ايتوقتى
ءبىز جازىق القاپقا شىقتىق. الدىمىزدا مۇنارتىپ، جوتالار جاتىر. بىلاي قاراساڭ قول سوزىم جەر سياقتى. ءبىراق جەتكىزەر ەمەس. قارقىندى، سۋىت باستالعان ءجۇرىسىمىز بىرتىندەپ شاباندانىپ، باياۋلاي باستادى. اينالا جىم-جىرت. اسپاندى تورلاعان قوڭىرقاي ءتۇستى سارعىش بۇلت كۇن ساۋلەسىن جىبەرمەيدى ەكەن. مەن الدەبىر تابيعي اپاتقا ۇشىراپ، قاسىرەتتىڭ ءتۇپسىز قويناۋىنا ءسىڭىپ جوعالىپ بارا جاتقان سارعىش الەمگە كوڭىلسىز كوز تاستاپ كەلەمىن. بۇندا كەلگەندە بارلىعىمىز وزگەرەمىز عوي. ءبىراق اسىرەسە ءماديدىڭ ءجۇزى ءتىپتى قورقىنىشتى بولىپ كەتكەن ءتارىزدى. سول جاق بەتىن قۇلاق تۇبىنەن باستاپ كەسىپ وتەتىن جۋان تىلىك يەگىنە جەتىپ، ءارى قاراي موينىنىڭ استىنا، تاماق تۇبىنە ءسىڭىپ عايىپ بولعان. ءوڭى ادام توزگىسىز جىرتقىش كەلبەت العان. اشەيىندە تۇبىندە ويناقى مۇڭ شوگىپ جاتاتىن قارا كوزدەرى قاباعىنىڭ استىنا ءسىڭىپ، دۇنيەگە سۋىق ءبىر ىزعار شاشا قارايدى. بەلىنە بايلاعان زۇلپىقار قىلىشى ونىڭ ەكىنشى بولمىسى سەكىلدى. ءدال سونداي سۇستى.
— ءمادي، — دەدىم مەن اقىرىن عانا، — ايتوقتىنى ولتىرەسىڭ بە؟
ول بەلىندەگى قىلىشتى قولىمەن دەمەپ كەلە جاتقان.
— اۋىر ما؟، — دەدى ساري اڭگىمەنى باسقا جاققا اۋدارعىسى كەلگەن نيەتپەن.
ەكى ساۋال اۋادا قالىقتاپ جاۋاپسىز قالدى.
— دەمالامىز با؟، — دەدى جاسۇلان. ەركەباي توقتاي قالدى:
— دەمالىپ العانىمىز دۇرىس سياقتى.
— ۋاقىت جوق، — دەدى ءمادي.
— ەڭ بولماسا تاماقتانىپ الايىق، — دەدى ساري.
— دەمالاتىن ۋاقىتتى مەن ءوزىم ايتامىن.
ءماديدىڭ داۋىسى ءۇزىلدى — كەسىلدى شىقتى.
— حانشايىم ايتوقتىنى ىزدەپ اۋرە بولماڭدار، ول سەندەردى ءوزى ىزدەپ تابادى دەدى عوي.
ەركەبايدىڭ ءۇنى قۇمىعىپ شىقتى. ادەتتە ارىق، تارامىس ول بۇل جاقتا اسا سەمىز، فورماسىز كەيىپكە ەنەتىندىكتەن، جىلدام جۇرىسكە شىداي الماي ەنتىگىپ كەلەدى. ءمادي بۇل جولى دا ۇندەمەگەن سوڭ، قايتادان جولعا تۇستىك. شەكسىز جازىق دالادا ءجۇرىس ونبەيدى.قانشا جۇرگەنىڭدى مەجەلەيتىن مۇمكىندىك جوق. ساپارىمىز ءقازىر عانا باستالدى ما، الدە بىرنەشە ساعات ءوتتى مە، بەلگىسىز. ءبىراق اسا شارشاي قويماعان ءتارىزدىمىن. ساري ەكەۋمىزدىڭ اياق كيىمىمىز اسا ىڭعايلى، برەند فيرمانىڭ سپورتپەن اينالىسۋعا ارنالعان ەلتىرى جەڭىل كروسسوۆكيى. ال ۇلداردىڭ اياعىنا قاراۋعا جان شىدامايدى، جاسۇلان اياعىنا قىتايدىڭ سۇيرەتپەسىن كيگەن، ءماديدىڭ اياعىندا كروسسوۆكي بولعانمەن، وتە ەسكى، شۇرىق تەسىك، ال ەركەباي بولسا ءتىپتى كەبىس كيىپ العان. جەرگىلىكتى اياق كيىم بولسا كەرەك. قانشالىقتى ىڭعايلى ەكەنىن كىم ءبىلسىن. ول بىزگە قاراعاندا بۇل جاققا جاقىنداۋ بولىپ تۇر عوي. ءمادي شامامەن ەكى ساعاتتان كەيىن عانا تۇستەنىپ الايىق دەپ رۇقسات بەردى. ءبىز تەزدەتىپ، جەرگە داستارحان جايىپ، جولقابىمىزدان ازىعىمىزدى شىعارىپ، رەتتەپ، تاماقتانا باستادىق. ءمادي قىلىشىن بەلىنەن اعىتىپ جانىنا قويىپ قويدى.
