اققۋ - كيەلى قۇس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اققۋ - كيەلى قۇس»
ماقساتى: 1) بىلىمدىلىك. وقۋشىلارعا كيەلى قۇس - اققۋ، ونىڭ تۇرلەرى، كوبەيۋى، تىنىس تىرشىلىگى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2) تاربيەلىك. جويىلىپ بارا جاتقان اققۋلاردىڭ تۇرلەرىن ساقتاپ قالۋ، ولاردى ايالاۋعا تاربيەلەۋ. بالالاردى اسەمدىككە، ادەمىلىككە تاربيەلەۋ.
3) دامىتۋشىلىق. بالالاردىڭ ارتىستىك، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ەلەكتروندىق وقۋلىق، اققۋدىڭ تۇرلەرى سالىنعان سۋرەتتەر ۇلگىلەرى. سلايد ۇلگىسى..
(وقۋشىلارعا ءبىر اپتا بۇرىن اققۋلار تۋرالى ماتەريالدار جيناقتاۋ تاپسىرىلدى.)
بارىسى:
(ساحنا اشىلعاندا كۇمبىرلەگەن كۇي اۋەنىندە «اققۋ» ءبيى ورىندالادى)
باستاۋشى
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى وقۋشىلار مەن ۇستازدار! سىزدەردىڭ تىڭداعاندارىڭىز نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ كۇيى» بولاتىن. بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان سىنىپتان تىس ساباعىمىز «اققۋ - كيەلى قۇس» تاقىرىبىندا بولماق.
«تابيعات دەگەنىمىز – بۇل كىتاپ، ياعني، ونىڭ ءاربىر بەتى ءوزىنىڭ ماعىناسىمەن ماڭىزدى. بۇنىڭ ءوزى تابيعاتتا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى ءاربىر ادام ءبىلۋ كەرەك ەكەنىن بىلدىرەدى» – دەگەن ەكەن ۇلى ويشىل گەتە، قۇس – تابيعات بايلىعى. سونىڭ ىشىندە اققۋ كيەلى قۇس. اققۋدى قازاق حالقى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى ءارى كيەلى قۇس تورەسى ساناپ، وعان ەشۋاقىتتا وق اتپايدى. ساكەن سەيفۋلليننىڭ «اققۋدىڭ ايىرىلىسۋى»، مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيلەرى، بولات ايۋحانوۆتىڭ «اققۋ ءبيى» حالقىمىزدىڭ اققۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ بەلگىسى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. اسپان الەمىندەگى شوقجۇلدىزدىڭ ءبىرى «اققۋ جۇلدىزى» دەپ اتالادى. حالقىمىزدىڭ اۋىز ادەبيەتىندە اققۋعا بايلانىستى دانالىق ۇعىمدار، اڭىز - اڭگىمەلەر، ماقال - ماتەلدەر، تەڭەۋلەر ءجيى كەزدەسەدى: «اققۋ – قۇستىڭ تورەسى، جالعىز جاتىپ وتتاماس»، «سۇيرىكتەي اققۋ مويىن»، «اققۋداي ارۋ»، ت. ب.
قازاق قاۋىمى ءمولدىر وزەن، ايدىن كولدىڭ ەركەسى اققۋدى قادىرلەگەن، ەرتەدەگى قازاق شاماندارى - باقسىلار مەن ابىزدار اققۋدى قاسيەتتى قۇس دەپ ارداقتاپ اققۋ تەرىسىن باسىنا كيىپ ەل اقتايتىن بولعان، اققۋدىڭ قاناتى (قاۋىرسىنى) نارەستە بوبەكتەردىڭ بەسىگىنىڭ باسىنا تاعىلعان. قازاق اڭشىلارىنىڭ اققۋدى اتۋىنا تيىم سالىنعان، اققۋ قاتارىندا اق قازدى دا قادىر تۇتىپ، ايالايتىن سالتتار بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر.
