احمەت - ءسوز كوسەمى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «احمەت - ءسوز كوسەمى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ شىعارماشىلىعى، كىتاپتارى، عىلىمي ەڭبەكتەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. اقىن ءومىرىن وقۋشىلارعا ۇلگى ەتە وتىرىپ، ءوز ەلىن سۇيۋگە، ونىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوسۋعا تاربيەلەۋ
3. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق دەڭگەيىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، كىتاپتارى، اقىن تۋرالى جازىلعان سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى، ۇستازدار، وقۋشىلار. «ءتىل - عاسىر اماناتى» اتتى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ونكۇندىگى اياسىندا وتكەلى وتىرعان «احمەت - ءسوز كوسەمى» اتتى تانىمدىق ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
بۇگىنگى ساباعىمىز 4 بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ - اعارتۋشى.
ءىى ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ – عالىم.
ءىىى ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ - اقىن، اۋدارماشى.
ءىۇ ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ - كوسەمسوزشى.
ساباعىمىزدىڭ I ءبولىمى.
ءىى جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆ - قازاق حالقىنىڭ الەۋمەتتىك ءومىرى مەن مادەنيەتىندە قازان توڭكەرىسىنە دەيىن دە، ودان كەيىن دە ايانباي ادال قىزمەت ەتكەن ءىرى قايراتكەر، ۇلكەن تالانت يەسى، تاريحتا ورنى ەرەكشە زور تۇلعا. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا، قازاق حالقىنىڭ «رۋحاني كوسەمى» بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ۇلانعايىر ەڭبەگى سان سالادان كورىنەدى.
I جۇرگىزۋشى: ول - ەڭ الدىمەن، قازاق بالالارىنىڭ انا تىلىندە ساۋاتىن اشىپ، ءارى قاراي قازاق تىلىندە وقۋىن جالعاستىرۋعا كوپ كۇش جۇمساعان اعارتۋشى قايراتكەر. وسى ماقساتى ورىنداۋ ۇستىندە ول قازاق ءتىلىن، ونىڭ دىبىستىق جۇيەسى مەن گرامماتيكالىق قۇرىلىسىن بايانداپ، تالداپ - تانىتقان زەرتتەۋشى ءارى سول زەرتتەۋلەرىنىڭ نەگىزىندە «الىپپە» مەن ءتۇڭعىش انا ءتىلى وقۋلىقتارىن جازعان اۆتور
كەلەسى كەزەكتە وقۋشىلار احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ اعارتۋشىلىعىنا توقتالادى. (5 وقۋشى)
ساباعىمىزدىڭ II ءبولىمى.
I جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆ - قىرى مەن سىرى مەيلىنشە مول ادام. قازاق وقۋشىلارىنىڭ بىرنەشە بۋىنى ساۋاتىن بايتۇرسىنوۆتىڭ «ءالىپ - بيىمەن» اشىپ، انا ءتىلىن «ءتىل قۇرالى» ارقىلى وقىپ ۇيرەندى. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ جاس قازاق عىلىمىنا ەتكەن قىزمەتى ءتىل ءبىلىمى سالاسىندا ەمەس، ادەبيەتتانۋ سالاسىندا دا ايتارلىقتاي بولدى.
II جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «ادەبيەت تانىتقىش» اتتى كولەمدى ەڭبەگى - ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن قازاق ادەبيەتى تاريحىنا ارنالعان ءتۇڭعىش زەرتتەۋ جۇمىسى.
(7 وقۋشى عىلىمي ەڭبەكتەرىنە شولۋ جاسايدى)..
ساباعىمىزدىڭ III ءبولىمىن باستايمىز
I جۇرگىزۋشى: 1927 جىلى ءسماعۇل سادۋاقاسوۆ احمەت بايتۇرسىنوۆتى پروفەسسيونال اقىن دەۋدەن گورى ءىرى قوعام قايراتكەرى جانە عالىم دەپ تانۋ دۇرىسىراق دەپ جازعان بولاتىن. ايتسە دە، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تالانتى دا، بەرىپ كەتكەن پوەتيكالىق مۇراسى دا ونىڭ وتە كۇشتى، دارىندى، ويلى اقىن ەكەنىن تانىتادى
II جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆ - اقىن جانە مىقتى اقىن. ونىڭ ولەڭدەرى «قىرىق مىسال»، «ماسا»، «ۇزىك» دەگەن اتتارمەن 1912 جىلدان 1922 جىلعا دەيىن بىرنەشە رەت جاريالانعان.
