استىق تۇقىمداستار - باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر
بيولوگيا 7 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «استىق تۇقىمداستار - باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر».
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى استىق تۇقىمداستاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وسىمدىكتەر دۇنيەسىن سونىڭ ىشىندە باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر استىق تۇقىمداستاردىڭ - جەرگىلىكتى جەردە وسەتىن ءداندى داقىلدار ەكەنىن تانۋ. ولاردى قورعاۋعا، وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ديحانشىلىق ەڭبەگىن قاستەرلەۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: سىني تۇرعىدان ويلاۋى مەن جازۋىن دامىتا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىن، زەرتتەۋىن قالىپتاستىرۋ ماقساتتارى قويىلىپ، ىزدەنە وتىرىپ، ءارى قاراي دامىتۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءبىلىم مەڭگەرتۋ، سۇراق - جاۋاپ. تىرەك - سىزبا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: بايانداۋ، وزىندىك جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تىرەك - سىزبا، سلايد سۋرەتتەرى.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، بەكىتۋ.
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
4. ۇيگە تاپسىرما.
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
سويلەمدەردى تولىقتىر.
1). پياز تۋىستاستار............................................. كلاسىنا جاتادى.
2). پياز تۋىستاستارعا......................................... جاتادى.
3). جەمىسى.............................................................................................
4) پياز تۋىستاس وسىمدىكتەر..................... دەپ اتالاتىن ءتۇرى وزگەرگەن وركەندەر تۇزەدى.
5) بۇل وسىمدىكتەردە ەرەكشە ۇشپا زاتتار............................................................. بولادى.
6). تامىر جۇيەسى.................................................................................................................
بۇل نە؟، انىقتا.
پيازشىعى كىشكەنە تىلشەلەردىڭ ءۇيى عانا ەمەس، ونى كوزگە كورىنبەيتىن كۇزەتشىلەرى قورعاپ تۇراتىن اسكەري بەكىنىس دەسە دە بولادى. پيازشىقتى كەسىپ قالساڭ، سەن ولاردى بوستاندىققا جىبەرگەنىڭ، ال ولار سەنىڭ مۇرىنىڭدى اتقىلايدى، ءسويتىپ، سەنى ءتىپتى جىلاتىپ تا قويادى. مۇنداي كورىنبەيتىن كۇزەتشىلەردى نە دەپ اتايدى جانە بۇل قانداي وسىمدىك؟--------------------
ىنجۋگۇلگە سايكەس كەلەتىن بەلگىلەردى تاۋىپ كورسەت
ءبىرجىلدىق وسىمدىك
كوپجىلدىق وسىمدىك
جارىقسۇيگىش وسىمدىك
كولەڭكەگە ءتوزىمدى وسىمدىك
گۇلشوعىرى - شاشاق
گۇلشوعىرى - كۇردەلى شاشاق
گۇلدەرى جەل ارقىلى توزاڭدانادى
گۇلدەرىنىڭ شىرىنى بولادى
گۇلدەرى بۋناقدەنەلىلەر ارقىلى توزاڭدانادى
ۋلى وسىمدىك
دارىلىك وسىمدىك
جەمىسى - جيدەك
جەمىسى - سۇيەك
ساباعى بولمايدى
ساباعى - تامىرساباق
جاڭا ساباق: «استىق تۇقىمداستار - باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر».
ولاردىڭ 10 000-عا جۋىق ءتۇرى بار. قازاقستاندا 418ءتۇرى وسەدى. استىق تۇقىمداستىڭ كوپشىلىگى شوپتەكتى. استىق تۇقىمداستاردىڭ ساباعى بۋناقتالعان سيليندر ءتارىزدى. استىق تۇقىمداس وسىمدىگىنىڭ ساباعىن سابانساباق دەيدى. جاپىراقتارى قاتار جۇيكەلى. ساباققا كەزەكتەسىپ ورنالاسادى. استىق تۇقىمداستاردىڭ گۇلدەرى ۇساق، ولار جيناقتالىپ كۇردەلى گۇلشوعىر تۇزەدى. گۇلشوعىرى - سىپىرتقى گۇل، كۇردەلى ماساق، ساباق، شاشاق.