1 - وقۋشى ايعانىم
كۇن قۇشقان ايدىن كولدە جالعىز اققۋ
قاڭقىلداپ قاناتىمەن سابالاپ سۋ
تارانىپ قارانادى جان - جاعىنا
سۇلۋدى تاسالاما كوك تورعىن بۋ!
تۇلا بويىنا سۇلۋلىق تۇنعان قۇس پاتشاسى – اققۋ كىرشىكسىز تازالىقتىڭ، قىلاۋسىز دا كىناراتسىز پاكتىكتىڭ سيمۆولى.
كۇن ساۋلەسى كۇلىمدەيدى.
باياۋ جەلمەن تەربەلگەن
تولقىن ۇستىندە كىشكەنە ءمولدىر كوزى جاۋدىراي، ۇزىن موينىن العا سوزىپ اينالاعا كەربەز قاراپ ءجۇزىپ بارا جاتقان وسى ءبىر قۇستىڭ ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە تارتقان سىيىنا ءتىل بەزەپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس!
ابزال اققۋ - ساعىنىشى دارحان بايتاق جەرىمنىڭ
ارۋ اققۋ - اجارىسىڭ كوك ايدىندى كولىمنىڭ
سۇلۋ ءمۇسىن تەڭدەسى جوق قۇس بىتكەنىڭ تورەسى
اسا قىمبات بىزدەر ءۇشىن سەنىڭ ادال سەنىمىڭ
اققۋ قولعا جاقسى كونەدى. سوعان سايكەس، ونى ءۇي ماڭىنداعى، ساناتورييلەر توڭىرەگىندەگى سۋ قويمالارىندا ۇستاپ ءۇي قۇستارىنا اينالدىرۋعا ابدەن بولادى. تابيعاتتىڭ اسا سۇلۋ، كەربەز بۇل كەرەمەتى الماتىداعى ۇكىمەت ءۇيى الدىنداعى سۋ ايدىنىنا كورىك بەرىپ تۇرۋى بۇعان دالەل بولادى. ول جەرگە قانشاما ادام بارىپ، قۇستىڭ ءار ءتۇرلى قيمىلىمەن، ءىس - ارەكەتىنەن وزىنە ەستەتيكالىق اسەر الىپ قايتادى. اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەر ونى كورىپ، شاتتانا قۋانىپ، ءماز - مەيرام بولادى. جەر بەتىندەگى اققۋدىڭ 7 ءتۇرى: قارا اققۋ، قارامويىن اققۋ، كەرنەيشى (سىرنايشى ) اققۋ، تۋندرا نەمەسە كىشكەنتاي اققۋ، ساڭقىلداق اققۋ، امەريكاندىق اققۋ جانە تىستەۋىك اققۋ.
اق، قارا، قىزىل تۇستەر... سىرتتاي قاراساڭىز، ۇيلەسپەيتىن ءۇش بوياۋدى ءبىر بويىنا جيناپ، ايتسا ءتىل جەتپەيتىن، كورسە كوز تويمايتىن جاۋھاردىڭ جاۋھارى، اسىلدىڭ اسىلىنا اينالعان قۇدىرەتتى سۇلۋلىق بۇل!
2 - وقۋشى گۇلبانۋ
(سلايد ارقىلى، فوتوسۋرەت ارقىلى جەتكىزەدى)
سۇڭقىلداق اققۋ قازاقستان جەرىندە ۇيالايدى. سالماعى - 7 - 13 كگ، قاناتىنىڭ قۇلاشى 1، 5مەتر. ەرەكشە ۇزىن دا اسەم مويىنىن تىك ۇستايدى. سارى تۇمسىعىنىڭ ۇشى قارا ءتۇستى. ول قازاقستاندا اقپان - ناۋرىزدان قازان ايىنىڭ اياعىنا دەيىن بولادى.
