ارناۋ كۇي
مۋزىكا 2 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ارناۋ كۇي
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا كۇي جانرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ارناۋ كۇيلەردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى:
1. حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ارناۋ كۇيلەرى تۋرالى وقىپ تانىستىرۋ؛
2. كۇي مازمۇنىنداعى مۋزىكالىق بەينەنى كوز الدىنا ەلەستەتە بىلۋگە، مازمۇنىن تىڭداي وتىرىپ تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ؛
3. وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
كورنەكىلىگى: كومپوزيتوردىڭ سۋرەتى، دومبىرا، تەكشەلەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق ترەنينگ:
ولەڭ ايتىپ، كۇي تىڭداپ،
ونەرمەن ءوسسىن سانامىز.
وقۋ وقىپ، سۋسىنداپ،
بىلىمنەن باقىت تابامىز.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
قازانعاپتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن مازمۇنداۋ.
(ول ءۇشىن بالالارعا سكريپكا كىلتى بەرىلگەن وقۋشىلار قازانعاپتىڭ ءومىرى تۋرالى ايتادى. ال، نوتالار بەرىلگەن وقۋشىلار شىعارماشىلى تۋرالى ايتادى)
داۋىسقا جاتتىعۋ:
«انا تىلەگى» سوزىنە ءبىر تون كوتەرىپ اۋەنمەن ورىنداتۋ، ءبىر تون ءتۇسىرۋ ارقىلى اۋەندى قايتالاتۋ. جاتتىعۋدى 4 - 5 رەت قايتالاتۋ.
«دومبىرا سازى» ءانىن حورمەن قايتالاتىپ جانە جەكە ورىنداۋدا ورىنداتۋ.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
بۇگىنگى ساباقتا بىزدەر كۇيشى قازانعاپ تىلەپبەرگەن ۇلى تۋرالى ايتامىز.
قازانعاپ - اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانىندا تۋىپ - وسكەن. قازانعاپ - قازاقتىڭ حالىق كۇيشىسى. جاسىنان ءان - كۇيگە قۇمار بولىپ وسكەن. ول 1854 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، 1921 جىلى دۇنيەدەن وتكەن. كۇيشىنىڭ تۇڭعىش شىعارعان كۇيى - «تورى ات» كۇيى دەسەدى. قازانعاپ اقتوبە، قوستاناي، ورىنبور، ترويسك، اقتوبە وبلىسىنا قاراستى شالقار، تەمىر مەن ويىلدى ارالاپ، كوپتەگەن ونەرپازدارمەن كەزدەسەدى. بۇل كۇيشىنىڭ ورىنداۋشىلىق قابىلەتى زور ىقپال جاسادى. كۇيشىنىڭ كۇيلەرىن زەرتتەپ، كۇيشىنىڭ كۇيلەرىن شەبەر ورىندايتىن اقتوبەلىك كۇيشى جايلاۋ اسىلحانوۆ دەگەن اعامىز بار. كۇيلەرىن اتاپ وتسەم: «قيتۋ - قيتۋ، قايت - قايت»، «بۇراڭ بەل اقجەلەڭ»، «دومالاتپاي»، «كوكىل»، «جۇرتتا قالعان»،»مايدا قوڭىر»، «ۋچيتەل»، «شىنىاياق»، «ىسىرما» ت. ب كۇيرەلى بار.
مۋزىكا تىڭداۋ:
بىردە قازانعاپ وڭتۇستىك وڭىرىنەن استىق الىپ قايتپاقشى بولىپ، ساۋدا كەرۋەنىنە ىلەسىپ جولعا شىعادى. ءوتىپ بارا جاتىپ، بەلگىلى كۇيشى ۇسەن تورەمەن تانىسىپ، سالەم بەرە كەتپەك ويمەن ات باسىن بۇرادى. ۇسەن تورە جول ءجۇرىپ كەتكەن ەكەن. قازانعاپ سۋسىن ءىشىپ تىنىققان سوڭ، ۇسەن تورەنىڭ دومبىراسىن كەلىنىنە الدىرىپ، تارتا باستايدى. الدەن ۋاقىتتا سىرتتان ۇيگە ۇسەن دومبىراسىن تارتىپ وتىرعان بەيتانىس ادامدى كورىپ:
- دومبىرامدى مەنىڭ رۇقساتىمسىز الىپ تارتۋعا باتىلى جەتكەن نەتكەن جانسىڭ؟ ال، كورسەت ونەرىڭدى، ايتپەسە ايىبىڭدى تولەيسىڭ،- دەيدى.
