احمەت بايتۇرسىنوۆ "اققۋ، شورتان ءھام شايان"
ماڭعىستاۋ وبلىسى، قاراقيا اۋدانى،
قۇلاندى اۋىلى، قۇلاندى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ديحانوۆا رايحان احىت قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ا. بايتۇرسىنوۆ اققۋ، شورتان ءھام شايان
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعاسى احمەت بايتۇرسىن ۇلى شىعارماسىنىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرا وتىرىپ، مىسال جانرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ وقۋشىنىڭ اۋىزشا سويلەۋىن، مانەرلەپ، ءتۇسىنىپ وقۋىن، ءوز ويىن جۇيەلى ايتا ءبىلۋىن، شىعارمانى تالداي الۋ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
كۇتىلەتىن ناتيجە: احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تۇلعاسىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، مىسالدىڭ مازمۇنىن ايقىنداي الادى، ىنتىماقتاستىقتا، بىرلىكتە جۇمىس جاساي الادى.
ساباقتىڭ جابدىعى: پلاكات، ستيكەر، ماركەر، كارانداش، كەتىرگىش، ت. ب..
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم يگەرۋ.
پسيحولوگيالىق احۋال
ونەر دە، وي دا، ءبىلىم دە،
وركەندەر انا تىلىندە.
انانىڭ ءتىلىن سۇيگەندەر،
سانالى ءبىلىم ۇيرەنەر.
وقۋشىلار حورمەن:
الۋ ءۇشىن ءبىلىم،
ارداقتايمىز انا ءتىلىن!
بالالار توپقا بولىنەدى. توپقا ءبولۋ شارتى: قاعازعا سالىنعان اققۋدىڭ، شورتاننىڭ، شاياننىڭ سۋرەتتەرى تاراتىلادى. سول سۋرەت بويىنشا اققۋلار ءبىر توپقا، شورتاندار ءبىر توپقا، شاياندار ءبىر توپقا بىرىگەدى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
وي تولعانىس
« قاۋىن مەن قاربىز»
• مازمۇنىن ايتۋ،
ۆەنن جۇيەسى بويىنشا قورىتىندىلاۋ.
بەينە روليك كورسەتۋ.
قانداي وي تۇيدىڭدەر؟ وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى.
ءىىى. جاڭا ساباق.
- بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا ءبىز اققۋ، شورتان، شايان جايلى ماعلۇمات الاتىن بولامىز. ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ومىربايانىمەن جانە «اققۋ، شورتان، ءھام شايان» اتتى مىسالمەن تانىسامىز.
وقۋشىلارعا الدىن الا ءار ءتۇرلى ءۇي تاپسىرمالارى بەرىلگەن، ولار ءارقايسىسى ءوز سۇراقتارى جونىندە ىزدەنىپ، ونى تىرەك - سىزبالارى ارقىلى سالىپ، سوعان جازىپ ءتۇسىندىرۋى كەرەك.
1 - توپ. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى.
2 - توپ. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مىسالدارى.
3 - توپ. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ولەڭدەرى.
توپ وقۋشىلارى ءبىر - بىردەن شىعىپ تاپسىرمالارىن قورعاپ، احمەت بايتۇرسىن ۇلى جايىندا ماعلۇمات بەرەدى.(كلاستەر ارقىلى)
ماعىنانى تانۋ
احمەت بايتۇرسىنوۆ - (1873 - 1938)- كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشىسى، اقىن، اۋدارماشى، ادەبيەت جيناۋشى جانە زەرتتەۋشى، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ، اۆتورى.
يۆان اندرەيەۆيچ كرىلوۆ (1769 - 1844)- ورىس جازۋشىسى دراماتۋرگ، كورنەكتى مىسالشى اقىن. مىسال جانرىندا ورىس ادەبيەتىن جاڭا ساتىعا كوتەرىپ، الەمگە ەسىمى تانىلدى
ا. بايتۇرسىن ۇلى ورىس حالقىنىڭ اتاقتى مىسالشىسى ي. ا. كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارعان. سول اۋدارعان مىسالدارىن «قىرىق مىسال» دەگەن اتپەن كىتاپ ەتىپ شىعارادى. سونىڭ ءبىرى - بۇگىنگى «اققۋ، شورتان ءھام شايان» مىسالى.
مىسال دەپ ادام بويىنداعى كەمشىلىكتەردى سىناپ، ادالدىق، ادىلدىك، قايىرىمدىلىق سياقتى جاقسى قاسيەتتەردى ماداقتاپ جازاتىن شىعارمانى اتايدى. مۇنداي شىعارمادا وسىمدىكتەر، جانۋارلار جانە قۇستار كەيىپكەر ەتىپ الىنادى.