— نەگە زۇلپىقار؟، — دەپ سۇرادى جاسۇلان
— زۇلپىقار — ارابشا زۋلفيكار «جاسىن» دەگەن ءسوز. ول مۇحاممەد پايعامبار مەن ازىرەت ءالiنiڭ اتى اڭىزعا اينالعان قاسيەتتi قىلىشى، — دەدى ساري.
— ال مۇحاممەد پايعامبار ونى قايدان العان؟، — دەدى جاسۇلان.
— ول جەبىرەيىل دەگەن پەرىشتە ارقىلى كوكتەن تۇسكەن. ازىرەت الىگە ءدۇلدۇل دەگەن سايگۇلىكتى زۇلپىحار دەگەن الماس قىلىشتى اللا تاعالا ءوزى سىيعا تارتقان دەگەن ءسوز بار.
— شىنىمدى ايتسام، مەن ءقازىر بارلىعىنا سەنەمىن، — دەدىم مەن مايلى شەلپەكتى ەكى بۇكتەپ جاتىپ.
— ءبىراق بۇل تاپ سول قىلىش ەمەس شىعار، جالپى قىلىشتىڭ اتاۋى عوي، ناركەسكەن، الداسپان، سەمسەر دەگەن سياقتى.
— ءبىراق اسا سۇستى.
— تەزىرەك تاماقتانىپ، جولعا شىعايىق، — دەدى ءمادي اسپانعا قوبالجي قاراپ.
— اۋىلدا اسپان وسىنداي بولىپ تۇرىپ السا، مەن جىندانىپ كەتەر ەدىم، — دەدى جاسۇلان. ەركەباي مىرس ەتە قالىپ:
— سەن اسپان ادەتتەگى قالپىندا تۇرسا دا، جىندانۋعا بەيىم جۇرەسىڭ عوي، — دەدى.
— قويمايدى ەكەنسىڭ.
— جارايدى، قالجىڭ عوي.
ەركەبايدىڭ ءۇنى كوڭىلسىز شىقتى.
— مەن ايتوقتى تۋرالى اكەمنەن ەستىگەنمىن، — دەدى ول سودان كەيىن، — وتە مىقتى سيقىرشى. ءارتۇرلى كەيىپكە ەنە الادى. ول ءبىزدىڭ كەلەتىنىمىزدى الدەقاشان ءبىلىپ وتىر. ءبىز ونى ىزدەپ تابا المايمىز، كەرەك دەپ تاپسا، بىزگە ءوزى كورىنەدى. حانشايىم ءوزى الا المايتىنىن ءبىلىپ ءبىزدى جىبەرىپ وتىر عوي.
— ال اكەڭ نەگە بىزگە كومەك بەرمەيدى؟
— بىلمەيمىن. تەك اسا اباي بولۋ كەرەك دەدى.
— ءبىز اباي بولعاندا نە ىستەي الامىز، — دەدى ساري مۇڭايىپ.
— ول ءبىزدى ولتىرە المايدى، سول انىق، سەبەبى ءبىزدىڭ بۇل الەمدە تاعدىرىمىز، دەمەك اجالىمىز دا جوق.
— وسى اڭگىمەنى مىڭ ايتتىق، ودان وزگەرەتىن ەش نارسە جوق، — دەدى جاسۇلان، — ءمادي، نە قىلامىز، تۇرىپ جينالايىق پا الدە وسى جەردە قونىپ قالامىز با؟ مەن شىنىمدى ايتسام شارشادىم.
