اتا-بابالارىمىزدان قالعان ءسالت-داستۇردىڭ ءبىرى - «ەرۋلىك»
تاقىرىبى: اتا - بابالارىمىزدان قالعان سالت - ءداستۇردىڭ ءبىرى - «ەرۋلىك»
مازمۇنى:
1. كىرىسپە
قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرى دەگەنىمىز نە؟
2. زەرتتەۋ ءبولىمى
1. ەرۋلىك تۋرالى تۇسىنىك.
2. ەرۋلىككە قاتىستى قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرى:
• ەرۋ
• كورشى
• ايرىلىسار كوجە
• مەيماندوستىق
3. ەرۋلىككە بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر.
4. قورىتىندى ءبولىم
اتا سالتىڭ – اسىل قازىناڭ.
5. ادەبيەتتەر ءتىزىمى
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ تاقىرىبى: اتا - بابالارىمىزدان قالعان سالت - ءداستۇردىڭ ءبىرى - « ەرۋلىك»
جۇمىستىڭ ماقساتى:
قازاق حالقىنىڭ كونەدەن كەلە جاتقان سالت - داستۇرلەرى، ىرىمدارى وتە كوپ. قازاق «قازاق» دەگەن اتىن وسى كەزگە دەيىن قازاقي سالت - داستۇرلەرىمەن، ىرىمدارىمەن، توي - مەرەكە، ادەپ - عۇرىپتارىمەن تالاي ەلدى تاڭ قالدىرىپ كەلەدى. تاۋەلسىز ەلىمىزدە اتا – بابامىزدىڭ قالدىرعان اسىل مۇراسىن قادىرلەپ، جوعالعاندى جاڭعىرتىپ، قايتا جاڭارتاتىن ەندىگى بولاشاق ۇرپاق - ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
جۇمىستىڭ مىندەتتەرى:
1. قازاقتىڭ سالت – داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى -«ەرۋلىك»تاريحىنا زەر سالۋ.
2.«ەرۋ»، «كورشى»، «ايرىلىسار كوجە»سالتتارىن اجىراتا ءبىلۋ.
3. ەرۋلىكتىڭ بالا تاربيەسىندەگى ماڭىزىنا توقتالۋ
4. سىنىپتاس دوستارىما «ەرۋلىك»تۋرالى ايتۋ، ىزدەنۋ جۇمىسىممەن تانىستىرۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ وزەكتىلىگى:
قازاق - كونە داۋىردەن باستاۋ الاتىن كۇردەلى دە باي تاريحى، سان قىرلى مادەنيەتى، وزىندىك يگى عۇرىپ - ءداستۇرى بار، پەيىلى ءوزىنىڭ بايتاق دالاسىنداي كەڭ دە قوناقجاي حالىق. اتا - بابالارىمىزدىڭ سالت - داستۇرلەرى، سونىڭ ىشىندە «ەرۋلىك» سالتى جايلى ىزدەنىپ، زەرتتەپ، تالداۋ جاساۋ، ۇيرەنۋ.
كىرىسپە:
اتا ءداستۇرىن ارداقتاۋ - قازاقتىڭ حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ۇلتتىق ۇجدانى.
«اتادان بالا تۋسايشى، اتا جولىن قۋسايشى» دەپ، حالىق اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان جاقسى قاسيەتتەردى كەلەسى ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ىزگىلىككە تاربيەلەيدى. اتا ءداستۇرى بويىنشا ەڭ اۋەلى اكەنى، سودان سوڭ اتانى، اتا - بابانى قۇرمەتتەپ، سولاردىڭ الدىندا ۇرپاقتىق قارىزداردى وتەۋ – كەيىنگى ۇرپاقتىڭ مىندەتى. ول ۇرپاقتىق بورىشتار: انانىڭ اق ءسۇتىن، ەڭبەگىن وتەۋ، اتا داستۇرلەرىن قۇرمەتتەپ، ودان ءارى ول داستۇرلەردى جالعاستىرۋ، ادامگەرشىلىك قاعيدالاردى قالتقىسىز ورىنداۋ بولىپ تابىلادى. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە اتا – بابامىزدان قالعان قازىنانىڭ ءبىرى سالت – داستۇرلەردى ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس. ەندەشە وسى ەلدىڭ ەرتەڭى جاسوسپىرىمدەرگە سالت - ءداستۇرىمىزدى ناسيحاتتاي وتىرىپ، عاسىردان – عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان تاربيە كوزىن ماقسات ەتۋ. ءار جۇمىستى ۇلتتىق نەگىزدە قۇرا وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ تاماشا سالت - ءداستۇرىنىڭ ءبىرى «ەرۋلىك» جونىندە كەيىنگى ۇرپاق جان – جاقتى ءبىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن.
