InfoHub Logo

ادەبيەتiمiزدiڭ ايبارلى كەزەڭدەرiنەن سانالاتىن الپىسىنشى جىلدارداعى ەستەن شىقپايتىن ايتۋلى ايتىستاردىڭ بiرi ليريكالىق كەيiپكەر ءجونiندە بولعانىن كوزi قاراقتى، قۇيما قۇلاق وقىرمان ۇمىتا قويماعان شىعار. ليريكالىق كەيiپكەر دەگەنiمiز كiم دەگەن سۇراققا اقىن-جازۋشىلار دا، ادەبيەت ساراپشىلارى دا بiر-بiرiمەن قايتىپ قايرىلماستاي بولىپ سوزگە كەپ جاتاتىنى ءالi ەسiمiزدە. ولاردىڭ بiرi ليريكالىق كەيiپكەردi تىس كۇش، تىلسىم قۇدiرەت كورiپ، ايعا وتىرعىزىپ اسپەتتەسە؛ ەكiنشiسi ونى اق شاڭ، قارا توپىراققا اۋناتىپ، ايتقانىنا كوندiرiپ، ايداۋىنا جۇرگiزiپ قوياتىن-دى؛ سول كەزدە تاعى بiرi ونىڭ تۇلعاسىن الەمگە سىيعىزا الماي، الەككە ءتۇسiپ جاتاتىن دا، ەكiنشiسi كەلiپ ونى تارىنىڭ قۋىزىنداي تار قۋىسقا كiرگiزiپ، قاماپ تاستاي سالۋشى ەدi. تاعى دا ولاردىڭ ءارقايسىسى بۇل تۇجىرىمداردى ايتەۋiر بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، كوزگە تۇسە قالايىن دەگەن قۇر دابىرا نيەتتەن ەمەس، دالەلi مەن دايەگi جەتكiلiكتi ءومiر مەن ولەڭنiڭ ءوزiنەن شىعارىپ ايتاتىن-دى. جۇرتتى دا، ساراپشى-سىنشىلاردى دا سارسىلتىپ، ۇزاققا سوزىلعان سول ايتىس اقىرى قول الىسىپ|، باس يزەسكەن مىناداي تۇجىرىممەن – ليريكالىق كەيiپكەر دەگەنiمiز اقىننىڭ ءوزi دەگەن بiر-اق اۋىز تۇجىرىممەن اياقتالىپ ەدi. شىنىندا جوعارىدا بiر-بiرiمەن تەبiسiپ جاتقان كەرەعار پiكiرلەر، نەگiزiنەن، اقىنداردىڭ بiر-بiرiنە ۇقسامايتىن ارتەكتiلiگiنەن، ولاردىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ، بولمىس-بiتiمiنiڭ، تالانت-تابيعاتىنىڭ، ينتەللەكت ورەسiنiڭ، ت.ب. وزگەشەلiكتەرiنەن تۋىنداپ جاتقان پiكiرلەر ەدi. بۇزىلمايتىنداي بولىپ بەتوندالعان وسى فورمۋلالاردان كەيiن ليريكالىق كەيiپكەر ءجونiندەگi تۇتەپ تۇرعان داۋ-داماي ايتىس بەلگiلi بiر ۋاقىت بويى پىشاقپەن كەسكەندەي ساپ تيىلدى.

ادەبيەت پروبلەماسى، سiءرا دا، تاۋسىلا ما؟! بiر پروبلەمانىڭ شەشiمiن تاپتىم دەگەنشە، ەكiنشi پروبلەمانىڭ ەسiگiن قاقتىم دەي بەر. ەندi جۇرتتىڭ الدىندا، ەگەر ليريكالىق كەيiپكەر دەگەنiمiز اقىننىڭ ءوزi بولاتىن بولسا، اقىن دەگەن كiم، ونىڭ قوعاممەن، قورشاعان ورتامەن بايلانىسى قانداي بولۋى كەرەك، ۋاقىت پەن كەڭiستiك iشiندەگi ورنىن قالاي بەلگiلەۋگە بولادى دەگەن قىرۋار سۇراۋلار اڭىزداپ شىعا كەلدi. ياعني اقىن دەگەنiمiز ءوز بويىندا شابىتتىڭ شالقار جەلi ەسiپ، جۇلدىزدار سورعالاپ، سۇراپىل سiلكiنiستەر بولىپ جاتاتىن، مىناۋ قورشاعان ورتا مەن ۋاقىتقا تاۋەلسiز دەربەس ءومiر سۇرە بەرەتiن تىلسىم جۇمباق ميكروالەم بە؟ جوق، الدە اينالاداعى تiرشiلiكپەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، بiتەقايناسىپ كەتكەن، ولاردان دەربەس، تاۋەلسiز ءومiر سۇرە المايتىن، شىركوبەلەك اينالىپ تۇرعان وسىناۋ دۇنيەمەن بiرگە شىركوبەلەك اينالىپ تۇراتىن ميكروبولشەك پە؟! وسىنىڭ قايسىسى؟

