التىننان سوقسا دا، بۇعاۋدىڭ اتى بۇعاۋ
ءوز باسىم ون توعىزىنشى عاسىردا ءومiر سۇرگەن، جوتا-جوتا بوپ جاتقان رۋحاني iرi تۇلعالاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ ءباسiن ءتۇسiرمەي، ەشقايسىسىنىڭ بيiگiن الاسارتپاي-اق، اباي مەن ماحامبەت ەسiمدەرiن ايرىقشا اتار ەدiم.
ارينە، بiردەن ايتايىق، ابايدى ەشكiممەن تەڭەستiرۋگە بولمايدى. ويتكەنi اباي ءوزiنە دەيiنگiلەردiڭ دە، كەيiنگiلەردiڭ دە قاي-قايسىسىنان دا بيiك، قاي-قايسىسىنان دا تەرەڭ، قاي-قايسىسىنان دا اۋقىمدى. ولاي دەيتiنiمiز، قازاق حالقىنىڭ قارا داۋىلداي وكسiگەن مۇڭ مەن زارىن ءدال ابايداي قوزعاپ، قاراتاۋداي اۋىر قايعى مەن قاسiرەتiن ءدال ابايداي كوتەرگەن اقىن جوق. كوزiنەن جاس، جۇرەگiنەن ۋ سورعالاعان ابايمەن ەشكiم دە تەڭەسە الماق ەمەس. بiراق سولاي بولا تۇرا، بiزدiڭ بۇكiل مۇڭىمىزدى مۇڭدايتىن دا، جوعىمىزدى جوقتايتىن دا اباي عانا دەسەك، وندا ودان كەيiنگi كەڭiستiگiمiزدە تۇلدىرى جوق تىپ-تيپىل ناعىز تايقىماڭدايعا اينالار ەك. مىنا قۋ تاعدىر بiزدiڭ پەشەنەمiزگە، باسقا ىرىس پەن قۇتتى قايىرشىعا تاستاعان ساداقاداي قولىنىڭ ۇشىمەن تام-تۇمداپ قانا بەرسە دە، مۇڭىمىزدى مۇڭداپ، جوعىمىزدى جوقتايتىن ءسوز-ىرىسىمىز بەن جىر-قۇتىمىزدى ۋىستاپ-ۋىستاپ شاشقان-اق ەكەن. سول ءسوز ىرىسىمىز بەن سول جىر-قۇتىمىزدى بويىمىز بەن ويىمىزعا بارىنشا مولىنان سiڭiرە بiلسەك، بiزدەن وتكەن رۋحاني ولجالى، بiزدەن وتكەن رۋحاني باي ەل سيرەك-سيرەك بولار ەدi...
اباي — قازاق حالقىنىڭ رۋحاني كەۋدەسiندە بiزدiڭ جانىمىزداعى وتتى ءسوندiرمەي كورiكتەي ۋھلەپ ۇرلەپ، كۇرسiنiپ تۇرعان «قىرىق جاماۋ جۇرەك».
ال ماحامبەت — قازاق حالقىنىڭ كەگi، ىزاسى، نامىسى، جiگەرi، قايتپاس قايسارلىعى. ياعني، ماحامبەت — قازاق حالقىنىڭ كەگi مەن ىزاسىنان، نامىسى مەن جiگەرiنەن جارالعان ناركەسكەن رۋحاني قارۋ.
مىنانى قاراڭىز، اباي دۇنيەگە ماحامبەتتiڭ باسى شابىلعاننان كەيiن ەكi جىل وتپەي كەلiپتi. تاريح ءۇشiن ەكi جىل دەگەن قاس-قاعىم ءسات. اللاتاعالا قازاق حالقىنىڭ قۇتتى قۇرساعىن ۇلى تۇلعالارعا قاي كەزدە دە قۇرعاتپاعان عوي. وعان دا شۇكiر!
ءيا، ماحامبەت — ۇلى رۋح. كەزiندە دە ايتقانبىز، قازiر دە قايتالاپ ايتامىز، رۋح — وت، رۋح — جان، رۋح — نەرۆ. ول — ادام جانىنىڭ ەڭ قالتارىس تۇكپiرiنە ساۋلە ءتۇسiرەتiن نۇرلى شاپاق، ادام جانىنىڭ ەڭ بiر ءنازiك قىل iشەكتەرiن قوزعالىسقا كەلتiرەتiن ۇلى ىرعاق.
ەگەر ولەڭدە رۋح جوق بولسا، ونىڭ وبرازى، ويى، تەڭەۋi، مەتافوراسى، ەپيتەتi، ۇيقاسى... ت.ب. كومپونەنتتەرi ءسونiپ قالعان شامدار عانا. جىلىتپايدى، ساۋلەلەندiرمەيدi، تولقىتپايدى. رۋحتى ولەڭدە ولاردىڭ ءبارi ىستىق، ءبارi ساۋلەلi. وبراز، وي، تەڭەۋ، مەتافوراڭىز رۋحسىز ءومiر سۇرە المايدى، ال رۋح، كەرەك كەزiندە، ولارسىز ءومiر سۇرە الادى. سەنبەسەڭiز، ماحامبەتتiڭ «جالعىزدىق» ولەڭiن وقىپ كورiڭiز:
بۇل دۇنيەنiڭ ءجۇزiندە
ايدان ارۋ نارسە جوق،
ول تۇندە بار دا، كۇندiز جوق.
كۇننەن ارۋ نارسە جوق،
ول كۇندiز بار دا، تۇندە جوق.
مۇسىلمانشىلىق كiم دە جوق،
تiلدە بار دا، دiندە جوق.
كوشپەلi داۋلەت كiمدە جوق
بiردە بار دا، بiردە جوق.
ازامات ەرلەر كiمدە جوق،
ەرiككەن كۇنi قولدا جوق.
زامانىڭ مەنiڭ تار بولدى،
تۋرا بيلiك بيدە جوق.
ءبارiن ايت تا، بiرiن ايت،
قاۋمالاعان قارىنداس
قازاقتا بار دا، مەن دە جوق...
امالى قۇرىپ، تiستەنگەن شاراسىزدىق. ىزا. كەك. نامىس. ەندi سiز وسى ولەڭنەن كوزگە ءتۇسiپ تۇرعان بiر وبراز، بiر تاپقىر تەڭەۋ، ەڭ بولماعاندا، تىڭ ەپيتەت كوردiڭiز بە؟ جوق. سەزiمi سونگەن، كوڭiلi سوقىر ادام ءۇشiن بۇل ولەڭ تiپتi اتامزاماننان بەلگiلi نارسەلەردi تiزiپ (ايدىڭ تۇندە بار، كۇندiز جوق ەكەندiگiن، ت.ب.)، ءوزiنiڭ جالعىز ەكەنiن ايتۋعا قۇرىلعان حابارلى سويلەمدەر عانا
بiراق سiز ولەڭدi ولاي وقي المايسىز. Iشكi ىرعاقتى رۋح ولاي وقۋعا مۇمكiندiك تە بەرمەيدi. ولەڭدi وقىپ وتىرعاندا ءتۇۋ تەرەڭنەن ەستiلەتiن اينالىپ سوعىپ، ءۇيiرiلiپ تۇرىپ الاتىن يiرiمدi گۋiلگە قۇلاق ءتۇرiڭiزشi. ول ءوزiمiز ايتا بەرەتiن اۋەن دە، اۋەز دە ەمەس. ول — اقىن جۇرەگiنiڭ ىزالى قىجىلى مەن وجەت قىزۋىن ءوزiنە سiڭiرiپ العان رۋح.