سىپىرتقى كۇردەلى ماساق
سوبىق شاشاق
گۇلدەرى كوبىنەسە قوسجىنىستى. دارا جارناقتى گۇلدەر تەك جۇگەرىدە بولادى.
ازىقتىق مالازىقتىق
قۇرىلىس ماتەريالى شيكىزات
ءارامشوپ
بيداي - استىق تۇقىمداس ءبىرجىلدىق وسىمدىك. بيدايدىڭ تامىر جۇيەسى - شاشاق تامىرلى. ول سابان ساباقتارىنان تۇپتەنەدى. مۇنىڭ شارۋاشىلىق ءۇشىن ماڭىزى زور. بيدايدىڭ گۇلشوعىرى - كۇردەلى ماساق. بيداي ءوزىن – ءوزى توزاڭداندىرادى. جەمىسى - دانەك. وتانى - يران.
كۇرىش - بيىكتىگى 50 - 150 سم.-گە دەيىن جەتەتىن ءبىرجىلدىق وسىمدىك. ساباعى تۇپتەنىپ وسەدى. گۇلشوعىرى - ۇزىندىعى 10 - 40 سم. كوپ ماساقتى سىپىرتقىگۇل. ماساقشالارى تىك وسەدى، قىسقا گۇلساعاقتا ءبىر عانا گۇل بولادى.
كۇرىش - جىلۋدى، ىلعالدى، جارىقتى جانە قۇنارلى توپىراقتى سۇيەتىن داقىل. ءوسىمدى مەرزىمى 90 - 165 كۇنگە سوزىلادى. تۇقىمى +10 - 12 0س - دا وسە باستايدى. ءسال سۋىق تۇسسە وركەندەرى تىرشىلىگىن توقتاتادى. كۇرىش سۋدا وسەدى.
تۇقىمى سەبىلە سالىسىمەن كۇرىش ەگىستىگىنە سۋ جىبەرىپ، توپىراقتى سۋعا قوندىرادى. وركەندەر كوكتەپ شىققاننان كەيىن سۋ دەڭگەيى كۇرىش ساباعىنىڭ تورتتەن ءۇش بيىكتىگىنە دەيىن جەتكىزىلەدى.
4 - 6%ماي 9 - 12%ءنارۋىز
65 - 75% بوتقا پالاۋ ۆ دارۋمەنى
كومىرسۋ
دۇنيەجۇزىلىك ديحانشىلىقتا ءار گەكتاردان 24 س كۇرىش العان قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنىڭ قىزىلتۋ كولحوزىنىڭ زۆەنو جەتەكشىسى ى. جاقايەۆ دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاسادى. كۇرىشتەن مول ءونىم العان اتاقتى كۇرىششى ى. جاقايەۆ ەكى مارتە ەڭبەك ەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ءار گەكتاردان 174س. كۇرىش العان.
جۇگەرى - جۇگەرى وتە ەرتەدەن ەگىلىپ كەلەدى. وتانى - وڭتۇستىك امەريكا. جۇگەرى ءبىر جىلدىق استىق تۇقىمداس جىلىلىقتى سۇيەتىن وسىمدىك. دارا جىنىستى، ءىر ءۇيلى وسىمدىك. جۇگەرى 12 - 14 – س - تا قاۋلاپ وسەدى. اتالىق گۇلشوعىرى – سوبىق. تامىر جۇيەسى – شاشاق، قوسالقى تامىرلارى بولادى.
