جەر بەتىنە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋى (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 7 سىنىپ
تاقىرىپتار:
6 - ساباق. جەر بەتىنە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋى
7 - ساباق. جەر بەتىندەگى اۋا ماسسالارى مەن باسىم جەلدەر
8 - ساباق. كليماتتىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار. جەر شارىنىڭ كليماتتىق بەلدەۋلەرى
9 - ساباق. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت سۋى. بەتكى اعىستار
10 - ساباق. مۇحيتتاعى تىرشىلىك دۇنيەسى.
سىنىبى: 7
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: جەر بەتىنە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋى
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمەن تانىستىرا وتىرىپ تۇسىنىك بەرۋ
2. دامىتۋشىلىق: اۋا تەمپەراتۋراسىن كارتا بويىنشا كەستەنى وقۋ، ءبىلۋ جانە قىسىمدى انىقتاۋ
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وزدەرىنىڭ تۇرعان جەرلەرىندەگى اۋا تەمپەراتۋراسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىمەن تانىستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۋرەتتەپ ءتۇسىندىرۋ
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، جوق وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندالۋ
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
جەر شارىنىڭ اۋا قاباتى – اتموسفەرانىڭ قۇرامى مەن قۇرىلىمى.
جەردەگى تىرشىلىك ءۇشىن اسىرەسە اتموسفەرانىڭ ەڭ تىعىز تومەنگى قاباتى تروپوسفەراداعى اۋا قۇرامى مەن ونداعى جۇرەتىن پروسەستەردىڭ ماڭىزى زور. مۇندا بۇكىل اۋانىڭ شامامەن 9/10 بولىگى شوعىرلانعان. تروپوسفەرادا اۋا رايىنىڭ ماڭىزدى قۇبىلىستارى - بۇلت، جاڭبىر، قار، بۇرشاق، جەل پايدا بولىپ، ولار كەيدە ادامزات پەن تىرشىلىككە ءقاۋىپتى اپاتتى جاعدايلارعا - قۋاڭشىلىق، سۋ تاسقىنى، قارلى بوراندار مەن داۋىلدارعا اكەپ سوقتىرادى.
جەر شارىنداعى كليماتتىڭ قالىپتاسۋى مەن تارالۋ زاڭدىلىقتارىن تۇسىنۋدە كليماتتىق كارتالاردىڭ ماڭىزى زور.
كليماتتىق ەلەمەنتتەردىڭ تارالۋى كارتادا يزوسىزىقتار ارقىلى بەينەلەنەدى. تەمپەراتۋرالارى بىردەي نۇكتەلەردى قوساتىن سىزىقتاردى يزوتەرمالار، قىسىمى بىردەي نۇكتەلەردى قوساتىن سىزىقتاردى يزوبارا، جىلدىق جاۋىن - شاشىن مولشەرى بىردەي نۇكتەلەردى قوساتىن سىزىقتاردى يزوگيەتا دەپ اتايدى.
اۋا ماسسالارى:
1. ەكۆاتورلىق – تومەن قىسىم - 0ºس
2. تروپيكتىك – جوعارعى قىسىم - 30ºس
3. قوڭىرجاي – تومەن قىسىم
4. انتاركتيكالىق – 65ºس
اۋانىڭ ءارقاشان جوعارى قىسىمدى ايماقتاردان تومەن قىسىمدى ايماقتارعا قاراي قوزعالادى. سول سەبەپتى ەكۆاتور ماڭىنداعى جوعارى ورلەگەن اۋا تومەن تۇسە الماي، تروپوسفەرانىڭ جوعارعى قاباتى ارقىلى تروپيكتەرگە قاراي جىلجيدى. ءبىراق قوزعالىستاعى اۋا جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋىنا بايلانىستى شىعىسقا قاراي اۋىتقيدى دا، پوليۋستەرگە جەتە المايدى. بىرتىندەپ سۋىنىپ، اۋىرلاعان بۇل اۋا 30ºس. ە. پەن 30ºو. ە. ماڭىندا تومەن باعىتتالادى. وسى سەبەپتى ەكى جارتى شاردا دا تروپيكتىك ەندىكتەردە جوعارعى قىسىمدى بەلدەۋلەر قالىپتاسادى. پوليۋستەردەگى سياقتى مۇندا دا اۋا اعىندارىنىڭ تومەندەگەن قوزعالىستارى باسىم بولادى. جەر بەتىندە جوعارعى قىسىمدى بەلدەۋلەردەن تومەن قىسىمدى بەلدەۋلەرگە قاراي اۋا اعىندارى باعىتتالادى، ولار تۇراقتى جەلدەردى قالىپتاستىرادى.
