اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە...» (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى ءوز دەنساۋلىعىنا كۇتىم جاساي بىلۋگە تاربيەلەۋ، گيگيەنالىق تازالىعىن ساقتاۋىن قالىپتاستىرۋ، زياندى زاتتاردىڭ اعزاعا تيگىزەتىن اسەرىن ءتۇسىندىرۋ. “دەنساۋلىق” قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ناقىل سوزدەر.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، جۋرنال تولتىرۋ.
ءمۇعالىم: «ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق» - دەيمىز. ءبىراق وسى ءسوزدىڭ سالماعىن، جۇكتەر جاۋاپكەرشىلىگىن كوبىنە سەزبەيتىن دە، مويىندامايتىن دا سىڭايلىمىز. ايتىلعان ساتتە كوڭىلىمىزگە قونادى، قۇلاعىمىزعا جاعادى. كەلىسەمىز. سونسوڭ ءوزىمىز اۋا جايىلىپ جۇرە بەرەمىز. ءسويتىپ كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىر ارىلماس دەرتكە شالدىعىپ، سانىمىزدى سوعامىز. دەنساۋلىق – ءتان، رۋحاني جانە الەۋمەتتىك يگىلىكتىڭ جيىنتىعى. دەنەنى ۇنەمى شيرىقتىرۋ، شىنىقتىرۋ، سانانىڭ ساپا دەڭگەيىن كوتەرۋ، ينتەللەكت ءورىسىن بيىكتەتۋ، رۋحىڭدى شىڭداۋ – ءبارى دە دەنساۋلىققا قىزمەت ەتەدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. «دەنى ساۋ ادام – تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى» دەپ تەگىن ايتىلماعان.
بالالار مەن جاستاردىڭ دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپ تۋۋدا. تەمەكى تارتۋ، ىشىمدىك پايدالانۋ، ەسىرتكى، قۇمارلىق جانە ۋلى زاتتارعا اۋەستىك، ادامگەرشىلىككە جات مىنەز – قۇلىق، ەرتە جىنىستىق قاتىناس كەڭىنەن ەتەك الۋدا. مامانداردىڭ ايتۋىنشا «دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋى ادامنىڭ ەرىك – جىگەرىنە بايلانىستى، ونى ەش نارسەمەن اۋىستىرۋعا بولمايدى». قوعامدا بولىپ جاتقان جامان ادەتتەرگە كىنالى – ادامداردىڭ ءوزى. وسىنداي جات، جامان ادەتتەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستاپ، توزىمدىلىك، تاباندىلىق تانىتىپ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى جوعارى ۇستاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
حالقىمىزدىڭ «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن دانا قاعيداسىن ءاردايىم، ءارقايسىسىمىز جادىمىزدان شىقپايتىن بيىك ۇستانىم بولۋى ءتيىس. سالاۋاتتى ءومىر سۇرەمىن دەسەڭىز ەشكىم وعان قارسى تۇرا المايدى. سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا دەنە شىنىقتىرۋ، سپورت، تۋريزم، حالىقارالىق تۋريزم، تابيعاتقا سەرۋەن، تازا اۋادا ءجۇرۋ جاتادى. كەشكى تاماقتان سوڭ، تازا اۋادا ءبىر – ەكى ساعات سەرۋەن قۇرىپ، ۇيىقتاۋدىڭ پايداسى زور. ۇيقى 7 – 8 ساعاتتان كەم بولماۋى ءتيىس. ءار ادام جىل سايىن ءبىر رەت ەڭبەك دەمالىسىن ءتيىمدى پايدالانعانى ءجون. بارلىق كەزدە تاماقتى جاڭادان دايىنداپ ىشكەن دۇرىس.
اللانىڭ تابيعاتتى ادام ءۇشىن جاراتقانىن جانە امانات ەتكەنىن، تىرشىلىگىندە قاجەتىنە دۇرىس پايدالانۋدى، دەنساۋلىعىنا زيان كەلمەيتىندەي جاعدايدا بولۋىن قاداعالاۋدى سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەپ ۇعامىز. ادام دەنساۋلىعىنا زيانىن تيگىزەتىن جات ادەتتەردەن اۋلاق بولعان ءجون.
“دەنساۋلىقتىڭ ون قۇپياسى”:
1. دەنساۋلىق پەن سىرقاتتىڭ نەگىزى ءبىزدىڭ اقىل ويىمىزدا جاتىر.
2. ءبىزدىڭ تىنىس الۋىمىزدا.
3. شىنىعۋ ارەكەتتەرى كۇش اكەلەدى.
4. دۇرىس تاماقتانۋ.
5. كۇلكى.
6. دەم الۋ.
