بابا ءداستۇرىنىڭ مۇراگەرى كىم؟
ءداستۇر جايىندا ايتىلا بەرەتiن اڭگiمە، ونىڭ اينالاسىندا ءولiسپەي بەرiسپەيتiندەي ءوتiپ جاتاتىن تالاس-تارتىس، بiردە ءباتۋالى، بiردە ءباتۋاسىز پiكiر الىسۋ، سiءرا، ماڭگi تولاستاماس. ويتكەنi ءداستۇر دەگەنiمiز — ءتۇپ تامىرى ءتۇۋ عاسىرلار قويناۋىندا جاتسا دا — ىلعي بiر تۇلەپ، جاڭعىرىپ كورiنەتiن، ادەبيەتتiڭ ءار كەزەڭi سايىن بۇرىن جۇرتقا بەلگiسiز جاڭا استارىنان اشىلىپ جاتاتىن جاندى پروسەسس. ونىڭ توقتاپ، توقىراۋى مۇمكiن ەمەس. توقتاپ، توقىرادى-اق، وندا قانداي بiر ادەبيەت بولماسىن نە مەڭiرەۋ، نە مەشەل كۇيگە تۇسەرi حاق. سوندىقتان دا بۇگiنگi زامانىمىزدىڭ بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن ۇلى وزگەرiستەرiمەن، عىلىمي-تەحنيكالىق ريەۆوليۋسياسىمەن اعايىن-جۇراعاتتاي قاۋىشىپ، قويان-قولتىق ارالاسىپ كەتكەن، وسكەن، ورەلi قازiرگi پوەزيامىزدىڭ ءون بويىندا عاسىرلار قويناۋىندا جاتقان سول رۋحتى بابا ءداستۇردiڭ كوزگە كورiنبەس تiرi كلەتكالارى مەن تالشىقتارىنا دەيiن بار ەكەنiن دالەلدەپ جاتۋ ارتىق.
بۇل جەردە ماقالامىز باستالار-باستالماستان-اق عاسىرلار قاتپارىندا، عاسىرلار قويناۋىندا دەگەن سوزدەردi قايتالاپ جاتقانىمىز تەكتەن تەك ەمەس. شىنىندا، بiز اندا-ساندا بولماسا، كوبiنە-كوپ ءداستۇردiڭ تەرەڭدەگi تامىرىن ەمەس، بەلەڭدەگi ساعىمىن، ءارiسiن ەمەس، بەرiسiن ءسوز ەتiپ كەلەمiز. سوناۋ اسانقايعى، شالكيiز، اقتامبەردi، بۇقارلاردى وقىپ-ۇيرەنiپ جاتقانىمىزبەن، ولاردى قازاق ولەڭiنiڭ ءداستۇر-باستاۋلارى رەتiندە تانىپ-زەردەلەپ جاتقانىمىز شامالى. وعان ەڭ باستى دالەل: ولاردان قالعان كول-كوسiر مۇرالاردىڭ وسى قازiرگi پوەزيامەن گەنەتيكالىق بiرلiگiنiڭ ءالi كۇنگە قاراستىرىلماي جۇرگەنi. ءالi دە بولسا تەرەڭ يگەرiلiپ، تەرەڭ زەرتتەلمەي جاتقاندىعى. سودان با ەكەن، بiزدiڭ وتكەن، بۇرىنعى پوەزيامىز جايلى وزگە جۇرتشىلىق كوپ ايتا بەرمەيدi، ايتقاننىڭ ءوزiندە، شىعىس پوەزياسى دەگەن جالپى ۇعىمعا قوساقتاپ، قوسىپ جiبەرەدi. ونىڭ ءوزiندە دە تىم ساياز، تىم بۇلدىر. وعان، ارينە، وكپە جوق. ويتكەنi ءوز شەڭبەرiمiزدi ءوزiمiز اياداي قىپ شەكتەپ وتىرساق، وزگە جۇرت ونى قايدان الىپ كەڭەيتە قويماق؟ شىنتۋايتىنا كەلسەك، شىعىس پوەزياسى دەگەن حرەستوماتيالىق ۇعىمعا گەوگرافيالىق بەلدەۋ ارقىلى قوسىلساق، قوسىلارمىز، ال بiراق كوركەمدiك-ەستەتيكالىق بەلدەۋ جاعىنان بiز ەش ۋاقىتتا قوسىلا المايمىز.
بۇل جەردە جاڭالىق اشىپ وتىرعان ەشتەڭەمiز جوق. مۇنى ءبارiمiز دە جاقسى سەزiنiپ، جاقسى بiلەمiز. ويتكەنi شىعىس پوەزياسىنا ءتان كومپونەنت-قاسيەتتەر — كوزدiڭ جاۋىن الارداي مىڭ بۇرالىپ سىلاڭداعان ارۋ مەن ءۇلبiرەگەن گۇل، جەمiسi تاڭداي ءۇيiرەر بەيiشتi باۋ-باقشا مەن قۇلاق قۇرىشىن قاندىرار سايراعان بۇلبۇل، ۇرتتاساڭ، دەمiمەن جۇرەك شارپيتىن شاراپ پەن ءشوپتiڭ ءاتiرi سەبiلگەن ءمولدiر حاۋىز، نەبiر استان-كەستەن وقيعالاردىڭ ءوزiن اسىقپاي، اقىرىن جەتكiزەتiن سازدى ىرعاق پەن ءفاني تۋرالى باپتى ماقاممەن ايتىلار دانالىق سول تۇستاعى قازاق پوەزياسىندا جوق، بولسا دا، نە ورىندالۋى، نە راكۋرسىنىڭ قويىلۋى مۇلدە بولەك.
سول تۇستاعى قازاق جىراۋلارىنىڭ ولەڭدەرiن وقىپ وتىرساڭىز، ءسوز جوق.، سiزدiڭ قۇلاعىڭىزعا شەتسiز-شەكسiز دالانى تiرiلتiپ، ءدۇرلiكتiرiپ بارا جاتقان تۇياق ءدۇبiرi، مىڭ سان قولدىڭ قيقۋى مەن ايقايى، قىناپتان سۋىرىلعان قىلىشتاردىڭ ساتۇر-سۇتىر سوقتىعىسى، قىسقادا كەگi، ۇزىندا ءوشi كەتكەن جانداردىڭ بiر-بiرiمەن ۇستاسا كەتكەندەگi تۇنشىعا شىققان ارسى-گۇرسi قىجىلدى دەمi، قارۋ تيگەن قالقان شىڭىلى مەن اڭىراتىپ تارتقان ادىرنالاردان ۇشقان قاۋىرسىندى جەبەلەردiڭ سۋىلى — ءبارiء-بارi ەستiلiپ جاتارى ءسوزسiز. جورتۋىلدى ەرجۇرەك پوەزيا! وعان مامىراجاي ەكزوتيكا مۇلدە جات!
