InfoHub Logo

قازاقتا «اي ورتاق، كۇن ورتاق، جاقسى ورتاق» دەگەن تاۋىپ ايتىلعان تاماشا ءسوز بار. مىنە، وسى ءبىر ناقىل سوزدەگى مەن بىلەتىن جەردەگى ناعىز جاقسى - اقىن ايتۋار، ادام ايتۋار. مەن وسىناۋ تەڭىز بولىپ بۇرقانىپ، الاسۇرىپ جاتقان ۇلى ايدىن - ومىر-تىرشىلىكتە ءبىر بولا ءجۇرىپ ايتۋاردىڭ بىرەۋدى جامانداعانىن، نەمەسە ءتىپتى ءبىر اۋىز وزگەنىڭ تاراپىنا عايبات ءسوز ايتقانىن، ءدال سول سياقتى ول تۋرالى دا الدەكىمنىڭ جاعىمسىز اڭگىمە ايتقانىن ەشقاشان دا ەستىگەن ەمەسپىن. «جاقسىنىڭ جانى - قازىنا، ۇقسايدى ءومىر جازىنا» - دەيدى تاعى دا ءبىزدىڭ قازاق. بۇل دا سول، مىنە، ءوزىمىزدىڭ ايتەكەڭە باعىشتالعان دۇنيە. جايشىلىقتا ادامدارمەن ەمەن-جارقىن امانداسىپ، جىميا جۇزدەسىپ، قياداعى قىران بۇركىتتىڭ قىراعى جانارىنداي وتكىر كوزدەرى كۇمىس ساۋلەلەر شاشىپ مەرەيلەنە جۇرەتىن پۋشكين تۇرپاتتى اقىن قىزمەت بابى، نەمەسە قوعامدىق ومىردەگى سان الۋان ماسەلەلەردە وزىندىك كوزقاراسىنان، ءپرينسيپتى دە تاتىمدى پىكىر ايتۋدان ەش تالمايدى.ءقايسىبىر سالالارداعى بولماسىن ەلدىك، حالىقتىق ماسەلەلەردە ا.وتەگەنوۆتىڭ شەگىنىپ قالعان جەرى، كۇلبىلتەلەپ كومەسكى تارتقان كەزى دە جوق. ويتكەنى، ونىڭ ءتانىم-بىلىم كوكجيەگى كەڭ، ەلىن، جەرىن سۇيەتىن، قاجەت بولسا وسىنداي وتان سىندى قاسيەتتى ۇعىمدار جولىندا جانىن دا شۇبەرەككە تۇيە الاتىن ءمارت قاسيەتىن بىلەتىندەر از بولماس. بار عۇمىرىن گازەت تىرشىلىگىنە، جۋرناليستيكاعا ارناعان ادەبيەت پەن باسپا ءسوز ساردارى سوڭعى جىلداردا اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ حاتشىسى بولا ءجۇرىپ، ولكەنىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، قوعامدىق-ساياسي دامۋىنا بارىنشا اتسالىسۋدا. قانداي قىزمەتتە جۇرسە دە ايتۋاردىڭ اقىن جۇرەگى ءورشىل ولەڭ بولىپ ءورىلىپ، كەستەلى جىر نوسەرى بولىپ تولاس تاپپايدى. ءبىر قاراعاندا وسى ايتەكەڭ تىلسىمى تەرەڭدەردە تۇنعان، مۇلدەم تۇڭعيىقتاردان مارجان تەرگەن، الدەبىر قاسيەتتى جۇمباق جان بولىپ كورىنەدى. بۇل، شىنى كەرەك، كوزى تىرىمىزدە ءبىرىمىزدى-بىرىمىز كورە الماي، سودان دا كەلىپ بارىمىزدى بازارلاپ، لايىقتى باعاسىن بەرە الماي جۇرەتىن ءبىزدىڭ قازەكەم ءۇشىن قانداي وي تۋعىزارىن بىلمەيمىن. الايدا، اقيقاتى سول - ايتۋار وتەگەنوۆ - ومىردە دە، ولەڭدە دە - قۇبىلىس!