7. تۇلعانى ءتۇزۋ ۇستاي ءبىلۋ.
8. سەنىم كۇشى.
9. سۇيىسپەنشىلىك كۇشى.
10. تازا قورشاعان ورتا.
ءى. ءۇي تاپسىرماسى:
ءىى. كىم كوپ بىلەدى؟
1. تەمەكىنىڭ كەرمەگى، ەرىككەننىڭ ەرمەگى.
2. ەلەمەگەن اۋرۋ جامان، ەسكىرمەگەن داۋ جامان
3. ىزدەپ العان اۋرۋدىڭ، ەمى تابىلماس.
4. ءدامى باردىڭ، ەمى بار.
5. اۋرۋدىڭ جاقسىسى جوق، ءدارىنىڭ ءتاتتىسى جوق.
6. باس اماندا مال ءتاتتى، باس اۋىرسا جان ءتاتتى.
7. اۋىرىپ، جازىلعان جان ولجا، جوعالىپ، تابىلعان مال ولجا.
ءىىى. ءسوزجۇمباق شەشۋ:
1. دەنەنى شىنىقتىراتىن دەنساۋلىققا مول ساباق.
2. جالقاۋدىڭ دوسى
3. قانداي ادامداردىڭ كوڭىل كۇيى بولمايدى؟
4. جۋىنباي جۇرگەن بالا قانداي بالا؟
5. سالاق بالا نەگە ۇشىرايدى؟
6. تۇماۋ كەزىندە ىشەتىن ۇنتاق ءدارى نە؟
7. قورشاعان ورتانى نەدەن قورعاۋ كەرەك؟
8. نە بولسا ءبارىن ىستەيسىڭ؟
9. دارىلىك ءشوپ.
ءىۇ. وينايىق تا، ويلايىق!
دەنساۋلىق دوستارى: تازا اۋا، كوڭىلدى ءجۇرۋ، دۇرىس ۇيقى، تازالىق، شىنىعۋ، دەمالۋ، دۇرىس تاماقتانۋ، سپورت.
دەنساۋلىق قاستارى: كۇن ءتارتىبىن ساقتاماۋ، سالاقتىق، دۇرىس تاماقتانباۋ، جالقاۋلىق، زياندى ارەكەتتەر.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى ءوز دەنساۋلىعىنا كۇتىم جاساي بىلۋگە تاربيەلەۋ، گيگيەنالىق تازالىعىن ساقتاۋىن قالىپتاستىرۋ، زياندى زاتتاردىڭ اعزاعا تيگىزەتىن اسەرىن ءتۇسىندىرۋ. “دەنساۋلىق” قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ناقىل سوزدەر.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، جۋرنال تولتىرۋ.
ءمۇعالىم: «ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق» - دەيمىز. ءبىراق وسى ءسوزدىڭ سالماعىن، جۇكتەر جاۋاپكەرشىلىگىن كوبىنە سەزبەيتىن دە، مويىندامايتىن دا سىڭايلىمىز. ايتىلعان ساتتە كوڭىلىمىزگە قونادى، قۇلاعىمىزعا جاعادى. كەلىسەمىز. سونسوڭ ءوزىمىز اۋا جايىلىپ جۇرە بەرەمىز. ءسويتىپ كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىر ارىلماس دەرتكە شالدىعىپ، سانىمىزدى سوعامىز. دەنساۋلىق – ءتان، رۋحاني جانە الەۋمەتتىك يگىلىكتىڭ جيىنتىعى. دەنەنى ۇنەمى شيرىقتىرۋ، شىنىقتىرۋ، سانانىڭ ساپا دەڭگەيىن كوتەرۋ، ينتەللەكت ءورىسىن بيىكتەتۋ، رۋحىڭدى شىڭداۋ – ءبارى دە دەنساۋلىققا قىزمەت ەتەدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. «دەنى ساۋ ادام – تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى» دەپ تەگىن ايتىلماعان.
