ۋاقىت رۋحىن ۇعىنساق
ادام تاربيەلەۋ — ۇلى مiندەت. ۇلى مiندەت قاشاننان ۇلى كۇرەسپەن عانا جۇزەگە اسىرىلادى. ءاسiرەسە، بۇگiنگi زاماندا استىرتىن ارەكەت پەن جاسىرىن قيمىلدىڭ نەبiر ايلا-شارالارىن ابدەن مەڭگەرiپ العان قۋلىق پەن سۇمدىقتىڭ تۇلكi بۇلاڭىنان، كوز الدىڭدا زورلىقتىڭ شوقپارىنان باۋىرىڭنىڭ باسى جارىلىپ جاتقاندا، تۇك بولماعانداي بەزەرiپ تۇرىپ الاتىن نەمقۇرايلىلىقتىڭ جۇرەك قاريتىن سۇپ-سۋىق لەبiنەن، كوڭ دەمەي، كومiر دەمەي، كومەيiنە قىلعىتا بەرەتiن تەمiر وڭەش توعىشارلىقتىڭ ارانىنان ادامدى امان-ەسەن الىپ شىعۋ ءۇشiن بiزدiڭ ەلiمiزدە ۇلانعايىر جۇمىستار اتقارىلۋدا. ادام تاربيەلەۋدiڭ اتامزاماننان بەرi كەلە جاتقان ەڭ ءۇزدiك ءتالiءم-تاجiريبەلەرi جيناقتالىپ، وسى زاماننىڭ ءوزi تولعاتىپ، كiندiگiن كەسكەن جاڭا ءادiسi مەن ءتاسiلدەرi جاساقتالىنۋدا. ارينە، ادام اسا كۇردەلi. بiر ينديۆيدۋۋمنىڭ يىعىنا دا iلۋiنە جارامايدى: نە تار، نە كەڭ. سوندا جان باسىنا جەكە ءادiس، جان باسىنا جەكە ءتاسiل كەرەك بولعانى ما؟ عالىمداردىڭ قىرىق جاققا تارتىپ، قىرقاي ايتىسقا تۇسەتiن جەرi دە وسى. قانشا عالىم بولسا، سونشا ءادiس، سونشا ءتاسiل. ءارقايسىسىنىڭ العا تارتاتىن اكسيوماسى، ءارقايسىسىنىڭ بەتكە ۇستار فورمۋلاسى بار. ءبارi دە بۇلجىتپاس فاكتiلەرمەن بەكiتiلiپ، ءومiردiڭ ءوزiنەن ويىپ الىنعان دالەلدەمەلەرمەن شەگەمدەلiنگەن. بiراق بۇگiننiڭ سول فاكتiلەرi مەن سول دالەلدەمەلەرiن ەرتەڭنiڭ جاڭا فاكتiلەرi مەن جاڭا دالەلدەمەلەرi ىعىستىرىپ، ىسىرىپ تاستاماق. ايتىس جالعاسا تۇسپەك.
الايدا بiرiن بiرi وققا بايلارداي، بiرiن-بiرi جوققا شىعارىپ جاتاتىن عالىمدار بiر-اق ماسەلەدە باس يزەسiپ، ماقۇلداسىپ، بiر-اق ماسەلەدە قول الىسىپ، كەلiسiمگە كەلەدi ەكەن. ول — ادامعا رۋحپەن اسەر ەتۋ، ياعني ادامدى رۋحپەن تاربيەلەۋ. رۋح — ۇلى كۇش. ونىڭ ادام تاربيەلەۋدەگi كوەفيسەنتiن ەشتەڭەمەن دە ولشەپ باعامداي المايسىز. بiر-اق مىسال. سوعىستا قايتىس بولعان اكەلەر ارتىندا قالعان بالالارىن تاربيەلەۋگە قاتىسپادى دەپ كiم ايتا الادى؟ ەشكiم دە! ويتكەنi ارتىندا قالعان ۇرپاقتىڭ بويىنا ناعىز ادامدىق قاسيەتتەردi — ەرلiك پەن ءسۇيiسپەنشiلiكتi ەككەن سول مايداندا قايتىس بولعان اكەلەر رۋحى بولاتىن. ول رۋح بۇگiن دە تiرi. ول رۋح ەرتەڭ دە تiرi بولماق. ول رۋح بولاشاق ۇرپاقتاردى دا تاربيەلەۋگە قاتىسا بەرمەك. رۋح ۇلى كۇش.
