اسىل ءسوز (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى توپتاماسى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 6 سىنىپ
تاقىرىپتار:
1 - ساباق. اسىل ءسوز
2 - ساباق. باتىرلار جىرى. «قوبىلاندى باتىر» جىرى
3 - ساباق. «قوبىلاندى باتىر» جىرىنىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسى
4 - ساباق. «قوبىلاندى باتىر» جىرىنىڭ كەيىپكەرلەرى.
5 - ساباق. «الپامىس باتىر» جىرى
1. ساباقتىڭ وتىلەتىن مەرزىمى:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اسىل ءسوز
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءسوز قۇدىرەتى، ادەبي سويلەۋ، ادەبيەتتىڭ وقىرمان الدىندا الاتىن ورنى جايلى تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگى، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىسپە ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كوركەم ادەبيەتتەر، بۇكتەمەلەر، رەفەراتتار، بەينەلى سۋرەتتەر. ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
ە) كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
2) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ا) بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا ءسوز قۇدىرەتى، ادەبيەت ءپانىنىڭ وزگەشەلىكتەرى، شىعارمالار تاريحى جايلى تۇسىندىرەمىن.
بالالار!
سەندەر سىنىپتان سىنىپقا اتتاعان سايىن ءسوز ونەرىنىڭ تىلسىم سىرىنا دەندەي ەنىپ كەلە جاتىرسىڭدار. ادەبيەت وقۋلىعى - ءبۇل ورايدا سەندەرگە باعىت - باعدار سىلتەپ، كەڭەسشى بولاتىن كوشباسشى ءپان. بايقاپ وتىرعاندارىنداي، جىل سايىن سەندەرگە ءۇسىنىلاتىن شىعارمالاردىڭ اۋقىمى دا ۇلعايىپ، ءتۇر - سيپاتى دا كۇردەلەنىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە سەندەر وقۋلىق ماتەريالدارىمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، وزدەرىڭە ۇناعان شىعارمالاردى ىزدەپ ءجۇرىپ قۇمارتا وقىپ جۇرگەن دە بولارسىڭدار. كوركەم ادەبيەتپەن شىنايى دوستاسقان ادام وزىنە ماڭگىلىك اقىلشى دوس تاپقانداي، بار ىنتى-شىنتىسىمەن كىتاپقا بەرىلەدى. ول بەينە ءبىر سيقىرلاپ العانداي ءوز قۇدىرەتى نە تابىنتا تارتا بەرەدى. ونىڭ اسەر - قۋاتى شەكسىز دە شالقار...
ولەڭ وقىعان كەزدە سەندەر ەرەكشە ەلىتىپ، كوركەم دە كورىكتى الەمگە ەنەسىڭدەر، اقىننىڭ جۇرەك لۇپىلىمەن بىرگە تولقىپ، ءدال ءبىر ءوز كوكەيلەرىڭدەگى سىر شەرتىلىپ جاتقانداي اسەرلەنەسىڭدەر؛ جاقسىعا ءسۇيىنىپ، جامانعا كۇيىنەسىڭدەر؛ سوزبەن سالىنعان سۋرەتكە كوزبەن كورگەندەي ءتانتى بولاسىڭدار؛ اقىننىڭ ارمان - مۇڭى ەل مۇراتىمەن ۇلاسىپ، قيالدارىڭا قانات بىتىرەدى. كەكىرەكتەرىڭدە ءوزىڭ وقىپ تۇيسىنگەن، وزىڭە عانا تانىس عاجايىپ الەم پايدا بولادى. ودان الاتىن اسەر - قۋاتتى قاراپايىم تىلمەن جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن.
ال نەبىر قىزعىلىقتى، شىتىرمان، تاريحي وقيعالارعا قۇرىلعان اڭگىمە، پوۆەست، رومانداردى وقىعانداعى اسەرلەرىڭ شە؟ بار دۇنيەنى ۇمىتىپ، سول وقيعالاردىڭ ىشىندە جۇرگەندەي ەتەنە ارالاسىپ كەتپەيسىڭدەر مە؟ وزدەرىڭمەن پىكىرى، وي دۇنيەسى، ءىس - ارەكەتى ۇيلەسەتىن سىرلاس دوستار تاباسىڭدار، ولاردىڭ جاقسىلىقتارىنا قۋانىپ، اعاتتىقتارىنا قاپالاناسىڭدار. سول سياقتى بار بولمىس - بىتىمىمەن جيىركەندىرەتىن جاعىمسىز بەينەلەرمەن دە جۇزدەسىپ، ولاردىڭ ءاربىر ارەكەتىنە ىشتەي كۇرەس اشاسىڭدار. جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ ماڭگىلىك كۇرەسىنە قۇرىلعان تىرشىلىكتىڭ جاندى سۋرەتتەرىنەن تۇراتىن كوركەم ادەبي ەت كۇردەلى تابيعاتىمەن سەندەردى بىردە كۇلدىرىپ، بىردە جىلاتا وتىرىپ، ءومىردى ونەر ارقىلى تانۋعا باۋرايدى.