رۋحسىز ەل — بار نارسەگە دە قۇلىقسىز ەل. رۋحىنان ايىرىلىپ قالعان ەل، ءۇستiنەن ءبوزi، اۋزىنان ءسوزi ءتۇسiپ تۇرعان ىنجىققا، قارنىنان باسقا قامى، ۇيقىدان باسقا قىزىعى جوق ماۋباسقا، شوقايىنىڭ تەسiگiنەن شۇلعاۋى شۇباتىلعان كونبiسكە، تۇمسىعىنان سۋى سورعالاعان سۇمەلەككە، جاعاسىن ايىرىپ جiبەرسەڭ دە، مۇرنىن قولق ەتكiزiپ بiر تارتىپ جۇرە بەرەتiن موجانتوپايعا، ءۇستiنەن قۇستىڭ كولەڭكەسi وتسە دە بۇعا قالاتىن جاسقانشاققا، كوڭ مەن كۇل اراسىندا قالعان كۇيكiگە، جاپادان جالعىز ايدالادا وتىرىپ الدىنداعى اسىن جان-جاعىنا قاراماي iشە المايتىن جالتاققا، تiرسەگi تiرسەگiنە سوعىلىپ كەلگەنگە دە قايرات كورسەتە المايتىن دارمەنسiزگە، ەتiن جۇلىپ جەپ جاتقاننىڭ بەتiنە تiكتەپ قاراي المايتىن ەزگە، كەز كەلگەننiڭ تابانىنىڭ استىندا يلەنiپ جاتا بەرەتiن سورلى بەيشاراعا، اركiمگە الاقان جايعان تiلەمسەككە، تiپتi سۋ سۇراپ iشە المايتىن ءسۇيرتiلگەن سۇلباعا اينالادى. ونداي ەل، اقىرىندا، يت مiنiپ، يرەك قامشىلاپ كەتپەك. رۋحسىز ەلدە قادiر دە، قاسيەت تە قالمايدى. رۋحسىز ەلدi ەشكiم دە سىيلامايدى. قالاي سىيلايدى؟ ەگەر ونىڭ مالاقايى ميلىعىنا ءتۇسiپ، سامايىنان سiركەسi مەن بيتi اعىپ تۇرسا!
رۋحتى ەلدiڭ عانا بويى تiك، ەڭسەسi بيiك!
رۋحتى ەل عانا ەشكiمگە كەۋدەسiن باستىرمايدى، جاعاسىنان الدىرمايدى. جاعاسىنان العاننىڭ جاعىن ايىرىپ جiبەرەدi. كۇشi جەتپەسە جاعالاسىپ ولەدi. جاعالاسىپ ءجۇرiپ، ەڭ قۇرىعاندا، جاستىعىن الا كەتەدi.
رۋحتى ەل قاراعايعا قارسى بiتكەن بۇتاقتاي قايراتتى!
رۋحتى ەل ەمەننiڭ يiر بۇتاعىنداي بەرiك!
رۋحتى ەل نايزاعاي بۇتاقتارىنداي شالت!
رۋحتى ەل بوركiن شىڭ باسىنداعى بۇلتتاي وقشىرايتىپ كيەتiن اسقاق!
بۇگiنگi تاڭدا بiزدiڭ رۋحىمىز — سارىارقانىڭ قۇرىشىنان قۇيىلىپ، اسپان مەن الاتاۋدىڭ اراسىندا نايزاعايلارمەن تاپتالىپ، اتىراۋدا سۋعارىلىپ، قاراتاۋدىڭ قايراق ساۋىرىنا قايتا-قايتا قايرالعان سەمسەردەي وتكiر، الداسپانداي ايبارلى، ناركەسكەندەي قايراتتى رۋح بولۋعا تيiس. ول تەك سەستi عانا ەمەس، ەستi دە رۋح بولۋى كەرەك. ويتكەنi ەسسiز رۋح — ەسەرسوقتىق رۋح. ەسەرسوقتىق — اۋزىنا نە كەلسە سونى وتتايتىن اۋلەكتi اۋمەسەرلiكپەن، ءتۇبi تۇسكەن شەلەكتەي داڭعىرلاعان داڭعازا داراقىلىقپەن جاتىرلاس، كiندiكتەس، قۇرساقتاس.
اۋلەكiلiك پەن اۋمەسەرلiك، داراقىلىق پەن داڭعازالىق ەلگە سەس بولىپ جارىتپايدى، قايتا ەلگە سور بولىپ جابىسادى. ونداي رۋح اينالا قونعان باسقا جۇرتقا سەنiڭ ەلiڭدi كوزگە شىققان سۇيەلدەي جەككورiنiشتi ەتەدi. اۋلەكiلiك پەن اۋمەسەرلiكتi، داڭعازالىق پەن داراقىلىقتى بويىنا كiرگiزiپ العان ەل، ەڭ الدىمەن، ءوزiن ءوزi جالماپ، ءبۇتiندi بۇتارلاپ ءبۇلدiرiپ، تۇگەلدi تۋ-تالاقاي ەتiپ جiبەرەدi. ازۋى التى قارىس الاۋىزدىققا، اۋقىمى الپىس كەز الاكوزدiككە ۇرىندىرادى. اقىرىندا ءوز باسىن ءوزi جۇتىپ بiتەدi. قاۋiپتi رۋح!
سوندىقتان دا، بiزدiڭ بiرەۋلەردiڭ سىرتىنان تۇرىپ «قوت-قوتتاعانىنا» ەرiپ iسiنiپ، iشكە كiرiپ «شوق-شوقتاعانىنا» ەرiپ كۇپسiنiپ جۇرگەن كەيبiر قانداستارىمىزدىڭ «شاڭ-شۇڭىنا» قولىمىزدان كەلگەنشە، شامامىز جەتكەنشە باسۋ ايتىپ «قوي-قويلايتىنىمىز دا»، ولاردىڭ «داڭ-دۇڭىنا» باسالقى ايتىپ «ويبايلايتىنىمىز» دا سودان.
سەستi رۋحتى ەستi جۇرەك بيلەۋ كەرەك. سوندا عانا ول ناعىز ۇلتتىق رۋحقا اينالادى.
ءسوز جوق، اقار-شاقار تاۋلاردىڭ ءتوسiنەن سارقىراپ توگiلiپ، ايدىنعا بۇرقىراپ قۇيىلعان، جاسىن ويناتىپ، جاي لاقتىرعان، كۇندەي كۇركiرەپ، جەلدەي بۇرقىراپ جاتقان ماحامبەتتiڭ رۋحاني الەمi بiزدiڭ سول ۇلتتىق رۋحىمىزدى سومداپ سوعىپ جاتقان الىپ ۇستا دۇكەنiمiزدiڭ بiرi جانە بiرەگەيi. الاپات قۋاتپەن جۇمىس iستەپ تۇرعان ول ۇستا دۇكەننiڭ جۇمىسى ماڭگiلiك توقتاماق ەمەس. ويتكەنi بۇل دۇنيەدە سوزدەن قۋاتتى ەشتەڭە جوق. ونىڭ قۋاتىنىڭ الدىندا اتوم ەلەكتروستانسيالارىڭىزدىڭ قۋاتى دا، مۇحيتتىڭ تەرەڭ قاباتتارىندا جۇرگەن قۇرىش دەنەلi سۇڭگۋiر كەمەلەرiڭiزدiڭ قۋاتى دا، جەتi قات كوكتi دار ەتكiزiپ جىرتىپ وتەتiن زىمىراندارىڭىزدىڭ قۋاتتى دا دارمەنسiز. ويتكەنi ول قۋاتتاردىڭ ءبارi دە دۇنيەگە وي مەن ءسوز ارقىلى كەلگەن. سونداي-اق ادام قولىمەن دۇنيەگە كەلگەن قانداي بiر، مەيلi ول دۇلەي، قۇبىجىق قۋات كۇشi بولسا دا، ءسوز ارقىلى باسقارىلادى. دۇنيەدە ءسوز ۇستەمدiگiنەن وتكەن ۇستەمدiك جوق.
ەڭسەلiگiم ەكi ەلi،
ەگiز قويان شەكەلi،
جاراعان تەكە مۇشەلi،
جاۋىرىنى جازىق، موينى ۇزىن،
وق تارتارعا قولى ۇزىن،
دۇشپانىما كەلگەندە
تارتىنباي سويلەر اسىلىمىن.
قۇلا بiر سۇلۋ ات مiنگەن،
قۇيرىق، جالىن شارت تۇيگەن،
قۇم ساعىزداي سوزىلعان،
دۋلىعالى باس كەسكەن،
تۋ ءتۇبiنەن تۋ العان،
جاۋدى كورiپ قۋانعان
مەن وتەمiستiڭ بالاسى
ماحامبەت اتتى باتىرمىن.
جاڭا عانا مىنا كۇيكi تiرلiكتiڭ عۇمىرى بiتiپ بولمايتىن كۇيبەڭiن ويلاپ، بويىڭىزداعى بۇكiل قۋاتتان ايىرىلىپ قالعانداي ۇنجىرعاڭىز ءتۇسiپ، سونشالىقتى باكەنە، سونشالىقتى ءپاس بولىپ وتىر ەدiڭiز، مىنا ولەڭدi وقىدىڭىز دا قىزىل كورگەن قىرانداي ءدۇر سiلكiندiڭiز. سiزدiڭ دە «ەڭسەلiگiڭiز ەكi ەلi» بوپ شىعا كەلدi. اپتاپ كەزiندەگi اقىرىن عانا جىلاپ اعىپ جاتقان الپىس ەكi تامىرىڭىزدىڭ iشiنە وت، وت ەمەس-اۋ، ءورت كiرگەندەي بولدى. سول ورتتەن جانارىڭىزعا شوق ءتۇسiپ كەتكەندەي اينالاڭىزعا جارق ەتكiزiپ قارادىڭىز. كۇيبەڭ تiرلiكتiڭ كولكiلدەپ تۇرعان كۇيبەڭ ويلارى اياعىڭىزدىڭ استىنا شiرiگەن پەردەدەي بوپ سىپىرىلىپ ءتۇستi. جەل ۇرلەگەن شوقتاي بوپ قوزدانىپ جانىپ تۇرعان جانارىڭىز اۋلا iشiنەن ءارiرەك قاراي باستادى. بiرiن بiرi الا الماي، بiرiن بiرi جىعا الماي تايتالاسىپ، يتجىعىس ءتۇسiپ جاتقان مىنا الاساپىران دۇنيە-تiرشiلiكتi كوردiڭiز. كوردiڭiز دە، ەلiڭiز بەن جەرiڭiزدiڭ تاعدىرىن ويلاي باستادىڭىز. تەك ويلاپ قانا قويماي، ەلiڭنiڭ ەڭسەسiن كوتەرتكiسi كەلمەي، ونىڭ ەتەگiنە يتتەي جابىسىپ العان الدەكiمدەرمەن الىسىپ-جاعالاسقىڭىز، جەرiڭنiڭ قۇيقالى جەرiنە قول سالعىسى كەپ تۇرعان باسقا بiرەۋلەرمەن تارتىسقا تۇسكiڭiز كەپ كەتتi. ويتكەنi سiزدiڭ تۇلا بويىڭىزدا جەرiنiڭ بiر پۇشپاعىنا دۇشپاننىڭ يتi سارىسا نامىسى قوزىپ شىعا كەلەتiن اتا-باباڭىزدىڭ قانى وياندى!
مiنە، رۋح كۇشi! الاقانداي عانا ولەڭ ەسiك پەن ءتورiنiڭ اراسىنداعى كۇيبەڭ تiرلiكتi عانا ويلاپ، رۋحاني ءمۇساپiر بوپ قالعان بiر جاندى قالاي تۇلەتiپ جiبەردi.
قوعالى كولدەر، قوم سۋلار،
كiمدەرگە قونىس بولماعان؟!
سازداۋعا بiتكەن قۇبا تال
كiمدەرگە سايا بولماعان؟!
باسىنا جiبەك بايلاعان
ارۋلار كiمنەن قالماعان؟!
تاڭداپ مiنگەن تۇلپارلار
يەسiن قايدا جاياۋ سالماعان؟!
قۇلاندار iشپەس بۇرشاق قاق
كiمدەرگە ءشاربات بولماعان؟!
ساداعىنا سارى شiركەي ۇيالاپ،
جاۋ iزدەگەن ەرلەردiڭ
قايدا باسى قالماعان؟!
ەندi سiز الىس-جۇلىسقا ءتۇسiپ القىمنان الىپ جاتقان، جاعالاسقا كiرiپ، جاعا جىرتىسقان، بiر-بiرiنە كiرش ەتكiزiپ تiسiن باسىپ، بiر-بiرiنە تىرناعىن مىتىپ باتىرىپ تۇرعان مىنا قاتال دا قاتىگەز دۇنيەدەن مۇلدە كۇدەر ۇزگەندەي بوپ وڭاشا قالدىڭىز. كەلiسiمi كۇندە ءۇزiلiپ، ءباتۋاسى كۇندە بۇزىلىپ جاتقان بۇل بەرەكەسiز تiرشiلiكتەن بەزگەندەي ارعى-بەرگi ءومiر جايلى تىلسىم تەرەڭ ويعا باتتىڭىز. سول تەرەڭدiكتiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن ەكi كەشتiڭ اراسىنداعى ساتتەي كۇڭگiرت، قۇسى قايتىپ، قىزىعىنان ايىرىلعان كول ءۇستiن تۇمشالاعان تۇمانداي اۋىر قويۋ ءۇن كوتەرiلiپ تۇلا بويىڭدى تۇگەل جايلاپ الدى. بايقاساڭ، مىنا جالعاندى جالپاعىنان باسىپ وتكەن جالعىز سەن ەمەس ەكەن. ساعان دەيiن دە الشىسىنان تۇرىپ، الشايىپ جۇرگەندەر بولىپتى. بiراق بۇل دۇنيە ولارعا دا وپا بەرمەپتi. ساعان دا وپا بەرمەك ەمەس. بوداۋسىز تiرلiك، بايانسىز ءومiر بۇل...