V. «وي قوزعاۋ»
ءار توپ ءوز تاپسىرماسىن تاقتاعا شىعىپ قورعايدى.(پوستەر)
1 - توپ: اققۋ قانداي قۇس؟
- اققۋ – سۇلۋ، نازىك، وتە سەزىمتال، ساق قۇس. ول كولدە سىرعىپ جۇزەدى. اققۋ قامىستىڭ ىشىنە ۇيا سالادى. ونىڭ وزگەشە سۇڭقىلداعان داۋىسى بار. اققۋلار تابيعاتتىڭ اسا عاجاپ، سيرەك كەزدەسەتىن تۋىندىسى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ولاردى اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان.
2 - توپ: شورتان قانداي بالىق؟
- شورتان - ءىرى جىرتقىش بالىق. قازاقستاننىڭ بارلىق تابيعي سۋ ايدىندارىندا كەزدەسەدى. دەنە ءپىشىنى جەبە ءتارىزدى، باسى جالپاق، ءتۇسى تىرشىلىك ەتەتىن ورتاسىنا بايلانىستى قۇبىلىپ وتىرادى. قورەگىن ءشوپ اراسىندا جاسىرىنىپ تۇرىپ، اتىلىپ بارىپ ۇستايدى. ءدامى، ەتى ءۇشىن كوپ اۋلانادى.
3 - توپ: شايان جايلى نە بىلەسىڭدەر؟
- شايان - قىسقا قۇيرىقتى، باسى كىشكەنتاي، مۇرتتارى قىسقا. 4000 - نان استام تۇرلەرى بار. ولار تەڭىز، تۇششى سۋ قويمالارىندا جانە قۇرعاقتا ءومىر سۇرەدى. ولار ولەكسە جانە ومىرتقاسىزدارمەن قورەكتەنەدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ.
2. وقۋشىلارعا وقىتۋ
3. «اققۋ، شورتان، شايان سۋرەتتەرى سالىنعان سيۋجەت بويىنشا اڭگىمەلەۋ.
سۇراقتار:
1 - توپقا: بۇل مىسالدا كەيىپكەرلەر نە ىستەمەكشى بولدى؟
2 - توپقا: ولار جۇكتى نەگە ورنىنان قوزعالتا المادى؟
3 - توپقا: مىسال ءبىزدى نەگە شاقىرادى؟
سوزدىك جۇمىسى.
عيبرات - ۇلگى، تاربيە، ونەگە.
ءھام – جانە
سەرگىتۋ ءساتى
ال، بالالار، تۇرايىق،
قانە قانات جازايىق.
اققۋ بولىپ ۇشايىق،
كولدە جۇزگەن بالىقتاي،
ءجۇزىپ، ءجۇزىپ الايىق.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
ءى توپ. «اققۋلار»
- ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءتۇيىندى ويى قاي جەردە جازىلعان؟
- بۇل مىسال ءبىزدى نەگە شاقىرادى؟
ءىى توپ. «شاياندار»
«بىرلىك، ىنتىماق» تۋرالى بىلەتىن ماقالدار جازۋ.
ءىىى توپ. «شورتاندار»
وسى مىسالدى ساحنالىق قويىلىم رەتىندە دايىندايدى
بۇل تاپسىرمادا بالالار الدىن الا مىسالدى ديالوگكە اينالدىرادى.
مىسالى، اۆتور «ءبىر كۇنى اققۋ، شايان، شورتان ۇشەۋى كەزدەسىپ قالادى. ولار ۇستىنە جۇك تيەلگەن اربا تاۋىپ الىپ، قاتتى قۋانىشقا كەنەلەدى.
اققۋ ايتادى: - دوستار، كەلىڭدەر مىنا اربانى اۋەگە تارتىپ شىعارايىق،
شورتان ايتادى:
- مۇنى كولگە اپارايىق،- دەيدى.
شايان ايتادى:
- جوق ونان دا مۇنى قۇمعا اپارايىق.
اۆتور:
- ءسويتىپ ۇشەۋى ءۇش جاققا تارتىپ، اربانى ورنىنان قوزعالتا المايدى
وسىلايشا بالالاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ويلارىن ايتىپ، مىسالدى ءار ءتۇرلى يمپروۆيزاسيا جاسايدى.
ءىح. قورىتىندى:
- ءار توپ ءوزىنىڭ اتاۋىنا بايلانىستى 5 جولدى ولەڭ قۇرايدى. «اققۋ»، «شورتان»، «شايان».
مىسالدى مانەرلەپ وقىپ، ءتۇسىنىپ كەلۋ.