— قىز بالا قۇساپ بولدىراسىڭ دا جۇرەسىڭ. ساعان قاراپ مەن دە شارشادىم، — دەدى ەركەباي.
— ەركەباي، مەن ساعان ەسكەرتەمىن، اكەڭنىڭ قارامولدا بولىپ شىققانىنا قاراماستان، تۇرعان جەرىڭدە بىت-شىتىڭدى شىعارامىن.
بۇرىن جاسۇلاننىڭ بۇنشاما شەكتەن شىققانىن كورمەپپىن. مەن عانا ەمەس، ءمادي دە، ساري دا اڭتارىلىپ، قاراپ قالىپتى. تەك ەركەباي عانا باسىن تومەن سالىپ، ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. ەركەبايعا كوزىم ۇيرەنەر ەمەس، ول ادامنان گورى، فورماسى جوق، ۇنەمى قوزعالىستا تۇراتىن الدەبىر تىرشىلىك يەسىن ەسكە تۇسىرەدى. جوق، ارينە، دەنەسى، باسى، قۇلاعى ورنىندا. دەگەنمەن ەركەبايدى سيپاتتاپ ايتىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. ۇنەمى بىلىنەر بىلىنبەس دەڭگەيدە بولسا دا وزگەرىپ وتىرادى. بارلىق پوشىمى ءقازىر قويۋ تۇتىنگە اينالىپ، ۇشا جونەلەتىندەي اسەر بەرەدى. ونىڭ ءبىر مارتە وسى جولمەن كوككە سىڭگەنىن كورگەننەن كەيىن، مەن ودان قاشىقتاۋ جۇرۋگە تىرىسامىن. ال جاسۇلاننىڭ بۇل كوزسىز ەرلىگى ماعان تۇك ۇناپ تۇرعان جوق. ول ادەتتە قاتتى ۇرەيلەنگەن كەزدە، اشىنىپ وسىلاي ەسىرىپ كەتەتىن. ءبىر جاعىنان مەن ونى تۇسىنەمىن. ايدالا، سارى جولاق، قوڭىرقاي اسپان، سودان كەيىن سيقىرشى ايتوقتىمەن جەكپە-جەك — بارلىعى كەز كەلگەن جۇيكەنى جۇقارتار.
— بىزگە قوناتىن جەر ىزدەۋ كەرەك، — دەدى ەركەباي، — بىلۋىمشە، ءقازىر ءتۇن ورتاسى بولىپ قالدى. جۇرە بەرگەننەن ەش نارسە شەشىلمەيدى.
— قانداي قوناتىن جەر؟ مىنا سايىن دالانىڭ قاي جەرىنە قونساڭ دا، ءبارىبىر ەمەس پە.
جاسۇلاننىڭ ءۇنى قاسارىسقان كىشكەنتاي بالانىكى ءتارىزدى ەرەگىسكە تولى. جەڭىلگەنىن ءبىلىپ تۇرسا دا، مويىنداماۋعا بەل شەشكەن داۋىس.
— كىشكەنە ىق بولاتىن تاس تابۋ كەرەك، سودان كەيىن وت جاعاتىن شىعارمىز، — دەگەن ەركەباي ماديگە قارادى.
— ۋاقىت ءوتىپ بارادى، — دەدى ول باسىن شايقاپ.
— ءمادي، مەن بىلسەم، ءبىز تاۋعا جەتكەنمەن ءىس بىتپەيدى. ايتوقتى ەگەر كورىنگىسى كەلسە، بىزگە وسىندا دا كەلەدى. ال بوي تاسالايتىن بولسا، ءبىز ونى قارسى الدىمىزدا تۇرسا دا كورە المايمىز. ول وتە اككى سيقىرشى، ونىڭ جاسىنىڭ قانشادا ەكەنىن مەنىڭ اكەم دە بىلمەيدى. ال ءبىزدى ول ءدال وسى وتىرعان جەرىمىزدە ءبىر — اق ساتتە باۋداي تۇسىرە الادى.
— نە ايتىپ تۇرسىڭ؟، — دەدى ءمادي الدىندا جاتقان قىلىشىن قارماپ، — بۇنداي كوڭىل-كۇيمەن ءبىز الىسقا ۇزامايمىز. ول كىم بولسا دا، نە بولسا دا، مىنا زۇلپىقاردان اسىپ وتە المايدى.