بiز اڭگiمەمiزدi ءوزiمiزدiڭ نەگiزگi وبەكتiمiزدەن ءسال اۋىتقىڭقىراپ باستاعانىمىزدىڭ سەبەبi، ماسەلەنi نەعۇرلىم ايقىنىراق كورسەتۋ ەدi. ادام تاربيەلەۋ ماسەلەسi — تەك پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ عانا ەمەس، ادەبيەت پەن ونەردiڭ دە، سونىڭ iشiندە ولەڭنiڭ دە ەڭ باستى مiندەتi. رۋحسىز ولەڭ — ءولi ولەڭ. رۋحسىز ادام — رۋحاني ءومiردەن باياعىدا-اق وتكەن، بار بولعانى بيولوگيالىق تiرشiلiك يەسi عانا. رۋحسىز جەردەن رۋحاني قايشىلىق باستالادى. ونى توعىشارلىقتىڭ قۇس توسەگiنە وراپ امان الىپ قالا المايسىز. سوندىقتان رۋح — ۇلى كۇش. ۋاقىت رۋحىن بويىنا سiڭiرiپ، ۋاقىت رۋحىنىڭ ءتوسiنە تاپتالىپ، سۋعارىلعان ولەڭ عانا ولەڭ بولماق.
رۋح — وت، رۋح — جان، رۋح — نەرۆ! ول — ادام جانىنىڭ ەڭ قالتارىس تۇكپiرiندە ساۋلە ءتۇسiرەتiن نۇرلى شاپاق، ادام جانىنىڭ ەڭ بiر ءنازiك قىل iشەكتەرiن قوزعالىسقا كەلتiرەتiن ۇلى ىرعاق. ول ىرعاق نايزاعاي بۇتاقتارىنداي شالت، نايزاعاي بۇتاقتارىنداي يiر!
سوندىقتان بiز ولەڭدi اڭگiمە ەتكەندە، ەڭ الدىمەن، ونىڭ رۋحىن اڭگiمە ەتۋiمiز كەرەك. ەگەر بiز وقىعان ولەڭدە ۋاقىت رۋحى جوق بولسا، ونىڭ وبرازى، ويى، تەڭەۋi، مەتافوراسى، ەپيتەتi، ۇيقاسى... ت.ب. كومپونەنتتەرi ءسونiپ قالعان شامدار عانا. جىلىتپايدى، ساۋلەلەندiرمەيدi، تولقىتپايدى. رۋحتى ولەڭدە ونىڭ ءبارi ىستىق، ءبارi دە ساۋلەلi. وبراز، وي، تەڭەۋ، مەتافوراڭىز رۋحسىز ءومiر سۇرە المايدى، ال رۋح، كەرەك كەزiندە، ولارسىز ءومiر سۇرە الادى! ماحامبەتتiڭ «جالعىزدىق» اتتى ولەڭiن وقىپ كورەيiكشi:
بۇل دۇنيەنiڭ ءجۇزiندە
ايدان كوركەم نارسە جوق —
تۇندە بار دا، كۇندiز جوق.
كۇننەن كوركەم نارسە جوق —
كۇندiز بار دا، تۇندە جوق؟
تiلدە بار دا، دiندە جوق.
كوشپەلi داۋلەت كiمدە جوق؟
بiردە بار دا، بiردە جوق.
ازامات ەرلەر كiمدە جوق؟
ەرiسكەن كۇنi قولدا جوق.
زامانىم مەنiڭ تار بولدى —
تۋرا ءادiلدiك بيدە جوق.
ءبارiن ايت تا، بiرiن ايت —
قاۋمالاعان قارىنداس
قازاقتا بار دا، مەندە جوق.
امالى قۇرىپ، تiستەنگەن شاراسىزدىق. ىزا. كەك. نامىس. ەندi سiز وسى ولەڭنەن كوزگە ءتۇسiپ تۇرعان بiر وبراز، بiر تاپقىر تەڭەۋ، ەڭ بولماعاندا، تىڭ ەپيتەت كوردiڭiز بە؟ جوق. سەزiمi سونگەن، كوڭiلi سوقىر ادام ءۇشiن بۇل ولەڭ تiپتi بەلگiلi نارسەلەردi تiزiپ / ايدىڭ تۇندە بار، كۇندiز جوق ەكەندiگiن؛ كۇننiڭ كۇندiز بار، تۇندە جوق ەكەندiگiن، ت.ب./، ءوزiنiڭ جالعىز ەكەندiگiن ايتۋعا قۇرىلعان حابارلى سويلەمدەر عانا.
بiراق سiز ولەڭدi ولاي وقي المايسىز. Iشكi ىرعاقتى رۋح ولاي وقۋعا مۇمكiندiك تە بەرمەيدi. ولەڭدi وقىپ وتىرعاندا، ءتۇۋ تەرەڭنەن ەستiلەتiن — اينالىپ سوعىپ، دiرiلدەپ تۇرىپ الاتىن گۋiلگە قۇلاق ءتۇرiڭiزشi. ول — ءوزiمiز ايتا بەرەتiن اۋەن دە، اۋەز دە ەمەس. ول — اقىن جۇرەگiنiڭ قىجىلى مەن قىزۋىن ءوزiنi سiڭiرiپ العان ۋاقىت ءۇنi، ياعني رۋحى! سول رۋح قاراپايىم عانا سوزدەرگە جان بiتiرiپ، تەرەڭدiك پەن تەمپەرامەنت بەرiپ تۇر.