كوركەم ادەبي ەت ۇگىت - ناسيحات ايتپايدى؛ نەدەن جەرىنىپ، نەدەن عيبراتتانۋ جونىندە نۇسقاۋ دا بەرمەيدى؛ ول ءومىردىڭ مولدىرەگەن جاندى كورىنىسىن سەندەردىڭ الدارىڭا جايىپ سالادى دا، ودان الاتىن تاعىلىمدى اركىمنىڭ ءوز تالعام-تارازىسىنا قالدىرادى. كوركەم ادەبيەتتىڭ قۇدىرەتتىلىگى دە وسىندا. وسى قۇدىرەتى مەن ول ونەردىڭ بارلىق تۇرىنەن جوعارى تۇرادى.
ماسەلەن، ساۋلەت، سۋرەت، ءمۇسىن ونەرلەرىنىڭ تۋىندىلارىن تاماشالاپ، كوز سۇيسىندىرۋگە بولادى. نەمەسە مۋزىكا ونەرىنىڭ نەبىر عاجاپ شىعارمالارىن تىڭداپ، سەزىم كۇيىنە بولەنەسىڭدەر. بۇلاردىڭ بارلىعى دا ونەر تۋىندىلارى، بارلىعى دا وزىنشە قۇدىرەتتى. ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى ءسوز ونەرىندەي ءومىردىڭ تولىققاندى كوركەم بەينەسىن سومداي المايدى. ءسوز قۇدىرەتى ارقىلى سەندەر نەبىر تامىلجىعان تابيعات سۋرەتىن، كەلىستى تۇلعانى، اسەم عيماراتتى كوز الدارىڭا ەلەستەتە الاسىڭدار، ءان مەن كۇيدىڭ اۋەنى قۇلاقتارىڭدا تۇرعانداي سەزىمگە دە بولەنەسىڭدەر. تاريحتىڭ تەرەڭ قويناۋىنا ساياحات جاساپ، وتكەن بابالار عۇمىرىنا قانىعىپ، بۇگىنگى زامانداستارىڭنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە ءۇڭىلىپ، ارمان-مۇڭىن بولىسە الاسىڭدار.
سۋرەتشى ءوز ويىن بوياۋ ارقىلى قۇبىلتا جەتكىزسە، سازگەر اۋەن ارقىلى سەزىم قىلىن شەرتەدى. ادەبيەتتە مۇنىڭ بارلىعى ءتىلدىڭ قۇدىرەتى ارقىلى جاسالادى. ءتىل - كوركەم ادەبيەتتىڭ ءبىرىنشى قۇرالى. ءتىل بولعاندا، ول - شەشەن ءتىل، اسەم دە اسەرلى كوركەم ءتىل. ءتىلدىڭ مۇنداي قۇدىرەتى ن سارقا پايدالانۋ تەك تالانتتى اقىن - جازۋشىلاردىڭ عانا تالايىنا جازىلعان. سوندىقتان حالىق ونداي اسىل ءسوزدى ەرەكشە قۇرمەتتەپ، ءقادىر تۇتادى، ۇرپاقتان ۇرپاققا ونەگە ەتەدى. ارينە، دارىندى ءسوزدىڭ كوركەم ادەبيەتكە اينالۋىنىڭ وزىندىك قىر - سىرى، ىشكى زاڭدىلىقتارى بولادى. كوركەم ادەبيەتتى باسقا عىلىمي ادەبي ەتتەردەن، ءتىپتى وعان ءبىر تابان جاقىن كەلەتىن ءپان - تاريحتان دا وزگەشەلەيتىن ەرەك سيپاتتارى بار. ادەبيەت تاريحي وقيعالاردىڭ جىلناماسى دا ەمەس، ءومىردىڭ نەمەسە الدەكىمنىڭ باسىنان وتكەن شىتىرمان وقيعانىڭ كوشىرمەسى دە ەمەس. ول — ءومىر شىندىعىنىڭ قالامگەر جازۋشى قيالىمەن، دۇنيەتانىمىمەن بايىتىلعان كوركەم سۋرەتى. جازۋشى ومىردە بولعان قانداي تاريحي وقيعانى سۋرەتتەمەسىن، ونى ەڭ الدىمەن ءوز وي ەلەگىنەن وتكىزەدى، ولاردىڭ ەڭ باستى سيپاتتارىن انىقتاپ، ءوز پايىم - پاراساتىنىڭ كورىگىنە سالا وتىرىپ، قايتا قورىتادى، جاڭا ءمان - ماعىنا