الايدا iشiنە كiرiپ ءۇنسiز وبىپ، ۇيىعىنا ءتۇسiپ ءتۇبiنە تارتىپ بارا جاتقان وسى بiر وپاسىز ويدى اقىن شۇعىل سەرپiپ تاستايدى دا، جاڭا عانا ءوزiن ءوزi كەمiرiپ، قابارجىپ، قامىقپاعانداي، توسقاۋىلعا تiرەلگەندەي بوپ جول تابا الماي تورىقپاعانداي، اينالاسىن تۇگەل جاڭعىرىقتىرىپ، سۇڭقارداي ساڭقىلداپ «iشەلiك تە جەلiك، مiنەلiك تە تۇسەلiك، وينايىق تا كۇلەلiك، ويلاساڭدار، جiگiتتەر، مىناۋ جالعان دۇنيە، كiمدەردەن كەيiن قالماعان» دەپ سەرiپپەدەي سەرپiلiپ، شىمىر سويلەپ كەتتi. ويتكەنi بۇل ءومiرگە كەلدiڭ ەكەن، وندا ول ءومiرگە بەرەتiنiڭ دە، ول ءومiردەن الاتىنىڭ دا بار. جەيتiن ىرىزدىق-نەسiبەڭ دە، بەرەتiن كۇش-قۋاتىڭ دا، كورەتiن قىزىق-قۋانىشىڭ دا، كونەتiن نالا-مۇڭىڭ دا بار. جارىق دۇنيەنi كورگەنiڭ ءۇشiن دە، سەن جارىق دۇنيەگە قارىزسىڭ. سول قارىزىڭدى وتە، سونى اقتاپ شىق...
سونىمەن سiز يشارامەن عانا ايتقان اقىن ويىنىڭ ىمىن ۇڭگiپ، جىمىنا سۇڭگiپ كەتە باردىڭىز...
ماحامبەت ولەڭدەرiنەن سiز كوزiڭدi دە، ءوزiڭدi دە اربايتىن سىلاڭداپ تۇرعان سۇلۋ ءسوزدi دە، جايناڭ قاعىپ جايراڭداپ تۇرعان قىلىقتى ءسوزدi دە، تامسانعان سايىن تالعاپ سورا بەرگiڭ كەلەتiن تاڭداي ءۇيiرەر ءتاتتi ءسوزدi دە، جانىڭدى جاي تاپتىراتىن جايدارى ءسوزدi دە، ءجۇزiكتەي قۇبىلىپ جۇتىنىپ تۇرعان ءسوزدi دە، گۇلi اشىلىپ، ماۋەسi توگiلگەن قۇلپىرعان ءسوزدi دە، تiپتi ساليقالىققا شاقىرار سابىرلى ءسوزدi دە كەزدەستiرمەيسiز. ونىڭ ولەڭدەرiنiڭ ءبارi دەرلiك بەس قارۋىن بەلiنە تۇگەل بايلاپ العان، كەكتەي كۇيiنiپ، ىزاداي ورتەنiپ تۇرعان ولەڭدەر. ءبارi دە اتتىڭ ءۇستiنە مiنiپ، ەرەۋiلگە شىعىپ، جورىققا اتتانىپ بارا جاتقانداي. ءار جول، ءار ءسوزiنەن قارۋ-جاراقتاردىڭ شىڭىلى، تاقىر جەردi تارسىلداتىپ بارا جاتقان تۇياقتار توپىلى، كۇپشەكتەي-كۇپشەكتەي بiلەكتەرiمەن ۇستاسىپ جاعالاسقان جانداردىڭ بiرiن-بiرi الا الماي ىشقىنىپ، كiجiنگەن قىجىلدى ۇندەرi، قىلىشتاسقان باتىردىڭ دەمi مەن لەبi ەستiلەدi. وقي باستاعاننان-اق سەنiڭ دە iشكi دۇنيەڭ استاڭ-كەستەڭi شىققان الاساپىرانعا تولىپ، اينالاڭ تۇگەل وراي دا بوراي سوققان جەلدەي الاعاي دا بۇلاعاي بوپ كەتەدi.
ەرەۋiلدi جىرلار!
ەگەۋلi نايزا جىرلار!
ول جىرلاردى وقىعاندا باسى كەۋدەسiنە ءتۇسiپ سالبىراپ، قالعىپ-مۇلگiگەن دە، بەلi بۇگiلiپ، ەڭسەسi ءتۇسiپ، ەزiلiپ وتىرعان دا تiكتەلiپ كەتەرi حاق.
ول جىرلاردى وقىعان جان قاجىر-قايراتسىز قالعىپ قالجىراپ جاتقاندا قايتادان قۇرىشتان قۇيىلعانداي بوپ شوقتىقتانىپ، جوتالانىپ بارا جاتادى.
كەرميىعىم، كەربەزiم!
كەرiسكەدەي شاندوزىم!
قۇلانداي اششى داۋىستىم!
قۇلجاداي ايبار ءمۇيiزدiم!
قىرمىزىداي اجارلىم!
حيۋاداي بازارلىم!
تەڭiزدەي تەرەڭ اقىلدىم!
تەبiرەنبەس اۋىر مiنەزدiم!
اتىنا تۇرمان بولسام دەپ،
جۇرتىنا قۇربان بولسام دەپ،
ادىرناسىن الا وگiزدەي ءموڭiرەتكەن،
اتقان وعى ەدiل، جايىق تەڭ وتكەن،
اتقانىن قارداي بوراتقان،
كوك شىبىعىن قاندى اۋىزدان جالاتقان،
ارىستان ەدi-اۋ يساتاي!
بۇل ءفانيدiڭ ءجۇزiندە
ارىستان ودان كiم وتكەن؟!
ويپىر-اۋ، ارناسىنا سىيماي ارقىراپ-سارقىراعان، اقتارىلىپ توگiلiپ، بۇكتەتiلiپ جازىلعان، اسپانعا شاپشىپ، قايتادان گۇرس ەتiپ قۇلاعان بۇل نەتكەن دۇلەيلi تاسقىن. جەر سiلكiنگەن كەزدەگi الىپ تاۋلاردىڭ دەنەسiنەن بiرi-بiرiنە سوعىسىپ، بiرi-بiرiن لاقتىرىپ، بiرi-بiرiن ۇرىپ، ساتىرلاپ دومالاپ جاتقان تاستارداي بۇل نەتكەن بەتپاق جوڭكiلiس. قارا ورماندارىڭدى جەرگە باسىن تيگiزiپ جاپىرىپ جiبەرەتiن قارا داۋىلداي بۇل نەتكەن دولى ۋiل مەن گۋiل. قارا بۇلتتارداي كۇركiرەپ، شاتىرلاپ جاتقان قىپ-قىزىل نايزاعايلارمەن تاۋلاردى سۇزگiلەپ جاتقان بۇل نەتكەن سويقان ديۋلىق. الدىنا تەڭiز وڭگەرiپ، ساپىرىپ وتىرعان بۇل نەتكەن جويقىن پەرiلiك.