كەيىپكەرلەردىڭ سۋرەتتەرىن سالىپ، ءارقايسىسىنا مىنەزدەمە جازۋ
نە ۇيرەندىك؟ نە بىلدىك؟
ۇيگە تاپسىرما
باعالاۋ
كەرى بايلانىس
قۇلاندى اۋىلى، قۇلاندى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ديحانوۆا رايحان احىت قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ا. بايتۇرسىنوۆ اققۋ، شورتان ءھام شايان
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعاسى احمەت بايتۇرسىن ۇلى شىعارماسىنىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرا وتىرىپ، مىسال جانرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ وقۋشىنىڭ اۋىزشا سويلەۋىن، مانەرلەپ، ءتۇسىنىپ وقۋىن، ءوز ويىن جۇيەلى ايتا ءبىلۋىن، شىعارمانى تالداي الۋ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
كۇتىلەتىن ناتيجە: احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تۇلعاسىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، مىسالدىڭ مازمۇنىن ايقىنداي الادى، ىنتىماقتاستىقتا، بىرلىكتە جۇمىس جاساي الادى.
ساباقتىڭ جابدىعى: پلاكات، ستيكەر، ماركەر، كارانداش، كەتىرگىش، ت. ب..
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم يگەرۋ.
پسيحولوگيالىق احۋال
ونەر دە، وي دا، ءبىلىم دە،
وركەندەر انا تىلىندە.
انانىڭ ءتىلىن سۇيگەندەر،
سانالى ءبىلىم ۇيرەنەر.
وقۋشىلار حورمەن:
الۋ ءۇشىن ءبىلىم،
ارداقتايمىز انا ءتىلىن!
بالالار توپقا بولىنەدى. توپقا ءبولۋ شارتى: قاعازعا سالىنعان اققۋدىڭ، شورتاننىڭ، شاياننىڭ سۋرەتتەرى تاراتىلادى. سول سۋرەت بويىنشا اققۋلار ءبىر توپقا، شورتاندار ءبىر توپقا، شاياندار ءبىر توپقا بىرىگەدى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
وي تولعانىس
« قاۋىن مەن قاربىز»
• مازمۇنىن ايتۋ،
ۆەنن جۇيەسى بويىنشا قورىتىندىلاۋ.
بەينە روليك كورسەتۋ.
قانداي وي تۇيدىڭدەر؟ وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى.
ءىىى. جاڭا ساباق.
- بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا ءبىز اققۋ، شورتان، شايان جايلى ماعلۇمات الاتىن بولامىز. ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ومىربايانىمەن جانە «اققۋ، شورتان، ءھام شايان» اتتى مىسالمەن تانىسامىز.
وقۋشىلارعا الدىن الا ءار ءتۇرلى ءۇي تاپسىرمالارى بەرىلگەن، ولار ءارقايسىسى ءوز سۇراقتارى جونىندە ىزدەنىپ، ونى تىرەك - سىزبالارى ارقىلى سالىپ، سوعان جازىپ ءتۇسىندىرۋى كەرەك.
1 - توپ. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرى.
2 - توپ. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مىسالدارى.
3 - توپ. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ولەڭدەرى.
توپ وقۋشىلارى ءبىر - بىردەن شىعىپ تاپسىرمالارىن قورعاپ، احمەت بايتۇرسىن ۇلى جايىندا ماعلۇمات بەرەدى.(كلاستەر ارقىلى)
ماعىنانى تانۋ
احمەت بايتۇرسىنوۆ - (1873 - 1938)- كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشىسى، اقىن، اۋدارماشى، ادەبيەت جيناۋشى جانە زەرتتەۋشى، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ، اۆتورى.
يۆان اندرەيەۆيچ كرىلوۆ (1769 - 1844)- ورىس جازۋشىسى دراماتۋرگ، كورنەكتى مىسالشى اقىن. مىسال جانرىندا ورىس ادەبيەتىن جاڭا ساتىعا كوتەرىپ، الەمگە ەسىمى تانىلدى
ا. بايتۇرسىن ۇلى ورىس حالقىنىڭ اتاقتى مىسالشىسى ي. ا. كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارعان. سول اۋدارعان مىسالدارىن «قىرىق مىسال» دەگەن اتپەن كىتاپ ەتىپ شىعارادى. سونىڭ ءبىرى - بۇگىنگى «اققۋ، شورتان ءھام شايان» مىسالى.
مىسال دەپ ادام بويىنداعى كەمشىلىكتەردى سىناپ، ادالدىق، ادىلدىك، قايىرىمدىلىق سياقتى جاقسى قاسيەتتەردى ماداقتاپ جازاتىن شىعارمانى اتايدى. مۇنداي شىعارمادا وسىمدىكتەر، جانۋارلار جانە قۇستار كەيىپكەر ەتىپ الىنادى.