- قازانعاپ ءوزىن تانىستىرۋ ءۇشىن «كوكەيگە تۇسكەن كوكىلجان» اتتى جاڭا ءبىر كۇيىن شەرتەدى. كۇي اۋەنىندە كەدەي قاۋىمنىڭ قيىن تىرشىلىگى، جانعا باتقان مۇقتاجدىق جايىندا كۇڭىرەنە جونەلەدى. ساي - سۇيەكتى سىرقىراتقان كۇي سازى ۇسەن تورەنى قاتتى تولقىتادى. مىنە كۇيشى ۇسەن تورەمەن وسىلاي تانىسادى.
بۇگىن «كوكىل» كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭدايمىز.
(كۇيدى ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ)
كەلەسى تىڭدايتىن كۇيىمىز قۇرمانعازىنىڭ «امان بول، شەشەم، امان بول» كۇيى.
قۇرمانعازى تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ وتسەڭىزدەر.
(وقۋشىلار كۇيشى تۋرالى ايتىپ بەرەدى)
شىعۋ تاريحىن تىڭدايمىز.
تاعى دا قۋدالاۋدان قۇتىلماعان قۇرمانعازى الىس ساپارعا جول شەگۋگە بەل بايلايدى. ارداقتى اناسىمەن قوشتاسىپ، ءوزىنىڭ اناعا دەگەن ىستىق سەزىمىن دومبىرانىڭ ىشەگىنە تۇسىرەدى. بۇل كەيىن حالىق اراسىندا «امان بول شەشەم، امان بول» دەگەن اتپەن تارايدى. باسقا كۇيلەردەن ايىرماسى ول دومبىرانى شىن مانىسىندە «سويلەتەدى»
«امان بول، شەشەم، امان بول» كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
- كۇيلەردى تىڭداعان ساتتە كوز الدارىڭا نەنى ەلەستە الدىڭدار؟
- كۇيلەردىڭ قايسىسى توكپە كۇيگە جاقىنداۋ؟
- كۇي تىلىمەن سويلەپ كور. كۇيگە قوسىلىپ بۋىندار ورىندا.
- مىسالى: «ا - مان - بول - شە - شەم - ا - مان - بول»، «كو - كەي - ءدى - تەس - كەن - كو - كىل - كۇي»
مۋزىكا ساۋاتى:
اقىندا تۋعان جەرگە. وتانعا، اناعا ارناپ ولەڭدەر جازسا، ۇيشىلەر جاقىن ادامدارىنا ارناپ كۇي شىعارعان. مۇنداي كۇيدى ارناۋ كۇي دەپ اتايدى.
(داپتەرگە جازدىرۋ)
سەرگىتۋ ءساتى:
تىنىستايىق تەرەڭنەن!
ساباق ايتتىق، ءان سالدىق،
جارادىڭدار بارلىعىڭ
شارشادىڭدار دەگەنمەن،
تىنىستاڭدار تەرەڭنەن.
قانە، «ءۇ - پ!»- دەپ ايتايىق،
دەمدى ىشكە تارتايىق.
ەندى «ۋ - ھ!..»- دەپ ايتايىق
دەمدى شىعار قايتارىپ.
ءان ۇيرەنۋ.
- بۇگىن جاڭا ءان ۇيرەنەمىز.
«انا تىلەگى» ب. يسايەۆا. ءاندى ورىنداپ تانىستىرۋ. ءاندى ورىنداپ بەرىپ تىڭداتامىن.
ءاندى فرازا بويىنشا ۇيرەتەمىن.
- ءان كىمگە ارنالىپ تۇر؟
- «ارناۋ ءان» دەپ ايتساق بولا ما؟
- اناعا ارنالعان قانداي اندەر بىلەسىڭدەر؟
- كومپوزيتور ش. قالداياقوۆتىڭ «انا تۋرالى جىر» ءانىن ورىنداپ، تىڭداتامىن. بۇل ءاننىڭ دە ارناۋ انگە جاتاتىنىن تۇسىندىرەمىن.