اقىندى قورشاعان ورتا مەن ۋاقىتتان ءبولiپ اپ دەربەس ءومiر سۇرە بەرەتiن تىلسىم جۇمباق دەپ قاراستىراتىن بولساق، وندا ول – قانشا تالانتتى بولسا دا – ءوزiنiڭ قاراقان باسىنىڭى كۇيiنەن باسقا اسىرىپ ەشتەڭە ايتا المايتىن، قوعام مەن ۋاقىتتان ءۇزiلiپ تىس قالعان، ياعني ءوز زامانى مەن ءوز زامانداسىنا رۋحاني قىزمەت ەتۋ سياقتى ۇلى ميسسيادان جۇرداي بولىپ تونالعان، اقىرىندا سىرتتان دەم مەن لەپ كiرمەگەندiكتەن iشتەي iرiپ، ءبۇلiنiپ، تۆورچەستۆولىق قۇلدىراۋ مەن كۇيرەۋگە ۇشىراعان، ءۇي-iشi، ۇساق-تۇيەكتiڭ بوداۋىندا كەتكەن تۇلعاعا اينالار ەدi. ال ەگەر اقىندى اينالاداعى تiرشiلiكتەن تاۋەلسiز ءومiر سۇرە المايتىن، ءومiردە بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى ءوزiنشە تۆورچەستۆولىقپەن قورىتۋعا دارمەنi جەتپەيتiن ميكروبولشەك دەيتiن بولساق، وندا ول ءوزiنiڭ تۆورچەستۆولىق دەربەستiگiنەن ايرىلىپ قالعان، وسىناۋ شىركوبەلەك اينالىپ تۇرعان دۇنيەمەن بiرگە مەحانيكالىق قوزعالىسقا ءتۇسiپ شىركوبەلەك اينالا بەرەتiن، ءوزiندiك بەت اجارى جوق ماشىقكەر مەن كاسiپكەر بوپ كەتەرi ءسوزسiز. دۇرىس-اق دەيiك. سونىمەن، اقىن دەگەن ۋاقىت پەن زاماننان تىس قالعان توڭ-تەرiس توماعا-تۇيىق ميكروالەم دە ەمەس، زامان مەن ديالوگقا تۇسە المايتىن، ءوزiندiك بەت اجارى جوق مەحانيكالىق قوزعالىستاعى ميكروبولشەك تە ەمەس. سوندا ول كiم؟ ەگەر بiرەر اۋىز سوزبەن جيناقتاپ ايتساق، ول وسىناۋ ۇلى زامان مەن ۋاقىتتىڭ ءارi ميكروالەمi، ءارi ميكروبولشەگi. وسى ەكi قاسيەت ءوز بويىندا بiرiگiپ سينتەزدەلiپ، ءوز باسىنان قاتار تابىلعاندا عانا ول ۇلى مارتەبەلi ۋاقىت پەن زاماننىڭ اقىنى دەگەن ارداقتى ەسiمگە لايىق بولا الماق. بiرiنسiز بiرi جوق.

ارينە، بۇل ءسوزدi بiز قۇر قيالدان شىعارىپ الىپ وتىرعان جوقپىز، ءومiردiڭ ءوزiنەن، ولەڭنiڭ ءوزiنەن شىعارىپ الىپ وتىرمىز. اقىندارعا ءسوز بەرەيiك.

