«ايدار» شاش قويۋ
ايدار شاشتى ەر بالانى « ءتىل - كوزدەن» ساقتايدى دەپ قويعان. وعان ارنايى مال سويىپ، ۇلكەندەردىڭ باتاسىن العان. ونەرلى نەمەسە باتىر، ورتاسىندا سىيلى ادامداردىڭ ورنىنا بالانى اۋناتىپ «بالام وسى ادامداي بولىپ ءوسسىن» دەپ تىلەك تىلەگەن.
اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان سالت - داستۇرلەرىمىزدىڭ ءبىرى ەر بالاعا « ايدار» شاش قويۋ. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرىندە ادام شاشىن ەرەكشە قاستەرلەگەن. قازاقتا « ايدارلى بالا - ايبارلى بالا» دەگەن ءسوز بار. ايدار شاش ەر بالانى ءتىل مەن كوزدەن ساقتايتىن كورىنەدى. سوندىقتان دا اتا - انا بالاسى ءبىر جاسقا تولعاندا، ونىڭ قارىن شاشىن الىپ، توبەسىنە ءبىر ورىمدەي عانا شاش قالدىرىپ، ونى ءوسىرىپ، كوزدى مارجان، قاراتاس تاعىپ، ءورىپ قوياتىن بولعان. بۇل عۇرىپ ەر بالاعا جاسالادى. ءسوزىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن «ايدار» شاش قويۋ ءداستۇرى بۇگىنگى تاڭدا قايتا جاڭعىرىپ وتىر. ەسكى ءداستۇر جاڭا زاماننىڭ سانىنە اينالدى. اتا - انام ماعان دۇنيەگە كەلگەنىمە قىرىق كۇن تولعان كۇنى قىرقىمنان شىعارۋ راسىمىندە قارىن شاشىمدى الىپ، توبەمە ءبىر ءورىم شاش قالدىرعان.
ەس بىلگەننەن كەيىن ول «ايدار» شاش ەكەنىن ءبىلدىم. ناعاشى اتام مەنى «ايدارلى بالا» دەپ ەركەلەتەتىن. ايدار - ايباردىڭ جانە كۇش - قۋاتتىڭ بەلگىسى دەپ تۇسىندىرەتىن ناعاشى اتام. توبەسىندە ايدارى بار بالالارعا ۇلكەن كىسىلەر ەرەكشە نازار اۋدارىپ، كورگەن جەردە قاستارىنا شاقىرىپ اتى - ءجونىن سۇراپ، ىقىلاس - باتالارىن بەرىپ وتىرادى. جاسىنىڭ ۇزاق، دەنىنىڭ ساۋ بولۋىن تىلەيدى. حالىق ايدارلى بالاعا ءتىل - كوز تيمەيدى دەپ ەسەپتەگەن. قويىلعان ايداردى بالا جەتى جاسقا نەمەسە ون ءۇش جاسقا كەلگەنشە ءتىل - كوزدىڭ سۇعىنان ساقتايدى دەپ العىزباعان. حالىق داستۇرىندە بالاعا سۇقتانعان ادامنىڭ كوزى ايدارعا ءتۇسىپ الدانسىن دەگەن سەنىممەن قويادى. ايدار قويعان بالانىڭ شاشىن سۇندەتكە وتىرعىزعاندا عانا الادى دەگەن دە ۇعىم بار. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك كەنەسارى حاننىڭ ءىنىسى ناۋرىزباي باتىردىڭ ايدارى بولعان. قازاقتا ايدار دەگەن دە ادام ەسىمى بار. قازاقتار ءتارىزدى تايلاند حالقىندا دا بالالارىنا ايدار قويادى. ولاردىڭ نانىم - سەنىمدەرى بويىنشا اۋرۋشاڭ بالاعا ايدار قويسا، ول تەز ساۋىعىپ كەتەدى. تايلاندىقتار بالا سىرقاتىنان ساۋىعىپ كەتكەن سوڭ ايداردى الىپ تاستايدى ەكەن.
جاسىم بەسكە تولعان سوڭ ۇلكەن اجەم اتا - اناممەن كەلىسىپ اعايىن - تۋىستى جيناپ، سۇندەت توي جاسادى. سول سۇندەت تويىمدا ۇزاق جاساعان جاسى بار، كوپتى كورگەن، شەشەن - شەجىرەلى ۇلى ناعاشىم اكىجان اتام تىلەگىن ايتىپ، باتا بەرىپ مەنىڭ «ايدار» شاشىمدى الىپ تاستاۋ ءراسىمىن جاسادى. اجەم نەمەرەم وسى ۇلى ناعاشىسىنا تارتىپ، دانا، كوسەم ءسوزدى، دانىشپان بولسىن دەگەنى. وسىلايشا اتا - انام مەنىڭ ەر جەتكەندىگىمدى دالەلدەپ، ەلدىڭ باتاسىن الدى. سونىمەن، ايداردى بالالارعا «وسى بالام ەل - جۇرتتىڭ قولداپ - قورعاۋىنا، ءۇمىت - تىلەگىنە يە بولسا ەكەن» دەگەن جاقسى نيەتپەن ىرىمداپ قويادى دەپ قورىتىندىلايمىن.
اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان سالت - داستۇرلەرىمىزدىڭ ءبىرى ەر بالاعا « ايدار» شاش قويۋ. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرىندە ادام شاشىن ەرەكشە قاستەرلەگەن. قازاقتا « ايدارلى بالا - ايبارلى بالا» دەگەن ءسوز بار. ايدار شاش ەر بالانى ءتىل مەن كوزدەن ساقتايتىن كورىنەدى. سوندىقتان دا اتا - انا بالاسى ءبىر جاسقا تولعاندا، ونىڭ قارىن شاشىن الىپ، توبەسىنە ءبىر ورىمدەي عانا شاش قالدىرىپ، ونى ءوسىرىپ، كوزدى مارجان، قاراتاس تاعىپ، ءورىپ قوياتىن بولعان. بۇل عۇرىپ ەر بالاعا جاسالادى. ءسوزىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن «ايدار» شاش قويۋ ءداستۇرى بۇگىنگى تاڭدا قايتا جاڭعىرىپ وتىر. ەسكى ءداستۇر جاڭا زاماننىڭ سانىنە اينالدى. اتا - انام ماعان دۇنيەگە كەلگەنىمە قىرىق كۇن تولعان كۇنى قىرقىمنان شىعارۋ راسىمىندە قارىن شاشىمدى الىپ، توبەمە ءبىر ءورىم شاش قالدىرعان.
ەس بىلگەننەن كەيىن ول «ايدار» شاش ەكەنىن ءبىلدىم. ناعاشى اتام مەنى «ايدارلى بالا» دەپ ەركەلەتەتىن. ايدار - ايباردىڭ جانە كۇش - قۋاتتىڭ بەلگىسى دەپ تۇسىندىرەتىن ناعاشى اتام. توبەسىندە ايدارى بار بالالارعا ۇلكەن كىسىلەر ەرەكشە نازار اۋدارىپ، كورگەن جەردە قاستارىنا شاقىرىپ اتى - ءجونىن سۇراپ، ىقىلاس - باتالارىن بەرىپ وتىرادى. جاسىنىڭ ۇزاق، دەنىنىڭ ساۋ بولۋىن تىلەيدى. حالىق ايدارلى بالاعا ءتىل - كوز تيمەيدى دەپ ەسەپتەگەن. قويىلعان ايداردى بالا جەتى جاسقا نەمەسە ون ءۇش جاسقا كەلگەنشە ءتىل - كوزدىڭ سۇعىنان ساقتايدى دەپ العىزباعان. حالىق داستۇرىندە بالاعا سۇقتانعان ادامنىڭ كوزى ايدارعا ءتۇسىپ الدانسىن دەگەن سەنىممەن قويادى. ايدار قويعان بالانىڭ شاشىن سۇندەتكە وتىرعىزعاندا عانا الادى دەگەن دە ۇعىم بار. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك كەنەسارى حاننىڭ ءىنىسى ناۋرىزباي باتىردىڭ ايدارى بولعان. قازاقتا ايدار دەگەن دە ادام ەسىمى بار. قازاقتار ءتارىزدى تايلاند حالقىندا دا بالالارىنا ايدار قويادى. ولاردىڭ نانىم - سەنىمدەرى بويىنشا اۋرۋشاڭ بالاعا ايدار قويسا، ول تەز ساۋىعىپ كەتەدى. تايلاندىقتار بالا سىرقاتىنان ساۋىعىپ كەتكەن سوڭ ايداردى الىپ تاستايدى ەكەن.
جاسىم بەسكە تولعان سوڭ ۇلكەن اجەم اتا - اناممەن كەلىسىپ اعايىن - تۋىستى جيناپ، سۇندەت توي جاسادى. سول سۇندەت تويىمدا ۇزاق جاساعان جاسى بار، كوپتى كورگەن، شەشەن - شەجىرەلى ۇلى ناعاشىم اكىجان اتام تىلەگىن ايتىپ، باتا بەرىپ مەنىڭ «ايدار» شاشىمدى الىپ تاستاۋ ءراسىمىن جاسادى. اجەم نەمەرەم وسى ۇلى ناعاشىسىنا تارتىپ، دانا، كوسەم ءسوزدى، دانىشپان بولسىن دەگەنى. وسىلايشا اتا - انام مەنىڭ ەر جەتكەندىگىمدى دالەلدەپ، ەلدىڭ باتاسىن الدى. سونىمەن، ايداردى بالالارعا «وسى بالام ەل - جۇرتتىڭ قولداپ - قورعاۋىنا، ءۇمىت - تىلەگىنە يە بولسا ەكەن» دەگەن جاقسى نيەتپەن ىرىمداپ قويادى دەپ قورىتىندىلايمىن.
You Might Also Like
-
اقتوبە وبلىسى، شالقار قالاسى،