دومبىرا ويناۋ:
پەرنە باسىپ ۇيرەنۋ. ورىندىققا دۇرىس وتىرعىزىپ بولعان سوڭ، دومبىرانى دۇرىس قولدارىنا ۇستاۋعا شاقىرامىن. قاعىستاردى ەسكە ءتۇسىرۋ. سول ساۋساقتارىمەن پەرنە باسىپ ۇيرەتەمىن.
ءبىرىنشى جاتتىعۋ: «ا - لا، ا - لا». تومەن، جوعارى قاعىستا ويناتۋ.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
1. ارناۋ كۇي دەگەنىمىز نە؟
2. قانداي ارناۋ كۇيلەردى بىلەسىڭدەر؟
3. قازانعاپتىڭ «كوكىل» كۇيى كىمگە ارنالعان.
4. ۇيرەنگەن جاڭا ءاندى اتا؟
5. ءان كىمگە ارنالعان؟
6. ءبىز بۇگىنگى ساباقتا نە وي تۇيدىك؟ سۇراققا جاۋاپ الۋ ءۇشىن بەرىلگەن تور كوزدەگى ارىپتەردى تەز، ءارى دۇرىس وقىساڭدار عانا جاۋاپ الا الاسىڭدار؟
«ويلان تاپ»
ر ن ا ۋ ا
2 3 1 5 4
ن ءا -------- ءۇ ك ي --------- ۋ ا ت ر ى ل ء------ى ك ب د ءى ل
2 1 ---------2 1 3 --------2 4 1 3 6 5 -------2 6 1 4 5 3
ۇيگە تاپسىرما:
«انا تىلەگى» ءانىن جاتقا، ناقىشىنا كەلتىرە ورىنداۋ.
قۇرمانعازىنىڭ، قازانعاپتىڭ كۇيلەرىن داپتەرگە جازىپ كەلۋ.
ساباققا قاتىسقان وقۋشىلاردى باعالاۋ، ماداقتاۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ارناۋ كۇي
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا كۇي جانرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ارناۋ كۇيلەردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى:
1. حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ارناۋ كۇيلەرى تۋرالى وقىپ تانىستىرۋ؛
2. كۇي مازمۇنىنداعى مۋزىكالىق بەينەنى كوز الدىنا ەلەستەتە بىلۋگە، مازمۇنىن تىڭداي وتىرىپ تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ؛
3. وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
كورنەكىلىگى: كومپوزيتوردىڭ سۋرەتى، دومبىرا، تەكشەلەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق ترەنينگ:
ولەڭ ايتىپ، كۇي تىڭداپ،
ونەرمەن ءوسسىن سانامىز.
وقۋ وقىپ، سۋسىنداپ،
بىلىمنەن باقىت تابامىز.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
قازانعاپتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن مازمۇنداۋ.
(ول ءۇشىن بالالارعا سكريپكا كىلتى بەرىلگەن وقۋشىلار قازانعاپتىڭ ءومىرى تۋرالى ايتادى. ال، نوتالار بەرىلگەن وقۋشىلار شىعارماشىلى تۋرالى ايتادى)
داۋىسقا جاتتىعۋ:
«انا تىلەگى» سوزىنە ءبىر تون كوتەرىپ اۋەنمەن ورىنداتۋ، ءبىر تون ءتۇسىرۋ ارقىلى اۋەندى قايتالاتۋ. جاتتىعۋدى 4 - 5 رەت قايتالاتۋ.
«دومبىرا سازى» ءانىن حورمەن قايتالاتىپ جانە جەكە ورىنداۋدا ورىنداتۋ.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
بۇگىنگى ساباقتا بىزدەر كۇيشى قازانعاپ تىلەپبەرگەن ۇلى تۋرالى ايتامىز.