(3 وقۋشى اقىندىعىنا شولۋ جاسايدى جانە ولەڭدەرىن جاتقا ايتادى)
I جۇرگىزۋشى؛ قالاي دا حالىقتى وياتۋ، ونىڭ ساناسىنا، جۇرەگىنە، سەزىمىنە اسەر ەتۋ جولدارىن ىزدەگەن اقىن ۇلى اباي تاپقان سوقپاق، ورىس ادەبيەتى ۇلگىلەرىن پايدالانۋ، اۋدارما جاساۋ داستۇرىنە مويىنسۇنادى. ي. ا. كرىلوۆ تۋىندىلارىن اۋدارىپ، «قىرىق مىسال» دەگەن اتپەن 1909 جىلى پەتەربۋرگتە باستىرىپ شىعارادى.
II جۇرگىزۋشى: مىسالداردا ءار ءتۇرلى اڭدار، ءار ءتۇرلى ادامدار كەيپىنەن حابار بەرىپ، يشارا تۇجىرىم جاسالادى. كىسىلەردىڭ مىنەزى، ءومىر اعىسى، تاعدىر ساباعى، زامان قاباعىنا قاتىستى كوپتەگەن جايتتاردى، اسىرەسە، پاتشا وتارشىلارىنىڭ زورلىق - زومبىلىعى، جۋانداردىڭ، بايلاردىڭ تەپكىسى، ەلدىڭ ازىپ - توزۋىنا بايلانىستى سارىنداردى احمەت بايتۇرسىنوۆ جۇمباقتاپ، تۇسپالداپ جەتكىزەدى.
(3 وقۋشى مىسالدارى تۋرالى ايتادى، ز وقۋشى مىسال ايتادى)
ساباعىمىزدىڭ ءىۇ ءبولىمى.
I جۇرگىزۋشى: ءوز كەزەڭى ءۇشىن ورنى زور، ءمانى ۇلكەن ۇلتتىق باسپا ءسوز ورگاندارى -«قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولعان، «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ بەتتەرىندە ءجيى - ءجيى وي - پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ وتىرعان، قوعام تاعدىرىنا ۇڭىلە بىلگەن احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ پۋبليسيستيكاعا بارماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى.
II جۇرگىزۋشى: ويتكەنى پۋبليسيستيكا دەگەنىمىز الەۋمەتتىك كوكەيتەستى ماسەلەلەردى ءسوز ەتىپ، قوعامدىق وي - پىكىرگە ىقپال جاسايتىن ادەبيەت جانرى بولسا جانە ول كوبىنە - كوپ باسپاسوزدە كورىنەتىن بولسا، بۇل ەكى شارتتىڭ ەكەۋى دە ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پۋبليسيستيكاداعى ورنىن تاۋىپ بەرەدى. (3 وقۋشى شولۋ جاسايدى)
I جۇرگىزۋشى: ءسويتىپ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىنىڭ الىپپەسى مەن وقۋلىقتارىنىڭ اۆتورى، سوڭىنان ءىز سالعان جاڭاشىل اعارتۋشى. ەكىنشىدەن، اراب گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قازاق جازۋىنىڭ رەفورماتورى. ۇشىنشىدەن، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن، مادەنيەتىن زەرتتەۋشى تۇڭعىش فيلولوگ، تاريحشى عالىم. تورتىنشىدەن، ول قازاق حالقىنا ادال قىزمەت ەتكەن ءىرى قوعام قايراتكەرى.