ۇستەيدى، كوركەمدىك ءنار بەرەدى، ءسويتىپ، وقىرمانعا ۇسىناتىن دۇنيەسىنىڭ مازمۇنى مەن كوركى استاسقان جاندى بەينەسىن جاسايدى. بىلايشا ايتقاندا، شىندىقتى وبراز ارقىلى بەدەرلەيدى. ياعني كوركەم ادەبيەتتەگى ءومىر سۋرەتى، ادام كەلبەتى - كوركەم بەينە (وبراز) ارقىلى سومدالادى. كوركەم بەينە جاساۋدا سۋرەتكەر ءارقيلى تاسىلدەردى قولدانادى. ونى ادەبيەتتانۋ عىلىمى زەردەلەيدى. وقۋلىقتاعى ماتەريالدارمەن تانىسا وتىرىپ، سەندەر ادەبي - تەوريالىق ۇعىمدار جونىندە (اسىرەلەۋ، شەندەستىرۋ، ولەڭ، اڭگىمە، پوۆەست، باللادا، ت. ب.) العاشقى ماعلۇمات الاسىڭدار. بۇلار سەندەرگە كوركەم ادەبي ەتتى تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، بايىپتاي ۇعىنۋعا جولباسشى بولادى.
ناعىز كوركەم ادەبي ەتتى تۋما دارىن، قاس شەبەر، ءسوز زەرگەرى تۋعىزادى. شىنايى دارىن — ىلۋدە بىرەۋدىڭ عانا ماڭدايىنا جازىلاتىن ءتاڭىردىڭ سىيى. جازۋشى دارىنى ءوز حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ نارىنە سۋارىلىپ، انا ءتىلىنىڭ كاۋسارىنان سۋسىنداپ، ەڭبەكپەن شىڭدالىپ بارىپ كەمەلدەنەدى. وقىرمان جۇرەگىنە جول تاۋىپ، حالىق كوڭىلىنە ماڭگىگە ۇيالايتىن بولادى. قۋاتتى وي، ورنەكتى تىلدەن باس قۇراعان قۇنارلى ونەر شىعارمالارىن ەل ماڭگىگە ەسىندە ۇستاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا امانات ەتىپ جەتكىزىپ وتىرعان. سەندەردى سول اسىل ءسوز الەمى شاقىرادى.
مىنە وسىلايشا ادەبيەتتىڭ ءرولى جايلى ايتىپ بولعان سوڭ مىناداي تاپسىرما بەرەمىن:
1. وزدەرىڭ وقىعان شىعارمادان العان اسەرلەرىڭ جونىندە اڭگىمەلەڭدەر. ونداعى سۋرەتتەلگەن وقيعالاردى كۇندەلىكتى ومىرمەن سالىستىرىڭدار.
2. ادەبيەتتەن العان اسەرلەرىڭدى سۋرەت، مۋزىكا شىعارمالارىمەن سالىستىرىڭدار.
3. جازعى دەمالىس كەزىندە وقىعان شىعارمالارىڭنىڭ كەيىپكەرلەرى جونىندە اڭگىمەلەڭدەر، ولار ساعان نەسىمەن ۇنادى؟
4. وقىعان شىعارمالارىڭدا قانداي جاڭا سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن كەزدەستىردىڭدەر؟ وزدەرىڭە ۇناعان شۋماقتاردى، سۋرەتتەۋلەردى كوشىرىپ جازىپ، جاتتاپ الىڭدار.
5. «ونەر الدى - قىزىل ءتىل» دەگەندى قالاي تۇسىنەتىندەرىڭدى ءوز سوزدەرىڭمەن بايانداڭدار.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
ءى. ساباق سوڭىندا سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتى قورىتىندىلايمىن.
2. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
3. ۇيگە تاپسىرما: جازعى دەمالىستا وقىعان شىعارمالارىڭنىڭ بىرىنە تالداۋ جاساپ،
جازىپ كەلىڭدەر.