سونىمەن، جەر بەتىندە جوعارى ورلەگەن اۋا اعىنى باسىم ايماقتاردا تومەن قىسىم، تومەندەگەن اۋا اعىنى باسىم ايماقتاردا جوعارعى قىسىم بەلدەۋلەرى قالىپتاسادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. اتلاستاعى كليماتتىق كارتالاردى پايدالانا وتىرىپ:
a) ەۋرازياداعى 60ºش. ب. مەريديانى بويىمەن؛
b) 40º جانە 50ºس. ە. بويىنشا قانداي يزوتەرمالار وتەتىنىن انىقتاڭدار.
2. جاۋىن-شاشىننىڭ جىلدىق مولشەرى قانشا بولۋى ءتيىس
3. قىس پەن جازدا اۋا ماسسالارىنىڭ جەلدەردىڭ باعىتىن انىقتاۋ
4. تومەنگى اۋا ماسسالارى نەنى بىلدىرەدى
5. قانداي بەلدەۋدە اۋا قوزعالىسى قالاي پايدا بولادى
قورىتىندى: بۇگىنگى ساباقتا، اتموسفەرانىڭ جەردەگى تىرشىلىگى ءۇشىن ماڭىزىن انىقتادىق. جەر بەتىندە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋىن، اتموسفەرالىق قىسىم بەلدەۋلەرىمەن تانىستىق، بىلدىك.
ۇيگە تاپسىرما: اتلاستاعى كليماتتىق كارتانى پايدالانۋ، وقۋ. كليماتتىق كارتامەن جۇمىس جاساۋ.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
6 - ساباق. جەر بەتىنە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋى
7 - ساباق. جەر بەتىندەگى اۋا ماسسالارى مەن باسىم جەلدەر
8 - ساباق. كليماتتىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار. جەر شارىنىڭ كليماتتىق بەلدەۋلەرى
9 - ساباق. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت سۋى. بەتكى اعىستار
10 - ساباق. مۇحيتتاعى تىرشىلىك دۇنيەسى.
سىنىبى: 7
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: جەر بەتىنە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋى
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمەن تانىستىرا وتىرىپ تۇسىنىك بەرۋ
2. دامىتۋشىلىق: اۋا تەمپەراتۋراسىن كارتا بويىنشا كەستەنى وقۋ، ءبىلۋ جانە قىسىمدى انىقتاۋ
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وزدەرىنىڭ تۇرعان جەرلەرىندەگى اۋا تەمپەراتۋراسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىمەن تانىستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۋرەتتەپ ءتۇسىندىرۋ
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، جوق وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندالۋ
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
جەر شارىنىڭ اۋا قاباتى – اتموسفەرانىڭ قۇرامى مەن قۇرىلىمى.
جەردەگى تىرشىلىك ءۇشىن اسىرەسە اتموسفەرانىڭ ەڭ تىعىز تومەنگى قاباتى تروپوسفەراداعى اۋا قۇرامى مەن ونداعى جۇرەتىن پروسەستەردىڭ ماڭىزى زور. مۇندا بۇكىل اۋانىڭ شامامەن 9/10 بولىگى شوعىرلانعان. تروپوسفەرادا اۋا رايىنىڭ ماڭىزدى قۇبىلىستارى - بۇلت، جاڭبىر، قار، بۇرشاق، جەل پايدا بولىپ، ولار كەيدە ادامزات پەن تىرشىلىككە ءقاۋىپتى اپاتتى جاعدايلارعا - قۋاڭشىلىق، سۋ تاسقىنى، قارلى بوراندار مەن داۋىلدارعا اكەپ سوقتىرادى.