— استامشىلىق جاساما، — دەپ كۇبىرلەدى ەركەباي.
— سونداعى سەنىڭ ۇسىنىسىڭ؟
— وسى جەرگە قونايىق، ءال جينايىق، ەرتەڭ قايتا جولعا شىعامىز.
— تۇندە ءبىز ۇيىقتاپ جاتقاندا، قارامولداعا قول-اياعىمىزدى بايلاپ، توپ ەتكىزىپ ۇستاپ بەرگەلى وتىرعان جوقسىڭ با، ايتەۋىر؟
— جاسۇلان، ءجونسىز سويلەمە. نە ايتىپ تۇرسىڭ؟
اشۋعا بۋلىعىپ، كوكپەڭبەك بولىپ كەتكەن ەركەباي ورنىنان ساڭىراۋقۇلاق سەكىلدى تىزەسى مەن بەلىن جازباستان، كوتەرىلىپ، بويىن تىكتەدى. جاسۇلان دا ورنىنان تۇردى. ول اققۇبا ءجۇزىن جارتىلاي جاپقان قارعانىڭ قاناتىنداي قاپ-قارا شاشىن سىلكىپ، نازىك ۇزىن ساۋساقتارىن جۇدىرىق ەتىپ ءتۇيىپ، اسا كۇلكىلى كەيىپتە توبەلەسكە دايىن تۇرا قالدى. اۋادا بۋ سەكىلدى كولكىلدەگەن، ءتىپتى وتە سەمىز دەۋگە كەلەتىن ەركەباي مەن تالدىرماش، اسا ەبەدەيسىز ۇزىنسورا جاسۇلان بىر-بىرىنە شەكسىز جەك كورىنىشپەن قارايدى. سول كەزدە بارىپ جاعدايدىڭ كۇلكىلى ەمەس، ءقاۋىپتى باعىت الىپ بارا جاتقانىن ۇقتىم.
— بالالار، قويىڭدارشى.
ساريدىڭ داۋىسى مەنىڭ جانىمنىڭ شىرىلى سەكىلدى. ءبىراق ول مىنا الاپات ورتكە تامعان ءبىر تامشى جاس قانا ەدى. ولار كەنەت ۇستاستى، سول-اق ەكەن ەركەباي جاسۇلاندى كوكپار تارتقانداي ارى-بەرى سۇيرەي باستادى، قالىقتاپ، جەرگە كەبىسى تيەر-تيمەس بولىپ ۇشىپ ءجۇر. ال جاسۇلان جانسىز، سۇلىق كۇيدە كولبەڭدەپ ەش قارسىلىقسىز ىرقىنا كونىپ بارا جاتىر. الدە تالىپ قالدى ما؟ ءولدى دەۋگە قيمايمىن. جانۇشىرا ماديگە بۇرىلدىم.
— ءمادي؟!!
ول الدەبىر تاڭعاجايىپ قويىلىم كورگەندەي، مىنا جانتۇرشىگەرلىك كورىنىسكە قاراپ قالىپتى. توقتاتار ءتۇرى بايقالمايدى. ساري جۇگىرىپ كەلىپ مەنى قولىمنان ۇستاپ، سىلكىلەپ قويا بەردى.
— دومبىرا تارت!
مەن قارمانىپ، جاڭا تاماقتانعان كەزدە ارقامنان شەشكەن دومبىرانى ىزدەدىم. ءون بويىمدى الدەبىر بويكۇيەزدىك باستى. ەش نارسەگە قۇلقىم جوق. كەنەت الدەكىمنىڭ:
— ءجا!، — دەگەن ءۇنى ساڭق ەتە قالدى. سول مەزەتتە جەردە جاتقان دومبىرانى ءىلىپ الدىم. ءمادي دە اۋىر ۇيقىدان ويانعانداي ءدۇر سىلكىندى، اۋەدەگى ەكەۋگە جەتىپ بارىپ، ەركەبايدى شاپانىنىڭ ەتەگىنەن تارتىپ، جەرگە دىك ەتكىزىپ ءتۇسىردى. جاسۇلان كوزىن اشىپ، جۇرەلەپ وتىردى. كەنەت مەن بارلىعىمىزدىڭ الدەبىر سيقىردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، ءبىر ساتكە ءوز-وزىمىزدى جوعالتىپ العانىمىزدى ءتۇسىندىم. سودان كەيىن شەتسىز شەكسىز سايىن دالا، ساپ-سارى اسپان استى سىڭعىرلاعان كۇلكىگە تولدى.