تەكسەردىم:
تاقىرىپتار:
1 - ساباق. اسىل ءسوز
2 - ساباق. باتىرلار جىرى. «قوبىلاندى باتىر» جىرى
3 - ساباق. «قوبىلاندى باتىر» جىرىنىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسى
4 - ساباق. «قوبىلاندى باتىر» جىرىنىڭ كەيىپكەرلەرى.
5 - ساباق. «الپامىس باتىر» جىرى
1. ساباقتىڭ وتىلەتىن مەرزىمى:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اسىل ءسوز
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءسوز قۇدىرەتى، ادەبي سويلەۋ، ادەبيەتتىڭ وقىرمان الدىندا الاتىن ورنى جايلى تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگى، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە، ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىسپە ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كوركەم ادەبيەتتەر، بۇكتەمەلەر، رەفەراتتار، بەينەلى سۋرەتتەر. ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
ە) كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
2) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ا) بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا ءسوز قۇدىرەتى، ادەبيەت ءپانىنىڭ وزگەشەلىكتەرى، شىعارمالار تاريحى جايلى تۇسىندىرەمىن.
بالالار!
سەندەر سىنىپتان سىنىپقا اتتاعان سايىن ءسوز ونەرىنىڭ تىلسىم سىرىنا دەندەي ەنىپ كەلە جاتىرسىڭدار. ادەبيەت وقۋلىعى - ءبۇل ورايدا سەندەرگە باعىت - باعدار سىلتەپ، كەڭەسشى بولاتىن كوشباسشى ءپان. بايقاپ وتىرعاندارىنداي، جىل سايىن سەندەرگە ءۇسىنىلاتىن شىعارمالاردىڭ اۋقىمى دا ۇلعايىپ، ءتۇر - سيپاتى دا كۇردەلەنىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە سەندەر وقۋلىق ماتەريالدارىمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، وزدەرىڭە ۇناعان شىعارمالاردى ىزدەپ ءجۇرىپ قۇمارتا وقىپ جۇرگەن دە بولارسىڭدار. كوركەم ادەبيەتپەن شىنايى دوستاسقان ادام وزىنە ماڭگىلىك اقىلشى دوس تاپقانداي، بار ىنتى-شىنتىسىمەن كىتاپقا بەرىلەدى. ول بەينە ءبىر سيقىرلاپ العانداي ءوز قۇدىرەتى نە تابىنتا تارتا بەرەدى. ونىڭ اسەر - قۋاتى شەكسىز دە شالقار...
ولەڭ وقىعان كەزدە سەندەر ەرەكشە ەلىتىپ، كوركەم دە كورىكتى الەمگە ەنەسىڭدەر، اقىننىڭ جۇرەك لۇپىلىمەن بىرگە تولقىپ، ءدال ءبىر ءوز كوكەيلەرىڭدەگى سىر شەرتىلىپ جاتقانداي اسەرلەنەسىڭدەر؛ جاقسىعا ءسۇيىنىپ، جامانعا كۇيىنەسىڭدەر؛ سوزبەن سالىنعان سۋرەتكە كوزبەن كورگەندەي ءتانتى بولاسىڭدار؛ اقىننىڭ ارمان - مۇڭى ەل مۇراتىمەن ۇلاسىپ، قيالدارىڭا قانات بىتىرەدى. كەكىرەكتەرىڭدە ءوزىڭ وقىپ تۇيسىنگەن، وزىڭە عانا تانىس عاجايىپ الەم پايدا بولادى. ودان الاتىن اسەر - قۋاتتى قاراپايىم تىلمەن جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن.
ال نەبىر قىزعىلىقتى، شىتىرمان، تاريحي وقيعالارعا قۇرىلعان اڭگىمە، پوۆەست، رومانداردى وقىعانداعى اسەرلەرىڭ شە؟ بار دۇنيەنى ۇمىتىپ، سول وقيعالاردىڭ ىشىندە جۇرگەندەي ەتەنە ارالاسىپ كەتپەيسىڭدەر مە؟ وزدەرىڭمەن پىكىرى، وي دۇنيەسى، ءىس - ارەكەتى ۇيلەسەتىن سىرلاس دوستار تاباسىڭدار، ولاردىڭ جاقسىلىقتارىنا قۋانىپ، اعاتتىقتارىنا قاپالاناسىڭدار. سول سياقتى بار بولمىس - بىتىمىمەن جيىركەندىرەتىن جاعىمسىز بەينەلەرمەن دە جۇزدەسىپ، ولاردىڭ ءاربىر ارەكەتىنە ىشتەي كۇرەس اشاسىڭدار. جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ ماڭگىلىك كۇرەسىنە قۇرىلعان تىرشىلىكتىڭ جاندى سۋرەتتەرىنەن تۇراتىن كوركەم ادەبي ەت كۇردەلى تابيعاتىمەن سەندەردى بىردە كۇلدىرىپ، بىردە جىلاتا وتىرىپ، ءومىردى ونەر ارقىلى تانۋعا باۋرايدى.
