تۇسىنبەدىم...
— ءجۇر قايتالىق... اتتارىمىز كەشەدەن بەرى اش قاڭتارىلىپ تۇر...
ەكەۋى جاياۋلاپ ەتەككە قاراي ءتۇستى... اتتارى باياعىدا وزدەرى كەلگەندە كەرمەگە قاڭتارىپ بايلاعان قالپى تىقىرشىپ تۇر ەكەن. كەنجەقۇل تۇككە دە تۇسىنە المادى. اتتارىنا ءمىنىپ اۋىلعا قاراي اياڭدادى. اۋىلدارىنا كەلگەندە كەنجەقۇل ءتىپتى ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي قالدى... بۇلاردى ەشكىم دە ساعىنىپ جوقتاماعان ىسپەتتى... الدىنان شەشەسى شىعىپ:
— قۇداي-اۋ، قارعام، شەشەڭنىڭ جانىن شىعاردىڭ عوي، كەشەدەن بەرى قايدا بولدىڭدار، — دەپ سۇرادى...
— اپا، — دەپ بىردەمە ايتا بەرگەندە، ءباقبور ونى بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ، — ول تۋرالى ەشكىمگە ءتىس جارۋشى بولما... ەشنارسە سەزدىرمە... ونى قايتا كورگىڭ كەلسە،— دەپ سىبىرلادى...
سونىڭ اراسىنشا جالدان تومەن قاراي قۇيعىتىپ كەلگەن اتەي اعالارى:
— كوكە، جاڭا كوردىم، انا اۋىل كوشىپ كەتىپتى، — دەپ كارىمنىڭ قاسىنا كەلدى... نە دە بولسا ولار تۋرالى ءبىر سىردى وسىلار بىلەر دەگەندەي كارىم ءباقبور مەن كەنجەقۇلعا تەسىلە ۇزاق قاراپ وتىرىپ قالدى.
پەرىدەن قالعان ساقينانى ەرنىنە تيگىزىپ ەمىرەنە سۇيگەن كەنجەقۇلدىڭ قۇلاعىنا ساقينانىڭ ىشىنەن:
— مىرزام، كۇت مەنى، كۇت! مەن قايتا ورالامىن، — دەگەن قىزدىڭ داۋسى ەستىلدى.
You Might Also Like
-
ءۇي جانۋارلارى، دومەستيكاسيا — جانۋارلاردىڭ قولعا ۇيرەتىلگەن تۇرلەرى. سوندىقتان كەيدە بۇلاردى قولعا ۇيرەتىلگەن جانۋارلار دەپ اتايدى. ءمۇيىزدى ءىرى قارا، تۇيە، جىلقى، ەسەك، قوي-ەشكى، يت، شوشقا، م...
-
قالادان كەشە كەلگەم. وسى اۋىلدا اناۋ الىستاعى قالادا وقىپ جاتقان جالعىز مەنمىن. تۋىس-تۋعان، كورشى-قولاڭنىڭ بارلىعى مەنەن سارقىت دامەتەدى... شامامشا قالتامداعى قالعان سوڭعى جارماعىما دەيىن قالانىڭ ن...