— حانشايىم اقىلىنان الجاسا باستاپتى-اۋ، مەنىمەن مايدانداسۋعا اۋىزدارىنان انا ءسۇتى كەپپەگەن وڭشەڭ ءورىم جاستاردى جىبەرسە. الدە سەندەر قايتا وڭدەۋگە كونبەدىڭدەر مە؟
ول تاعى كۇلدى. ءبىز بىر-بىرىمىزگە قاراۋعا بەتىمىز شىداماي، كوزىمىزدى الا قاشامىز. قارسى الدىمىزدا باسىنا اپپاق ساۋكەلە كيگەن قاراتورى ايەل پايدا بولىپتى، ۇستىندەگىسى — ۇزىن ەتەك سۋسىلداعان جىبەك بۇرمەلى كويلەك. مەنىڭ اۋزىم اشىلىپ قالدى. ونىڭ بۇكىل بولمىسىنان كەرەمەت ساپانىڭ، اسا قىمبات، باعالى زاتتاردىڭ جۇپارى اڭقىپ تۇرعان ەدى. قۇلاعىنداعى سىرعاسى ءسوز جوق، گاۋھار.
— و، زەرە، وسى جەردە مەنىڭ باعامدى سەن عانا انىق ءبىلىپ تۇرسىڭ!
مەن قىسىلىپ تومەن قارادىم.
— و، ءمادي، زۇلپىقار قىلىشتى الىپ كەلىپسىڭ عوي. قانە، بەرى بەرە عوي. ءمادي بارلىعىمىزدى اڭ-تاڭ قالدىرىپ، قىلىشىن قىنابىنان سۋىرىپ، اپپاق كيىم كيگەن بەيتانىس كەلىنشەككە سوزدى. ەندى بايقادىم، جەڭىنىڭ ۇزىندىعى سونشاما، ەتەگىنە جەتىپ جاتىر ەكەن. ءسانى سولاي ما ەكەن دەپ ويلادىم، ءبىراق كويلەكتىڭ سىنىن ازداپ بۇزىپ تۇرعان سىندى. ايتوقتى قىلىشتى جەڭىن تۇرمەستەن، قولىن شىعارماي ۇستادى دا بەتىنە تاقادى.
— و، زۇلپىقار، ءبىز تاعى كەزدەستىك!
ماعان ايتوقتىنىڭ قولىنداعى قىلىش جارق ەتىپ، جاۋاپ قاتقانداي كورىندى. ول ونى كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن ماديگە قايتارىپ بەردى. ءمادي وزىنە قايتىپ ورالعان قارۋدى قىنابىنا سالعان جوق.
— ايتوقتى، ءبىز سەنى ىزدەپ كەلدىك.
— ءيا، ءتۇسىندىم.
— رۇقساتسىز العان بۇيىمدى يەسىنە قايىر.
— ءمادي، سەن مەنى بىلمەيسىڭ، ال مەن سەنى جاقسى بىلەمىن. سەنىڭ بۇل جەردە نەگە جۇرگەنىڭدى دە، جانە ءالى نەگە جۇرەتىنىڭدى دە. بىلەزىك — مەنىكى.
— مىنا الەم كۇيرەپ بارا جاتىر.
— مىنا الەم كۇيرەپ بارا جاتىر، ونىمەن بىرگە مەنىڭ انام دا اجال قۇشپاق دەيسىڭ عوي.
— جوق، مىنا الەم كۇيرەپ بارا جاتىر.
— بۇل الەم — مەنىڭ الەمىم. ونىڭ كۇيرەپ بارا جاتقانى مەنىڭ جانىما باتپايدى دەيمىسىڭ؟ ونى قۇتقارعىم كەلمەيدى دەيمىسىڭ؟ جاڭا سەندەردى ءبىر-بىرىڭدى قىرىپ جاتقاندا توقتاتپاسام بولار ەدى. ءبىراق توقتاتتىم. وعان جالعىز عانا سەبەپ — مىنا الەمنىڭ كۇيرەپ بارا جاتقانى. ونى تەك سەن قۇتقارا الاسىڭ.