مەن باسىمنان قورقامىن اتوم با دەپ،
بiر الەمەت جاسالىپ جاتىر ما دەپ.
مۇندايداعى سۇراپىل تاپ بولار ما،
ءوزi بولعان ءوزiمەن پاقىرعا كەپ.
مەن باسىمنان قورقامىن اتوم با دەپ.
بەلگiسiز ەلەمەنتتەر ميىمدا ويناپ،
ميىم قايناپ بارادى، ميىم قايناپ.
بەلگiسiز عۇمىرلارعا مەكەن بولىپ،
ءوز دەنەمە ءوز باسىم بۇيىرماي ما؟!
بۇل عالامنىڭ ءتۇبiنە جەتەتiندەي،
سۇمدىق-سۇمدىق سىناۋلار وتەتiندەي.
مەن باسىمنان قورقامىن، مەن بولماسام،
اتوم ميىم جارىلىپ كەتەتiندەي.

بۇل مۇقاعالي ماقاتيەۆتىڭ «باسىمنان قورقام» اتتى ولەڭi. مiنە، ناعىز ازاماتتىق ولەڭ. اقىن بۇكiل ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسiرەتتi ءوزiنiڭ جەكە باسىنىڭ قاسiرەتiندەي قابىلدايدى. ول ويتكەنi ءوزiن ۋاقىت پەن زاماننان تىس قويا المايدى. سوندىقتان دا ول ءوزiنiڭ بۇكiل بولمىس-بiتiمiن، تiرشiلiك-تىنىسىن ۋاقىتپەن بiرگە ءورiپ، بiرگە قابىستىرىپ جiبەرگەن. بالتالاساڭ، بۇزىلمايتىنداي تۇتاستىق. سونىمەن بiرگە بۇل ولەڭ ابدەن جاۋىر بولعان جاتتاندى سوزدەردەن مۇلدە ادا. زامان مەن ۋاقىت ءۇنiن اقىن بويىنداعى دۇنيەتانىم، تالانت تابيعاتى، بولمىس-بiتiم، ينتەلەكتۋالدىق قۋات ءوزiنشە شىڭداپ، سۋعارىپ، ءوزiنشە كوركەم قورىتۋدان وتكiزگەن. سوندىقتان دا اقىن ءۇنi زامان مەن ۋاقىت ءۇنiمەن بiرتۇتاس ەستiلە تۇرا، ءوزiنiڭ ەرەكشەلiك دەربەستiگiن جوعالتپايدى. ايقىن دا ايباتتى!

ەندi جۇمەكەن ءناجiمەدەنوۆتىڭ «قىس – 80» ولەڭiن وقىپ كورەيiكشi:

وڭ قارىمدى باسقان سىندى تاۋ قۇلاپ،
گلوبۋستىڭ وڭ جارتىسىن سۋ الدى.
كiشi قىزىم ءسال تۇردى دا جاۋدىراپ،
«پاپا تىنىش ۇيىقتادى» دەپ قۋاندى.
توسەگiمە كەلگەندەردiڭ ءبارi وسى –
ءتۇسiنبەيدi بiرi تiلدi، بiرi ىمدى.
«تىنىش» دەگەن سوزدەن ۇشىپ زارەسi،
شەشەم بايعۇس جەتiپ كەلiپ ءسۇرiندi.
عۇمىر بويى تىنىشتىقتى ۋاعىزدادىم جان سالىپ،
تىنىشتىقتى اڭسادىم:
وتانىما تەك تىنىشتىق تiلەدiم،
وشاعىما وت باسىما تiلەدiم،
بiراق، بiراق تiلەگەنiم جوق ەدi
تىنىش تاپسىن دەپ ەشقاشان جۇرەگiم.
وڭ جاق جارتىم تىنىپ قالدى بiءرتۇرلi،
سول جاق جارتىم سوعان قارسى مايدان اشقان سىقىلدى.
بiر مۇحيتقا انتيسيكلون كەلدi دە،
بiر قۇرىلىقتا ريەۆوليۋسيا جەڭدi دە –
امان قالدىم مەن، مiنە.