كوركەم ادەبي ەت ۇگىت - ناسيحات ايتپايدى؛ نەدەن جەرىنىپ، نەدەن عيبراتتانۋ جونىندە نۇسقاۋ دا بەرمەيدى؛ ول ءومىردىڭ مولدىرەگەن جاندى كورىنىسىن سەندەردىڭ الدارىڭا جايىپ سالادى دا، ودان الاتىن تاعىلىمدى اركىمنىڭ ءوز تالعام-تارازىسىنا قالدىرادى. كوركەم ادەبيەتتىڭ قۇدىرەتتىلىگى دە وسىندا. وسى قۇدىرەتى مەن ول ونەردىڭ بارلىق تۇرىنەن جوعارى تۇرادى.
ماسەلەن، ساۋلەت، سۋرەت، ءمۇسىن ونەرلەرىنىڭ تۋىندىلارىن تاماشالاپ، كوز سۇيسىندىرۋگە بولادى. نەمەسە مۋزىكا ونەرىنىڭ نەبىر عاجاپ شىعارمالارىن تىڭداپ، سەزىم كۇيىنە بولەنەسىڭدەر. بۇلاردىڭ بارلىعى دا ونەر تۋىندىلارى، بارلىعى دا وزىنشە قۇدىرەتتى. ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى ءسوز ونەرىندەي ءومىردىڭ تولىققاندى كوركەم بەينەسىن سومداي المايدى. ءسوز قۇدىرەتى ارقىلى سەندەر نەبىر تامىلجىعان تابيعات سۋرەتىن، كەلىستى تۇلعانى، اسەم عيماراتتى كوز الدارىڭا ەلەستەتە الاسىڭدار، ءان مەن كۇيدىڭ اۋەنى قۇلاقتارىڭدا تۇرعانداي سەزىمگە دە بولەنەسىڭدەر. تاريحتىڭ تەرەڭ قويناۋىنا ساياحات جاساپ، وتكەن بابالار عۇمىرىنا قانىعىپ، بۇگىنگى زامانداستارىڭنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە ءۇڭىلىپ، ارمان-مۇڭىن بولىسە الاسىڭدار.
سۋرەتشى ءوز ويىن بوياۋ ارقىلى قۇبىلتا جەتكىزسە، سازگەر اۋەن ارقىلى سەزىم قىلىن شەرتەدى. ادەبيەتتە مۇنىڭ بارلىعى ءتىلدىڭ قۇدىرەتى ارقىلى جاسالادى. ءتىل - كوركەم ادەبيەتتىڭ ءبىرىنشى قۇرالى. ءتىل بولعاندا، ول - شەشەن ءتىل، اسەم دە اسەرلى كوركەم ءتىل. ءتىلدىڭ مۇنداي قۇدىرەتى ن سارقا پايدالانۋ تەك تالانتتى اقىن - جازۋشىلاردىڭ عانا تالايىنا جازىلعان. سوندىقتان حالىق ونداي اسىل ءسوزدى ەرەكشە قۇرمەتتەپ، ءقادىر تۇتادى، ۇرپاقتان ۇرپاققا ونەگە ەتەدى. ارينە، دارىندى ءسوزدىڭ كوركەم ادەبيەتكە اينالۋىنىڭ وزىندىك قىر - سىرى، ىشكى زاڭدىلىقتارى بولادى. كوركەم ادەبيەتتى باسقا عىلىمي ادەبي ەتتەردەن، ءتىپتى وعان ءبىر تابان جاقىن كەلەتىن ءپان - تاريحتان دا وزگەشەلەيتىن ەرەك سيپاتتارى بار. ادەبيەت تاريحي وقيعالاردىڭ جىلناماسى دا ەمەس، ءومىردىڭ نەمەسە الدەكىمنىڭ باسىنان وتكەن شىتىرمان وقيعانىڭ كوشىرمەسى دە ەمەس. ول — ءومىر شىندىعىنىڭ قالامگەر جازۋشى قيالىمەن، دۇنيەتانىمىمەن بايىتىلعان كوركەم سۋرەتى. جازۋشى ومىردە بولعان قانداي تاريحي وقيعانى سۋرەتتەمەسىن، ونى ەڭ الدىمەن ءوز وي ەلەگىنەن وتكىزەدى، ولاردىڭ ەڭ باستى سيپاتتارىن انىقتاپ، ءوز پايىم - پاراساتىنىڭ كورىگىنە سالا وتىرىپ، قايتا قورىتادى، جاڭا ءمان - ماعىنا ۇستەيدى، كوركەمدىك ءنار بەرەدى، ءسويتىپ، وقىرمانعا