سوندىقتان دا بiزدiڭ سول بiر كەزەڭدەگi پوەزيامىزدى كوشپەلiلەر نەمەسە دالالىقتار پوەزياسى دەسە، الدەقايدا تيiمدi، الدەقايدا ورىندى سياقتى. ارينە، بۇل ءالi دە بولسا ادەبيەتشiلەر كوپ قادالىپ، كوپ زەرتتەيتiن ماسەلە. بۇل جەردە تەك بiز وعان ءسوز رەتi كەپ قالعان سوڭ عانا ايالداپ، توقتالىپ جاتىرمىز. ايتپەسە، ول ماسەلەنiڭ شولاق قايىرىلعان بiرەر سويلەممەن بiتە قالماسىن بiز دە جاقسى بiلەمiز.
اسانقايعى، شالكيiز، اقتامبەردi، بۇقار سياقتى الىپتاردى اۋىزعا الىپ وتىرعان تاعى بiر سەبەبiمiز — بۇگiنگi اڭگiمەمiزگە تiكەلەي قاتىستىلىعىنان. ول، جوعارىدا جانامالاپ ايتىپ وتكەنiمiزدەي، بۇگiنگi پوەزيامىزدىڭ ءداستۇر جالعاستىعىن سول الىپتاردىڭ شىعارمالارىنان iزدەستiرسەك دەگەن پiكiر.
سوندىقتان، ەڭ الدىمەن، ءداستۇر جالعاستىعى دەگەنiمiز نە؟ ءداستۇر قالاي جالعاسىن تابادى؟ ونىڭ لايىقتى iزباسار مۇراگەرi كiم بولا الادى؟ وسى سۇراقتار ءتوڭiرەگiندە ءسوز ساباقتاپ، پiكiر تارقاتىپ كورەيiك. ءسوز جوق، بiز وسى ۋاقىتقا دەيiن كوبiنە-كوپ ءداستۇر جالعاستىعى دەگەن ۇعىمدى تىم ۇشقارى، تىم ءۇستiرت، بiر جاقتى قاراستىرىپ كەلەمiز. بۇل ۇعىم، تiپتi، كەيiنگi كەزدە ءوزiنiڭ تابيعي جاراتىلىسىنان ايرىلعان، نە ۇشىپ، نە ءجۇزiپ جارىتپايتىن اسىراندى قازعا اينالىپ بارا جاتقانداي. ال مۇنداي ۇلكەن ۇعىمدى تابيعي جاراتىلىس بiتiمiنەن ايىرىپ قاراۋ ءتۇپتiڭ ءتۇبiندە اۋلادان اسىلىپ ارى قاراي الماۋعا، قارا قۇلىپتى قاقپا iشiنە قامالعان توماعا-تۇيىقتىققا اكەلiپ سوعاتىنىن ءبارiمiز ەسكەرە بەرمەيمiز.
بiز ءداستۇر جالعاستىعى دەگەن ۇعىمدى كوبiنە-كوپ بەلگiلi بiر شىعارمالاردىڭ سىرتقى پiشiن-قۇرىلىسىنان، بۋىن-بۋناق ولشەمدەرiنەن، دىبىستىق اللەتراسيالاردان، سوزدەردiڭ سىرتقى قوزعالىس-قيمىلدارىنان iزدەستiرەمiز دە، ونىڭ iشكi تىنىسى مەن دەمiنە، الەۋمەتتiك كوتەرەر جۇگiنە، كوركەمدiك-يدەيالىق قۋاتىنا ءۇڭiلە بەرمەيمiز. راس، بۇل ماسەلەنi قوزعاعاندا، قانداي بiر شىعارمانىڭ بولماسىن، سىرتقى پiشiن-قۇرىلىسىن، بۋىن-بۋناق ولشەمدەرiن، دىبىستىق اللەتراسيالارىن، سوزدەردiڭ سىرتقى قوزعالىس-قيمىلدارىن، ت.ب. تولىپ جاتقان اتريبۋتتاردى اينالىپ وتۋگە بولمايدى. ويتكەنi ولار جىر تۋار ساتتەگi اقىن جۇرەگiندەگi قۇپيا قۇبىلىستىڭ سۇراپىل سiلكiنiسiنەن پايدا بولعان جاندى مۇشەلەر.
ولاردى ايىرىپ، الىپ تاستاي المايسىز. بiراق سولاي بولا تۇرا، بiز، ەڭ الدىمەن، اقىن جۇرەگiندەگi قۇدiرەتتi قۇبىلىس تۋدىرعان سول كەزدەگi ۋاقىتتىڭ اۋا رايىن، الەۋمەتتiك اتموسفەرانى بايىپتاپ، باعدارلاپ العانىمىز دۇرىس. ويتكەنi قانداي بiر ستيحيالى بۇرقانىستان تۋعان شىعارما بولماسىن، ءبارiبiر ءوزiن قورشاعان الەۋمەتتiك ورتانىڭ، بەلگiلi بiر ۋاقىتتىڭ كوركەم كوشiرمەسi. اقىن جۇرەگiنەن قورىتىلىپ شىققان سول زامان كورiنiسi. سوندىقتان دا بiز قايتا-قايتا ءتاپiشتەپ ايتىپ وتىرعان ءداستۇر جالعاستىعىن ءدال وسى جەردەن iزدەستiرگەنiمiز ماقۇل. اسانقايعى، شالكيiز، اقتامبەردi، بۇقارلاردىڭ كەز كەلگەن ولەڭiن وقىپ كورiڭiزشi: ءارقايسىسى قاداۋ-قاداۋ الىپ دiڭگەكتەر سەكiلدi ۇلكەن الەۋمەتتiك جۇك ارقالاپ تۇرعان جوق پا؟! سوندىقتان دا ولار عۇمىرلى، سوندىقتان دا ولار ماڭگiلiك! ولاردىڭ ءارقايسىسى تۇتاس بiر ءداۋiر، تۇتاس بiر تاريحي كەزەڭنiڭ بەل بالاسى. سوندىقتان دا ولار تەك ۇلكەن ادەبي تۇلعالار عانا ەمەس، ۇلكەن تاريحي تۇلعالار دا! سوندىقتان دا ولاردىڭ جىر، تولعاۋلارى تاريحتىڭ تالاي-تالاي الاساپىران وقيعالارىنىڭ اراسىندا اداسىپ، جوعالىپ كەتپەي، بiزگە كەلiپ جەتتi. ايتپەسە، سول كەزدە قورا-قوپسى، كورشi-قولاڭ، قىز-قىرقىندى جىرلايتىن جىراۋلار بولمادى دەپ وتىرسىز با؟ بولعاندا قانداي! iراق ولار بiزگە قاراي ساپار شەگە الماعان، ياعني حالىق جۇرەگiندە ساقتالماعان، سول قورا-قوپسى، كورشi-قولاڭ اينالاسىندا قالىپ قويعان.