بiز قازاق جىرىنىڭ ءداستۇر جالعاسىن اڭگiمە ەتكەندە دە كوبiنە- كوپ سىرتقى اتريبۋتتارىنا /ۇيقاسى مەن بۋىن سانىنا/ عانا كوڭiل بولەمiز دە، iشكi تىنىسى مەن دەمiنە، رۋحىنا ءمان بەرمەيمiز. شىنتۋايتىنا كەلەتiن بولساق، قازiرگi پوەزياداعى ءداستۇر جالعاستىعىن ۇيقاس پەن بۋىن سانىنان /قانداي تايىزدىق/، تiپتi، وبراز، ويىنان دا ەمەس، ونىڭ رۋحىنان iزدەۋiمiز كەرەك! شاتاستىرماسا، سول عانا شاتاستىرمايدى! بiزدiڭ ءداستۇرشiلدiك پەن جاڭاشىلدىقتىڭ اراسىنا «ۇلى جۇڭگو قورعانىن» سالىپ، الەككە ءتۇسiپ جاتاتىنىمىز دا سىرتقى قۇرىلىس ماتەريادارىن عانا ەسەپتەپ، iشكi تىنىس رۋحىن ەستەن شىعارىپ الاتىندىعىمىزدان.
ءدال سونداي ءسوزدi اۋدارما ءجونiندە ايتۋعا بولادى. بiز اباي مەن ماحامبەتتiڭ باسقا تiلگە اۋدارۋعا كونە بەرمەيتiن كۇردەلiلiگiن، نەگiزiنەن، ولاردىڭ تازا ۇلتتىق ويلاۋ جۇيەسiنەن، تازا ۇلتتىق بوياۋىنىڭ مولدىعىنان كورەمiز. بۇل پiكiرلەردiڭ بەلگiلi بiر مولشەردە دۇرىستىعىن ماقۇلداي وتىرىپ، بiز ولاردىڭ اۋدارىلماۋىنىڭ باستى سەبەبi ەشقانداي سوزبەن ايتىپ جەتكiزۋ مۇمكiن ەمەس، تەك سەزiممەن، جۇرەكپەن عانا سەزiلەر iشكi تىنىستىڭ ەسكەرiلمەۋiنەن، ۇمىت قالا بەرۋiنەن دەر ەدiك.
بiزدiڭ ويىمىزشا، ءاربiر ولەڭنiڭ تەكستi مەن iشكi رۋحى بولادى. Iشكi رۋح — تەكستiڭ ءار جولىن، ءار ءسوزiن، ءاربiر ءۇتiر-نۇكتەسiن ۇرلەپ تۇتاتىپ، ساۋلەلەندiرiپ جان كiرگiزەر سيقىرلى كۇش. ول ۋاقىت تىنىسى مەن تالانت شارپىلىسىنان پايدا بولار نايزاعايلى ءسات! ولاي بولسا، ماحامبەتتiڭ جوعارىدا بiز كەلتiرگەن ولەڭiنiڭ تەكسi اۋدارىلمايدى دەگەنگە كiم سەنە قويار ەكەن؟ اۋدارىلادى. اۋدارىلماسا، iشكi رۋح اۋدارىلماس! ال رۋحسىز ولەڭنiڭ سۇرىقسىز سوزدەر جيىنتىعى عانا بولىپ قالاتىنىن ءبارiمiز جاقسى بiلەمiز.