3 - وقۋشى ايزات
(سلايد ارقىلى، فوتوسۋرەت ارقىلى تۇسىندىرەدى)
سىبىرلاق اققۋ دا قازاقستاندا سونىڭ ىشىندە بقو نىڭ سۋ قويمالارى مەن وزەن كولدەرىنەن كورۋگە بولادى. ولار قالىڭ قامىس اراسىنا ۇيا سالىپ، بالاپاندارىن ورگىزەدى. سىبىرلاق اققۋدىڭ سارعىش - قىزىل تۇمسىعىنىڭ تۇبىندە قارا بۋىلتىعى بولادى. مويىنىن ءيىپ تۇمسىعىن سۋعا باعىتتاپ ۇستايدى.
7 - وقۋشى نۇرتالاپ
(سلايد ارقىلى، فوتوسۋرەت ارقىلى تۇسىندىرەدى)
قارا قۋدىڭ وتانى - اۆستراليا. اۋادا قالىقتاپ بارا جاتقان قۋدىڭ اپپاق اشىق ءتۇستى قاۋىرسىندارى باسقا قاپ قارا دەنە اۋماعىندا ايرىقشا كورىنەدى. كەزىندە تۇرىك سۇلتاندارى قارا قۋلاردى ساراي حاۋىزدارىندا ساندىككە باسەكەگە ۇستاعان.
اققۋ - قازدار - ەجەلگى تۇرىكتەر مەن قازاقتاردىڭ توتەمى بولعان. اققۋدى - ولار “قۋ” دەپ اتايدى. التاي تۇرىكتەرى قۋمانداردىڭ اتامەكەنى قۋمانيا دەپ اتاعان. ءوزىنىڭ ەتنيكالىق اتاۋ ساقتاعان التايلىقتار قۋ وزەنى بويىندا الىدە ءومىر سۇرەدى.
اققۋلار 3 - 9جۇمىرتقا تابادى. 38 - 45كۇندە بالاپان ورگىزەدى. ۇياسىنىڭ ەنى 2مەترگە جەتەدى. جۇمىرتقا شايقايتىن - انالىعى. بۇل كەزدە اتالىعىنىڭ جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇبايىنا جەم تاسۋمەن بولادى. اققۋدىڭ دەنە قىزۋى - 41 - 42 0 گرادۋس، ال جۇرەك سوعىسى 260 - 300 بولادى
ماقساتى: 1) بىلىمدىلىك. وقۋشىلارعا كيەلى قۇس - اققۋ، ونىڭ تۇرلەرى، كوبەيۋى، تىنىس تىرشىلىگى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2) تاربيەلىك. جويىلىپ بارا جاتقان اققۋلاردىڭ تۇرلەرىن ساقتاپ قالۋ، ولاردى ايالاۋعا تاربيەلەۋ. بالالاردى اسەمدىككە، ادەمىلىككە تاربيەلەۋ.
3) دامىتۋشىلىق. بالالاردىڭ ارتىستىك، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ەلەكتروندىق وقۋلىق، اققۋدىڭ تۇرلەرى سالىنعان سۋرەتتەر ۇلگىلەرى. سلايد ۇلگىسى..
(وقۋشىلارعا ءبىر اپتا بۇرىن اققۋلار تۋرالى ماتەريالدار جيناقتاۋ تاپسىرىلدى.)
بارىسى:
(ساحنا اشىلعاندا كۇمبىرلەگەن كۇي اۋەنىندە «اققۋ» ءبيى ورىندالادى)
باستاۋشى
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى وقۋشىلار مەن ۇستازدار! سىزدەردىڭ تىڭداعاندارىڭىز نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ كۇيى» بولاتىن. بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان سىنىپتان تىس ساباعىمىز «اققۋ - كيەلى قۇس» تاقىرىبىندا بولماق.