سوندىقتان بiز بۇگiنگi اقىن شىعارمالارىنان ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر جالعاستىعىن iزدەستiرەتiن بولساق، وندا، ەڭ الدىمەن، ونىڭ كوتەرەر الەۋمەتتiك جۇگiنە، ازاماتتىق ءۇنiنە زەر سالىپ، نازار تiكتەۋiمiز كەرەك. جەكەلەي اتريبۋتتارىن /ۇيقاسىن، ىرعاعىن، بۋىن-بۋناعىن، ت.ب./ اڭگiمە ەتسەك، سونان كەيiن اڭگiمە ەتەيiك!..
دەگەنمەن، بۇل پiكiر دە بiزدiڭ ويىمىزدىڭ ورنىقتى فورمۋلاسى بولا المايدى. وعان تاعى ءارiرەك كوز سالىپ، تەرەڭiرەك ءۇڭiلگەن ءجون. ويتكەنi سول بiر كەزەڭدەر دە، ءسوز جوق، الگiندەي الىپتاردىڭ ماقامى مەن سارىنىن، تاقىرىپتى يگەرۋدەگi مەتودى مەن مەتولوگياسىن، باس اۋىرتىپ، بالتىر سىزداتپاي-اق، ءوزiنە شاپشاڭ يكەمدەي قوياتىن ءازiر اسقا تiك قاسىق دايىن اۋىزدار بولعان. بiراق ولار دا بiزگە جەتپەگەن. اسانقايعى، شالكيiز، اقتامبەردi، بۇقار شىعارمالارىنىڭ بiزگە جەتكەن سەبەبi، ولاردىڭ ءارقايسىسى جىرلانار تاقىرىپتىڭ الەۋمەتتiك ماڭىزىن ءوزiنشە اشىپ، ءوزiنشە كوتەرiپ، بۇرىن بەلگiسiز جاڭا وبرازدار جۇيەسiن، سوزدەردiڭ سينتاكسيستiك جاڭا ءتۇزiلiسiن، ولاردىڭ سەمانتيكالىق جاڭا ءمانiن دۇنيەگە كەلتiرگەن. ياعني ءارقايسىسى بiرiن بiرi قايتالامايتىن جەكە-دارا جاڭالىق اكەلگەن. شىنىندا دا اسانقايعىنىڭ تەرەڭ فيلوسوفياسىن، شالكيiزدiڭ ەمەننiڭ يiر بۇتاعىنداي ايقاسىپ جاتقان جولدارى مەن اقتامبەردiنiڭ جورتۋىل ۇراندى داۋسىن، بۇقاردىڭ بiرلiككە شاقىرعان قايسار اقىلدى ناركەسكەن سوزدەرiمەن شاتاستىرا المايسىز. ءارقايسىسى ەرەك ءۇن، بولەك بiتiمگە يە.
سونىمەن، بiزدiڭ ايتپاعىمىز: تەرەڭ الەۋمەتتiك ءمانi بار ءوز داۋسى، ءوز ءۇنiمەن كەلگەن جاڭالىق قانا ءداستۇردi جالعاستىرا الادى، تەك سول عانا ءداستۇر جالعاستىعىن قۇراي الادى. ياعني ءداستۇردi ءوزiنشە جەتiلدiرiپ، ونى ءوزiنشە جاڭعىرتقان، جاڭالىق اكەلگەن تۇلعا عانا بابا ءداستۇردiڭ مۇراگەرi بولىپ تابىلادى.
ال بەلگiلi سارىن، تاپتاۋرىن جولمەن جۇرگەندەر، «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، بادىراق كوز» دەگەن بەيشارا مورالدىڭ قولىنا سۋ قۇيۋشىلار ەشۋاقتا دا ءداستۇر جالعاستىرۋشىلار بولا المايدى. ولار — ءداستۇردi جالعاستىرۋشىلار ەمەس، ءداستۇردi بىلعاۋشىلار، ءداستۇردi ءبۇلدiرۋشiلەر. تاسادا تۇرىپ تالانتقا تاس لاقتىرۋشىلار دا، كولەڭكەدە وتىرىپ كوسەمسiپ سويلەيتiندەر دە سولاردىڭ iشiنەن شىعادى. ءسوزدi توزدىرىپ، ويدى ازدىراتىن دا سولار. ۇيقاستى بۇزدى، بۋىندى سىندىردى دەپ، ءۇنiن ەمەس، ءتۇرiن ءسوز ەتiپ، جاڭالىقتىڭ جاعاسىنا جارماسىپ جاتاتىن دا سولار. ويتكەنi جاڭالىق ولاردىڭ ساي-سالانى ىقتاپ قونعان قامىس كۇركەسiن تەگەۋرiندi بiر دەمiمەن-اق ىسىرىپ تاستاي سالۋى مۇمكiن. سوندىقتان دا ولار جىلى ورىن، ىقتا-مەكەنiن قولپاشتاپ، قورعاشتاپ باعادى. سوندىقتان دا ولار ءداستۇردiڭ سىرتقى كيiمiن عانا ءسوز ەتiپ، iشكi يiرiمiنە كوزiن تارس جۇمىپ قارايدى. سودان ۇيقاس پەن تارماقتاردى، بۋىن مەن بۋناقتاردى شوتقا سالىپ وتىراتىن بۋحگالتەرلەر پايدا بولادى...