قازانعاپ - اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانىندا تۋىپ - وسكەن. قازانعاپ - قازاقتىڭ حالىق كۇيشىسى. جاسىنان ءان - كۇيگە قۇمار بولىپ وسكەن. ول 1854 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، 1921 جىلى دۇنيەدەن وتكەن. كۇيشىنىڭ تۇڭعىش شىعارعان كۇيى - «تورى ات» كۇيى دەسەدى. قازانعاپ اقتوبە، قوستاناي، ورىنبور، ترويسك، اقتوبە وبلىسىنا قاراستى شالقار، تەمىر مەن ويىلدى ارالاپ، كوپتەگەن ونەرپازدارمەن كەزدەسەدى. بۇل كۇيشىنىڭ ورىنداۋشىلىق قابىلەتى زور ىقپال جاسادى. كۇيشىنىڭ كۇيلەرىن زەرتتەپ، كۇيشىنىڭ كۇيلەرىن شەبەر ورىندايتىن اقتوبەلىك كۇيشى جايلاۋ اسىلحانوۆ دەگەن اعامىز بار. كۇيلەرىن اتاپ وتسەم: «قيتۋ - قيتۋ، قايت - قايت»، «بۇراڭ بەل اقجەلەڭ»، «دومالاتپاي»، «كوكىل»، «جۇرتتا قالعان»،»مايدا قوڭىر»، «ۋچيتەل»، «شىنىاياق»، «ىسىرما» ت. ب كۇيرەلى بار.
مۋزىكا تىڭداۋ:
بىردە قازانعاپ وڭتۇستىك وڭىرىنەن استىق الىپ قايتپاقشى بولىپ، ساۋدا كەرۋەنىنە ىلەسىپ جولعا شىعادى. ءوتىپ بارا جاتىپ، بەلگىلى كۇيشى ۇسەن تورەمەن تانىسىپ، سالەم بەرە كەتپەك ويمەن ات باسىن بۇرادى. ۇسەن تورە جول ءجۇرىپ كەتكەن ەكەن. قازانعاپ سۋسىن ءىشىپ تىنىققان سوڭ، ۇسەن تورەنىڭ دومبىراسىن كەلىنىنە الدىرىپ، تارتا باستايدى. الدەن ۋاقىتتا سىرتتان ۇيگە ۇسەن دومبىراسىن تارتىپ وتىرعان بەيتانىس ادامدى كورىپ:
- دومبىرامدى مەنىڭ رۇقساتىمسىز الىپ تارتۋعا باتىلى جەتكەن نەتكەن جانسىڭ؟ ال، كورسەت ونەرىڭدى، ايتپەسە ايىبىڭدى تولەيسىڭ،- دەيدى.
- قازانعاپ ءوزىن تانىستىرۋ ءۇشىن «كوكەيگە تۇسكەن كوكىلجان» اتتى جاڭا ءبىر كۇيىن شەرتەدى. كۇي اۋەنىندە كەدەي قاۋىمنىڭ قيىن تىرشىلىگى، جانعا باتقان مۇقتاجدىق جايىندا كۇڭىرەنە جونەلەدى. ساي - سۇيەكتى سىرقىراتقان كۇي سازى ۇسەن تورەنى قاتتى تولقىتادى. مىنە كۇيشى ۇسەن تورەمەن وسىلاي تانىسادى.
بۇگىن «كوكىل» كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭدايمىز.
(كۇيدى ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ)
كەلەسى تىڭدايتىن كۇيىمىز قۇرمانعازىنىڭ «امان بول، شەشەم، امان بول» كۇيى.
قۇرمانعازى تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ وتسەڭىزدەر.
(وقۋشىلار كۇيشى تۋرالى ايتىپ بەرەدى)
شىعۋ تاريحىن تىڭدايمىز.
تاعى دا قۋدالاۋدان قۇتىلماعان قۇرمانعازى الىس ساپارعا جول شەگۋگە بەل بايلايدى. ارداقتى اناسىمەن قوشتاسىپ، ءوزىنىڭ اناعا دەگەن ىستىق سەزىمىن دومبىرانىڭ ىشەگىنە تۇسىرەدى. بۇل كەيىن حالىق اراسىندا «امان بول شەشەم، امان بول» دەگەن اتپەن تارايدى. باسقا كۇيلەردەن ايىرماسى ول دومبىرانى شىن مانىسىندە «سويلەتەدى»
«امان بول، شەشەم، امان بول» كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
- كۇيلەردى تىڭداعان ساتتە كوز الدارىڭا نەنى ەلەستە الدىڭدار؟
- كۇيلەردىڭ قايسىسى توكپە كۇيگە جاقىنداۋ؟
- كۇي تىلىمەن سويلەپ كور. كۇيگە قوسىلىپ بۋىندار ورىندا.