ۋاقىت جەلiنiڭ ىزعارلى ءوتiندە تۇرعان اقىن جۇرەگiنەن ىلعي دا رۋحتى ولەڭدەر تۋعان. رۋحتى ولەڭدەر قاتارىنا بiز كوبiنە بيiك پافوستى، ءورشiل داۋىستى، سونىڭ iشiندە ادرەسi ەل مەن جەرگە عانا ارنالعان، ايقىن اشىق ۇرانمەن كۇرەسكە شاقىرعان، ياعني ازاماتتىق ولەڭدەردi قوسامىز دا، باسقا حاراكتەرلەردەگi ولەڭدەردi تابيعات، ماحاببات، كوڭiل-كۇي ليريكالارى، ت.ب. دەپ ءبولiءپ-بولiپ جiبەرەمiز. ولارعا رۋحتى ولەڭدەر دەگەن ءسوزدi قولدانۋ كۇنا دا، كۇلكiلi دە سياقتى. شىنىندا، وسىمىز دۇرىس پا؟ بiز ادەبيەتتi، سونىڭ iشiندە ولەڭدi ادام جانىنىڭ تەرەڭ قاتپارلارىن، ياعني iشكi دۇنيەسiن زەرتتەيدi دەپ جاتامىز. بiراق iشكi دۇنيە دەگەنiمiز اۋزى مىقتى تىعىندالىپ بەكiتiلiپ تاستالىنعان ىدىس ەمەس قوي. ول — ءوزiن قورشاعان ورتانىڭ اتموسفەرالىق كليماتىنان، الەۋمەتتiك فاكتور اسەرiنەن قانشاما پروسەستەرگە ءتۇسiپ، قانشاما وزگەرiستەرگە ۇشىراپ جاتاتىن قۇبىلىستار الەمi. ولاي بولاتىن بولسا، ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ قۋانىش-كۇيiنiشi دە، ءسوز جوق، ءوز ۋاقىتى مەن ءوز زامانىنىڭ لەبi مەن دەمiنە جۋىنىپ، شارپىلادى. سوندىقتان، مەيلi تابيعات، مەيلi كوڭiل-كۇي ليريكالارى بولسىن، ولاردان بەلگiلi بiر زاماننىڭ، بەلگiلi بiر ۋاقىتتىڭ تىنىسى، رۋحى سەزiلiپ جاتۋى زاڭدى. سوندا عانا ول ولەڭ ءومiرشەڭ بولا الماق. ەندەشە، قانداي ولەڭ دە، ەڭ الدىمەن، ۋاقىت ءۇنiمەن، ۋاقىت رۋحىمەن سويلەسۋi تيiس.
حالىق كوڭiلiنەن شىققان، حالىق قالاۋلىرى بولىپ كەتكەن ولەڭدەردەن ۋاقىتتىڭ مەن مۇندالاپ تۇرعان داۋسى ەستiلiپ جاتپايتىن بە ەدi. قاسىمنىڭ «وزگە ەمەس، ءوزiم ايتام ءوز جايىمدا»، «داريعا»، اسقاردىڭ «تۇركسiب»، ءابۋدiڭ «اقشا بۇلت»، تايىردىڭ «ميلليون تولقىن»، سىربايدىڭ «اق ءتۇن»، تاعى باسقا دا اتاقتى ولەڭدەردiڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا كiندiگiن ۋاقىتتىڭ ءوزi كەسكەن. ايدارىنان جەل ەسiپ تۇرعان بۇل ولەڭدەردiڭ ماڭدايىنان ۋاقىتتىڭ ءوزi سيپاعان. تاعى دا، بۇل ولەڭدەردiڭ ءارقايسىسى ءارتۇرلi حاراكتەردەگi ولەڭدەر. وسى بiر داڭقتى ولەڭدەردiڭ جۇلدىزدى شوعىرىنا ءابدiلدانىڭ مىنا ولەڭi دە قوسىلادى:
سەنەن ۇلى بولعان ەمەس بiر اقىن،
جىرىڭ قانداي، جىرىڭ قانداي سۇراپىل!
اراسىندا بۇرقىراعان دۇلەيدiڭ
ءتۇن جامىلا جىلاپ تۇرىپ تiلەيمiن:
جۇرەگiڭنiڭ بولشەگiن بەر،
ولەڭiڭنiڭ ولشەمiن بەر.
ول از دەسەڭ، ءوزiمدi دە ال،
تولقىنىڭا اياماي سال.
يا كۇيرەيiن، كۇل بولايىن،
يا تەڭiزگە اينالايىن!
بۇل — بiرتۋما تالانت قانا دۇنيەگە اپ كەلەر بiرتۋار ولەڭ. ءدال وسى ولەڭگە تولعاتقاندا، ءابدiلدا اقىن افروديتانىڭ بەلبەۋiن قولعا ءتۇسiرگەن-اق شىعار. تاعى بiر داۋىستاپ وقىڭىزشى. جەردiڭ جەتi قات تەرەڭiنەن بiر بۇلا فونتان الاپات قىسىممەن شاپشىپ شىقتى دا، كەڭiستiكتiڭ قيىر بiر ءمۇيiسiندە بiر جۇلدىز جارق ەتكiزiپ كوزiن اشىپ الدى. شىنىندا دا ولاي بولعان جوق. ولاي بولۋى مۇمكiن دە ەمەس. بۇل قيال قۇبىلىسى عانا. بiراق ستيحيالىق سۇراپىلدان تۋعان مۇنداي ولەڭ رۋحى ەموسيالىق اسەرلەنۋiڭiزدەن پايدا بولعان سiزدiڭ قيال الەمiڭiزدە وسى تەكتەس بiر قۇبىلىستاردى دۇنيەگە اپ كەلەرi ءسوزسiز. بiز كەيدە «ءتۇسiنiكتi ولەڭ ەكەن»، «ولەڭiڭە ءتۇسiنبەدiم، «ول ولەڭگە ءتۇسiنەدi» دەپ كۇناعا بەلشەدەن باتىپ جاتاتىنىمىز بار. شىنايى ءتۇسiنۋ مۇمكiن بە؟ جوق! مۇمكiن ەمەس. ولەڭدi جان — جۇرەگiڭمەن، تۇلا بويىڭمەن سەزiنۋiڭ عانا مۇمكiن. ناعىز ولەڭدە بiر سوزدەر ەكiنشi بiر سوزدەردiڭ ماعىناسىنا جۇتىلىپ كەتiپ، تاعى بiر ۇعىمىن ۇلعايتاتىن جاڭا كلەتكالارعا يە بولىپ جاتادى. سەزiمگە سۋعارىلىپ شىققان ءسوز بەن ءسوزدiڭ سوقتىعىسىنان وتتى قيمىل-قوزعالىس، قۇبىلمالى بوياۋ، لەپتi اۋەن پايدا بولادى دا، ولەڭ تۇتاس تiرi ورگانيزمگە اينالادى. ونداي ولەڭدi سەن قالاي ءتۇسiنبەكسiڭ؟! سەزiنەسiڭ! تەك قانا سەزiنەسiڭ! ءتۇسiنۋ — ناقتى ۇعىم جايلى دەرەك. ال ءابدiلدانىڭ بiز وقىعان ولەڭiندە ناقتى ۇعىم بار ما؟ قالاي ءتۇسiندiرiپ بەرمەكسiڭ؟ مۇنى ءابدiلدا اقىننىڭ ءوزi دە ءتۇسiندiرە الماس ەدi. تەك ءوز سەزگەنiڭدi عانا ايتىپ بەرۋiڭ مۇمكiن. ماسەلەن، ماعان وسى ولەڭ بۋىرقانعان دۇنيە الدىنداعى اقىن انتىنداي ەستiلەدi. نە بولعاندا دا ۋاقىت رۋحى ۇيا سالعان ولەڭ بۇل.
ىعىسىڭدار،
ەي، تاۋلار،
ىعىسىڭدار!
ورىن سايلا ورتاڭنان، جۇمىسىم بار.
اتا بولىپ نە ماعان ۇرىسىڭدار،
ادام بولىپ نەمەسە ۇعىسىڭدار،
ىعىسىڭدار، ەي، تاۋلار، ىعىسىڭدار!
ەي، تاۋلار، قويىندارىڭدى اشىپ كiرەم،
بار سىرىڭدى ايرانداي شاشىپ بiلەم.
... جارتاستاردىڭ بەتتەرi سورا-سورا،
جىلاپتى، قارسىلاسپاس جاسىق بiلەم.
بۇل — مۇقاعالي iرiلiگi. Iرiلiك بولعاندا، تاۋلاردىڭ اراسىنان ورىن سايلاپ، شىڭ بولىپ كوزگە تۇسە قالايىنشى دەگەن قۇر كەۋدە iرiلiك ەمەس. اقىننىڭ تاۋلاردا «جۇمىسى بار»، ولاردىڭ «قويىندارىنا كiرiپ»، «سىرىن بiلمەك». اقىن قايسار جارتاستان دا جاسىقتىق كورiپ تۇر: جاس اعىزعان بەتتەرi «سورا-سورا». ءدال وسى ولەڭنەن، مۇقاعاليدىڭ كوزi تiرiسiندە تورگە شىقپاسا دا، تومەنشiكتەپ كورمەگەن تارپاڭ مiنەزiمەن بiرگە كۇركiرەگەن ۋاقىت ءۇنiن دە ەستiگەندەي بولامىز. حح عاسىر، عىلىمي-تەحنيكالىق ريەۆوليۋسيا، بارلىق عىلىمدار سالاسىنداعى دەرلiك اشىلىپ جاتقان عالامات جاڭالىقتار ۋاقىتتىڭ شاعىن عانا كەزەڭ-قيىنداسىندا ادامنىڭ دۇنيەتانىمىن، ونىڭ جالپى ۇعىمىن شەكسiزدiككە دەيiن كەڭەيتiپ جiبەردi. بۇرىن-سوڭدى ادامزات بالاسى ءوزiنiڭ ۇلىلىعىن، ءوزiنiڭ ناعىز قۇدiرەت يەسi ەكەندiگiن ءدال وسى عاسىرداعىداي سەزiنگەن ەمەس. ونىڭ قولىندا قازiر بۇكiل جەر شارىنىڭ تاعدىرى تۇر. بۇرىن بiز كوسموسقا قارايتىن بولساق، ەندi كوسموستان جەرگە دە قاراي الاتىن مۇمكiندiككە يە بولدىق. ەندi بiز كولەڭكە مەن نۇرعا، ءۇمiت پەن كۇدiككە قاتار شومىلىپ، كەڭiستiك iشiندە دوڭگەلەپ بارا جاتقان جەتiم پلانەتامىزدى كوڭiل كوزiمiزبەن كۇندە كورە الاتىن جاعدايعا جەتتiك. ولاي بولاتىن بولسا، مۇقاعاليدىڭ «ىعىسىڭدار، ەي تاۋلار، ىعىسىڭدار» دەگەن تاكاپپار داۋسىنان ۋاقىت ءۇنiن دە ەستۋiمiز زاڭدى. وعان وسىنداي iرi ءسوزدi ايتقىزىپ تۇرعان ۋاقىتتىڭ ءوزi. ۋاقىتتىڭ «الەۋمەتتiك زاكازىن» ورىنداۋ ميسسياسىنا يە بولعان اقىننان باقىتتى اقىن بار ما ەكەن، سiءرا!