«تابيعات دەگەنىمىز – بۇل كىتاپ، ياعني، ونىڭ ءاربىر بەتى ءوزىنىڭ ماعىناسىمەن ماڭىزدى. بۇنىڭ ءوزى تابيعاتتا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى ءاربىر ادام ءبىلۋ كەرەك ەكەنىن بىلدىرەدى» – دەگەن ەكەن ۇلى ويشىل گەتە، قۇس – تابيعات بايلىعى. سونىڭ ىشىندە اققۋ كيەلى قۇس. اققۋدى قازاق حالقى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى ءارى كيەلى قۇس تورەسى ساناپ، وعان ەشۋاقىتتا وق اتپايدى. ساكەن سەيفۋلليننىڭ «اققۋدىڭ ايىرىلىسۋى»، مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيلەرى، بولات ايۋحانوۆتىڭ «اققۋ ءبيى» حالقىمىزدىڭ اققۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ بەلگىسى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. اسپان الەمىندەگى شوقجۇلدىزدىڭ ءبىرى «اققۋ جۇلدىزى» دەپ اتالادى. حالقىمىزدىڭ اۋىز ادەبيەتىندە اققۋعا بايلانىستى دانالىق ۇعىمدار، اڭىز - اڭگىمەلەر، ماقال - ماتەلدەر، تەڭەۋلەر ءجيى كەزدەسەدى: «اققۋ – قۇستىڭ تورەسى، جالعىز جاتىپ وتتاماس»، «سۇيرىكتەي اققۋ مويىن»، «اققۋداي ارۋ»، ت. ب.
قازاق قاۋىمى ءمولدىر وزەن، ايدىن كولدىڭ ەركەسى اققۋدى قادىرلەگەن، ەرتەدەگى قازاق شاماندارى - باقسىلار مەن ابىزدار اققۋدى قاسيەتتى قۇس دەپ ارداقتاپ اققۋ تەرىسىن باسىنا كيىپ ەل اقتايتىن بولعان، اققۋدىڭ قاناتى (قاۋىرسىنى) نارەستە بوبەكتەردىڭ بەسىگىنىڭ باسىنا تاعىلعان. قازاق اڭشىلارىنىڭ اققۋدى اتۋىنا تيىم سالىنعان، اققۋ قاتارىندا اق قازدى دا قادىر تۇتىپ، ايالايتىن سالتتار بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر.
1 - وقۋشى ايعانىم
كۇن قۇشقان ايدىن كولدە جالعىز اققۋ
قاڭقىلداپ قاناتىمەن سابالاپ سۋ
تارانىپ قارانادى جان - جاعىنا
سۇلۋدى تاسالاما كوك تورعىن بۋ!
تۇلا بويىنا سۇلۋلىق تۇنعان قۇس پاتشاسى – اققۋ كىرشىكسىز تازالىقتىڭ، قىلاۋسىز دا كىناراتسىز پاكتىكتىڭ سيمۆولى.
كۇن ساۋلەسى كۇلىمدەيدى.
باياۋ جەلمەن تەربەلگەن
تولقىن ۇستىندە كىشكەنە ءمولدىر كوزى جاۋدىراي، ۇزىن موينىن العا سوزىپ اينالاعا كەربەز قاراپ ءجۇزىپ بارا جاتقان وسى ءبىر قۇستىڭ ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە تارتقان سىيىنا ءتىل بەزەپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس!
ابزال اققۋ - ساعىنىشى دارحان بايتاق جەرىمنىڭ
ارۋ اققۋ - اجارىسىڭ كوك ايدىندى كولىمنىڭ
سۇلۋ ءمۇسىن تەڭدەسى جوق قۇس بىتكەنىڭ تورەسى
اسا قىمبات بىزدەر ءۇشىن سەنىڭ ادال سەنىمىڭ
اققۋ قولعا جاقسى كونەدى. سوعان سايكەس، ونى ءۇي ماڭىنداعى، ساناتورييلەر توڭىرەگىندەگى سۋ قويمالارىندا ۇستاپ ءۇي قۇستارىنا اينالدىرۋعا ابدەن بولادى. تابيعاتتىڭ اسا سۇلۋ، كەربەز بۇل كەرەمەتى الماتىداعى ۇكىمەت ءۇيى الدىنداعى سۋ ايدىنىنا كورىك بەرىپ تۇرۋى بۇعان دالەل بولادى. ول جەرگە قانشاما ادام بارىپ، قۇستىڭ ءار ءتۇرلى قيمىلىمەن، ءىس - ارەكەتىنەن وزىنە ەستەتيكالىق اسەر الىپ قايتادى. اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەر ونى كورىپ، شاتتانا قۋانىپ، ءماز - مەيرام بولادى. جەر بەتىندەگى اققۋدىڭ 7 ءتۇرى: قارا اققۋ، قارامويىن اققۋ، كەرنەيشى (سىرنايشى ) اققۋ، تۋندرا نەمەسە كىشكەنتاي اققۋ، ساڭقىلداق اققۋ، امەريكاندىق اققۋ جانە تىستەۋىك اققۋ.