وسى بiر ارسى-گۇرسi، الاي-دۇلەيلi الاقۇيىن بوپ جاتقان دۇنيەمەن سiز دە ارالاستىڭىز دا كەتتiڭiز. اقتارىلىپ توگiلiپ، بۇكتەتiلiپ جازىلعان دۇلەيلi تاسقىننىڭ بiر تەگەۋرiندi كۇشiنە، تاۋلاردىڭ دەنەسiنەن ساتىرلاپ دومالاپ جاتقان بەتپاق جوڭكiلiستiڭ بiر تاسىنا، جولداعىسىنىڭ ءبارiن جاپىرىپ جiبەرەتiن قارا داۋىلدىڭ بiر گۋiلiنە، تاۋلاردى سۇزگiلەپ جاتقان سويقان ديۋلىقتىڭ بiر نايزاعايىنا، شالقار تەڭiزدi ساپىرىپ وتىرعان جويقىن پەرiلiكتiڭ بiر تولقىنىنا اينالدىڭىز. ويتكەنi سiزدiڭ iشكi الەمiڭiزدە دە مىنا كەڭ دۇنيەگە سىيماي بiر-بiرiنە قىساستىق جاساپ، بiر-بiرiن قياناتقا بايلاپ بەرiپ جاتقاندارعا دەگەن ىزا، بiر-بiرiن جانىشتاپ، بiر-بiرiن بالشىقتاي يلەپ جاتقانداردى كورiپ اشۋ، ەلدiڭ ىرىسى مەن قۇتىن وبىپ اساپ، وپىرىپ جەپ جاتقاندارعا قاراپ ءوشتiك، بiر ءبۇيiرiڭنەن بiر ءتۇرتiپ، ەكiنشi ءبۇيiرiڭنەن ەكi ءتۇرتiپ، ەتىگiڭنiڭ وكشەسiن باسىپ، ەتەگiڭە شوق تاستاپ جۇرگەندەردi كورiپ وشپەندiلiك، قاراپتان-قاراپ جۇرسەڭ دە جەرگە تىعىپ جەرلەيتiندەرگە قاراپ نامىس پەن وجەتتiك اتقا مiنiپ شىعا كەلدi. ەندi سiز دە ەلiڭiزدiڭ كەتكەن ەسەسiن داۋلاۋعا، ەلiڭiزدiڭ كەتكەن نامىسىن جىرتۋعا دايىنسىز. ولاي بولسا، ولەڭ دە ءوز مiندەتiن ورىندادى.
ءالi دە ورىنداي بەرمەك. ولاي دەيتiنiمiز، كەيiنگi كەزدە باسقا-باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ماحامبەت جىرلارىنىڭ ءوزiن تار ءتۇسiنiك، تار ايادا قاراستىرۋعا تىم ءۇيiرسەك بوپ بارا جاتقان سياقتىمىز. ارينە، ماحامبەت — تاريحي تۇلعا. سوندىقتان وعان ارنالاتىن تاريحي ماتەريالدار مەن ماقالالار بارىنشا مول بولعانى ءجون. ول ماتەريالدار مەن ماقالالار ناقتى دەرەكتەر مەن فاكتiلەرگە نەگiزدەلۋi كەرەك. بiراق ماحامبەت ولەڭدەرiن ۇنەمi سول ناقتى دەرەكتەر مەن فاكتiلەرگە قىزمەت ەتۋشi عانا ەتiپ كورسەتiپ قويساق، وندا ارناسىن كەرiپ اسىپ-توگiلiپ جاتقان اعىسىمىزدى تىم تارىلتىپ، كوك تiرەپ تۇرعان بيiگiمiزدi مۇلدە الاسارتىپ الۋىمىز ابدەن مۇمكiن. سوندىقتان ماحامبەت ولەڭدەرi تۋرالى سويلەگەندە — قاشاڭ قاراساڭ دا! — ساقال-مۇرتى باسۋلى، تۇيمەلەرi تۇگەل سالۋلى، نە كۇلمەيتiن، نە جىلامايتىن، سۇپ-سۋىق قالپىندا مۇپ-مۇنتازداي بوپ وقتاۋ جۇتقانداي قالشيىپ، نە بۇگiلمەي، نە يiلمەي، ايتقانىنان قايتپاي قاسارىسىپ تۇرىپ الاتىن دجەنتەلمەن دەرەكپەن، رىسار فاكتiمەن عانا سويلەۋ ازدىق ەتەدi. ارينە، دەرەكتiڭ اتى دەرەك، فاكتiنiڭ اتى فاكتi. ول دەرەكتەرگە قۇلاق تۇرسەك، ماحامبەت بiر دە بiر رەت جەكپە-جەككە شىقپاپتى، تiپتi قارسى كەلگەن دۇشپاننان رەتiن تاۋىپ جىلىستاپ، ىعىسىپ كەتكەن تۇستارى دا بولىپتى. ول تۋرالى تiلەكقابىل بورانعالي ۇلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتiنiڭ بەتiندە جازدى دا. مەن ءوز باسىم، ەشتەڭەنi بۇگiپ-بۇركەمەلەمەي، مايلاپ-سىلاماي، اشىعىن ايتقانى ءۇشiن تiلەكقابىلعا ءدان ريزامىن.
سونداي-اق تiلەكقابىلدىڭ، ودان باسقا دا كiسiلەردiڭ جازعاندارىنا كوز سالساق، ماحامبەتتiڭ سونشالىقتى ىزالانىپ «حان ەمەسسiڭ، قاسقىرسىڭ، قاس الباستى باسقىرسىڭ» دەپ ءزارi مەن كارiن توككەن جاڭگiر حانىڭىز دا ورمان ەككەن، مەكتەپ اشقان جاقسى ادام ەكەن. وعان بiز تiپتi دە ءشۇبا كەلتiرمەيمiز. فاكت فاكتiسiمەن، بiراق فاكتور قايدا؟ ويتكەنi ماحامبەت جاڭگiر حانمەن عانا كۇرەسكەن جوق قوي. تiپتi حانمەن دەمەي-اق قويايىقشى (حان دەسەك قاسيەتتi حاندارىمىزعا تiلiمiز تيگەندەي بولار). سول زامانداعى حالقىنىڭ باسىنا اڭگiر تاياق ويناتقان — جاڭگiر حان بولماي-اي قويسىن! جۇزدەگەن، مىڭداعان اڭگiربايلار مەن اڭگiربەكتەردi قايدا قوياسىز. سارجاعالار مەن وقالى يىق، جەز مۇرت، جەز تۇيمەلەردi قاي تەسiككە تىعامىز؟! ارينە، ماقالا اۆتورلارى ولار تۋرالى دا ايتادى. بiراق تىم كومەسكi، سولعىن ايتادى. ول ماقالالارداعى باستى ەكپiن جاڭگiر حاندى ماحامبەتتەن اراشالاۋعا ءتۇسiرiلەدi. تاعى دا قايتالاپ ايتامىز، اڭگiمە جاڭگiر حاندا ەمەس. ودان ءارiرەكتە.
ماحامبەت كۇرەسiنiڭ التىن قازىعى — «ەدiلدiڭ بويى ەن توعاي، ەل قوندىرسام دەپ ەدiم، جاعالاي جاتقان سول ەلگە، مال تولتىرسام دەپ ەدiم» دەپ قازاق دالاسىن قوس وكپەسiنەن سىعىپ بارا جاتقان وتارشىلدىق قۇرساۋىنا قارسى قايرات كورسەتۋi مەن «قورلىقتا جۇرگەن حالقىما بوستاندىق الىپ بەرەم دەپ» دەگەن ازاتشىل ارمانىندا. ماحامبەتتi iزدەسەك ءدال وسى جولدار ءتوڭiرەگiنەن iزدەيiك.