كەنەت ول مەن بۇزعالى وتىرعان سەرتتى مەڭزەپ تۇرعانداي كورىندى.
— زەرە، سەرتكە بايلانىستى ەل اراسىنداعى الىپ-قاشپا اڭگىمەگە يلانىپ، ءوز-وزىڭدى جەگىدەي جەگەندى قويشى. باسىڭداعى ويلاردان ءوزىڭ تۇرماق، جاڭا كەلگەن مەن شارشادىم.
ەش نارسە دەي الماي قالدىم.
— سوندا اقىرزاماننىڭ شىن سەبەبى نە؟
— ءمادي، ونىڭ سەبەبىن ساعان مىندەتتى تۇردە ايتامىن. ءبىراق ءبىز باسىندا ادال جەكپە-جەككە شىعۋىمىز كەرەك. شارتىم وسى.
— مەن — دايىنمىن.
— كەلىستىك. ءبىراق جەكپە-جەكتىڭ ۋاقىتىن ءوزىم بەلگىلەيمىن. قارت دوسىم زۇلپىقاردى تاعى دا سىناپ كورەيىن. قايتەر ەكەن...
— بىزگە ءبارىبىر كەسىرىڭدى تيگىزە المايسىڭ.
جاسۇلان قايتا اشىنا باستاعان ءتارىزدى.
— ونى سەندەرگە اسا مارتەبەلى حانشايىم ايتتى ما؟ ءيا، مەن سەندەرگە زياندىق جاساي المايمىن، ءبىراق سەندەر، وزدەرىڭ ءبىر-بىرىڭدى وتە ادەمى جولمەن ورىپ تۇسىرە الاسىڭدار. بايقاعان بولارسىڭدار، ايداپ سالۋ، بورداي توزدىرۋ — قولىمنان كەلەدى. ول سونشاما ابزال باسىمەن وسىنى بىلمەي قالىپتى ما؟ جوق، ءبىلىپ وتىر. ول سونى ءبىلىپ، سەندەردى ماعان ادەيى جۇمساپ وتىر.
كەنەت ول اشۋلانا باستادى.
— سەنگەنىڭ انداعى زۇلپىقار عوي. جاقسى، شاپ. شاپ مەنى!!!
ايتوقتىنىڭ داۋىسى كۇن بولىپ كۇركىرەپ، كەڭ دالاعا جاڭعىرىق بولىپ تارادى. كەنەت ونىڭ ۇستىندەگى اپپاق كويلەگى قاپ-قارا بولىپ شىعا كەلدى. باسىنداعى ساۋكەلەنىڭ ورنىنا قورقىنىشتى، شوشايعان جالعىز مازار سەكىلدى الدەبىر پوشىمسىز قالپاق پايدا بولدى. جاڭا عانا ەكى ءورىم بولىپ ارقاسىندا ادەمى جاتقان شاشى ۇيىسقان كيىز ءتارىزدى شاتاسىپ، قيقى-جيقى الدەنەگە اينالدى. ءبىراق ەڭ قورقىنىشتىسى بۇل ەمەس ەدى. ول كوز الدىمىزدا زورايىپ بارا جاتقان.
— شاپ، شاپ مەنى!!!!
ءمادي زۇلپىقاردى ەكى قولىمەن باسىنان اسىرا كوتەردى دە، ايتوقتىعا سىلتەدى. ءبىز ۇرەيلەنىپ كەيىن شەگىندىك. ءبىراق، ءبىر تاڭ قالارلىعى، قىلىش ءماديدىڭ قولىنان سۋسىپ شىعىپ اۋەدە قالىقتاپ تۇرىپ قالدى. ايتوقتى قايتا كىشىرەيىپ، ءوزىنىڭ قالىپتى كەيپىنە كەلدى. ۇستىندەگى كويلەگى دە، ساۋكەلەسى دە ورنىندا. ول سىڭعىرلاي كۇلدى.
— باسقا قىلىش شاپسا شابار، زۇلپىقار مەنى شاپپايدى. سەبەبى، كىناسىزبىن. زۇلپىقار قوجايىنىنا قاستىق ويلاعاندى عانا شابادى. ال مەنىڭ نيەتىم تازا. بىلەزىك — مەنىكى.
— قالايشا سەنىكى بولادى؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن حانشايىمنىڭ يەلىگىندە بولعان بۇيىم ەمەس پە؟
— ول بىلەزىك حانشايىمنىڭ قولىندا ءبىر مەزەت تە بولعان ەمەس، بىلەزىك تۋرالى ەستىسە ەستىگەن شىعار، ءبىراق ۇستاپ كورگەن ەمەس. ءاۋ باستا ول بىلەزىكتى حان يەم ماعان سىيلاعان. ءاۋ باستا ونىڭ تاڭداعانى ول ەمەس، مەن ەدىم. ءبىراق حانشايىم بارلىعىن وزگەرتتى، ءوزىنىڭ تاعدىرىن، مەنىڭ تاعدىرىمدى — بارلىعىن. ءقازىر مەن ەن دالانى كەزگەن دۋانامىن، جالعىز جارىم جۇرگىنشىنىڭ ۇرەيىن تۋدىراتىن جەزتىرناقپىن.
ول ەكى بىلەگىن ءتۇرىپ، كوككە قولىن سوزىپ، ساۋساقتارىنان ەكى ەسە ۇزىن تەمىر تىرناقتارىن جالاڭاشتاپ، بەتىمىزدى ورىپ وتەردەي بولىپ، ارى-بەرى سەرمەدى. تەمىر تىرناقتار اۋادا زۋىلداپ، الدەبىر ۇرەيلى اۋەز ويناعانداي سۋسىل قاعادى. ءبىز تىكسىنىپ كەيىن شەگىندىك. ايتوقتى اشۋلانعاندا ۇستىندەگى اپپاق جىبەك كويلەگى قارا قوشقىل تارتىپ، ءتۇسىن وزگەرتە باستايدى ەكەن. ءقازىر دە التىن جىپپەن زەرلەنىپ، كەستەلەنە تىگىلگەن كويلەگى كىرلەگەندەي، سۇرعىلت تارتىپ بارا جاتتى.
— بارلىعىنا قارا مولدا كىنالى!
— قارا مولدا؟
ەركەباي مەن جاسۇلاننىڭ داۋىسى قاتار شىقتى.
— قارامولدا. كەزىندە حان يەم ەكەۋى جاندارى بولەك دەمەسەڭ، ارالارىنان قىل وتپەيتىن دوس بولعان.
— قالايشا؟
— بالالار، مەن سەندەرگە قالاساڭدار، بارلىق ءمان-جايدى جاتا-جاستانا اسىقپاي بايانداپ بەرەيىن. ەرىنبەيىن — جالىقپايىن.
ونىڭ كوڭىلى قايتا كوتەرىلگەن سىڭايلى، سەبەبى كويلەگى قايتا اعارىپ، جالتىلداي باستادى. «نە دەگەن قىزىق ايەل» دەپ ويلادىم مەن. جان — دۇنيەسىندەگى بارلىق وزگەرىس كويلەگى ارقىلى سىرتقا شىعادى ەكەن. بۇل — قارعىس بولار، بالكىم. ايتپەسە كىم ىقتيارىمەن وسىلايشا سىرتقى ورتانىڭ الدىندا قۇپياسىز، قورعانسىز قالۋعا كەلىسەدى؟ ءار سيقىرشىنىڭ ءبىر ءالسىز جەرى بولادى. ايتوقتىنىكى كويلەك ەكەن.
— ءيا، ادامدار ساقتانىپ ۇلگەرسىن دەگەن ەسكەرتۋ عوي، — دەپ ايتوقتى مەنىڭ ويىما جاۋاپ بەردى. قىسىلىپ تومەن قارادىم.
— ءيا، ساري، ساقتانعانمەن، قاھارىمنان قۇتىلعان پەرى دە، ادام دا ءالى كەزدەسكەن جوق.
— ءيا، سەنىڭ اكەڭنەن باسقا.
ول ەندى ەركەبايعا بۇرىلدى. ونىڭ سەمىز، كولكىلدەگەن دەنەسى جەلگە ىرعالعانداي قوزعالاقتاپ قالدى.