بالالار مەن جاستاردىڭ دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپ تۋۋدا. تەمەكى تارتۋ، ىشىمدىك پايدالانۋ، ەسىرتكى، قۇمارلىق جانە ۋلى زاتتارعا اۋەستىك، ادامگەرشىلىككە جات مىنەز – قۇلىق، ەرتە جىنىستىق قاتىناس كەڭىنەن ەتەك الۋدا. مامانداردىڭ ايتۋىنشا «دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋى ادامنىڭ ەرىك – جىگەرىنە بايلانىستى، ونى ەش نارسەمەن اۋىستىرۋعا بولمايدى». قوعامدا بولىپ جاتقان جامان ادەتتەرگە كىنالى – ادامداردىڭ ءوزى. وسىنداي جات، جامان ادەتتەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستاپ، توزىمدىلىك، تاباندىلىق تانىتىپ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى جوعارى ۇستاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
حالقىمىزدىڭ «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن دانا قاعيداسىن ءاردايىم، ءارقايسىسىمىز جادىمىزدان شىقپايتىن بيىك ۇستانىم بولۋى ءتيىس. سالاۋاتتى ءومىر سۇرەمىن دەسەڭىز ەشكىم وعان قارسى تۇرا المايدى. سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا دەنە شىنىقتىرۋ، سپورت، تۋريزم، حالىقارالىق تۋريزم، تابيعاتقا سەرۋەن، تازا اۋادا ءجۇرۋ جاتادى. كەشكى تاماقتان سوڭ، تازا اۋادا ءبىر – ەكى ساعات سەرۋەن قۇرىپ، ۇيىقتاۋدىڭ پايداسى زور. ۇيقى 7 – 8 ساعاتتان كەم بولماۋى ءتيىس. ءار ادام جىل سايىن ءبىر رەت ەڭبەك دەمالىسىن ءتيىمدى پايدالانعانى ءجون. بارلىق كەزدە تاماقتى جاڭادان دايىنداپ ىشكەن دۇرىس.
اللانىڭ تابيعاتتى ادام ءۇشىن جاراتقانىن جانە امانات ەتكەنىن، تىرشىلىگىندە قاجەتىنە دۇرىس پايدالانۋدى، دەنساۋلىعىنا زيان كەلمەيتىندەي جاعدايدا بولۋىن قاداعالاۋدى سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەپ ۇعامىز. ادام دەنساۋلىعىنا زيانىن تيگىزەتىن جات ادەتتەردەن اۋلاق بولعان ءجون.
“دەنساۋلىقتىڭ ون قۇپياسى”:
1. دەنساۋلىق پەن سىرقاتتىڭ نەگىزى ءبىزدىڭ اقىل ويىمىزدا جاتىر.
2. ءبىزدىڭ تىنىس الۋىمىزدا.
3. شىنىعۋ ارەكەتتەرى كۇش اكەلەدى.
4. دۇرىس تاماقتانۋ.
5. كۇلكى.
6. دەم الۋ.
7. تۇلعانى ءتۇزۋ ۇستاي ءبىلۋ.
8. سەنىم كۇشى.
9. سۇيىسپەنشىلىك كۇشى.
10. تازا قورشاعان ورتا.
ءى. ءۇي تاپسىرماسى:
ءىى. كىم كوپ بىلەدى؟
1. تەمەكىنىڭ كەرمەگى، ەرىككەننىڭ ەرمەگى.
2. ەلەمەگەن اۋرۋ جامان، ەسكىرمەگەن داۋ جامان
3. ىزدەپ العان اۋرۋدىڭ، ەمى تابىلماس.
4. ءدامى باردىڭ، ەمى بار.
5. اۋرۋدىڭ جاقسىسى جوق، ءدارىنىڭ ءتاتتىسى جوق.
6. باس اماندا مال ءتاتتى، باس اۋىرسا جان ءتاتتى.
7. اۋىرىپ، جازىلعان جان ولجا، جوعالىپ، تابىلعان مال ولجا.
ءىىى. ءسوزجۇمباق شەشۋ:
1. دەنەنى شىنىقتىراتىن دەنساۋلىققا مول ساباق.
2. جالقاۋدىڭ دوسى
3. قانداي ادامداردىڭ كوڭىل كۇيى بولمايدى؟
4. جۋىنباي جۇرگەن بالا قانداي بالا؟
5. سالاق بالا نەگە ۇشىرايدى؟
6. تۇماۋ كەزىندە ىشەتىن ۇنتاق ءدارى نە؟
7. قورشاعان ورتانى نەدەن قورعاۋ كەرەك؟
8. نە بولسا ءبارىن ىستەيسىڭ؟
9. دارىلىك ءشوپ.
ءىۇ. وينايىق تا، ويلايىق!
دەنساۋلىق دوستارى: تازا اۋا، كوڭىلدى ءجۇرۋ، دۇرىس ۇيقى، تازالىق، شىنىعۋ، دەمالۋ، دۇرىس تاماقتانۋ، سپورت.
دەنساۋلىق قاستارى: كۇن ءتارتىبىن ساقتاماۋ، سالاقتىق، دۇرىس تاماقتانباۋ، جالقاۋلىق، زياندى ارەكەتتەر.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س. تورايعىروۆ «قامار سۇلۋ» رومانى (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ەلجاندىلىق تاربيەسىنىڭ قازىرگى قوعام جاعدايىنداعى باعىتتارى