اق، قارا، قىزىل تۇستەر... سىرتتاي قاراساڭىز، ۇيلەسپەيتىن ءۇش بوياۋدى ءبىر بويىنا جيناپ، ايتسا ءتىل جەتپەيتىن، كورسە كوز تويمايتىن جاۋھاردىڭ جاۋھارى، اسىلدىڭ اسىلىنا اينالعان قۇدىرەتتى سۇلۋلىق بۇل!
2 - وقۋشى گۇلبانۋ
(سلايد ارقىلى، فوتوسۋرەت ارقىلى جەتكىزەدى)
سۇڭقىلداق اققۋ قازاقستان جەرىندە ۇيالايدى. سالماعى - 7 - 13 كگ، قاناتىنىڭ قۇلاشى 1، 5مەتر. ەرەكشە ۇزىن دا اسەم مويىنىن تىك ۇستايدى. سارى تۇمسىعىنىڭ ۇشى قارا ءتۇستى. ول قازاقستاندا اقپان - ناۋرىزدان قازان ايىنىڭ اياعىنا دەيىن بولادى.
3 - وقۋشى ايزات
(سلايد ارقىلى، فوتوسۋرەت ارقىلى تۇسىندىرەدى)
سىبىرلاق اققۋ دا قازاقستاندا سونىڭ ىشىندە بقو نىڭ سۋ قويمالارى مەن وزەن كولدەرىنەن كورۋگە بولادى. ولار قالىڭ قامىس اراسىنا ۇيا سالىپ، بالاپاندارىن ورگىزەدى. سىبىرلاق اققۋدىڭ سارعىش - قىزىل تۇمسىعىنىڭ تۇبىندە قارا بۋىلتىعى بولادى. مويىنىن ءيىپ تۇمسىعىن سۋعا باعىتتاپ ۇستايدى.
7 - وقۋشى نۇرتالاپ
(سلايد ارقىلى، فوتوسۋرەت ارقىلى تۇسىندىرەدى)
قارا قۋدىڭ وتانى - اۆستراليا. اۋادا قالىقتاپ بارا جاتقان قۋدىڭ اپپاق اشىق ءتۇستى قاۋىرسىندارى باسقا قاپ قارا دەنە اۋماعىندا ايرىقشا كورىنەدى. كەزىندە تۇرىك سۇلتاندارى قارا قۋلاردى ساراي حاۋىزدارىندا ساندىككە باسەكەگە ۇستاعان.
اققۋ - قازدار - ەجەلگى تۇرىكتەر مەن قازاقتاردىڭ توتەمى بولعان. اققۋدى - ولار “قۋ” دەپ اتايدى. التاي تۇرىكتەرى قۋمانداردىڭ اتامەكەنى قۋمانيا دەپ اتاعان. ءوزىنىڭ ەتنيكالىق اتاۋ ساقتاعان التايلىقتار قۋ وزەنى بويىندا الىدە ءومىر سۇرەدى.
اققۋلار 3 - 9جۇمىرتقا تابادى. 38 - 45كۇندە بالاپان ورگىزەدى. ۇياسىنىڭ ەنى 2مەترگە جەتەدى. جۇمىرتقا شايقايتىن - انالىعى. بۇل كەزدە اتالىعىنىڭ جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇبايىنا جەم تاسۋمەن بولادى. اققۋدىڭ دەنە قىزۋى - 41 - 42 0 گرادۋس، ال جۇرەك سوعىسى 260 - 300 بولادى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