بiز بۇل سوزدەردi «قالاي دا ۋاقىتقا ءۇن قوسىپ تاستايىنشى» دەپ ماڭعازسيتىن، عىلىمي-تەحنيكالىق نەمەسە ساياسي تاقىرىپقا بiردi-ەكiلi ولەڭ ارناپ، سونىمەن ءوزiنiڭ ۋاقىت پەن قوعام الدىنداعى بورىشىن وتەپ تاستاعانداي سەزiنەتiن، ۋاقىتتى بiر بولەك، ولەڭدi بiر بولەك قاراستىراتىن، ۋاقىتتى وتكiنشi كەزەڭ عانا دەپ قابىلدايتىن تار ۇعىم تۇرعىسىنان ايتىپ وتىرعان جوقپىز. بiز بۇل سوزدەردi ۋاقىتتىڭ ۇلى ماعىناسىندا ايتىپ وتىرمىز. بۇگiنگi زاماندا، ەگەر دۇنيەتانىمىڭ تار بولسا، مەيلi قانشاما تالانت يەسi بول، سەنiڭ دە بارار جەرiڭ «انا قىردىڭ ارجاعى بولىپ قالارى» ءسوزسiز. بiز بۇل جەردە دۇنيەتانىم دەگەن ءسوزدi دە دۇرىس ءتۇسiنiپ العانىمىز ءجون. دۇنيەتانىم دەگەن ءسوزدi بiرەۋلەر سانسىز مول ينفورماسيالاردىڭ باسىندا جيناقتالۋىن ايتىپ ءجۇر. ولاردىڭ كوبiسiنiڭ كەز كەلگەن سۇراققا قۇددى بiر ەۆم ماشيناسىنداي سارتىلداتىپ جاۋاپ بەرەتiنi راس. بiراق ول ينفورماسيالا رساناسىنا جەتپەي، سەزiمiن تولقىتپاي، سالقىن اقىلمەن عانا قابىلدانعان بولسا وندا ول — ءولi كاپيتال. ونداي ينتەلەكت-بiلگiشتiڭ ءوزiن قورشاعان ورتاعا تيگiزەتiن پايداسىنان گورi، زيانى الدەقايدا كوپ بولادى.
ادام ءوزiنiڭ iرiلiگi مەن ۇلىلىعىن نەعۇرلىم كەڭiرەك ۇعىنعان سايىن، ءوزiنiڭ تابيعاتپەن جاقىندىعىن سوعۇرلىم تەرەڭiرەك سەزiنە ءتۇستi. تابيعاتقا قول كوتەرۋ — ءوزiنە قول كوتەرۋ ەكەنiن ۇقتى. ءومiردiڭ باسقا فورمالارىمەن گەنەتيكالىق بايلانىستا ەكەنiن بiلدi. عىلىمدا اعاشتىڭ، ادامنىڭ، باكتەريانىڭ گەنەتيكالىق كود قۇرىلىسى بiردەي ەكەندiگiنiڭ اشىلۋى ادامنىڭ تابيعاتپەن قۇرساقتاس، باۋىر، تامىرلاس تۋىستىعىن تاعى بiر دالەلدەپ بەردi. ادام ەندi ءوز تاعدىرىن ولاردىڭ تاعدىرىمەن بiرگە قاراستىرىپ، ءوزiنiڭ كوڭiل كۇيiنiڭ قۇبىلىسىن تابيعات قۇبىلىستارىمەن بۇرىنعىدان دا بەرiگiرەك بiرگە ورەتiن بولادى.
جەر ءۇستiندە جوق iزدەگەن كوپ شىعار،
جانعا داۋا ەم iزدەگەن كوپ شىعار.
كۇرسiنگەندە كەۋدەسiنەن وت شىعار،
جەر ءۇستiندە جوق iزدەگەن كوپ شىعار.
مەن دە سونداي iزدەۋشiنiڭ بiرiمiن،
كوپ ەستيمiن جاپىراقتىڭ دiرiلiن.
كوپ ەستيمiن توعايلاردىڭ گۋiلiن،
مەن دە سونداي iزدەۋشiنiڭ بiرiمiن.
قارايدى اسپان جۇلدىزدارىن جوعالتقان، —
ەرتەلi-كەش كوك ءجۇزiنەن كوپ اققان.