ماحامبەت ەشكiمنەن نان سۇرايتىن جاعدايدا بولماعان. ەلi دە بولعان، جەرi دە بولعان. قادىر مەن قاسيەتi كوپ-كوپ ادامنان اسىپ تا تۇرعان. بiراق وعان حالقىنىڭ بوستاندىعى مەن ازاتتىعى ءبارiنەن ارتىق بولدى. ونىڭ قارەكەتi بۇل رەتتە «التىنمەن سوقساڭ دا بۇعاۋدىڭ اتى بۇعاۋ» دەگەن اراب دانالىعىمەن سايكەس كەلدi. ول بوستاندىق ءۇشiن ءوزiنiڭ قارا باسىنىڭ قام-قارەكەتiن تارك ەتكەن.
ياعني، ماحامبەت ەلiنiڭ قانىن ءسۇلiكتەي سورىپ، جەرiنە كۇيە بوپ تۇسكەن وتارشىلدىق جۇيەمەن كۇرەستi. تاعى دا ونىڭ كۇرەسi سول بiر تاريحي كەزەڭمەن بiرگە بiتiپ قالدى دەپ ويلايسىز با؟ ونىڭ ولەڭدەرi بۇگiن دە جورىقتا. ونىڭ ولەڭدەرi بۇگiن دە جان بەرiسiپ، جان الىسار ۇرىس iشiندە. ويتكەنi كۇنi كەشە ەلiنiڭ ءۇستiنە اڭگiر تاياق ويناتقان اڭگiربايلار ماەن اڭگiربەكتەر بولسا، ەندi بۇگiن ەلدiڭ بەرەكەسi مەن قۇتىن قىلعىتىپ جۇتىپ جاتقان جەمiربايلار مەن جەبiربەكتەر بار ەمەس پە ارامىزدا...
كەرەك دەسەڭiز، ماحامبەت ولەڭدەرi، قاي كەزدە دە زورلىق پەن زومبىلىققا قارسى، باسقانى بىلاي قويعاندا، سۇيەگiن زورعا سۇيرەتiپ جۇرگەن جاننىڭ ءوزiن قولتىعىنان دەمەپ، قولىنا قارۋ ۇستاتىپ، اتقا قوندىرىپ جiبەرەردەي قۋاتقا يە.
جانىڭدى قاي جەرگە قويارىڭدى بiلمەي، كەۋدەڭدەگi جۇرەگiڭ اتقاقتاپ اۋزىڭا تىعىلىپ، قانىڭ باسىڭا شاۋىپ، نامىستان قاق ايىرىلىپ جارىلارداي بوپ تۇرعان ساتتەرiندە دە سۇيەنەر تiرەگiڭ سول رۋحاني پiرلەر مەن اۋليەلەر بولماق. ونداي جاعداي، ءسوز جوق، تالايىمىزدىڭ باسىمىزدان ءوتتi. تاۋەلسiزدiزدiكتiڭ العاشقى جىلدارىنداعى ساياسي ارپالىستار مەن ساپىرىلىستاردى ەسiڭiزگە الىڭىزشى. بiرەۋلەر سويىلىن كوتەرiپ ورالعا، ەندi بiرەۋلەر شوقپارىن كوتەرiپ التايعا جۇگiرiپ جاتقان جوق پا ەدi؟! جۇرتتىڭ ءبارiنiڭ جانىن جەگiدەي جەپ قيناعان سول بiر ساتتە مەن دە ماحامبەت رۋحىنا جالبىرانىپ ولەڭ جازدىم:
و، ماحامبەت، باتىرىم،
اۋليەم، پiرiم، اقىنىم، —
ارۋاق، جان مەن رۋحىم،
قانداسىم، تۋىس، جاقىنىم،
و، ماحامبەت، باتىرىم.
جەلەپ سەن، جەبەپ قولداشى،
قولداشى مەنi، قورعاشى،
شايقالىپ تۇر عوي، شايقالىپ،
قازاقتىڭ قالىڭ ورداسى.
تالىقسىپ جاتىر بۇگiندە
دiنiم دە، بiلiم، تiلiم دە
ءوشiپ بiر كەتە جازداپ تۇر
ارىستان داۋىس ءۇنiم دە.
تالقانى شىققان تويىم-اي!
ويرانى شىققان ويىم-اي!
كەرەك بوپ تۇر عوي رۋحىڭ
كەسكەكتi ەردەي سويىم-اي.
دۇنيە، مەيلi، تۇنەرسiن! —
قايراتىڭ مەنەن ايباتىڭ.
جەلەپ بiر مەنi جiبەرسiن
بiلمەگەن مۇنى پاقىر عوي، —
جارماسىپ بۇگiن جاعاعا
القىمنان الىپ جاتىر عوي.
كوڭiلiم مەنiڭ ورتايدى
جانىمنان نۇر مەن ءار تايدى.
ءبولiپ اپ ەرتiس، ەسiلدi
كەتپەكشi الىپ التايدى.
و، ماحامبەت، پiرiم-اي،
قۋات پەن قايرات بەر ماعان —
اتىراۋ بولىپ دولدانام،
الاتاۋ بولىپ تولعانام.
ماڭعىستاۋ بولام زارلاعان،
سارىارقا بولام سارناعان.
قۋات پەن قايرات بەر ماعان!
و، ماحامبەت، پiرiم-اي،
قولداشى، قانە، بۇگiن-اي!
سول جىلدارى بۇكiل ەل-جۇرت بولىپ رۋحاني تۇلعالاردىڭ ءبارiنە جالبارىنىپ قانا قويماي، سولاردان رۋحتانىپ تا جاتتىق.
ماحامبەت ءوزiنiڭ جورىقتاس سەرiگi، سۇيەنەر تiرەگi «ارىستان يساتايىنان» ايىرىلىپ، «ساعاعى بولات قىلىشتىڭ بالداعىنان سىنعاننان» كەيiن «تار قولتىقتان وق تيگەندەي»، ورتان جiلiگi وپىرىلىپ تۇسكەندەي حال كەشەدi. وسى تۇستان باستاپ ونىڭ ولەڭدەرi بۇلت استىنان شاقىرايىپ شىعا كەلگەن كۇندەي اششى، جالاڭاش جوتا ءۇستiندەگi بورانداي بۇرقاق. بەينە بiر ءار ءسوز، ءار جولىنا اشۋدىڭ ءزارi قۇيىلىپ، ىزانىڭ ۋى سەبiلگەندەي. بiراق ول ولەڭدەردەن سiز قامىقسا دا، تاۋانى قايتقان جiگەرسiزدiكتi، قاجىسا دا، ماڭدايى تاسقا سوعىلعان قايراتسىزدىقتى كەزدەستiرمەيسiز. سوزدەرi اتان جiلiكتi، ارقا ءمۇيiزدi مiنەزiنەن تايمايدى.