بiزدiڭ ءداستۇر جالعاستىعىنان ۇلگi كورسەتiپ، ءدارiس بەرەتiن ۇلى-ۇلى مەكتەپتەرiمiز بار. بۇل رەتتە ماحامبەت پەن اباي ولەڭدەرiن اتاساق تا جەتكiلiكتi. ونىڭ ەكەۋiنە بiردەي ەمەس، تەك بiرەۋiنە، اباي مەكتەبiنە از-كەم توقتالىپ وتەيiكشi.
اباي، ءسوز جوق، ارعى-بەرگi ادەبي تاريحىمىزدا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ۇلى مەكتەپ، قايتالانباس عاجاپ قۇبىلىس. ونىڭ بۇكiل تۆورچەستۆوسىن بىلاي قويعاندا، ءار ولەڭiنiڭ ءوزi iرگەلi دۇنيە، iرi وقيعا. ءار ءسوز، ءار جولى جاڭالىق! بiراق وسىعان قاراپ، ونى ءوزiنە دەيiنگi بۇرىنعى اقىن-جىراۋلاردىڭ باي ءتاجiريبەلەرiنسiز، ءتاعىلىم-تالiمدەرiنسiز تاقىر جەرگە تامىر سالىپ ءوستi دەسەك، وندا بiز قاتتى قاتەلەسكەن بولار ەك. ول، كەرiسiنشە، ءوزiنە دەيiن جاسالىنعان حالقىمىزدىڭ بويىنداعى رۋحاني بايلىقپەن مەيiرi قانعانشا سۋسىنداپ، ونى جەتiلدiرiپ، قايتا قورىتىپ بارىپ، جاڭا ادەبي الەمدi ءومiرگە اكەلدi. ول، ەڭ الدىمەن، ءوزiنە دەيiنگi اقىن-جىراۋلاردان حالىققا قىزمەت ەتۋ، حالىقتىڭ ءۇنi بولۋ، قوعامنىڭ الەۋمەتتiك ءمانiن اشىپ كورسەتۋ، كۇرەسكەرلiك سياقتى باستى-باستى ماسەلەلەردi ميراس ەتتi. ءسويتiپ، ول ولەڭنiڭ قاستەرلi قاسيەتiن، ەڭ باستى قاسيەتiن ۇستانىپ قالدى. ءداستۇر جالعاستىعى دەگەنiمiز، مiنە، وسى! ارينە، ول ءاربiر ماتەريال قارسىلىعىن نەمەسە تاقىرىپ قارسىلىعىن، ءوزiنشە جەڭدi، ءوزiنشە بالقىتتى. سودان بارىپ، بۇرىن بولىپ كورمەگەن iشكi مازمۇنى تۇنبا بايلىعىنان باستاپ، سىرتقى تۇلعا بiتiمiنە دەيiن ەرەك ولەڭدەر دۇنيەگە كەلدi. دەگەنمەن، سول مۇلدە جاڭا، مۇلدە ەرەك كەسەك دۇنيەلەردi پايىممەن پاراقتاپ، بايىپپەن باعدارلاساڭىز، ولاردىڭ iشiنەن سiزدiڭ قۇلاعىڭىزعا سوناۋ-سوناۋ عاسىر قيىرىندا قالعان اقىن-جىراۋلاردىڭ ءۇنi مەن سازى، ماقامى مەن سارىنى تالىپ بولسىن ەستiلiپ جاتاتىنى ءسوزسiز. تىڭداپ كورەيiكشi:
بۇقار جىراۋ:
ەكiنشi تiلەك تiلەڭiز —
ەڭ شۇعىل پاسىق زالىمنىڭ
تiلiنە ەرiپ ازباسقا...
التىنشى تiلەك تiلەڭiز —
الپىس باستى اق وردا
ارداقتاعىن اياۋلىڭ
كۇنiندە بiر كۇن بiرەۋگە
تەگiننەن تەگiن ولجا بولماسقا.
جەتiنشi تiلەك تiلەڭiز —
جەلكiلدەگەن تۋ كەلiپ،
جەر قايىسقان قول كەلiپ،
سونان بiر ساسىپ تۇرماسقا.
ەندi ابايدىڭ اتاقتى مىنا ولەڭiن وقىپ كورەيiك.
بەس نارسەدەن قاشىق بول،
بەس نارسەگە اسىق بول.
ادام بولام دەسەڭiز،
تiلەۋiڭ، ءومiرiڭ الدىندا،
وعان قايعى جەسەڭiز.
وسەك، ءوتiرiك، ماقتانشاق،
ەرiنشەك، بەكەر مال شاشپاق —
بەس دۇشپانىڭ بiلسەڭiز.
تالاپ، ەڭبەك تەرەڭ وي،
قاناعات، راحىم ويلاپ قوي —
بەس اسىل iس، كونسەڭiز.
ەكi ولەڭدە دە قوزعالار ماسەلە — ادامعا ايتىلار اقىل، تiلەك، وسيەت. بۇقار جىراۋ ونى رەت-رەتiمەن سانامالاپ ايتسا، اباي ونى قوسىپ، جيناقتاپ ايتقان. سونىمەن بiرگە، ولەڭدەردiڭ مازمۇنى جاعىنان دا تۋىستىق بار. ەكەۋi دە بiر-بiرiمەن الىستان وراعىتىپ، قاشىقتان قايىرىپ جاتپاي، ءدال قارسى الدىندا، ءدال جانىندا وتىرىپ، ەڭ بiر سۇيەكتەس جاقىنىڭداي اقىل ايتىپ، ناقىل ۇيرەتۋiمەن ۇندەس. ارينە، اباي ولەڭi ۇلگi، ءتۇر جاعىنان دا، مازمۇن بايلىعى جاعىنان دا، كوركەمدiك-ەستەتيكالىق ورىندالۋى جاعىنان دا بۇقاردiكiنەن وزگە ەكەنi راس. بiراق وسى ەكi ولەڭنiڭ ەتi بولەك بولعانمەن، سۇيەگi مەن قانى بiر، جاقىن ەكەنiن زەردەلi زەرەك وقىرمان بiردەن-اق بiلەرi ءسوزسiز. سونداي-اق بiز ابايدىڭ:
جايناعان تۋىڭ جىعىلماي،
جاسقانىپ جاۋدان تىعىلماي،
جاساۋلى جاۋدان بۇرىلماي،
جاۋ جۇرەك جومارت قۇبىلماي، —
دەپ باستالاتىن وسپان ءولiمiنە باعىشتالعان جوقتاۋى مەن باسقا دا بiرقاتار ولەڭدەرi تازا جىراۋلىق ۇلگiدە جازىلعانىن جاقسى بiلەمiز.