V. «وي قوزعاۋ»
ءار توپ ءوز تاپسىرماسىن تاقتاعا شىعىپ قورعايدى.(پوستەر)
1 - توپ: اققۋ قانداي قۇس؟
- اققۋ – سۇلۋ، نازىك، وتە سەزىمتال، ساق قۇس. ول كولدە سىرعىپ جۇزەدى. اققۋ قامىستىڭ ىشىنە ۇيا سالادى. ونىڭ وزگەشە سۇڭقىلداعان داۋىسى بار. اققۋلار تابيعاتتىڭ اسا عاجاپ، سيرەك كەزدەسەتىن تۋىندىسى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ولاردى اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان.
2 - توپ: شورتان قانداي بالىق؟
- شورتان - ءىرى جىرتقىش بالىق. قازاقستاننىڭ بارلىق تابيعي سۋ ايدىندارىندا كەزدەسەدى. دەنە ءپىشىنى جەبە ءتارىزدى، باسى جالپاق، ءتۇسى تىرشىلىك ەتەتىن ورتاسىنا بايلانىستى قۇبىلىپ وتىرادى. قورەگىن ءشوپ اراسىندا جاسىرىنىپ تۇرىپ، اتىلىپ بارىپ ۇستايدى. ءدامى، ەتى ءۇشىن كوپ اۋلانادى.
3 - توپ: شايان جايلى نە بىلەسىڭدەر؟
- شايان - قىسقا قۇيرىقتى، باسى كىشكەنتاي، مۇرتتارى قىسقا. 4000 - نان استام تۇرلەرى بار. ولار تەڭىز، تۇششى سۋ قويمالارىندا جانە قۇرعاقتا ءومىر سۇرەدى. ولار ولەكسە جانە ومىرتقاسىزدارمەن قورەكتەنەدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ.
2. وقۋشىلارعا وقىتۋ
3. «اققۋ، شورتان، شايان سۋرەتتەرى سالىنعان سيۋجەت بويىنشا اڭگىمەلەۋ.
سۇراقتار:
1 - توپقا: بۇل مىسالدا كەيىپكەرلەر نە ىستەمەكشى بولدى؟
2 - توپقا: ولار جۇكتى نەگە ورنىنان قوزعالتا المادى؟
3 - توپقا: مىسال ءبىزدى نەگە شاقىرادى؟
سوزدىك جۇمىسى.
عيبرات - ۇلگى، تاربيە، ونەگە.
ءھام – جانە
سەرگىتۋ ءساتى
ال، بالالار، تۇرايىق،
قانە قانات جازايىق.
اققۋ بولىپ ۇشايىق،
كولدە جۇزگەن بالىقتاي،
ءجۇزىپ، ءجۇزىپ الايىق.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
ءى توپ. «اققۋلار»
- ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءتۇيىندى ويى قاي جەردە جازىلعان؟
- بۇل مىسال ءبىزدى نەگە شاقىرادى؟
ءىى توپ. «شاياندار»
«بىرلىك، ىنتىماق» تۋرالى بىلەتىن ماقالدار جازۋ.
ءىىى توپ. «شورتاندار»
وسى مىسالدى ساحنالىق قويىلىم رەتىندە دايىندايدى
بۇل تاپسىرمادا بالالار الدىن الا مىسالدى ديالوگكە اينالدىرادى.
مىسالى، اۆتور «ءبىر كۇنى اققۋ، شايان، شورتان ۇشەۋى كەزدەسىپ قالادى. ولار ۇستىنە جۇك تيەلگەن اربا تاۋىپ الىپ، قاتتى قۋانىشقا كەنەلەدى.
اققۋ ايتادى: - دوستار، كەلىڭدەر مىنا اربانى اۋەگە تارتىپ شىعارايىق،
شورتان ايتادى:
- مۇنى كولگە اپارايىق،- دەيدى.
شايان ايتادى:
- جوق ونان دا مۇنى قۇمعا اپارايىق.
اۆتور:
- ءسويتىپ ۇشەۋى ءۇش جاققا تارتىپ، اربانى ورنىنان قوزعالتا المايدى
وسىلايشا بالالاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ويلارىن ايتىپ، مىسالدى ءار ءتۇرلى يمپروۆيزاسيا جاسايدى.
ءىح. قورىتىندى:
- ءار توپ ءوزىنىڭ اتاۋىنا بايلانىستى 5 جولدى ولەڭ قۇرايدى. «اققۋ»، «شورتان»، «شايان».
مىسالدى مانەرلەپ وقىپ، ءتۇسىنىپ كەلۋ.
كەيىپكەرلەردىڭ سۋرەتتەرىن سالىپ، ءارقايسىسىنا مىنەزدەمە جازۋ
نە ۇيرەندىك؟ نە بىلدىك؟
ۇيگە تاپسىرما
باعالاۋ
كەرى بايلانىس
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«بەينەۋ گيمنازياسى» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ
