اتا كورگەن – وق جونار، انا كورگەن – تون پىشەر.
اقتوبە قالاسىنداعى №3 «ەرتەگى» مدۇ مەڭگەرۋشىسى
ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى مەدال يەگەرى
مۇحانبەتقالييەۆا بيبىگۇل قىدىرعالي قىزى
«تاربيە باسى - تال بەسىك» وزەكتى ماسەلەسى بويىنشا وتكىزگەن سايىس
اتا كورگەن – وق جونار،
انا كورگەن – تون پىشەر.
اتالار مەن اجەلەر، نەمەرەلەر سايىسى.
ماقساتى: بۇلدىرشىندەردى ىزگىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا. قۇرمەت كورسەتۋگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ، حالقىمىزدىڭ اسىل مۇراسى - حالىق اۋىز ادەبيەتى تۇرلەرىن تانىتۋ، وي - ءورىسىن دامىتۋ، ونەرگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر: «ۇيىڭدە قاريا بولسا، جازۋلى تۇرعان حاتپەن تەڭ»، «كونەنىڭ كوزى - اقىلدىڭ كەنى»، «قارياسى باردىڭ قازىناسى بار»، قورجىن، اسىقتار، كۇيلەر جازىلعان ءۇن تاسپا.
جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە، قوناقتار، تاربيەشىلەر جانە بۇلدىرشىندەر. قوش كەلدىڭىزدەر!
مەن قاراپايىم قارتتاردى سۇيەمىن،
نە دەگەن كەرىم ەدى!
نە بىلەدى وسى جۇرت نە بىلەدى؟
بابالاردىڭ بالاسى - قاريالار،
سيرەپ بارا جاتقانداي كورىنەدى، - دەپ اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ جىرلاعانداي، «اتا كورگەن - وق جونار، انا كورگەن - تون پىشەر»- دەگەن بابالار ءسوزىن ايدار ەتىپ، ارداقتى قاريالار مەن اقىلدى نەمەرەلەر سايىسىن باستايمىز.
ەندى ورتاعا سايىسكەرلەردى شاقىرايىق: سادۋاقاس اتا نەمەرەسى – ساناتپەن، بايتۇرسىن اتا نەمەرەسى – ارايمەن، امانسۇلتان اجەسى نەمەرەسى – اييامەن. قوشەمەتپەن قارسى الايىق.
بۇگىنگى سايىستى ءادىل باعالايتىن، قازىلار القاسىمەن تانىستىرايىن:
ادىسكەر:
كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ ءتورايىمى:
تاربيەشى:
اتا - انا:
جۇرگىزۋشى: بايقاۋدىڭ شارتىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1 - ءبولىم: «جەتى اتاسىن بىلگەن ەر - جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر». ءار توپ ءوزىن تانىستىرادى.
2 - ءبولىم: «اتادان قالعان اسىل ءسوز». ماقال - ماتەل، ىرىم - تيىمدار.
3 - ءبولىم: «ءتىلدىڭ مايىن تامىزىپ، ءسوزدىڭ بالىن اعىزىپ، قاس شەشەندەر ءسوز سويلەر». شەشەندىك سوزدەر.
4 - ءبولىم: «اتا كورگەن - وق جونار، انا كورگەن - تون پىشەر». شەبەرلىك سايىسى.
5 - ءبولىم: «كوكپار» /سۇراق - جاۋاپ/.
6 - ءبولىم: «جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا». ونەر سايىسى.
ال ەندى سايىسىمىزدى باستايىق. قول سوعىپ قوشەمەت كورسەتىپ وتىرىڭىزدار.
1) جەتى اتاسىن بىلمەگەن، جەتەسىزدىك بەلگىسى.
نەمەرەلەر جەتى اتاسىن ايتادى. اتالارى، اجەلەرى تولىقتىرادى. /رۋىن، وسكەن جەرى، ت. ب./
2) سىزدەرگە ارتار مىندەت كوپ.
كوتەرگەن اتا - سالتىن قۇرمەتتەپ.
اقتاي بىلسەك اتا - بابا، ءۇمىتىن،
ءاربىر ءسوزى ءبىر مەكتەپ.
ماقال - ماتەل سايىسى. تاربيەشىلەر باستاعان ماقالدى بالالار جالعاستىرادى.
مىسالى: ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي.
اقىلدى بالا ارلى بالا، اقىلسىز بالا سورلى بالا.
جاقسىنىڭ ءوزى دە جاقسى - ءسوزى دە جاقسى.