سونىمەن بiرگە، ۇلى اباي ءداستۇر جەتiلدiرۋدi، ياعني ءداستۇر جالعاستىعىن مۇلدە جاڭا ارناعا سالىپ، مۇلدە جاڭا ساتىعا كوتەردi. ول العاشقى بولىپ، تەك ءوز حالقىنىڭ رۋحاني بايلىعىن مەڭگەرiپ، تەك سونى عانا يگەرۋمەن حالىقتىڭ تاريحي ساناسىن جاڭا بيiك دەڭگەيگە كوتەرۋ مۇمكiن ەمەس ەكەنiن ۇقتى. ەسiك پەن تەرەزەنi تاس بەكiتiپ، تۇمشالانىپ الۋ وي مەن سانانىڭ تۇنشىعۋىنا اكەلiپ سوعاتىنىن بiلدi. اۋا قوزعالىسىنسىز تiرشiلiك اتاۋلىنىڭ كۇلتالقانى شىعىپ، كۇيرەۋگە ۇشىرايتىنىنداي، وزگە حالىق، وزگە جۇرتپەن رۋحاني بايلانىسسىز وي، سانانىڭ وپات بولاتىنىن سەزدi. سوندىقتان دا ول ورىس ادەبيەتiنiڭ، سول ادەبيەت ارقىلى ەۆروپا ادەبيەتiنiڭ ەڭ ءۇزدiك ۇلگiلەرiن مۇمكiندiگiنشە بويىنا مولىنان سiڭiرiپ، مولىنان سۋسىندادى. مiنە، بۇل دا اباي بiزگە وسيەت ەتiپ قالدىرعان ءداستۇر.
بۇل قۇبىلىس — دۇنيە ءجۇزiندەگi بارلىق وزىق ادەبيەتتەرگە ءتان قۇبىلىس. ماسەلەن، پۋشكين. ول ءوزiنە دەيiنگi جاسالىنعان ورىس ادەبيەتiنiڭ بارلىق قادىر-قاسيەتiن بويىنا جيناقتاپ، ونىڭ ەڭ بiر ەلەۋسiز، قاعا بەرiس قالتارىستارىندا قالىپ قويعان دۇنيەلەرiنە دەيiن ءۇڭiلiپ، اداقتاپ ارالاپ شىققان. سۇزگiدەن وتكiزگەن. ءبارiن دە پروفەسسيونالدىق دارەجەدە مەڭگەرگەن. ول سونىمەن بiرگە تاريحى مىڭ جىلداپ سانالاتىن بۇكiل دۇنيەجۇزiلiك ادەبيەتتiڭ ارعى-بەرگi ءۇزدiك ۇلگiلەرiن اڭقاسى كەپكەن شولدەي سiڭiرiپ العان. ويتكەنi ول حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىن ادەبيەتتiڭ وزىق داستۇرلەرiنسiز تەك بiر ادەبيەتتiڭ ءداستۇر مۇمكiندiگiمەن عانا جاساپ شىعام دەۋ عۇمىر بويى تاۋ باسىنا تاس تاسۋمەن وتەتiن سيزيفتiك بوس اۋرەشiلiك دەپ بiلگەن. ەگەر پۋشكين الەم ادەبيەتiنiڭ وزىق داستۇرلەرiنەن ءوزiن وقشاۋ قويىپ، تەك ورىس ادەبيەتiنiڭ پوەتيكالىق كافەدراسىندا عانا جۇمىس iستەسە، وندا ول، ءسوز جوق، ەشۋاقتا دا ۇلت ماقتانىشى، عالامات ۇلت اقىنى دەڭگەيiنە كوتەرiلە الماس ەدi.
تيۋچيەۆ تە سولاي. تiپتi بريۋسوۆتىڭ ايتۋىنشا، نەمiس پوەزياسى بولماسا، تيۋچيەۆ بولماس ەدi دەيدi. ورىس تiلiن، ورىس ادەبيەتiن اسا جەتiك بiلەتiن ونىڭ دۇنيەتانىمى، ەستەتيكالىق كوزقاراسى — سول كەزدەگi باعدارلاۋشا — نەمiسشە بولىپ شىققان. ال قازiر ەشكiم دە تيۋچيەۆ تۆورچەستۆوسىنان «نەمiسشە» ەستەتيكالىق كوزقاراستى iزدەپ جاتپايدى. قازiر جۇرتتىڭ ءبارi تيۋچيەۆتi تازا ورىس اقىنى رەتiندە قابىلدايدى. بۇگiندە ورىس پوەزياسىندا تيۋچيەۆ ءداستۇرi، تيۋچيەۆ مەكتەبi بار. ءداستۇر كەيدە وسىلاي دا دۇنيەگە كەلiپ جاتادى.
مۇنداي-مۇنداي مىسالدار دۇنيەدەگi iرi تۇلعالاردىڭ ءبارiنە دەرلiك ءتان.
سوندىقتان دا ءداستۇر جالعاستىعى دەگەن ۇعىمدى تازا ۇلتتىق ايادا قاراستىرۋعا بولمايدى. ول — اسا كەڭ، اسا تەرەڭ ۇعىم. بۇل جەردە تاعى بiر اشىق ايتا كەتەتiن نارسە — اباي ءداستۇرi، پۋشكين ءداستۇرi، تيۋچيەۆ ءداستۇرi دەگەن ۇعىمدار تۋىلعان بويدا ءداستۇر بولىپ قابىلدانعان جوق. الدىمەن ولار جاڭالىق بولىپ، تۇما كوزiن اشتى دا، سونان كەيiن بارىپ ۇلكەن ارنالى ءداستۇر — وزەنگە اينالدى. سوندىقتان ءداستۇر جالعاستىعىن ءسوز ەتكەندە، تارازى باسىن تەڭ ۇستاپ قاراستىرۋىمىز كەرەك. Cءال اۋىتقۋ ۇلكەن اداستىرۋعا ۇرىندىرۋى مۇمكiن. ەڭ الدىمەن، جاڭالىقسىز ادەبيەت وسپەيتiنiن، ءداستۇر جالعاسپايتىنىن قاتتى ەسكەرگەن ءجون.
بiز، سونىمەن بiرگە، جاڭالىق دەگەننiڭ نە ەكەنiن تابيعات — انانىڭ ءوزiنەن ۇيرەنۋiمiز كەرەك. تابيعاتتا ەش نارسە دە بiرiن بiرi قايتالامايدى. ءبارi جاڭا، ءبارi تۇڭعىش! ءارقايسىسى جەكە دۇنيە، جەكە بولمىس! ياعني دۇنيەدە قانشاما جاپىراق بولسا، سونشاما وزگەشەلiك بار. بiر جاپىراق ەكiنشi جاپىراقتى قايتالامايدى. مەيلi كولەمi جاعىنان بولسىن، مەيلi كۇن نۇرىن ءسۇزiپ، ءنار جيناۋ جاعىنان بولسىن، مەيلi سيممەتريالىق ءتۇزiلiسi جاعىنان بولسىن، ايتەۋiر، ولاردىڭ ءارقايسىسى بiرiنەن بiرi بولەك، ەرەك دۇنيە! بۇل الدەقاشان عىلىم دالەلدەپ بەرگەن تابيعي قۇبىلىس!
ال بiز تابيعاتتىڭ ۇلى مiنەزiنەن ءتالiم الا بەرمەيمiز. سودان بارىپ بiزدە سىرتقى قۇبىلىسىنان باستاپ، iشكi بولمىسىنا دەيiن بiر-بiرiنەن اۋماي قالعان ولەڭدەر تاسقىندى كونۆەيرمەن دۇنيەگە كەلiپ جاتادى. سودان بارىپ نە جاندىرىپ، نە توڭدىرمايتىن، نە تولقىتىپ، نە تەبiرەنتپەيتiن، قىزۋى مەن جىلۋى بiرقالىپتى كابينەتتiك تەمپەراتۋرانى كورسەتەتiن سۇرقاي ولەڭدەر پايدا بولادى. سودان بارىپ باز بiرەۋلەر ونەر دەگەنiمiز بالقىپ تۇرعان تەمiردi تاس ءۇستiنە سالىپ ءوزiڭشە يلەپ، ءوزiڭشە سوعىپ شىعارۋ ەكەنiن بiلە بەرمەيدi.
مiنە، وسىنداي تابيعي، وسىنداي قاراپايىم اكسيومانى ەسكەرمەگەندiكتەن، كەيبiرەۋلەر ولەڭنiڭ الدىمىەن تەگi ارقىلى تەحنيكاسىن ءسوز ەتۋدiڭ ورنىنا، تەحنيكاسى ارقىلى تەگiن تاپقىسى كەلەدi. ەڭ بولماسا، ولار كونتەكست ارقىلى قارالىپ جاتسا عوي. وكiنiشكە وراي، ول دا جوق! ونداي سىنشىلار ۇيقاستى، بۋىن-بۋناقتى، تارام-تارماقتى ولەڭ دەنەسiنەن بۇتارلاپ، بۇراپ سىندىرىپ الادى دا، مىنا ۇيقاس شولاق، مىنا جولدىڭ بiر بۋىنى كەم دەپ، اقىلگويسiپ، اناليز جاساۋعا كiرiسەدi. ءسويتiپ، ولار ءوزi شاتاسىپ قويمايدى، وقىرمان قاۋىمدى قاتار شاتاستىرادى. تاعى دا وندايلار سيتاتشىل كەلەدi. ەكi ءسوزiنiڭ بiرi — سيتاتا. پالەنشە دەگەن كلاسسيك پالەن دەگەن، تولەنشە دەگەن كلاسسيك بىلاي دەگەن دەپ، ەكi اياعىڭدى بiر ەتiككە تىعاتىنىن قايتەرسiڭ. ولار، ەڭ سوراقىسى سول، ول سيتاتالاردى ءومiرمەن، ۋاقىتپەن بايلانىستىرىپ قاراستىرمايدى، تازا كiتابي قالپىندا قاراستىرادى. سونىمەن سول اتىشۋلى كلاسسيكتەرگە قيانات جاساپ وتىرعانىمەن جۇمىسى دا بولمايدى. ولاردىڭ كوبiسi-اق سيتاتانى ءتالiم-تاربيە بەرەتiن ءدارiس رەتiندە ەمەس، تالانتى بولعانمەن، دايىندىعى ازداۋ، تەگەۋرiنi ءالسiز كەيبiر بوس مويىن تايعاقتاردى قورقىتىپ-ۇركiتەتiن شوقپار رەتiندە قولداندى. ياعني ولار ءۇشiن سيتاتا — تۆورچەستۆولىق كۇش-قۋات بەرەتiن ءدارۋ ەمەس، بiرەۋدiڭ بەتiن قايتارىپ تاستاۋ ءۇشiن كەرەك بەلiنە قىستىرىپ جۇرەتiن قارۋ!
بiز مۇنى بوستان-بوس ايتىپ وتىرعان جوقپىز. بiز مۇنى بۇگiنگi قوزعاپ وتىرعان اڭگiمەمiزگە تiكەلەي قاتىستى بولعاندىقتان ايتىپ وتىرمىز. ويتكەنi ءداستۇر جالعاستىعى دەگەن كەڭ ۇعىمدى بارىنشا تارىلتىپ، بارىنشا سىعىپ قارايتىندار دا الگiندەگiدەي اپەرباقاندار. تاعى دا مۇنى ايتىپ وتىرعان بiر سەبەبiمiز، بiزدiڭ ءسوزiمiزدiڭ داۋسى، از بولسا دا ولاردىڭ جەتەسiنە جەتiپ، سۇيەگiنە سiڭەر مە ەكەن دەگەن نيەتتەن تۋعان ەدi. بۇنداي سيتاتاشىل سىنشىلارعا فرانسۋزداردىڭ: «پلاتون ايتتى — بiتتi» دەگەننەن وتكەن كۇيكiلiك، ودان وتكەن بەيشارالىق جوق»، — دەگەن ءسوزiن ەسكەرتە كەتكەنiمiز ماقۇل.
ەندi قوزعاپ وتىرعان ماسەلەمiزدiڭ نەگiزگi جەلiسiن ءارi قاراي قىسقاشا جالعاستىرىپ كورەيiك. ارينە، ءوز تۆورچەستۆوسىن عاسىر قويناۋلارىندا جاتقان ءوز حالقىنىڭ رۋحاني مۇرالارىمەن، ەۆروپانىڭ ەڭ ءۇزدiك تەكتi ۇلگiلەرiمەن قاتار بايىتقان اباي سالعان سول ءداستۇر كوپ ۇزاماي-اق جاراستى جالعاستىعىن تاۋىپ كەتكەنiن جاقسى بiلەمiز. ياعني اباي سالعان سول بiر التىن كوپiر بارا-بارا الەمنiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن رۋحاني بايلىق اكەلiپ، الەمنiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنە رۋحاني بايلىق اپارىپ جاتقان الىپ كوپiرگە اينالدى.
قازاق پوەزياسىنا ناقاق كوزدiڭ جاسىن iزدەگەن نالا كوڭiل سۇلتانماحمۇت، قۇلاگەر شابىستىى Iلياستار كەلدi. ولار دا اقىن-جىراۋلار مەن اباي داستۇرلەرiن — ءوز زامانىنىڭ، ءوز ۋاقىتىنىڭ ءۇنi بولا بiلۋدi، بەسەنەدەن بەلگiلi جولمەن جۇرمەي، ءوز جولىڭدى بەلگiلەپ الۋدى، ءوزiڭ ءومiر ءسۇرiپ وتىرعان قوعام مەن ورتانىڭ الەۋميەتتiك ءمانiن اشىپ كورسەتۋ سياقتى قاداۋ-قاداۋ قاسيەتتi داستۇرلەرiن وزدەرiنە ميراس ەتتi. ولاردىڭ ءارقايسىسى قازاق پوەزياسىنىڭ توپىراعىنا جاڭا تاقىرىپتارمەن بiرگە جاڭا ءسوز، جاڭا وبرازدى ورالىمدار اكەلدi. ولەڭ مازمۇن جاعىنان دا، سونىڭ اسەرiنەن دۇنيەگە كەلگەن ىرعاق، ءتۇر جاعىنان دا بايي ءتۇستi. Iلياستىڭ «بۇگiنگi دالا» ولەڭiن وقىپ كورەيiكشi:
ەرتەدە، ەرتە، ەرتە ەدi،
ەل شاپقاننىڭ ەركi ەدi.
حان قاھارلى ەدi،
قارا ماتاۋلى ەدi.
بي بەدەلدi ەدi،
بەيكۇنا نە كورمەدi؟
باتىر بالپاڭ ەدi،
بايعۇس جالتاڭ ەدi.
تورە سۇلتان ەدi،
تولەنگiت ۇلتان ەدi.
باي مىعىم ەدi،
كەدەي شiلدiپiرiم ەدi.
كۇن كۇڭگiرت ەدi،
دالا جىم-جىرت ەدi.
ەندi وسى ولەڭنiڭ بويىندا عاسىرلار استارىندا جاتقان اقىن-جىراۋلار تولعاۋىنىڭ سازى مەن ماقامى، سولار قولدانعان ءتاسiل-قۇرالدار جوق دەپ كiم ايتا الار ەكەن؟ ەشكiم دە. سونىمەن بiرگە Iلياستىڭ سول بiر بەلگiلi ساز، بەلگiلi ماقامدى جاڭا تىنىس، جاڭا دەممەن، بۇرىن بولىپ كورمەگەن پوەتيكالىق بوياۋلارمەن بايىتقانىن دا ەشكiم جوققا شىعارا الماس ەدi. رۋحاني بايلىقتى يگەرۋ، ونى جەتiلدiرiپ، جاڭعىرتۋ وسىلاي بولسا كەرەك. ەندi وسى ولەڭنiڭ سوڭىنا زەر سالايىق:
قونىس قوينىن ەڭبەككە اشىپ،
جاڭا ەلiنە شاشۋ شاشىپ،
قىر كiلەمدi سiلكiپ سالدى.
كيمەشەكتەر كiتاپ وقىپ،
مالما تۇماق مىلتىق الدى.
جالبا شەكپەن جاۋعا اتتاندى،
جەر تۇرلەنiپ، ەل شاتتاندى.
بۇگiن، بۇگiن، بۇگiن دالا،
مۇنداي ما ەدi بۇرىن دالا؟
قانداي قازاقى، قانداي تابيعي ولەڭ! سونىمەن بiرگە سول تۇستاعى ەۆروپا پوەزياسىنىڭ ەڭ ءۇزدiك ۇلگiلەرiمەن يىق تiرەستiرە الارلىق قانداي جاڭا! ءسوز جوق، كيمەشەكتەردiڭ كتاپ وقۋى، مالما تۇماقتىڭ مىلتىق الۋى، جالبا شەكپەننiڭ جاۋعا اتتانۋى جاڭا زاماننىڭ پوەتيكالىق كارتينالارى عانا ەمەس، بۇرىن-سوڭدى قازاق پوەزياسىنىڭ توپىراعىندا بولىپ كورمەگەن جاڭا وبرازدار جۇيەسi دە! سونداي-اق Iلياس بiر ولەڭنiڭ iشiندە ەكi زامان، ەكi كەزەڭ كەسكiنiن — وتكەن كۇن مەن جاڭا ءداۋiردi — ەكi ءتۇرلi ەكپiنمەن، ەكi ءتۇرلi ناقىشپەن قاعازعا ءتۇسiرگەن. بiرiنشiسiندەگi «كۇن كۇڭگiرت ەدi، دالا جىم-جىرت ەدi» دەپ كوكiرەگi قارس ايرىلىپ، كۇرسiنiپ ەستiلەتiن داۋىس، ەكiنشiسiندەگi «بۇگiن، بۇگiن، بۇگiن دالا، مۇنداي ما ەدi بۇرىن دالا» دەپ كۇمبiرلەپ قويا بەرەتiن ءۇن، ەڭ الدىمەن، بەلگiلi ءداۋiر مەن كەزەڭ ءۇنi، بەلگiلi كەزەڭ مەن ءداۋiر داۋسى. سونى اقىن قالاي ءدال تاۋىپ، قالاي ءدال كوشiرگەن دەسەڭiزشi. وسى جەردە ءابiش كەكiلبايەۆتىڭ Iلياس تۋرالى «سوسياليستiك قازاقستان» گازەتiندە (3 يۋن، 1987 ج.) ساليقالى ماقالاسىندا «Iرگەلi سۋرەتكەر اۋەلi تاڭعالتادى، سوسىن تولعانتادى» دەگەن ءسوزi ەرiكسiز ەسكە تۇسەدi.