ءىى جۇرگىزۋشى: مىنە، قازاق حالقىنىڭ ابزال ۇلدارىنىڭ ءبىرى، حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى ۇركەردەي شاعىن توپ - دەموكراتتىق باعىتتاعى قازاق ينتەلليگەنسياسىنىڭ ەڭ ءىرى، ەڭ بەدەلدى وكىلى، ءبىر ەمەس ەكى رەت زاڭسىز جازعىرىلىپ، ستاليندىك ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆتى وسىلاي تانيمىز.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ شىعارماشىلىعى، كىتاپتارى، عىلىمي ەڭبەكتەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. اقىن ءومىرىن وقۋشىلارعا ۇلگى ەتە وتىرىپ، ءوز ەلىن سۇيۋگە، ونىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوسۋعا تاربيەلەۋ
3. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق دەڭگەيىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، كىتاپتارى، اقىن تۋرالى جازىلعان سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى، ۇستازدار، وقۋشىلار. «ءتىل - عاسىر اماناتى» اتتى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ونكۇندىگى اياسىندا وتكەلى وتىرعان «احمەت - ءسوز كوسەمى» اتتى تانىمدىق ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
بۇگىنگى ساباعىمىز 4 بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ - اعارتۋشى.
ءىى ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ – عالىم.
ءىىى ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ - اقىن، اۋدارماشى.
ءىۇ ءبولىم. احمەت بايتۇرسىنوۆ - كوسەمسوزشى.
ساباعىمىزدىڭ I ءبولىمى.
ءىى جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆ - قازاق حالقىنىڭ الەۋمەتتىك ءومىرى مەن مادەنيەتىندە قازان توڭكەرىسىنە دەيىن دە، ودان كەيىن دە ايانباي ادال قىزمەت ەتكەن ءىرى قايراتكەر، ۇلكەن تالانت يەسى، تاريحتا ورنى ەرەكشە زور تۇلعا. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا، قازاق حالقىنىڭ «رۋحاني كوسەمى» بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ۇلانعايىر ەڭبەگى سان سالادان كورىنەدى.
I جۇرگىزۋشى: ول - ەڭ الدىمەن، قازاق بالالارىنىڭ انا تىلىندە ساۋاتىن اشىپ، ءارى قاراي قازاق تىلىندە وقۋىن جالعاستىرۋعا كوپ كۇش جۇمساعان اعارتۋشى قايراتكەر. وسى ماقساتى ورىنداۋ ۇستىندە ول قازاق ءتىلىن، ونىڭ دىبىستىق جۇيەسى مەن گرامماتيكالىق قۇرىلىسىن بايانداپ، تالداپ - تانىتقان زەرتتەۋشى ءارى سول زەرتتەۋلەرىنىڭ نەگىزىندە «الىپپە» مەن ءتۇڭعىش انا ءتىلى وقۋلىقتارىن جازعان اۆتور
كەلەسى كەزەكتە وقۋشىلار احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ اعارتۋشىلىعىنا توقتالادى. (5 وقۋشى)
ساباعىمىزدىڭ II ءبولىمى.
I جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆ - قىرى مەن سىرى مەيلىنشە مول ادام. قازاق وقۋشىلارىنىڭ بىرنەشە بۋىنى ساۋاتىن بايتۇرسىنوۆتىڭ «ءالىپ - بيىمەن» اشىپ، انا ءتىلىن «ءتىل قۇرالى» ارقىلى وقىپ ۇيرەندى. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ جاس قازاق عىلىمىنا ەتكەن قىزمەتى ءتىل ءبىلىمى سالاسىندا ەمەس، ادەبيەتتانۋ سالاسىندا دا ايتارلىقتاي بولدى.
II جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «ادەبيەت تانىتقىش» اتتى كولەمدى ەڭبەگى - ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن قازاق ادەبيەتى تاريحىنا ارنالعان ءتۇڭعىش زەرتتەۋ جۇمىسى.
(7 وقۋشى عىلىمي ەڭبەكتەرىنە شولۋ جاسايدى)..
ساباعىمىزدىڭ III ءبولىمىن باستايمىز
I جۇرگىزۋشى: 1927 جىلى ءسماعۇل سادۋاقاسوۆ احمەت بايتۇرسىنوۆتى پروفەسسيونال اقىن دەۋدەن گورى ءىرى قوعام قايراتكەرى جانە عالىم دەپ تانۋ دۇرىسىراق دەپ جازعان بولاتىن. ايتسە دە، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تالانتى دا، بەرىپ كەتكەن پوەتيكالىق مۇراسى دا ونىڭ وتە كۇشتى، دارىندى، ويلى اقىن ەكەنىن تانىتادى
II جۇرگىزۋشى: احمەت بايتۇرسىنوۆ - اقىن جانە مىقتى اقىن. ونىڭ ولەڭدەرى «قىرىق مىسال»، «ماسا»، «ۇزىك» دەگەن اتتارمەن 1912 جىلدان 1922 جىلعا دەيىن بىرنەشە رەت جاريالانعان.