يساتايدان ايرىلعان كۇننەن باستاپ ماحامبەت كوبiنە-كوپ وتكەن كۇنمەن ءومiر سۇرەدi. ياعني، وكiنiشپەن... قانداي ازاپتى ءومiر دەسەڭشi؟! بiراق ماحامبەت رۋحىناڭ مىقتىلىعى سوندا، وكiنە وتىرىپ، وركەشتەنە الاتىندىعىندا. سوندىقتان دا ول وتكەن ءومiرiنiڭ قايعىسىن ايتسا تاۋعا سوعىلعان قارا بۇلتتاي تەڭسەلەدi، قۋانىشىن ايتسا ارقاسىنا قاراعايداي قارا جال بiتiپ كەتەدi:
مۇنار دا مۇنار، مۇنار كۇن،
بۇلتتان شىققان شۇبار كۇن.
بۋىرشىن مۇزعا تايعان كۇن،
بۋرا اتانعا شوككەن كۇن.
بۇلىقسىپ جۇرگەن مىرزادان
بۇرىنعى داۋلەت تايعان كۇن.
قاتارلانعان قارا نار
ارقانىن قيىپ العان كۇن.
الما مويىن ارۋدى
ات كوتiنە سالعان كۇن.
بۇلانداي ەردi كەسكەن كۇن،
بۋۋلى تەڭدi شەشكەن كۇن.
ساندىق تولى سارى التىن
ساپىرىپ سۋداي شاشقان كۇن.
مۇنداي قايراتتى قايسار ولەڭدi تiزەڭە دەيiن جەرگە كiرiپ، ءمۇيiزiڭمەن كوك تiرەپ تۇرىپ جازۋ كەرەك شىعار. تۇلا بويىڭا سىيماي بۇلىقسىپ تۇرعان بۇلا كۇش. ەرەن ارەكەت. «بۇلتقا جەتiپ شارت سىنار» دولى مiنەز.
سوندىقتان ول تالما تۇسىنا سوققى تيiپ تالىقسىپ جاتسا دا iرi.
تاعى دا بۇل ولەڭدi، بۇل ولەڭدi ەمەس-اۋ، جالپى ماحامبەت ولەڭدەرiن اۋزىڭ استاۋداي تولماي، كومەيiڭ جەل سورعان كورiكتەي كەرiلمەي، القىمىڭ پiسiلگەن ساباداي iسپەي وقي المايسىڭ. بۇل دا سول رۋح دەگەن سۇراپىل قۇبىلىستىڭ قۇدiرەتتi كۇشi بولسا كەرەك.
قازاقتا جەر داۋى مەن جەسiر داۋىنان وتكەن داۋ جوق. ونى ءبارiمiز بiلەمiز. ويتكەنi جەر دەگەن — كارi تەكەنiڭ ءۇستiنەن سىپىرىپ الىپ، بوكسەڭە باسىپ وتىراتىن بوستەك ەمەس، سەنiڭ ىرىس-نەسiبەڭ، بەرەكە-مولشىلىعىڭ، تاريحىڭنىڭ تارام-تارام تامىرى بويلاعان قاسيەتتi توپىراق، سول تامىردان ءنار الىپ، قۋاتتانىپ جاتقان بۇگiنiڭ مەن ەرتەڭiڭ. جەردەن ايىرىلۋ دەگەن تاريحىڭنىڭ تامىرىن مۇلدە قيىپ تاستاپ، بۇگiنiڭ مەن ەرتەڭiڭدi بiرجولا سەمدiرiپ تاستاۋمەن بiردەي. جەسiردەن ايىرىلۋ ار مەن نامىس ءۇشiن اۋىر. جەسiرiنەن ايىرىلعان ەل ەشتەڭەگە قاۋقارى جوق، سورلى، ىنجىق ەل. ادامىنان ايىرىلعان ەلدە نە قادiر، نە قاسيەت قالماق. ونىڭ ءۇستiنە جەسiر دەگەن سەنiڭ دۇنيە سالعان نە اعاڭنىڭ، نە iنiڭنiڭ وشاعىن ءوشiرمەي، ءتۇتiنiن تۇتەتiپ، تاعى دا سول نە اعاڭنىڭ، نە iنiڭنiڭ باۋىرىنان ورگەن بالالاردى ءوسiرiپ وتىرعان انا عوي. ەگەر ونىڭ بۇرىن بالاسى بولماسا، كۇنi ەرتەڭ امەڭگەرلiك جولمەن بالا تابادى. ياعني، جەسiر دەگەن سەنiڭ اۋلەتiڭنiڭ جاپىراق جايعان، نەمەسە جاپىراق جاياتىن اسىل بiر بۇتاعى. ول اسىل بۇتاقتان ايىرىلۋ ءولiممەن بiردەي...
«ەدiلدi كورiپ ەمسەگەن، جايىقتى كورiپ جەمسەگەن» ماحامبەت ءۇشiن جەردەن ايىرىلۋدان وتكەن قورلىق جوق. ول تاعى دا قانداي جەر دەيسiڭ عوي!
جاتىپ قالعان تايلاعى
جارداي اتان بولعان جەر!
جاباعىلى توقتىسى
قوي بولىپ
قورا تولعان جەر!
اش-ارىعىم تويعان جەر،
جىلاعان بالا قويعان
جەر شورتانى قارا باقانداي،
باقاسى سارى اتانداي،
بالدىرعانى بiلەكتەي،
باتپاۋىعى جۇرەكتەي،
قىمىزدىعى كۇرەكتەي،
سوناسى قوڭىر ۇيرەكتەي
ونداي قونىس ماعان جوق،
قۇداي قىلدى،
امال جوق...
تۋعان جەردi وسىنالىقتى ەمەشەگiڭ ءۇزiلiپ، ەسiڭ كەتiپ، ەتiڭ ەزiلiپ، سۇيەگiڭ ۇگiتiلiپ ءسۇيۋ ءۇشiن تاۋداي الىپ جۇرەك كەرەك شىعار. قۇداي-اۋ، «قىمىزدىعىنىڭ كۇرەكتەي» ەكەندiگiن بىلاي قويعاندا، مالدىڭ ساۋىرىنا قونسا قانجوسا ەتەتiن بارماق باسىنداي سودىر سوناسىنىڭ ءوزi «قوڭىر ۇيرەكتەي» زور ول قانداي جەر؟! ونداي جەرگە توبەسiمەن كوك تiرەگەن، ادىمداسا كول اتتاپ كەتە بەرەتiن، قولىن سوزسا بۇلت ۇستايتىن كiل داۋلەر ءومiر ءسۇرۋ كەرەك قوي... رۋحتى داۋلەر. تەك رۋحتى داۋلەر عانا تۋعان جەرiنiڭ ۇلكەندiگi «قوڭىر ۇيرەكتەي» سودىر سوناسىنا دەيiن اڭساپ، ونى ولەردەي سۇيە الماق.
ءار ءسوزiن اساۋداي جۇلقىنتىپ سويلەيتiن ماحامبەت، سول وجەت تە ءورشiل قالپىنان بiر دە تۇسپەي، كەيدە تۇتامداي ەتiپ تۇقىرتىپ تا سويلەي الادى.
تاۋداي بولعان تالاپتىڭ
نازارى قايتقان كۇن بولعان.
جiبەكتەن باۋى كونەرiپ،
اقسۇڭقار ۇشقان كۇن بولعان.
باعانالى بوز وردا
ەڭكەيiڭكi كۇن بولعان.