وقۋسىز ءبىلىم جوق، ءبىلىمسىز كۇنىڭ جوق.
اتالار ءۇشىن: ىرىمدار مەن تىيىمدار. ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
بالا باس ۇستامايدى... مي جەمەيدى... جاس بالاعا بۇعانا ۇستاتپايدى... دالادان ۇيگە جۇگىرىپ كىرمەيدى... قىز بالانىڭ باسىنا اق، قارا ورامال سالمايدى... بوس بەسىك تەربەتپەيدى...
ءادىل - قازىلار الدىڭعى ەكى ءبولىمنىڭ باعاسىن ازىرلەيدى. وعان دەيىن:
بويىنا بار سۇلۋلىق جيىلعانداي،
ءمۇسىنىڭ اق ءمارماردان قۇيىلعانداي.
جارق ەتىپ شىعا كەلگەن جۇرت الدىنا،
بيشىلەر عاجاپ ەدى ءبيىڭ قانداي.
بي: «گۇلدەر» ءبيىن تاماشالاۋ.
ءادىل - قازىلار باعاسىن بەرەدى.
3) ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن قادىرلەيىك،
جاستاردى يماندى ەتىپ ازىرلەيىك.
تاربيە مەن ءبىلىمدى تەڭ يگەرگەن،
بولاشاعى قازاقتىڭ دەپ تىلەيىك.
كەلەسى سايىسىمىز، شەشەندىك سوزدەر.
نەمەرەلەر ءۇشىن: اسىق الۋ ارقىلى، سالت - داستۇرگە بايلانىستى سۇراقتار: ءۇش ارسىز.
جەتى سانىنا بايلانىستى ۇعىمدار. بالاعا بايلانىستى ۇعىمدار.
اتالار ءۇشىن: بالاعا اقىل ايتىپ كەڭەس بەرىپ، تۋرا جولعا سالاتىن، ۇلگى - ونەگە
كورسەتەتىن شەشەندىك سوزدەر ايتۋ. ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
مىسالى: اتاڭا نە قىلساڭ - الدىڭا سول كەلەر.
ازاماتپەن دوس بول - ءقادىرىڭدى بىلەدى،
بىلىمدىمەن دوس بول - ساسقاندا اقىل بەرەدى.
بالا بولساڭ بولعانداي بول، اعايىنعا قورعانداي بول.
4) «اتا كورگەن – وق جونار، شەشە كورگەن - تون پىشەر».
شەبەرلىك سايىسى. /قامشى ءورۋ، ويۋ ويۋ، ت. ب/ نەمەرەلەرى كومەكتەسەدى.
ءان: «داستارحان».
ءادىل - قازىلار باعاسىن بەرەدى.
5) «كوكپار» دەپ اتالاتىن سايىسىمىز، قازاق حالقى ءتورت - تۇلىك مالدىڭ ىشىندەگى جىلقى
مالىن وتە ەرەكشە قادىرلەگەن. سوندىقتان، جىلقى مالىنا بايلانىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ. /اسىق الۋ ارقىلى/.
سۇراقتار:
1. جىلقى مالى قانشا جاسايدى؟ /وتىز جىل/
2. قۇلىنشاقتىڭ اياقتانىپ، وتىعا باستاعان كەزى قالاي اتالادى؟ /قاراقۇلاق/
3. قازاق ەرى جاسالۋ جاعىنان تۇرلەرىن اتاڭىز؟ /ويما ەر، قۇراندى ەر، اقباس ەر، اشاماي ەر/.
4. قانشا ات ايىلى بولادى؟ /ءتوس ايىل، شاپ ايىل/
5. سالت ات مىنگەن ادامنىڭ ءبىر زاتتى ەردىڭ ۇستىنە كولدەنەڭ سالىپ ۇستاۋى؟ /وڭگەرۋ/.
6. ەر توقىم اتتىڭ موينىنا كەتپەۋگە تاعىلاتىن تۇرمان؟ /قۇيىسقان/.
6) ونەر سايىسى.
ات ونەرى بىلىنبەس،
بايگەگە ءتۇسىپ جارىسپاي.
ەر ونەرى بىلىنبەس.
قويان قولتىق الىسپاي،
ءار توپ ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالادى.
ءان: «وتان».
ءادىل - قازىلار قورىتىندىسىن شىعارادى. جەڭىمپازدار «كونەنىڭ كوزى»، «جىلقى بابىنىڭ بىلگىرى»، «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» نوميناسياسى بويىنشا باعالانادى. ماراپاتتاۋ ءساتى. العىس ايتىپ اياقتاۋ. قوشتاسۋ.
ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى مەدال يەگەرى
مۇحانبەتقالييەۆا بيبىگۇل قىدىرعالي قىزى
«تاربيە باسى - تال بەسىك» وزەكتى ماسەلەسى بويىنشا وتكىزگەن سايىس
اتا كورگەن – وق جونار،
انا كورگەن – تون پىشەر.
اتالار مەن اجەلەر، نەمەرەلەر سايىسى.
ماقساتى: بۇلدىرشىندەردى ىزگىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا. قۇرمەت كورسەتۋگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ، حالقىمىزدىڭ اسىل مۇراسى - حالىق اۋىز ادەبيەتى تۇرلەرىن تانىتۋ، وي - ءورىسىن دامىتۋ، ونەرگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر: «ۇيىڭدە قاريا بولسا، جازۋلى تۇرعان حاتپەن تەڭ»، «كونەنىڭ كوزى - اقىلدىڭ كەنى»، «قارياسى باردىڭ قازىناسى بار»، قورجىن، اسىقتار، كۇيلەر جازىلعان ءۇن تاسپا.
جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە، قوناقتار، تاربيەشىلەر جانە بۇلدىرشىندەر. قوش كەلدىڭىزدەر!
مەن قاراپايىم قارتتاردى سۇيەمىن،
نە دەگەن كەرىم ەدى!
نە بىلەدى وسى جۇرت نە بىلەدى؟
بابالاردىڭ بالاسى - قاريالار،
سيرەپ بارا جاتقانداي كورىنەدى، - دەپ اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ جىرلاعانداي، «اتا كورگەن - وق جونار، انا كورگەن - تون پىشەر»- دەگەن بابالار ءسوزىن ايدار ەتىپ، ارداقتى قاريالار مەن اقىلدى نەمەرەلەر سايىسىن باستايمىز.
ەندى ورتاعا سايىسكەرلەردى شاقىرايىق: سادۋاقاس اتا نەمەرەسى – ساناتپەن، بايتۇرسىن اتا نەمەرەسى – ارايمەن، امانسۇلتان اجەسى نەمەرەسى – اييامەن. قوشەمەتپەن قارسى الايىق.
بۇگىنگى سايىستى ءادىل باعالايتىن، قازىلار القاسىمەن تانىستىرايىن:
ادىسكەر:
كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ ءتورايىمى:
تاربيەشى:
اتا - انا:
جۇرگىزۋشى: بايقاۋدىڭ شارتىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1 - ءبولىم: «جەتى اتاسىن بىلگەن ەر - جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر». ءار توپ ءوزىن تانىستىرادى.
2 - ءبولىم: «اتادان قالعان اسىل ءسوز». ماقال - ماتەل، ىرىم - تيىمدار.
3 - ءبولىم: «ءتىلدىڭ مايىن تامىزىپ، ءسوزدىڭ بالىن اعىزىپ، قاس شەشەندەر ءسوز سويلەر». شەشەندىك سوزدەر.
4 - ءبولىم: «اتا كورگەن - وق جونار، انا كورگەن - تون پىشەر». شەبەرلىك سايىسى.
5 - ءبولىم: «كوكپار» /سۇراق - جاۋاپ/.
6 - ءبولىم: «جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا». ونەر سايىسى.
ال ەندى سايىسىمىزدى باستايىق. قول سوعىپ قوشەمەت كورسەتىپ وتىرىڭىزدار.
1) جەتى اتاسىن بىلمەگەن، جەتەسىزدىك بەلگىسى.
نەمەرەلەر جەتى اتاسىن ايتادى. اتالارى، اجەلەرى تولىقتىرادى. /رۋىن، وسكەن جەرى، ت. ب./
2) سىزدەرگە ارتار مىندەت كوپ.
كوتەرگەن اتا - سالتىن قۇرمەتتەپ.
اقتاي بىلسەك اتا - بابا، ءۇمىتىن،
ءاربىر ءسوزى ءبىر مەكتەپ.
ماقال - ماتەل سايىسى. تاربيەشىلەر باستاعان ماقالدى بالالار جالعاستىرادى.
مىسالى: ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي.
اقىلدى بالا ارلى بالا، اقىلسىز بالا سورلى بالا.
جاقسىنىڭ ءوزى دە جاقسى - ءسوزى دە جاقسى.
وقۋسىز ءبىلىم جوق، ءبىلىمسىز كۇنىڭ جوق.