(3 وقۋشى اقىندىعىنا شولۋ جاسايدى جانە ولەڭدەرىن جاتقا ايتادى)
I جۇرگىزۋشى؛ قالاي دا حالىقتى وياتۋ، ونىڭ ساناسىنا، جۇرەگىنە، سەزىمىنە اسەر ەتۋ جولدارىن ىزدەگەن اقىن ۇلى اباي تاپقان سوقپاق، ورىس ادەبيەتى ۇلگىلەرىن پايدالانۋ، اۋدارما جاساۋ داستۇرىنە مويىنسۇنادى. ي. ا. كرىلوۆ تۋىندىلارىن اۋدارىپ، «قىرىق مىسال» دەگەن اتپەن 1909 جىلى پەتەربۋرگتە باستىرىپ شىعارادى.
II جۇرگىزۋشى: مىسالداردا ءار ءتۇرلى اڭدار، ءار ءتۇرلى ادامدار كەيپىنەن حابار بەرىپ، يشارا تۇجىرىم جاسالادى. كىسىلەردىڭ مىنەزى، ءومىر اعىسى، تاعدىر ساباعى، زامان قاباعىنا قاتىستى كوپتەگەن جايتتاردى، اسىرەسە، پاتشا وتارشىلارىنىڭ زورلىق - زومبىلىعى، جۋانداردىڭ، بايلاردىڭ تەپكىسى، ەلدىڭ ازىپ - توزۋىنا بايلانىستى سارىنداردى احمەت بايتۇرسىنوۆ جۇمباقتاپ، تۇسپالداپ جەتكىزەدى.
(3 وقۋشى مىسالدارى تۋرالى ايتادى، ز وقۋشى مىسال ايتادى)
ساباعىمىزدىڭ ءىۇ ءبولىمى.
I جۇرگىزۋشى: ءوز كەزەڭى ءۇشىن ورنى زور، ءمانى ۇلكەن ۇلتتىق باسپا ءسوز ورگاندارى -«قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولعان، «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ بەتتەرىندە ءجيى - ءجيى وي - پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ وتىرعان، قوعام تاعدىرىنا ۇڭىلە بىلگەن احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ پۋبليسيستيكاعا بارماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى.
II جۇرگىزۋشى: ويتكەنى پۋبليسيستيكا دەگەنىمىز الەۋمەتتىك كوكەيتەستى ماسەلەلەردى ءسوز ەتىپ، قوعامدىق وي - پىكىرگە ىقپال جاسايتىن ادەبيەت جانرى بولسا جانە ول كوبىنە - كوپ باسپاسوزدە كورىنەتىن بولسا، بۇل ەكى شارتتىڭ ەكەۋى دە ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پۋبليسيستيكاداعى ورنىن تاۋىپ بەرەدى. (3 وقۋشى شولۋ جاسايدى)
I جۇرگىزۋشى: ءسويتىپ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىنىڭ الىپپەسى مەن وقۋلىقتارىنىڭ اۆتورى، سوڭىنان ءىز سالعان جاڭاشىل اعارتۋشى. ەكىنشىدەن، اراب گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قازاق جازۋىنىڭ رەفورماتورى. ۇشىنشىدەن، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن، مادەنيەتىن زەرتتەۋشى تۇڭعىش فيلولوگ، تاريحشى عالىم. تورتىنشىدەن، ول قازاق حالقىنا ادال قىزمەت ەتكەن ءىرى قوعام قايراتكەرى.
ءىى جۇرگىزۋشى: مىنە، قازاق حالقىنىڭ ابزال ۇلدارىنىڭ ءبىرى، حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى ۇركەردەي شاعىن توپ - دەموكراتتىق باعىتتاعى قازاق ينتەلليگەنسياسىنىڭ ەڭ ءىرى، ەڭ بەدەلدى وكىلى، ءبىر ەمەس ەكى رەت زاڭسىز جازعىرىلىپ، ستاليندىك ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆتى وسىلاي تانيمىز.
You Might Also Like