جەر شارىنداعى كليماتتىڭ قالىپتاسۋى مەن تارالۋ زاڭدىلىقتارىن تۇسىنۋدە كليماتتىق كارتالاردىڭ ماڭىزى زور.
كليماتتىق ەلەمەنتتەردىڭ تارالۋى كارتادا يزوسىزىقتار ارقىلى بەينەلەنەدى. تەمپەراتۋرالارى بىردەي نۇكتەلەردى قوساتىن سىزىقتاردى يزوتەرمالار، قىسىمى بىردەي نۇكتەلەردى قوساتىن سىزىقتاردى يزوبارا، جىلدىق جاۋىن - شاشىن مولشەرى بىردەي نۇكتەلەردى قوساتىن سىزىقتاردى يزوگيەتا دەپ اتايدى.
اۋا ماسسالارى:
1. ەكۆاتورلىق – تومەن قىسىم - 0ºس
2. تروپيكتىك – جوعارعى قىسىم - 30ºس
3. قوڭىرجاي – تومەن قىسىم
4. انتاركتيكالىق – 65ºس
اۋانىڭ ءارقاشان جوعارى قىسىمدى ايماقتاردان تومەن قىسىمدى ايماقتارعا قاراي قوزعالادى. سول سەبەپتى ەكۆاتور ماڭىنداعى جوعارى ورلەگەن اۋا تومەن تۇسە الماي، تروپوسفەرانىڭ جوعارعى قاباتى ارقىلى تروپيكتەرگە قاراي جىلجيدى. ءبىراق قوزعالىستاعى اۋا جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋىنا بايلانىستى شىعىسقا قاراي اۋىتقيدى دا، پوليۋستەرگە جەتە المايدى. بىرتىندەپ سۋىنىپ، اۋىرلاعان بۇل اۋا 30ºس. ە. پەن 30ºو. ە. ماڭىندا تومەن باعىتتالادى. وسى سەبەپتى ەكى جارتى شاردا دا تروپيكتىك ەندىكتەردە جوعارعى قىسىمدى بەلدەۋلەر قالىپتاسادى. پوليۋستەردەگى سياقتى مۇندا دا اۋا اعىندارىنىڭ تومەندەگەن قوزعالىستارى باسىم بولادى. جەر بەتىندە جوعارعى قىسىمدى بەلدەۋلەردەن تومەن قىسىمدى بەلدەۋلەرگە قاراي اۋا اعىندارى باعىتتالادى، ولار تۇراقتى جەلدەردى قالىپتاستىرادى.
سونىمەن، جەر بەتىندە جوعارى ورلەگەن اۋا اعىنى باسىم ايماقتاردا تومەن قىسىم، تومەندەگەن اۋا اعىنى باسىم ايماقتاردا جوعارعى قىسىم بەلدەۋلەرى قالىپتاسادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. اتلاستاعى كليماتتىق كارتالاردى پايدالانا وتىرىپ:
a) ەۋرازياداعى 60ºش. ب. مەريديانى بويىمەن؛
b) 40º جانە 50ºس. ە. بويىنشا قانداي يزوتەرمالار وتەتىنىن انىقتاڭدار.
2. جاۋىن-شاشىننىڭ جىلدىق مولشەرى قانشا بولۋى ءتيىس
3. قىس پەن جازدا اۋا ماسسالارىنىڭ جەلدەردىڭ باعىتىن انىقتاۋ
4. تومەنگى اۋا ماسسالارى نەنى بىلدىرەدى
5. قانداي بەلدەۋدە اۋا قوزعالىسى قالاي پايدا بولادى
قورىتىندى: بۇگىنگى ساباقتا، اتموسفەرانىڭ جەردەگى تىرشىلىگى ءۇشىن ماڭىزىن انىقتادىق. جەر بەتىندە اۋا تەمپەراتۋراسى مەن قىسىمنىڭ تارالۋىن، اتموسفەرالىق قىسىم بەلدەۋلەرىمەن تانىستىق، بىلدىك.
ۇيگە تاپسىرما: اتلاستاعى كليماتتىق كارتانى پايدالانۋ، وقۋ. كليماتتىق كارتامەن جۇمىس جاساۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
اقمولا وبلىسى، جارقايىن اۋدانى،
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 7 سىنىپ