سالت - ءداستۇر دەگەنىمىز نە؟ قازاق ەتنوپەداگوگيكاسىنىڭ ۇلكەن ءبىر سالاسى قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى بولىپ تابىلادى. حالىقتىڭ يگى ادەتتەرى داعدىلانا كەلە ادەت - عۇرىپتار، سالت – داستۇرلەرگە حالىقتىڭ ومىرىندە قالىپتاسقان سالت - داستۇرلەر سالت - سانا بولىپ قالعان. حالىقتىڭ سالت – داستۇرلەرى، راسىمدەر مەن ءجون - جورالعىلار، ىرىمدار مەن تىيىمدار، ءتۇرلى سەنىمدەر ومىردە قولدانىس تاۋىپ كەلەدى. ونىڭ ءبارى دامىپ، تولىسىپ، جاڭارىپ وتىرادى. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرى وسى ۇلتتىڭ مىنەز - قۇلقىن، قاسيەتتەرىن كورسەتەدى. كەيبىر سالت - داستۇرلەر مەن ادەت - عۇرىپتار سول حالىقتىڭ تۇرمىسىنا، تاربيەسى مەن مىنەزى، سەنىمىنە، ىرىمىنا قاراي قالىپتاسىپ كەلەدى. قازاق «ات تۇياعىن تاي باسار» دەپ كەيىنگى ۇرپاقتىڭ اتا سالتىن بۇزباۋىن، ۇمىتپاۋىن تالاپ ەتەدى.
سالت - كاسىپكە، سەنىمگە، تىرشىلىككە بايلانىستى ادەت - عۇرىپ، ءداستۇر. ول ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىسىپ وتىرادى. ۋاقىت وتكەن سايىن سالتقا وزگەرىس ەنىپ، وزگەرىپ، قوعامعا بايلانىستى بەيىمدەلىپ كەلەدى. جاڭا قوعامدىق قاتىناسقا ساي كەلمەيتىن داستۇرلەر ىعىسىپ، ومىرگە قاجەتتى جاڭالارى دامىپ وتىرادى.
ءداستۇر - ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىساتىن، تاريحي قالىپتاسقان نورمالار مەن ۇردىستەر. ول - قوعامدىق ۇيىمدار مەن حالىقتىڭ مىنەز - قۇلقىنىڭ، ءىس - ارەكەتىنىڭ رۋحاني نەگىزى. ءداستۇر مادەنيەتپەن تىعىز بايلانىستى، سوندىقتان مادەنيەتى دامىعان ەل داستۇرگە دە باي. اتا - انانى قۇرمەتتەۋ، ۇلكەندى سىيلاۋ، ادالدىق، ادەپتىلىك، مەيىرىمدىلىك سەزىمدەرى وزىق داستۇرلەرگە جاتادى.
قاسيەتتى قازاق حالقىنىڭ سالت – داستۇرلەرى وتە كوپ. سونىڭ ىشىندە قازىرگى كەزدە ۇمىتىلىپ بارا جاتقان سالت – ءداستۇرىمىزدىڭ ءبىرى –«ەرۋلىك» تۋرالى ىزدەنىپ، سونى سىزدەرگە ۇسىنىپ وتىرمىن. اتا - بابالارىمىز ۇلتتىق داستۇرىندە جولى ءتۇسىپ، ۇيىنە ات باسىن تىرەگەن جولاۋشى - قۇدايى قوناققا مال سويىپ، كەڭ داستارقان جايىپ، ءدام - تۇزىن تاتقىزاتىن. جاڭا قونىستى بەتكە الىپ، اۋىل تۇسىنان وتپەكشى كوش ادامدارىنا اق جاۋلىقتى انالار زەرەڭدەرى تولى اق - قىمىز، شۇبات، ايران ۇسىنعان. تۇستەندىرىپ نە قونا جاتقىزىپ سىيلى مەيمانعا لايىق كادەلى قوناقاسى بەرگەن. «كوش كولىكتى، كورىكتى بولسىن» دەسىپ اتتاندىرعان. اۋىلعا، ۇيگە قوڭسى قونعان وتباسىنا ەرۋلىك اتاۋلى دامدەستىك سىيلى داستارقان جايىلعان. جاڭا عانا شاڭىراق كوتەرگەن جاس جۇبايلار دا كورشى - كولەمىن شاقىرىپ، «تانا تاعار» اتاۋلى العاشقى قوناعاسىن ۇسىنعان.