- مىسالى: «ا - مان - بول - شە - شەم - ا - مان - بول»، «كو - كەي - ءدى - تەس - كەن - كو - كىل - كۇي»
مۋزىكا ساۋاتى:
اقىندا تۋعان جەرگە. وتانعا، اناعا ارناپ ولەڭدەر جازسا، ۇيشىلەر جاقىن ادامدارىنا ارناپ كۇي شىعارعان. مۇنداي كۇيدى ارناۋ كۇي دەپ اتايدى.
(داپتەرگە جازدىرۋ)
سەرگىتۋ ءساتى:
تىنىستايىق تەرەڭنەن!
ساباق ايتتىق، ءان سالدىق،
جارادىڭدار بارلىعىڭ
شارشادىڭدار دەگەنمەن،
تىنىستاڭدار تەرەڭنەن.
قانە، «ءۇ - پ!»- دەپ ايتايىق،
دەمدى ىشكە تارتايىق.
ەندى «ۋ - ھ!..»- دەپ ايتايىق
دەمدى شىعار قايتارىپ.
ءان ۇيرەنۋ.
- بۇگىن جاڭا ءان ۇيرەنەمىز.
«انا تىلەگى» ب. يسايەۆا. ءاندى ورىنداپ تانىستىرۋ. ءاندى ورىنداپ بەرىپ تىڭداتامىن.
ءاندى فرازا بويىنشا ۇيرەتەمىن.
- ءان كىمگە ارنالىپ تۇر؟
- «ارناۋ ءان» دەپ ايتساق بولا ما؟
- اناعا ارنالعان قانداي اندەر بىلەسىڭدەر؟
- كومپوزيتور ش. قالداياقوۆتىڭ «انا تۋرالى جىر» ءانىن ورىنداپ، تىڭداتامىن. بۇل ءاننىڭ دە ارناۋ انگە جاتاتىنىن تۇسىندىرەمىن.
دومبىرا ويناۋ:
پەرنە باسىپ ۇيرەنۋ. ورىندىققا دۇرىس وتىرعىزىپ بولعان سوڭ، دومبىرانى دۇرىس قولدارىنا ۇستاۋعا شاقىرامىن. قاعىستاردى ەسكە ءتۇسىرۋ. سول ساۋساقتارىمەن پەرنە باسىپ ۇيرەتەمىن.
ءبىرىنشى جاتتىعۋ: «ا - لا، ا - لا». تومەن، جوعارى قاعىستا ويناتۋ.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
1. ارناۋ كۇي دەگەنىمىز نە؟
2. قانداي ارناۋ كۇيلەردى بىلەسىڭدەر؟
3. قازانعاپتىڭ «كوكىل» كۇيى كىمگە ارنالعان.
4. ۇيرەنگەن جاڭا ءاندى اتا؟
5. ءان كىمگە ارنالعان؟
6. ءبىز بۇگىنگى ساباقتا نە وي تۇيدىك؟ سۇراققا جاۋاپ الۋ ءۇشىن بەرىلگەن تور كوزدەگى ارىپتەردى تەز، ءارى دۇرىس وقىساڭدار عانا جاۋاپ الا الاسىڭدار؟
«ويلان تاپ»
ر ن ا ۋ ا
2 3 1 5 4
ن ءا -------- ءۇ ك ي --------- ۋ ا ت ر ى ل ء------ى ك ب د ءى ل
2 1 ---------2 1 3 --------2 4 1 3 6 5 -------2 6 1 4 5 3
ۇيگە تاپسىرما:
«انا تىلەگى» ءانىن جاتقا، ناقىشىنا كەلتىرە ورىنداۋ.
قۇرمانعازىنىڭ، قازانعاپتىڭ كۇيلەرىن داپتەرگە جازىپ كەلۋ.
ساباققا قاتىسقان وقۋشىلاردى باعالاۋ، ماداقتاۋ.
You Might Also Like