قارايدى كول اسپان جاققا الاڭداپ،
قارايدى وزەن تولقىندارىن توناتقان.
سۇرايدى ولار، سۇرايمىن مەن ولاردان
قىمباتىمدى، قيماسىمدى جوعالعان.
باياۋ عانا شايقالادى بۇلتتار دا،
ءالسiز عانا تەڭسەلەدi كوك ورمان.
وسى بiر جەلسiز كۇنگi كولدەي تۇپ-تۇنىق، مۇڭلى كوڭiل-كۇي جىرى دەمiمەن تەمiر يiتiپ، تاستان تامىر شىعارار زەرگەر ليريگiمiز ساعي قولىنان تۋىپتى. تۇپ-تۇنىق مۇڭ. بiراق سىرت كوزگە عانا سولاي. سۋ استى اعىسى سياقتى ولەڭ استارىنان سوعاتىن لەپ تامىر تامىرىڭىزدى شىمىرلاپ قۋالاپ، ءون بويىڭىزدى كەرنەپ بارا جاتادى. بۇل ولەڭ دە ءتۇسiنۋiڭە، ءتۇسiندiرۋiڭە كونە بەرمەيتiن، تەك سەزiمiڭنەن عانا سەزiنەر ولەڭدەر قاتارىنا جاتادى.
مۇندا اداممەن بiرگە بۇكiل تابيعات ويعا باتىپ، تەبiرەنiپ، تولقىپ تۇر. بۇل كەشەگi ەمەس، بۇگiنگi كۇن، حح عاسىر تابيعاتى. ءسوز جوق، وندا ۋاقىت ۇرەيiنiڭ تابى بار. بۇل ولەڭ — جوعالعانىڭدى عانا iزدەۋ ەمەس، ەڭ الدىمەن، مۇلدەم جوعالىپ كەتپەۋiڭدi ەسكەرەتiن ولەڭ. مiنە، كوردiڭiز بە، تازا كوڭiل-كۇي ليريكاڭىزدا دا ۋاقىت رۋحى جاتىر! جالپى، ساعي جينەبايەۆ — ۋاقىت پەن تابيعاتتىڭ مۇڭى مەن قاسiرەتiن ادامدارعا جان-جۇرەگiمەن جەتكiزiپ جۇرگەن ناعىز ازامات اقىن. وعان جالعان ديداكتيكا، اقىلسىنعان تاقپاق ريتوريكا مۇلدە جات. ونىڭ، جارىق كورگەنiنە بiرقاتار ۋاقىت بولسا دا، نەگە ەكەنi بەلگiسiز، ادەبي باسپاسوزدە ءجوندi اڭگiمە بولا قويماعان، كوپ جىلعى ەڭبەگiنiڭ قورتىندىسى — «Iڭكار دۇنيە» اتتى جيناعى وسى ءسوزiمiزگە تولىق دالەل بولا الاتىن پوەتيكالىق دوكۋمەنت.
ەي، كۇن-انا، اسپا بەسiك جەردi وسى
اقىرىنداپ، اقىرىنداپ تەربەشi:
عاشىقتاردىڭ بۇزىلماسىن بiر كەشi،
سابيلەردi وياتىپ اپ جۇرمەشi.
تاستار شوشىپ، ويانباسىن جەل ۇركiپ،
مۇحيتتاردى الا كورمە ەلiرتiپ.
كوك ءبۇرتiكتەر بۇتا بويلاپ ورلەسiن،
شىق كوزدەرi اعىپ تۇسە كورمەسiن...
تۇلا بويىڭدى سەلت ەتكiزەر سۋرەت-تiلەك. جۇمەكەن ءناجiمەدەنوۆ ۋاقىت سيمۆولى كۇن-اناعا ايتار ءوتiنiشi مەن تiلەگiن وسىلاي جەتكiزiپتi. «تاستاردىڭ شوشۋى»، «جەلدەردiڭ ۇركۋi»، «شىق كوزدەرiنiڭ اعىپ ءتۇسۋi» — تەك جيىرماسىنشى عاسىر اقىنى عانا جازۋعا، تەك جيىرماسىنشى عاسىردىڭ اقىنى عانا سالۋعا تيiس وربرازدى تىڭ سۋرەتتەر.