ءبىر نازار اۋدارارلىعى، ايتۋار اقىن ولەڭدەرىنىڭ كلاسسيكالىق حالىق پوەزياسىنان ءنار الاتىندىعى. سودان دا بارىپ ونىڭ حالىقتىق سيپاتىنىڭ ايقىندىعى، بوياۋىنىڭ قانىقتىعى. سودان دا كەلىپ ونىڭ ەپيكالىق تا قۇلاش الۋى...

بوزبالا مىنەز - بوز دالام،

سىرىڭ كوپ ەشكىم جازباعان.

ازاپ-مۇڭىڭا تاڭ قالىپ،

ازاتتىعىڭا ءماز بولام،

و، بوز دالام، بوز دالام! –

دەپ تەبىرەنگەن اقىن سول تۋعان ولكە، تۋعان ايماقتىڭ قات-قابات قۇپيا سىرلارىن جىر جاۋھارىمەن جايناتۋدى، جاڭعىرتۋدى ماقسات تۇتادى. سوزىمىزگە دالەل ىزدەگىڭىز كەلسە، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان اۆتوردىڭ سوڭعى شىققان كىتابىنداعى («ارمانىم ساعان اۋعان»، الماتى،1999) «جەر اتاۋى - شەجىرەم»، «اق جايىق - ارۋ»، «ادىراسپان»،« قوسىلا الماي قوس تەڭىز»، «سىرىڭدى اششى ۇلىڭا»، تاعى باسقا دا ورنەكتى ولەڭدەر مەن 2-بولىمدەگى «جەتى جۇرت مەكەن ەتكەن جەر»، «انت نەمەسە سۋىن قۇلىن حيكاياسى»، «شالماعانبەت نەمەسە سىرلى اسا سىرى»، «توبانياز جايلى تولعاۋلار»، «قارا كىسى»، «قۇلا ات قاسىرەتى» ءتارىزدى كولەمدى تۋىندىلاردى وقىپ شىعىڭىز. سوندا ولكە تاريحىنىڭ ارعى-بەرگىدەگى سىر-سيپاتىنا كوركەم جەلىمەن وي بويلاتاسىز، سول ارقىلى اقيىق اقىننىڭ ىشكى رۋحاني-تانىمدىق-پوەتيكالىق قۋاتىنىڭ كەلىستى كوكجيەگىنە، شالقار شابىت قۇدىرەتىنە ءتانتى بولاسىز. ۇلى اباي اتامىز «ولەڭ دەگەن - وسەكشى، سىرىڭدى جۇرتقا جايار» دەيدى. اقساقالدىڭ بۇلاي ايتۋى، تولعانۋى ءتىپتى دە پوەزياعا كۇل شاشقانى ەمەس ەكەندىگىن ەسى بار ەلدىڭ ءبارى تۇسىنەدى. دەگەنمەن دە وسى جولداردى باسقاشا تۇرلەندىرىپ، «ولەڭ دەگەن - ءومىرىڭ، الىپ ۇشقان كوڭىلىڭ. ءسۇيۋ مەنەن كۇيۋ ول، ەل دەگەندە - ءور ءۇنىڭ!» دەپ جاڭاشا كەسكىندەپ، ايتۋار اقىننىڭ ولەڭدەرىن وقۋدى ۇسىنار ەدىك. ول جان تەبىرەنبەس، تولقىماس، بوي بالقىماس، كوڭىل - دونەن شالقىماس سۇرەڭسىز ولەڭ جازبايدى. ول ءتاڭىرى تارتقان تابيعي تالانتىن جورعا شابىستان جاڭىلدىرماي، ءاربىر ولەڭدە، ءاربىر شىعارمادا قىراني دالدىك پەن سەزىم كاۋسارلىعى، وي مەن ءفالسافا ۇندەستىگىن اسقان شەبەرلىكپەن ۇيلەستىرىپ وتىرادى. كوسىلەتىن جەرلەردە كوسىلىپ، ەسىلەتىن جەرلەردە ەسىلىپ، ارعىماعىن تەبىنەتىن جەرلەردە تەبىنىپ، بىردە توگىلىپ، بىردە قابىرعاسى سوگىلىپ، نە بولسا دا ولەڭ بولىپ ءورىلىپ تۇرادى. اقىن ءوز شىعارمالارىن بار ءجان-تانى، جۇرەكتىڭ قانىمەن جازا وتىرىپ، ءار تۋىندى قۇرىلىسىن ءمىنسىز تالعام مەن جوعارى ساپاعا نەگىزدەپ اسەم ارلەپ، مارمارلەيدى. وسى كىتاپتىڭ سوڭعى بولىمىنە كىرگەن بۇرىنىراقتا جازعان ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى - «ماحاببات».