مازمۇنى:
1. كىرىسپە
قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرى دەگەنىمىز نە؟
2. زەرتتەۋ ءبولىمى
1. ەرۋلىك تۋرالى تۇسىنىك.
2. ەرۋلىككە قاتىستى قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرى:
• ەرۋ
• كورشى
• ايرىلىسار كوجە
• مەيماندوستىق
3. ەرۋلىككە بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر.
4. قورىتىندى ءبولىم
اتا سالتىڭ – اسىل قازىناڭ.
5. ادەبيەتتەر ءتىزىمى
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ تاقىرىبى: اتا - بابالارىمىزدان قالعان سالت - ءداستۇردىڭ ءبىرى - « ەرۋلىك»
جۇمىستىڭ ماقساتى:
قازاق حالقىنىڭ كونەدەن كەلە جاتقان سالت - داستۇرلەرى، ىرىمدارى وتە كوپ. قازاق «قازاق» دەگەن اتىن وسى كەزگە دەيىن قازاقي سالت - داستۇرلەرىمەن، ىرىمدارىمەن، توي - مەرەكە، ادەپ - عۇرىپتارىمەن تالاي ەلدى تاڭ قالدىرىپ كەلەدى. تاۋەلسىز ەلىمىزدە اتا – بابامىزدىڭ قالدىرعان اسىل مۇراسىن قادىرلەپ، جوعالعاندى جاڭعىرتىپ، قايتا جاڭارتاتىن ەندىگى بولاشاق ۇرپاق - ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
جۇمىستىڭ مىندەتتەرى:
1. قازاقتىڭ سالت – داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى -«ەرۋلىك»تاريحىنا زەر سالۋ.
2.«ەرۋ»، «كورشى»، «ايرىلىسار كوجە»سالتتارىن اجىراتا ءبىلۋ.
3. ەرۋلىكتىڭ بالا تاربيەسىندەگى ماڭىزىنا توقتالۋ
4. سىنىپتاس دوستارىما «ەرۋلىك»تۋرالى ايتۋ، ىزدەنۋ جۇمىسىممەن تانىستىرۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ وزەكتىلىگى:
قازاق - كونە داۋىردەن باستاۋ الاتىن كۇردەلى دە باي تاريحى، سان قىرلى مادەنيەتى، وزىندىك يگى عۇرىپ - ءداستۇرى بار، پەيىلى ءوزىنىڭ بايتاق دالاسىنداي كەڭ دە قوناقجاي حالىق. اتا - بابالارىمىزدىڭ سالت - داستۇرلەرى، سونىڭ ىشىندە «ەرۋلىك» سالتى جايلى ىزدەنىپ، زەرتتەپ، تالداۋ جاساۋ، ۇيرەنۋ.
كىرىسپە:
اتا ءداستۇرىن ارداقتاۋ - قازاقتىڭ حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ۇلتتىق ۇجدانى.
«اتادان بالا تۋسايشى، اتا جولىن قۋسايشى» دەپ، حالىق اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان جاقسى قاسيەتتەردى كەلەسى ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ىزگىلىككە تاربيەلەيدى. اتا ءداستۇرى بويىنشا ەڭ اۋەلى اكەنى، سودان سوڭ اتانى، اتا - بابانى قۇرمەتتەپ، سولاردىڭ الدىندا ۇرپاقتىق قارىزداردى وتەۋ – كەيىنگى ۇرپاقتىڭ مىندەتى. ول ۇرپاقتىق بورىشتار: انانىڭ اق ءسۇتىن، ەڭبەگىن وتەۋ، اتا داستۇرلەرىن قۇرمەتتەپ، ودان ءارى ول داستۇرلەردى جالعاستىرۋ، ادامگەرشىلىك قاعيدالاردى قالتقىسىز ورىنداۋ بولىپ تابىلادى. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە اتا – بابامىزدان قالعان قازىنانىڭ ءبىرى سالت – داستۇرلەردى ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس. ەندەشە وسى ەلدىڭ ەرتەڭى جاسوسپىرىمدەرگە سالت - ءداستۇرىمىزدى ناسيحاتتاي وتىرىپ، عاسىردان – عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان تاربيە كوزىن ماقسات ەتۋ. ءار جۇمىستى ۇلتتىق نەگىزدە قۇرا وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ تاماشا سالت - ءداستۇرىنىڭ ءبىرى «ەرۋلىك» جونىندە كەيىنگى ۇرپاق جان – جاقتى ءبىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن.