تەحنيكالىق ۆ، ە دارۋمەن
ماي
مال ازىق مەديسينادا
تاماق ونەركاسىبىندە
تارى - ءبىرجىلدىق ازىقتىق وسىمدىك. جىلۋ سۇيگىش، قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى. گۇلدەرى سىپىرتقى گۇلشوعىرىنا جينالعان، گۇل – قوس جىنىستى – قوس جىنىستى. وزدىگىنەن توزاڭدانادى. وتانى - جۇڭگو. تارى جارمالىق داقىل رەتىندە وسىرىلەدى ش. بەرسييەۆ ايگىلى تارى ءوسىرۋشى بولعان. ول تارىنىڭ ءار گەكتارىنان 165 - 175 س. دەيىن ءتۇسىم جيناعان.
قۇماي - استىق تۇقىمداس ءبىرجىلدىق وسىمدىك. ساباعىنىڭ بيىكتىگى - 100 - 300سم. ساباعى وزەگى تولى، مىقتى قالىڭ وسكەن. جاپىراعى جالپاق، سىرتى بالاۋىزدى وڭەزبەن قاپتالعان. گۇلشوعىرى - سىپىرتقىگۇل. سىپىرتقى گ ۇلىنىڭ ءپىشىنى ءارتۇرلى. تىك، يمەك باستى بولادى.
ءدان قانت
سىپىرتقى
ونىڭ وتانى - افريكا. بۇدان 5 مىڭ جىلدان استام بۇرىن قۇمايدى باپتاپ وسىرگەن. قۇماي - جىلۋ سۇيگىش، ىستىققا، قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى وسىمدىك.
ازىقتىق تەحنيكالىق
مالازىقتىق
سەرگىتۋ ءساتى:
كەل بالالار وينايىق،
وينايىق تا ويلايىق.
قانداي جۇمباق بولسا دا.
شەشپەي ونى قويمايىق.- دەپ استىق تۇقىمداستار تۋرالى ماقال - ماتەل. جۇمباقتار ايتۋ:
جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
استىق تۇقىمداستار وكىلدەرىنە ءتان بەلگىلەردى تاۋىپ كورسەت:
ۇيگە تاپسىرما: § 32 استىق تۇقىمداستار – باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «استىق تۇقىمداستار - باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر».
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى استىق تۇقىمداستاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وسىمدىكتەر دۇنيەسىن سونىڭ ىشىندە باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر استىق تۇقىمداستاردىڭ - جەرگىلىكتى جەردە وسەتىن ءداندى داقىلدار ەكەنىن تانۋ. ولاردى قورعاۋعا، وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ديحانشىلىق ەڭبەگىن قاستەرلەۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: سىني تۇرعىدان ويلاۋى مەن جازۋىن دامىتا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىن، زەرتتەۋىن قالىپتاستىرۋ ماقساتتارى قويىلىپ، ىزدەنە وتىرىپ، ءارى قاراي دامىتۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءبىلىم مەڭگەرتۋ، سۇراق - جاۋاپ. تىرەك - سىزبا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: بايانداۋ، وزىندىك جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تىرەك - سىزبا، سلايد سۋرەتتەرى.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، بەكىتۋ.
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
4. ۇيگە تاپسىرما.
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
سويلەمدەردى تولىقتىر.
1). پياز تۋىستاستار............................................. كلاسىنا جاتادى.
2). پياز تۋىستاستارعا......................................... جاتادى.
3). جەمىسى.............................................................................................
4) پياز تۋىستاس وسىمدىكتەر..................... دەپ اتالاتىن ءتۇرى وزگەرگەن وركەندەر تۇزەدى.
5) بۇل وسىمدىكتەردە ەرەكشە ۇشپا زاتتار............................................................. بولادى.
6). تامىر جۇيەسى.................................................................................................................
بۇل نە؟، انىقتا.
