احمەت بايتۇرسىنوۆ — پۋبليسيست. «قازاقتىڭ باس اقىنى»
كورنەكتى اعارتۋشى، اقىن، جۋرناليست، عالىم، الاشتىڭ رۋحاني كوسەمى احمەت بايتۇرسىن ۇلى ادەبيەتتانۋ، ءتىل ءبىلىمى، تۇركىتانۋ، پەداگوگيكا، فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ، مادەنيەتتانۋ، جۋرناليستيكا سالالارى بويىنشا مول مۇرا قالدىردى. الاش ارىسىنىڭ عىلىمي-شىعارماشىلىق مۇراسىندا ابايدىڭ الار ورنى بولەك. ابايدى قازاقتىڭ باس اقىنى دەپ تانىعان ا.بايتۇرسىن ۇلى ۇلى ۇستازىنىڭ ءسوزىن قاشاندا عيبرات تۇتقان. ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى شىعارماشىلىق بايلانىستى ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنەن، اۋدارمالارىنان، ەڭبەكتەرىنەن انىق كورە الامىز، وعان دالەل 1913 جىلى جارىققا شىققان «قازاقتىڭ باس اقىنى» دەگەن كوسەمسوزى. وندا احاڭ: «قازاقتىڭ باس اقىنى – اباي قۇنانبايەۆ. ونان اسقان بۇرىنعى-سوڭعى زاماندا قازاق دالاسىندا ءبىز بىلەتىن اقىن بولعان جوق»، — دەپ بىردەن تۇجىرىم ايتادى. ارينە، بۇلايشا باعا بەرۋ ءۇشىن ابايدى جاقسى تانىپ، ءبىلۋ قاجەتتىگى بارىمىزگە ايان.
ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەس احاڭ اباي تۋرالى قانشاما قۇندى ەڭبەك جازسا دا ۇلى اقىنمەن جۇزبە-جۇز كەزدەسە الماعان. بۇل تۋرالى مىناداي دەرەك بار.
ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ اباي شىعارمالارىمەن 19 جاسىندا، 1904 جىلدان تانىسقان ەكەن. سول جاقاڭ ءوزىنىڭ «اباي» اتتى كوسەمسوزىندە اباي ولەڭدەرىنىڭ جازباسىن العاش ومبىعا بارعاندا احمەت بايتۇرسىنوۆتان كورگەندىگىن ايتادى. سوندا احاڭ اباي تۋرالى بىلاي دەگەن ەكەن: «ەستۋىمشە، اباي ءوز ولەڭىنىن باسىلىپ شىعۋىن تىلەمەيدى hءام باستىرۋعا رۇقسات بەرمەيدى ەكەن. كۇزدە قارقارالى قالاسىنا بارامىن، سوندا ادەيى بۇرىلىپ ابايعا سالەم بەرەمىن، تانىسامىن hءام ولەندەرىن باستىرۋ جايىمەن سويلەسەمىن…»
وكىنىشكە قاراي، احاڭنىڭ بۇل ويى ورىندالمايدى. اباي سول جىلى 23 ماۋسىمدا دۇنيە سالادى. احاڭ ابايمەن تانىسا الماسا دا، اقىننىڭ شىعارمالارىمەن جەتە تانىسقان، كەيىن ءتىل تۋرالى جازعان وقۋلىقتارىنا كەڭىنەن پايدالانعان. ماسەلەن، احمەت بايتۇرسىنوۆ «ادەبيەت تانىتقىش» وقۋلىعىنا قاجەتتى جەرلەرىنە مىسالدى اباي ولەڭدەرىنەن كوپتەپ كەلتىرگەن.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «جيعان-تەرگەن» دەگەن ولەڭى ابايدىڭ «سەگىز اياعىنىڭ» جالعاسى، جاڭا كورىنىسى ىسپەتتى:
قازاعىم – ەلىم،
قايقايىپ بەلىڭ.
سىنۋعا تۇر تايانىپ،
تالاۋدا مالىڭ،
قاماۋدا جانىڭ،
اش كوزىڭدى، ويانىپ.
قانعان جوق پا ءالى ۇيقىڭ،
ۇيىقتايتىن بار نە سيقىن !؟
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ەلدى بىرلىككە، «باس-باسىنا تۇيە ايداعان» ىرىڭ-كەزەككە ەمەس، ىنتىماققا شاقىرۋدى اباي ويلارىمەن ۇندەسىپ-اق تۇر. ابايدىڭ تاريحي ورنىن، رۋحاني بولمىسىن قازاق وقىرماندارىنا تۇنعىش رەت تەرەڭ تۇسىندىرگەن «قازاقتىڭ باس اقىنى» اتتى كوسەمسوزىن احمەت بىلايشا اياقتايدى: «ابايدى قولىمىزدان كەلگەن ءقادىرلى جۇرتقا تانىتۋ ءۇشىن مۇنان بىلاي كەيبىر ونەگەلى، ورنەكتى سوزدەرىن گازەتكە باسىپ، كوپكە كورسەتپەكشىمىز». ەلىمىزدىڭ ادەبيەتى، مادەنيەتى مەن ونەرىنە، ۇلتتىق ويلاۋ مەن پاراسات الەمىنە اباي مەن احمەتتىڭ قوسقان ۇلەسى وراسان زور.
باينازاروۆا ارۋجان
You Might Also Like
-
حح عاسىردىڭ باسى قازاق ەلى ءۇشىن الەۋمەتتىك-ساياسي مىنبەرى ءتۇسىپ، بوداندىقتىڭ ءدامىن تاتار ناعىز ناۋبەتتى شاق بولاتىن. جىلدار جىلجىعان سايىن تاريح بەتتەرى دە قاتپارلانا بەرەتىنى ايدان انىق. الايدا سون...
-
قاي زامان بولسىن وقۋدىڭ ماڭىزى زور. سەبەبى ادام ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ارقاسىندا جەتىستىككە جەتەدى. ۇلت زيالىلارىنىڭ ءبىرى احمەت بايتۇرسىن ۇلى «وقۋ جايلى» ماقالاسىندا «بۇل كۇندە وقۋدىڭ ...