تەلەگەي تەڭiز شالقىعان
قوعالى كولدەر سۋ الىپ،
تiزەگە جەتەر-جەتپەستەي كۇن بولعان.
جامانعا بiتكەن جاپىراق
جاپىراعىنان ايىرىلىپ
قۋ ءتۇبiر بولعان كۇن بولعان.
بۇل — «احاقۋلاپ جاۋ iزدەگەن» جورىقتى كۇندەرiنەن دە، قارۋلاس، ۇزەڭگiلەس سەرiكتەرiنەن دە، قىزىقتى كۇندەرi مەن قۋانىشتى ساتتەرiنەن دە جۇرداي بولىپ تونالعان، كورiنگەنگە كوز تۇرتكi بوپ ويدان ورىن، سايدان سايا تاپپاي، بiردە قىرعا شىعىپ، بiردە قۇمعا كiرiپ، ءوز ەلiنە ءوزi سيا الماي، ءوز جەرiنە ءوزi قونا الماي «قاناتى قاتتى، موينى بوس» قىزعىش قۇستاي شارق ۇرعان ماحامبەتتiڭ قاپالى بەينەسi. «جاپىراعىنان ايرىلىپ قۋ ءتۇبiرگە» اينالعان كەزi!
ءاسiلi، اقىنعا جالعىزدىقتان وتكەن دوس تا، جالعىزدىقتان وتكەن قاس تا جوق. دوس بولاتىنى: اقىن جالعىزدىققا مۇڭىن شاعادى. زارلايدى. شەر-شەمەنiن اقتارادى. بايانسىز ءومiرiن، بايلاۋسىز تiرلiگiن ايتادى. كۇيiنەدi. كۇيزەلەدi. سونىڭ، تەك سونىڭ الدىندا ەڭiرەگەندە ەتەگi تولادى. ويتكەنi ول ءوزiمەن ءوزi وڭاشا قالىپ، سۋماڭداعان سوزدەر مەن سۇرقيا كوزدەردiڭ تاباسىنا كۇيمەيدi. ول تەك جالعىزدىقتىڭ الدىندا عانا اعىل-تەگiل جىلاپ وتىرىپ اقتارىلادى. ويتكەنi جالعىزدىق — اقىننىڭ ءوزi. قاس بولاتىنى: جالعىزدىق اقىننىڭ جانىن تالايدى، جۇرەگiن شەڭگەلدەپ سىعىپ، قانىن سورعالاتادى. ادىمىن اشتىرمايدى، اياعىن باستىرمايدى. تiرسەگiنە كiسەن، موينىنا بۇعاۋ بوپ تۇسەدi. مازاق پەن ازاپتىڭ وتىنا شىجعىرىلادى. انتالاعان دۇشپاننىڭ قاق ورتاسىندا قارۋسىز قالدىرادى. سەنiڭ ءجابiر-جاپاڭدى، تورىعىپ قامىققانىڭدى ءبولiسەتiن بiر جان جوق. ايدالادا قالعان قۋ ءتۇبiر قورعانسىزسىڭ.
بۇل ولەڭ، نە بولعاندا دا، وجەتتiگiن ءوشiرمەي تۇتانىپ تۇرسا دا، قامىعىپ-قابارجىعان ءساتiندە ءوزiنە ءوزi جاساعان بەينەسi. ال القالاعان الەۋمەت، قالىڭ قاۋىمنىڭ كوز الدىندا ونىڭ بەينەسi —
مەن، مەن ەدiم، مەن ەدiم
مەن نارىندا جۇرگەندە
ەڭiرەپ جۇرگەن ەر ەدiم.
يستايدىڭ بارىندا
ەكi تارلان ءبورi ەدiم.
ەرەگiسكەن دۇشپانعا
قىزىل سىرلى جەبە ەدiم.
جاقسىلارعا ەپ ەدiم،
جاماندارعا كوپ ەدiم.
ەرەگiسكەن دۇشپاننىڭ
ەكiتالاي بولعاندا
ازىققا ەتiن جەپ ەدiم.
حان بالاسى اقسۇيەك،
ەجەلدەن تابان اڭدىسقان
اتا دۇشپان سەن ەدiڭ،
اتا جاۋىڭ مەن ەدiم.
ەجەلگi دۇشپان ەل بولماس،
ەتەكتەن كەسiپ جەڭ بولماس
حان بالاسى اقسۇيەك،
بايەكە، سۇلتان سەن بولىپ،
سەندەي نارقوسپاقتىڭ بالاسى،
ماعان وڭاشا جەردە جولىقساڭ،
قايراننان العان شاباقتاي
قيا بiر سوعىپ اس ەتسەم
تاماعىما قىلقانىڭ كەتەر دەمەس ەم، —
دەگەن بۇكiل زورلىق پەن زومبىلىق اتاۋلىعا، بۇكiل ايارلىق پەن قاسكويلiككە، بۇكiل ءازازiلدiك پەن سۇرقيالىققا مايدان اشىپ، قارا جارتاستاي قاسقايىپ تۇرعان قالپىندا قالا بەرمەك.
... ەجەلگi گرەك ميفولوگياسىنداعى قۇدايلاردىڭ قۇدايى زيەۆس ايەلi گەرامەن ۇرسىسىپ قالادى دا (اللاتاعالانىڭ قۇدiرەتi-اي، «قۇدايلار» دا بiر-بiرiمەن سىيىسپاعان!)، قاتتى اشۋلانعان ول ايەلiنiڭ قولىنداعى بالاسى گەفەستi جۇلىپ الىپ لاقتىرىپ جiبەرەدi... سودان دا گەفەست اقساق بوپ وسەدi. ۇستالىقتىڭ قۇدايى بولادى. ول ءوزiنiڭ دۇكەنiندە كۇنiء-تۇنi تولاسسىز، بiر-بiرiمەن باسى پiسپەيتiن قۇدايلارعا قارۋ-جاراق سوعادى.
ماحامبەت، ارينە، قۇدايلاردان تۋعان جوق. حالىقتان تۋدى. سول حالىقتىڭ قامىن ويلاعان ونى قۇدايسىنعان اڭگiربايلار مەن اڭگiربەكتەر، مايماعامبەتتەر مەن جايماعامبەتتەر باسىن شاۋىپ، دەنەسiن ايدالاعا تاستاپ كەتسە دە، ول ءوزiنiڭ ۇستا دۇكەنiندە ەركەكتەرi التىن قۇتىلى، ۇرعاشىلارى كۇمiس قۇرساقتى ۇلتىنا، سول ۇلتىن جالعاستىرار التىن ايدارلى، اي ماڭدايلى ۇلدار مەن كۇمiس تۇلىمشاقتى، جۇلدىز ءجۇزiكتi قىزدارىنا ماڭگi ولمەيتiن رۋح سوعىپ، سومدادى. سومداي دا بەرمەك...
You Might Also Like
-
ادەبيەتiمiزدiڭ ايبارلى كەزەڭدەرiنەن سانالاتىن الپىسىنشى جىلدارداعى ەستەن شىقپايتىن ايتۋلى ايتىستاردىڭ بiرi ليريكالىق كەيiپكەر ءجونiندە بولعانىن كوزi قاراقتى، قۇيما قۇلاق وقىرمان ۇمىتا قويماعان شىعار...