پيازشىعى كىشكەنە تىلشەلەردىڭ ءۇيى عانا ەمەس، ونى كوزگە كورىنبەيتىن كۇزەتشىلەرى قورعاپ تۇراتىن اسكەري بەكىنىس دەسە دە بولادى. پيازشىقتى كەسىپ قالساڭ، سەن ولاردى بوستاندىققا جىبەرگەنىڭ، ال ولار سەنىڭ مۇرىنىڭدى اتقىلايدى، ءسويتىپ، سەنى ءتىپتى جىلاتىپ تا قويادى. مۇنداي كورىنبەيتىن كۇزەتشىلەردى نە دەپ اتايدى جانە بۇل قانداي وسىمدىك؟--------------------
ىنجۋگۇلگە سايكەس كەلەتىن بەلگىلەردى تاۋىپ كورسەت
ءبىرجىلدىق وسىمدىك
كوپجىلدىق وسىمدىك
جارىقسۇيگىش وسىمدىك
كولەڭكەگە ءتوزىمدى وسىمدىك
گۇلشوعىرى - شاشاق
گۇلشوعىرى - كۇردەلى شاشاق
گۇلدەرى جەل ارقىلى توزاڭدانادى
گۇلدەرىنىڭ شىرىنى بولادى
گۇلدەرى بۋناقدەنەلىلەر ارقىلى توزاڭدانادى
ۋلى وسىمدىك
دارىلىك وسىمدىك
جەمىسى - جيدەك
جەمىسى - سۇيەك
ساباعى بولمايدى
ساباعى - تامىرساباق
جاڭا ساباق: «استىق تۇقىمداستار - باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر».
ولاردىڭ 10 000-عا جۋىق ءتۇرى بار. قازاقستاندا 418ءتۇرى وسەدى. استىق تۇقىمداستىڭ كوپشىلىگى شوپتەكتى. استىق تۇقىمداستاردىڭ ساباعى بۋناقتالعان سيليندر ءتارىزدى. استىق تۇقىمداس وسىمدىگىنىڭ ساباعىن سابانساباق دەيدى. جاپىراقتارى قاتار جۇيكەلى. ساباققا كەزەكتەسىپ ورنالاسادى. استىق تۇقىمداستاردىڭ گۇلدەرى ۇساق، ولار جيناقتالىپ كۇردەلى گۇلشوعىر تۇزەدى. گۇلشوعىرى - سىپىرتقى گۇل، كۇردەلى ماساق، ساباق، شاشاق.
سىپىرتقى كۇردەلى ماساق
سوبىق شاشاق
گۇلدەرى كوبىنەسە قوسجىنىستى. دارا جارناقتى گۇلدەر تەك جۇگەرىدە بولادى.
ازىقتىق مالازىقتىق
قۇرىلىس ماتەريالى شيكىزات
ءارامشوپ
بيداي - استىق تۇقىمداس ءبىرجىلدىق وسىمدىك. بيدايدىڭ تامىر جۇيەسى - شاشاق تامىرلى. ول سابان ساباقتارىنان تۇپتەنەدى. مۇنىڭ شارۋاشىلىق ءۇشىن ماڭىزى زور. بيدايدىڭ گۇلشوعىرى - كۇردەلى ماساق. بيداي ءوزىن – ءوزى توزاڭداندىرادى. جەمىسى - دانەك. وتانى - يران.
كۇرىش - بيىكتىگى 50 - 150 سم.-گە دەيىن جەتەتىن ءبىرجىلدىق وسىمدىك. ساباعى تۇپتەنىپ وسەدى. گۇلشوعىرى - ۇزىندىعى 10 - 40 سم. كوپ ماساقتى سىپىرتقىگۇل. ماساقشالارى تىك وسەدى، قىسقا گۇلساعاقتا ءبىر عانا گۇل بولادى.
كۇرىش - جىلۋدى، ىلعالدى، جارىقتى جانە قۇنارلى توپىراقتى سۇيەتىن داقىل. ءوسىمدى مەرزىمى 90 - 165 كۇنگە سوزىلادى. تۇقىمى +10 - 12 0س - دا وسە باستايدى. ءسال سۋىق تۇسسە وركەندەرى تىرشىلىگىن توقتاتادى. كۇرىش سۋدا وسەدى.