سالت - ءداستۇر دەگەنىمىز نە؟ قازاق ەتنوپەداگوگيكاسىنىڭ ۇلكەن ءبىر سالاسى قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى بولىپ تابىلادى. حالىقتىڭ يگى ادەتتەرى داعدىلانا كەلە ادەت - عۇرىپتار، سالت – داستۇرلەرگە حالىقتىڭ ومىرىندە قالىپتاسقان سالت - داستۇرلەر سالت - سانا بولىپ قالعان. حالىقتىڭ سالت – داستۇرلەرى، راسىمدەر مەن ءجون - جورالعىلار، ىرىمدار مەن تىيىمدار، ءتۇرلى سەنىمدەر ومىردە قولدانىس تاۋىپ كەلەدى. ونىڭ ءبارى دامىپ، تولىسىپ، جاڭارىپ وتىرادى. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرى وسى ۇلتتىڭ مىنەز - قۇلقىن، قاسيەتتەرىن كورسەتەدى. كەيبىر سالت - داستۇرلەر مەن ادەت - عۇرىپتار سول حالىقتىڭ تۇرمىسىنا، تاربيەسى مەن مىنەزى، سەنىمىنە، ىرىمىنا قاراي قالىپتاسىپ كەلەدى. قازاق «ات تۇياعىن تاي باسار» دەپ كەيىنگى ۇرپاقتىڭ اتا سالتىن بۇزباۋىن، ۇمىتپاۋىن تالاپ ەتەدى.
سالت - كاسىپكە، سەنىمگە، تىرشىلىككە بايلانىستى ادەت - عۇرىپ، ءداستۇر. ول ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىسىپ وتىرادى. ۋاقىت وتكەن سايىن سالتقا وزگەرىس ەنىپ، وزگەرىپ، قوعامعا بايلانىستى بەيىمدەلىپ كەلەدى. جاڭا قوعامدىق قاتىناسقا ساي كەلمەيتىن داستۇرلەر ىعىسىپ، ومىرگە قاجەتتى جاڭالارى دامىپ وتىرادى.
ءداستۇر - ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىساتىن، تاريحي قالىپتاسقان نورمالار مەن ۇردىستەر. ول - قوعامدىق ۇيىمدار مەن حالىقتىڭ مىنەز - قۇلقىنىڭ، ءىس - ارەكەتىنىڭ رۋحاني نەگىزى. ءداستۇر مادەنيەتپەن تىعىز بايلانىستى، سوندىقتان مادەنيەتى دامىعان ەل داستۇرگە دە باي. اتا - انانى قۇرمەتتەۋ، ۇلكەندى سىيلاۋ، ادالدىق، ادەپتىلىك، مەيىرىمدىلىك سەزىمدەرى وزىق داستۇرلەرگە جاتادى.
قاسيەتتى قازاق حالقىنىڭ سالت – داستۇرلەرى وتە كوپ. سونىڭ ىشىندە قازىرگى كەزدە ۇمىتىلىپ بارا جاتقان سالت – ءداستۇرىمىزدىڭ ءبىرى –«ەرۋلىك» تۋرالى ىزدەنىپ، سونى سىزدەرگە ۇسىنىپ وتىرمىن. اتا - بابالارىمىز ۇلتتىق داستۇرىندە جولى ءتۇسىپ، ۇيىنە ات باسىن تىرەگەن جولاۋشى - قۇدايى قوناققا مال سويىپ، كەڭ داستارقان جايىپ، ءدام - تۇزىن تاتقىزاتىن. جاڭا قونىستى بەتكە الىپ، اۋىل تۇسىنان وتپەكشى كوش ادامدارىنا اق جاۋلىقتى انالار زەرەڭدەرى تولى اق - قىمىز، شۇبات، ايران ۇسىنعان. تۇستەندىرىپ نە قونا جاتقىزىپ سىيلى مەيمانعا لايىق كادەلى قوناقاسى بەرگەن. «كوش كولىكتى، كورىكتى بولسىن» دەسىپ اتتاندىرعان. اۋىلعا، ۇيگە قوڭسى قونعان وتباسىنا ەرۋلىك اتاۋلى دامدەستىك سىيلى داستارقان جايىلعان. جاڭا عانا شاڭىراق كوتەرگەن جاس جۇبايلار دا كورشى - كولەمىن شاقىرىپ، «تانا تاعار» اتاۋلى العاشقى قوناعاسىن ۇسىنعان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: +1+1؛ - 1 - 1 تۇرىندەگى قوسۋ مەن ازايتۋ