اقىن توسەك تارتىپ جاتىر. قاتاڭ اۋرۋ، قاتتى كۇيزەلiس ءۇستiندە. جەكە باستىڭ اۋرۋى، جەكە باسىنىڭ كۇيزەلiسi، بiراق بۇل جولداردان سiز اقىننىڭ جەكە باسىنىڭ الاسۇرۋى مەن جەكە باسىنىڭ گوي-گويiن ەستiپ وتىرسىز با؟ جوق! ارينە، اقىن ءوز باسىنىڭ كۇيزەلiسiن بۇكiلالەمدiك سۇراپىلدارمەن، بۇكiلالەمدiك قۇبىلىستارمەن ساباقتاستىرىپ جiبەرگەن. بۇل دا ناعىز ازامات اقىننىڭ قولىنان كەلەتiن iس. ۋاقىت پەن زاماننىڭ ءتول پەرزەنتi عانا وسىلاي سويلەي الماق!

م.ماقاتايەۆ ءوز ولەڭiندە بۇكiل ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاتەردi ءوز باسىنا تۇسكەن قاتەردەي قابىلداسا، ج.ءناجiمەدەنوۆ، وعان كەرiسiنشە، ءوز باسىنا تۇسكەن كۇيزەلiستi زامان مەن ۋاقىت كۇيزەلiسiمەن قاتار قاراستىرادى. ەكi اقىن، ەكi ءتۇرلi قارىم-قاتىناس، بiراق ازاماتتىق كرەدو بiر. ەكەۋi دە ءارi زامان مەن ۋاقىت دەنەسiندەگi ميكروبولشەك، ءارi ءوز قولتاڭباسى، ءوز ءۇنi بار تىلسىم جۇمباق ميكروالەم. قورشاعان ورتادان وزدەرiن تىس، توماعا-تۇيىق ۇستاۋ دا، كورiنگەن تاقىرىپتىڭ شىلاۋىندا كەتەتiن «بوس اينالىسقا» ءتۇسۋ دە جوق.

ارينە، مۇنداي ورەلi ولەڭدەردi جالعىز وسى ەكi اقىن تۆورچەستۆوسىنان عانا ەمەس، باسقا اقىندار شىعارمالارىنان دا تابۋعا بولادى. دەي تۇرعانمەن، قازiرگi قازاق پوەزياسىنىڭ حال-احۋالى كiم-كiمدi بولسىن قاتتى الاڭداتۋى تيiس. جەكەلەي اقىندار بولماسا، كوپتەگەن اقىندار تۆورچەستۆوسىن «سۇرقايىلىق اۋرۋى» سورتاڭ توپىراقتاي جايلاپ بارا جاتقانىن جاسىرا المايمىز. ول «سۇرقايلىق اۋرۋىنىڭ» باستى سەبەبi جوعارىدا ايتىپ وتكەن ەڭ قاجەتتi ەكi قاسيەتتiڭ بiر جەردەن تابىلماۋىنان، سينتەزدەلiپ جيناقتالماۋىنان دەپ بiلەمiز. سونىڭ سالدارىنان قازiر ءوزiنە ءوزi تىعىلىپ، كۇن جاۋماي سۋ بولىپ، ۇنجىرعاسى تۇسكەن جىلاڭقى ولەڭدەر دە، كوكiرەگiن قۇس جاستىق قىلىپ كوپسiگەنشە ۇرعىلايتىن داڭعازا ولەڭدەر دە قاپتاپ بارادى. شىن تۆورچەستۆولىق iزدەنiس، شىن تۆورچەستۆولىق بەلسەندiلiك جوق. ال شىن تۆورچەستۆولىق ءۇردiس جوق جەردە قانداي بiر iرi تاقىرىپتى جىرلاماسىن شىن ازاماتتىق بەلسەندiلiكتiڭ كورiنۋi مۇمكiن بە؟ ارينە، جوق!ونداي كەزدەردە ۇيقاس-ىرعاعى، بۋىن-بۋناعى تۇگەل، ياعني كيiمi بار، بiراق iشiندە ءتۇيiرi جوق ورتاقول سۇرقاي ولەڭدەردi كونۆەيرمەن تولاسسىز اعىتاتىن مەحانيكالىق ماشىق فابريكاسى iسكە قوسىلادى. تۆورچەستۆو اتاۋلىدان جۇرداي، قانى دا، جانى دا جوق ونداي ستاندارتتى ءوندiرiستiك ءونiم كiمگە ءدارi، كiمگە شiكiءرا؟ لايىم، بولاشاقتا بiزدiڭ ولەڭ الەمiمiزدi سودان ساقتاسىن.

---