تۇقىمى سەبىلە سالىسىمەن كۇرىش ەگىستىگىنە سۋ جىبەرىپ، توپىراقتى سۋعا قوندىرادى. وركەندەر كوكتەپ شىققاننان كەيىن سۋ دەڭگەيى كۇرىش ساباعىنىڭ تورتتەن ءۇش بيىكتىگىنە دەيىن جەتكىزىلەدى.
4 - 6%ماي 9 - 12%ءنارۋىز
65 - 75% بوتقا پالاۋ ۆ دارۋمەنى
كومىرسۋ
دۇنيەجۇزىلىك ديحانشىلىقتا ءار گەكتاردان 24 س كۇرىش العان قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنىڭ قىزىلتۋ كولحوزىنىڭ زۆەنو جەتەكشىسى ى. جاقايەۆ دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاسادى. كۇرىشتەن مول ءونىم العان اتاقتى كۇرىششى ى. جاقايەۆ ەكى مارتە ەڭبەك ەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ءار گەكتاردان 174س. كۇرىش العان.
جۇگەرى - جۇگەرى وتە ەرتەدەن ەگىلىپ كەلەدى. وتانى - وڭتۇستىك امەريكا. جۇگەرى ءبىر جىلدىق استىق تۇقىمداس جىلىلىقتى سۇيەتىن وسىمدىك. دارا جىنىستى، ءىر ءۇيلى وسىمدىك. جۇگەرى 12 - 14 – س - تا قاۋلاپ وسەدى. اتالىق گۇلشوعىرى – سوبىق. تامىر جۇيەسى – شاشاق، قوسالقى تامىرلارى بولادى.
تەحنيكالىق ۆ، ە دارۋمەن
ماي
مال ازىق مەديسينادا
تاماق ونەركاسىبىندە
تارى - ءبىرجىلدىق ازىقتىق وسىمدىك. جىلۋ سۇيگىش، قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى. گۇلدەرى سىپىرتقى گۇلشوعىرىنا جينالعان، گۇل – قوس جىنىستى – قوس جىنىستى. وزدىگىنەن توزاڭدانادى. وتانى - جۇڭگو. تارى جارمالىق داقىل رەتىندە وسىرىلەدى ش. بەرسييەۆ ايگىلى تارى ءوسىرۋشى بولعان. ول تارىنىڭ ءار گەكتارىنان 165 - 175 س. دەيىن ءتۇسىم جيناعان.
قۇماي - استىق تۇقىمداس ءبىرجىلدىق وسىمدىك. ساباعىنىڭ بيىكتىگى - 100 - 300سم. ساباعى وزەگى تولى، مىقتى قالىڭ وسكەن. جاپىراعى جالپاق، سىرتى بالاۋىزدى وڭەزبەن قاپتالعان. گۇلشوعىرى - سىپىرتقىگۇل. سىپىرتقى گ ۇلىنىڭ ءپىشىنى ءارتۇرلى. تىك، يمەك باستى بولادى.
ءدان قانت
سىپىرتقى
ونىڭ وتانى - افريكا. بۇدان 5 مىڭ جىلدان استام بۇرىن قۇمايدى باپتاپ وسىرگەن. قۇماي - جىلۋ سۇيگىش، ىستىققا، قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى وسىمدىك.
ازىقتىق تەحنيكالىق
مالازىقتىق
سەرگىتۋ ءساتى:
كەل بالالار وينايىق،
وينايىق تا ويلايىق.
قانداي جۇمباق بولسا دا.
شەشپەي ونى قويمايىق.- دەپ استىق تۇقىمداستار تۋرالى ماقال - ماتەل. جۇمباقتار ايتۋ:
جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
استىق تۇقىمداستار وكىلدەرىنە ءتان بەلگىلەردى تاۋىپ كورسەت:
ۇيگە تاپسىرما: § 32 استىق تۇقىمداستار – باعالى ازىقتىق وسىمدىكتەر.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