ءالى ءومىردىڭ بەلەسىنە شىقپادىم،

ماحابباتتان ەكى-اق نارسە ۇققانىم:

ءدامى مۇلدەم ءتاتتى ەكەن،

زاڭى مۇلدەم قاتتى ەكەن، -

دەپ تۇيىندەلەدى. نەمەسە، «ايتا المان» ولەڭى دە ءتورتتاعان:

دوستار دا كوپ جالعاندىعى بايقالعان،

قىزدار دا كوپ كوڭىلىمدى قايتارعان.

سوندا دا مەن ماحابباتتى، دوستىقتى

بايانسىز دەپ ايتا المان.

جالپى ايتۋار از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزعاندى ۇناتادى. مىسالى، ەلدىك، تەكتىلىك قادىر-قاسيەتتى ساقتاۋعا ۇندەيتىن «سەرت»، «نامىس» سياقتى ولەڭدەردە «توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن تابا ءبىلۋ»، سول ارقىلى سەرتىڭدى بەكەمدەپ، نامىسىڭدى جاني ءبىلۋ اقىننىڭ جىر - ءنوپىرىن جانىنا ءدارۋ، ماقساتى جولىندا قارۋ ەتكەندىگىن ايقىن اڭعارتادى.

بابالاردىڭ ۇنىندە وكتەم دىبىس،

بوستاندىقتى اڭساعان نەتكەن تىنىس.

اسىلداردى العا الىپ بارا الماساق،

ماسىلداردى كوبەيتپەي وندا ومىردەن

ەرتەرەك كەتكەن دۇرىس! –

دەپ قايراي تۇسەدى، ماسىلدىق پەن جاسىقتىقتان قاشىرادى. فاريزا اقىنعا ارناعان «مىنەز» ولەڭىندەگى تەكتىلىك تۇرپاتتارى ايتەكەڭ قانشاما كىشىكتىك تانىتسا دا، ءوز بويىندا دا تۇر! ول سىرتقا تەك ولەڭ بولىپ، ولەڭ بولعاندا دا مايەگى مول، جۇتقانىڭدا مەرەيىڭدى قاندىرىپ، اششى تەرىڭدى بۇرق ەتكىزەتىن شىمىراۋ سۋىنداي شىمىر جولدار بولىپ ىتقيدى! تەك پوەزيا شارباتىمەن سۋسىنداي ءبىلىڭىز.

«ەلۋگە كەلگەن دوسقا» ولەڭىندە:

وزگەشەلەۋ ماڭىزدىلاۋ اۋەنى،

ادامزاتتىڭ ءبارى سودان دامەلى.

سۋارىلعان بال مەن كەرمەك نارىمەن

ەر ەلۋدىڭ باقشاسىندا ماۋەلى، -

دەيدى وزگەلەر - بۇل باقشاعا كىرەردە

جۇرەگىڭدى مىقتاڭقىرا اۋەلى... –

دەپ كەلەتىن جولدار بار ەكەن. ال اقيقاتىنا كەلگەندە، بۇل ماسەلە كۇنىنە، تۇنىنە ون ويلانىپ، مىڭ تولعاناتىن اقىن ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى، ايتەكە!

14.11.2000 جىل.

---