مۇنداي اۋەلi تاڭعالتىپ كەلiپ، سوسىن عۇمىر بويى تولعانتىپ وتەتiن تالانتتار، شۇكiر، بiزدiڭ پوەزيامىزدا بارشىلىق. داريعا جۇرەك قاسىم امانجولوۆتى، iشكi رۋحتى مونولوگتاردىڭ قۇدiرەتi ءابدiلدا ءتاجiبايەۆتى، ميلليون تولقىندى تايىر جاروكوۆتى، پوەزياداعى تۇركiسiبiمiز اسقار توقماعامبەتوۆتى، اقشا بۇلتتاي سۇلۋلىق اكەلگەن ءابۋ سارسەنبايەۆتى، بۇرقانىپ تاسىپ توگiلiپ جاتقان حاميت ەرعالييەۆتi، وتكەن مەن بۇگiنگە قاتار قونىس تەپكەن قاليجان بەكحوجيندى، «مەن — قازاقپىن» دەپ قيانعا داۋسىن جەتكiزگەن جۇبان مولداعالييەۆتi، ادام سەزiمiنiڭ سىرشىل سىرنايى سىرباي ماۋلەنوۆتى، تۋعان جەرگە كiندiگiنەن بايلانىپ قالعان عافۋ قايىربەكوۆتى، ءار ءسوزi شەگە بوپ قاعىلىپ جاتاتىن توقاش بەردياروۆتى بۇگiندە ءبارiمiز دە ماقتان تۇتا الامىز. ولاردىڭ قاي-قايسىسى دا ادەبيەتكە ءوز ءۇن، ءوز داۋسىمەن كەلگەن، ءداستۇر جالعاستىرۋشى دەگەن قۇرمەتتi ۇعىمعا لايىق سۋتەركەرلەر
بۇل جەردە الپىسىنشى جىلدارى ادەبيەتiمiزگە جاڭا گولففستريم اعىسىن الىپ كەلگەن بۋىندى اتاماي ءوتۋ كۇنا بولار ەدi. شىنىندا دا، بۇگiنگi بiزدiڭ پوەزيامىز مۇقاعاليدىڭ كەڭiستiگiنسiز، جۇمەكەننiڭ تەرەڭدiگiنسiز، تولەگەننiڭ ەركiندiگiنسiز، ساعيدىڭ iڭكار قۇشتارلىعىنسىز، قادىردىڭ ءدالدiگi مەن ويلىلىعىنسىز، تۇمانبايدىڭ سىرشىلدىعىنسىز، وتەجاننىڭ شىنشىلدىعىنسىز سونشالىقتى وپىرايىپ، سونشالىقتى جۇدەۋ كورiنەرi ءلازiم. وسى بiر ءتۇيiلگەن جۇدىرىقتاي بولىپ كەلگەن تەگەۋرiندi جەتiلiكتiڭ سوڭىن الا ءارتۇرلi ەستەتيكالىق راديۋستەردە جۇمىس iستەپ جۇرگەن فاريزا، مۇحتار، دۇيسەنبەك، اياندار شىقتى. سونداي-اق بiزدiڭ تۇستارىمىز — كۇلاشتiڭ ءنازiك سەزiمشiلدiگi، جاراسقاننىڭ پوەتيكالىق ناقتىلىعى، يرانبەكتiڭ يiرiمدi اعىسى، نۇرلاننىڭ درامالىق تەبiرەنiسi، جۇماتايدىڭ ۇلپا كەربەزدiگi، كەڭشiلiكتiڭ اۋەزدi سازدىلىعى، يسرايلدىڭ سەزiم ءمولدiرلiگi، ۇلىقبەكتiڭ پسيحولوگيالىق پەيزاجدارى قانداي بiر مiنبەدەن بولسىن ءسوز الۋعا لايىق.
بۇل اقىنداردىڭ ءبارiن قۇر تiزبەلەپ، قۇر ماراپات ءۇشiن ايتىپ وتىرعان جوقپىز. جۇرت مويىنداعان وسى اقىنداردىڭ، ۇلكەندi-كiشiلi وسى تالانتتاردىڭ تۆورچەستۆوسىن قاراپ وتىساڭىز، ولاردان سiز، ءسوز جوق، سوناۋ اسانقايعى، شالكيiز، اقتامبەردi، بۇقار، شال، ماحامبەت، اباي داستۇرلەرiنiڭ زاڭدى جالعاسىن، الەمدiك ادەبيەتتiڭ ءۇزدiك ۇلگiلەرiنiڭ ەلەمەنتتەرiن كەزدەستiرەسiز. بۇل ءسوزiمiزدi دالەلدەۋ ءۇشiن ولاردىڭ ءارقايسىسىنا جەكە توقتالۋ كەرەك بولار ەدi دە، وندا ماقالا مونوگرافيالىق كولەمنەن دە اسىپ تۇسەر ەدi. ارينە، ولاي ەتۋدiڭ ەشكiمگە دە قاجەتi جوق. ويتكەنi زەرەك وقىرمان بiزدiڭ ايتپاعىمىزدى ونسىز دا سەزiپ، ونسىز دا قاپىسىز تانىپ وتىر عوي دەپ بiلەمiز.
سونىمەن، بابا ءداستۇردiڭ مۇراگەرi كمi؟ تاعى بiر قورىتىپ قايتالايىقشى. بابا ءداستۇردiڭ مۇراگەرi — ءوز حالقىنىڭ رۋحاني بايلىعى مەن الەم ادەبيەتiنiڭ ءۇزدiك ۇلگiلەرiن بويىنا جيناقتاپ، ولاردى ءوزiنشە يگەرiپ، ءوزiنشە قورىتقان، ءوز ۋاقىتىنىڭ ءۇنi بولا بiلگەن، ءوز زامانىنىڭ الەۋمەتتiك ءمانiن اشىپ كورسەتە الارلىق قۋاتقا يە، نەمەرە جاڭالىق! تەك سول عانا مۇراگەر بولا الماق.
You Might Also Like
-
جاقىندا مەن قىزىق بiر عىلىمي ماقالا وقىدىم. ول عىلىمي ماقالانىڭ ايتۋىنشا، كوپتەگەن ءوسiمدiكتەر الدىن الا ەرتەڭگi كۇننiڭ، تiپتi، ودان كەيiنگi كۇندەردiڭ دە اۋا رايىن تاپ باسىپ، ءدوپ بiلە الادى ەكەن. ياع...
-
قازاق ەلى قاشان دا قىز بالاسىن ايالاعان، ولاردى جات-جۇرتتىق دەپ قادىرلەپ، بولاشاق انا دەپ تورىنەن تۇسىرمەگەن. ءبىراق، «قىز بالاسىن سىيلاۋ كەرەك، ولار نازىك جاندىلار، اۋىر سويلەمەڭدەر، ول دا ءبىر...