حيروسيما قاسiرەتiن كiم بiلمەيدi. اتوم بومباسىىنىڭ جارىلىسىنان كەيiن ول جەردiڭ قاپ-قاتتى قارا تاسى دا ۇستاساڭ بورداي ۇگiتiلiپ كەتەتiن جۇپ-جۇمساق باسقا دەنەگە اينالعان. قارا تاس تا قاسيەتiنەن ايرىلعان. ءدال وسى ولەڭ جازاردا جۇمەكەن ويىندا وسى فاكت بولدى ما، جوق پا، ونى بiز بiلمەيمiز. بiزدiڭ بiلەتiنiمiز، ءسوز جوق، ونىڭ بۇكiل تۇلا بوي، سانا-سەزiمi عاسىر قاسiرەتiنە، ۋاقىت قۇدiرەتi مەن رۋحىنا تارتىلىپ، سۋعارىلعانى. سول عاسىر قاسiرەتi مەن ۋاقىت رۋحى سiڭگەن جۇرەكتە تۋعان ولەڭدەر وسىنداي وبرازدار الىپ شىقپاي، قانداي وبرازدار الىپ شىقپاق؟! ارينە، مۇندا تالانت، كورگەنiن كورسەتە بiلۋ سياقتى اقىننىڭ ينديۆيدۋالدىق ەرەكشەلiكتەرiنiڭ اتقاراتىن ءرولiن ۇمىتۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، ول ەرەكشەلiكتەردiڭ تامىر سالار توپىراعى — ۋاقىت ەكەنiن دە ەستەن شىعارماعانىمىز ءجون. ولاي بولاتىن بولسا، «تاستاردىڭ شوشۋى»، «جەلدiڭ ۇركۋi»، «شىق كوزدەرiنiڭ اعىپ ءتۇسۋi» سياقتى ەسكەرتۋ سۋرەتتەر ءوزiنەن ءوزi تۋا قالعان جوق، ولاردى اقىن بويىنداعى تابيعي تالانت وسى زامان دەمiنە شارپىلىپ بارىپ دۇنيەگە كەلتiرگەن.
بiز بۇل ماقالامىزدا ۋاقىت جايلى ءسوز قوزعاعانىمىزدا، تەك بار دۇنيەلەرiمiزگە عانا توقتالىپ ءوتتiك. بار دۇنيەلەرiمiز بiز توقتالعان اقىن-جازۋشىلار تۆورچەستۆولارىمەن شەكتەلiپ قالمايدى، ارينە! ولار جەتكiلiكتi! بiراق ءبارiنە توقتالۋ مۇمكiن دە ەمەس. بiزدiڭ نيەتiمiز ءوز دەڭگەيiندە ءسوز بولماي جۇرگەن ۋاقىت رۋحىن، ءۇنi مەن تىنىسىن كەيبiر اسپەكتiدە قاراستىرۋ ەدi. ويىمىز قانشالىقتى ورىندالدى؟ ول — وقىرماندار بيلiگiندە! بارىمىزعا توقتالدىق، ال جوعىمىز قايدا دەگەن زاڭدى سۇراق تا تۋۋى مۇمكiن. بiراق جوق نارسەگە نە iستەمەكسiڭ؟ جوق نارسە جوق. ولار دا ءوزiنiڭ دۇنيەگە كەلەر كەزەگiن كۇتiپ جاتقان شىعار. كەمشiلiك پە؟ و، ول جەتەدi. ۋاقىت پەن زاماننىڭ دەمi مەن تىنىسى، ياعني رۋحى سەزiلمەيتiن، ءقان-سولi جوق، كەپتiرiلiپ قاقتالعان، قاي زاماندا جازىلعانى بەلگiسiز، موينىن iشiنە تىعىپ، بەت-اۋزىن تۇمشالاپ العان ولەڭدەر بارعان سايىن كوبەيiپ بارادى. ولاردى تەڭ-تەڭ قالپىندا كوتەرiپ الىپ كەپ، سiزدەردiڭ الدىڭىزدا-اق تۇككە العىسىز ەتiپ تاستاۋعا بولار ەدi. بiراق سىننىڭ مiندەتi — سىناۋ عانا ەمەس قوي. ونىڭ مiندەتiنە كوزگە تۇسپەي، تاسادا قالىپ كەلە جاتقان ماسەلەنi قولىڭنان كەلگەنشە قوزعالىسقا ءتۇسiرiپ كورۋ، ءسويتiپ، ولەڭ ءجونiندەگi وقىرمان قاۋىمنىڭ ۇعىمى مەن ەستەتيكالىق تالعامىنا اسەر ەتۋ دە جاتسا كەرەك.
You Might Also Like
-
وي!.. وي!.. وي!.. ولەڭ قالاي دا ويلى بولسىن! تاباندى قان جوسا قىلاتىن شوڭگە مەن شەڭگەلدەن ءتۇبiتتەي جۇمساق وي تابا بiل، اسقار الاتاۋدىڭ تۇيمەدەي تاسىنان اسقار الاتاۋدىڭ ءوزiندەي وي iزدە، اسپاندا قاپت...
-
ادەبيەتiمiزدiڭ ايبارلى كەزەڭدەرiنەن سانالاتىن الپىسىنشى جىلدارداعى ەستەن شىقپايتىن ايتۋلى ايتىستاردىڭ بiرi ليريكالىق كەيiپكەر ءجونiندە بولعانىن كوزi قاراقتى، قۇيما قۇلاق وقىرمان ۇمىتا قويماعان شىعار...