اتالار ءۇشىن: ىرىمدار مەن تىيىمدار. ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
بالا باس ۇستامايدى... مي جەمەيدى... جاس بالاعا بۇعانا ۇستاتپايدى... دالادان ۇيگە جۇگىرىپ كىرمەيدى... قىز بالانىڭ باسىنا اق، قارا ورامال سالمايدى... بوس بەسىك تەربەتپەيدى...
ءادىل - قازىلار الدىڭعى ەكى ءبولىمنىڭ باعاسىن ازىرلەيدى. وعان دەيىن:
بويىنا بار سۇلۋلىق جيىلعانداي،
ءمۇسىنىڭ اق ءمارماردان قۇيىلعانداي.
جارق ەتىپ شىعا كەلگەن جۇرت الدىنا،
بيشىلەر عاجاپ ەدى ءبيىڭ قانداي.
بي: «گۇلدەر» ءبيىن تاماشالاۋ.
ءادىل - قازىلار باعاسىن بەرەدى.
3) ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن قادىرلەيىك،
جاستاردى يماندى ەتىپ ازىرلەيىك.
تاربيە مەن ءبىلىمدى تەڭ يگەرگەن،
بولاشاعى قازاقتىڭ دەپ تىلەيىك.
كەلەسى سايىسىمىز، شەشەندىك سوزدەر.
نەمەرەلەر ءۇشىن: اسىق الۋ ارقىلى، سالت - داستۇرگە بايلانىستى سۇراقتار: ءۇش ارسىز.
جەتى سانىنا بايلانىستى ۇعىمدار. بالاعا بايلانىستى ۇعىمدار.
اتالار ءۇشىن: بالاعا اقىل ايتىپ كەڭەس بەرىپ، تۋرا جولعا سالاتىن، ۇلگى - ونەگە
كورسەتەتىن شەشەندىك سوزدەر ايتۋ. ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
مىسالى: اتاڭا نە قىلساڭ - الدىڭا سول كەلەر.
ازاماتپەن دوس بول - ءقادىرىڭدى بىلەدى،
بىلىمدىمەن دوس بول - ساسقاندا اقىل بەرەدى.
بالا بولساڭ بولعانداي بول، اعايىنعا قورعانداي بول.
4) «اتا كورگەن – وق جونار، شەشە كورگەن - تون پىشەر».
شەبەرلىك سايىسى. /قامشى ءورۋ، ويۋ ويۋ، ت. ب/ نەمەرەلەرى كومەكتەسەدى.
ءان: «داستارحان».
ءادىل - قازىلار باعاسىن بەرەدى.
5) «كوكپار» دەپ اتالاتىن سايىسىمىز، قازاق حالقى ءتورت - تۇلىك مالدىڭ ىشىندەگى جىلقى
مالىن وتە ەرەكشە قادىرلەگەن. سوندىقتان، جىلقى مالىنا بايلانىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ. /اسىق الۋ ارقىلى/.
سۇراقتار:
1. جىلقى مالى قانشا جاسايدى؟ /وتىز جىل/
2. قۇلىنشاقتىڭ اياقتانىپ، وتىعا باستاعان كەزى قالاي اتالادى؟ /قاراقۇلاق/
3. قازاق ەرى جاسالۋ جاعىنان تۇرلەرىن اتاڭىز؟ /ويما ەر، قۇراندى ەر، اقباس ەر، اشاماي ەر/.
4. قانشا ات ايىلى بولادى؟ /ءتوس ايىل، شاپ ايىل/
5. سالت ات مىنگەن ادامنىڭ ءبىر زاتتى ەردىڭ ۇستىنە كولدەنەڭ سالىپ ۇستاۋى؟ /وڭگەرۋ/.
6. ەر توقىم اتتىڭ موينىنا كەتپەۋگە تاعىلاتىن تۇرمان؟ /قۇيىسقان/.
6) ونەر سايىسى.
ات ونەرى بىلىنبەس،
بايگەگە ءتۇسىپ جارىسپاي.
ەر ونەرى بىلىنبەس.
قويان قولتىق الىسپاي،
ءار توپ ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالادى.
ءان: «وتان».
ءادىل - قازىلار قورىتىندىسىن شىعارادى. جەڭىمپازدار «كونەنىڭ كوزى»، «جىلقى بابىنىڭ بىلگىرى»، «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» نوميناسياسى بويىنشا باعالانادى. ماراپاتتاۋ ءساتى. العىس ايتىپ اياقتاۋ. قوشتاسۋ.
You Might Also Like