ۇسىناتىن دۇنيەسىنىڭ مازمۇنى مەن كوركى استاسقان جاندى بەينەسىن جاسايدى. بىلايشا ايتقاندا، شىندىقتى وبراز ارقىلى بەدەرلەيدى. ياعني كوركەم ادەبيەتتەگى ءومىر سۋرەتى، ادام كەلبەتى - كوركەم بەينە (وبراز) ارقىلى سومدالادى. كوركەم بەينە جاساۋدا سۋرەتكەر ءارقيلى تاسىلدەردى قولدانادى. ونى ادەبيەتتانۋ عىلىمى زەردەلەيدى. وقۋلىقتاعى ماتەريالدارمەن تانىسا وتىرىپ، سەندەر ادەبي - تەوريالىق ۇعىمدار جونىندە (اسىرەلەۋ، شەندەستىرۋ، ولەڭ، اڭگىمە، پوۆەست، باللادا، ت. ب.) العاشقى ماعلۇمات الاسىڭدار. بۇلار سەندەرگە كوركەم ادەبي ەتتى تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، بايىپتاي ۇعىنۋعا جولباسشى بولادى.
ناعىز كوركەم ادەبي ەتتى تۋما دارىن، قاس شەبەر، ءسوز زەرگەرى تۋعىزادى. شىنايى دارىن — ىلۋدە بىرەۋدىڭ عانا ماڭدايىنا جازىلاتىن ءتاڭىردىڭ سىيى. جازۋشى دارىنى ءوز حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ نارىنە سۋارىلىپ، انا ءتىلىنىڭ كاۋسارىنان سۋسىنداپ، ەڭبەكپەن شىڭدالىپ بارىپ كەمەلدەنەدى. وقىرمان جۇرەگىنە جول تاۋىپ، حالىق كوڭىلىنە ماڭگىگە ۇيالايتىن بولادى. قۋاتتى وي، ورنەكتى تىلدەن باس قۇراعان قۇنارلى ونەر شىعارمالارىن ەل ماڭگىگە ەسىندە ۇستاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا امانات ەتىپ جەتكىزىپ وتىرعان. سەندەردى سول اسىل ءسوز الەمى شاقىرادى.
مىنە وسىلايشا ادەبيەتتىڭ ءرولى جايلى ايتىپ بولعان سوڭ مىناداي تاپسىرما بەرەمىن:
1. وزدەرىڭ وقىعان شىعارمادان العان اسەرلەرىڭ جونىندە اڭگىمەلەڭدەر. ونداعى سۋرەتتەلگەن وقيعالاردى كۇندەلىكتى ومىرمەن سالىستىرىڭدار.
2. ادەبيەتتەن العان اسەرلەرىڭدى سۋرەت، مۋزىكا شىعارمالارىمەن سالىستىرىڭدار.
3. جازعى دەمالىس كەزىندە وقىعان شىعارمالارىڭنىڭ كەيىپكەرلەرى جونىندە اڭگىمەلەڭدەر، ولار ساعان نەسىمەن ۇنادى؟
4. وقىعان شىعارمالارىڭدا قانداي جاڭا سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن كەزدەستىردىڭدەر؟ وزدەرىڭە ۇناعان شۋماقتاردى، سۋرەتتەۋلەردى كوشىرىپ جازىپ، جاتتاپ الىڭدار.
5. «ونەر الدى - قىزىل ءتىل» دەگەندى قالاي تۇسىنەتىندەرىڭدى ءوز سوزدەرىڭمەن بايانداڭدار.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
ءى. ساباق سوڭىندا سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتى قورىتىندىلايمىن.
2. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
3. ۇيگە تاپسىرما: جازعى دەمالىستا وقىعان شىعارمالارىڭنىڭ بىرىنە تالداۋ جاساپ،
جازىپ كەلىڭدەر.
تەكسەردىم:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 6 سىنىپ