— سونىمەن، وسىلاي تۇرا بەرەمىز بە الدە مەنىڭ لاشىعىما بارىپ، قوناق بولىپ قايتاسىڭدار ما، قالاي؟ مەن سەندەردى كەز كەلگەن مەزەتتە ولتىرە الامىن، ءمادي. ءالى امان-ەسەن تۇرسىڭدار، دەمەك، ولتىرگىم كەلمەيدى. سولاي ەمەس پە؟
— سولاي شىعار، — دەدى ءمادي. سودان كەيىن ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىزدى باعالاعانداي جانارىمەن تەز شولىپ ءوتتى. سۇرىمىز سەنىم ۇيالاتا قويمادى عوي دەيمىن، كوڭىلسىز كەيىپتە:
— جاقسى، باستاڭىز، — دەدى سودان سوڭ.
ايتوقتىتىنىڭ ارتىنان ەردىك. بىر-بىرىنە جابىسىپ، ءۇن-تۇنسىز قالعان ەركەباي مەن جاسۇلان قۇلىقسىز قوزعالدى. اپپاق بەس-التى كيىز ۇيدەن تۇراتىن شاعىن اۋىلعا لەزدە جەتتىك. ءتورت جاعىمىزدا ادىراسپان مەن قىزعالداقتان وزگە تۇك جوق مەڭىرەيگەن سايىن دالا ەدى. ءۇش-تورت قادام اتتاي سالىسىمەن كوك مايسا ءشوپ، باپپەن بىلقىلداپ اعىپ جاتقان بۇلاق، ەڭسەلى كيىز ۇيلەر پايدا بولدى. «تاعى دا سيقىر» دەپ ويلادىم. بۇل دۇنيەدە سيقىر بارىنان بەيحابار اڭعال دا ءوزىمشىل الماتىنىڭ كۇيبەڭ تىرلىك جەتەگىندەگى كوشەلەرىن اڭسادىم.
ۇيلەردىڭ قاق ورتاسىنداعى ون ەكى قانات كيىز ءۇي دەگەن وسى بولار، بالكىم، اسا سالتاناتتى ءتىپتى سىرتقى كيىزىنىڭ ءوزى ورنەكتەلىپ باسىلعان بىرەۋىنە كىردىك. ءىشى سىرتىنا ساي ەكەن. ەكى ۇلكەن كرەسلو، ديۆان، ورتادا جالتىراعان اينەك ۇستەل، اسا ادەمى ءارى ىقشام ورىندىقتار. ءتىپتى ءبىر شەتىندەگى كاميندە كوڭىلدى ويناقشىپ وت جانىپ تۇر. ءبىز جان-جاعىمىزعا اۋىزىمىزدى اشىپ قاراپ قالدىق. ال، ايتوقتىنىڭ ۇستەل باسىندا جاتقان نوۋتبۋكتى نەمقۇرايلى اشىپ، ۇزىن، تەمىر تىرناقتارىن ەپتى قوزعاپ، الدەنەنى تەز تەرىپ جاتقانىن كورگەندە، اڭتارىلىپ، سەنەر — سەنبەسىمدى بىلمەدىم.
كەنەت ەسىك اشىلىپ، ۇزىن بويلى سىمباتتى بويجەتكەن بوساعادا ءيىلىپ تۇرا قالدى.
— جانىم، بىزگە تاماق، ءشاي جاساپ جىبەر، — دەدى ايتوقتى الدىنداعى نوۋتبۋكتان كوزىن الماعان كۇيى. بىرەۋدىڭ حاتىنا جاۋاپ جازىپ جاتقان سىڭايلى. قىز يىلگەن قالپى شىعىپ كەتتى.
— بالالار، جايعاسا بەرىڭدەر، قىسىلماڭدار.
ءبىز ەبەدەيسىز قوزعالىپ، تورگە وزدىق. كاميننىڭ الدىندا ەكى اعاش ساكى تۇرعان، سوعان ۇيمەلەپ وتىرا باستادىق. بارلىعىمىز ءتىل — اۋىزدان ايىرىلىپ، مەڭىرەيىپ قالعان ەكەنبىز، الدىمەن ەس جيعان ەركەباي بولدى:
— ايتوقتى، ەگەر قۇپيا بولماسا، ءسىز كىمسىز؟
ايتوقتى سىقىلىقتاپ كۇلىپ جىبەردى. اق كويلەگى كوز قارىقتىرار، شۋاق شاشقان قىزعىلت تۇسكە مالىندى.
— مەن — مىستانمىن.
— جاڭا جەزتىرناقپىن دەدىڭىز عوي.
— جەزتىرناق، مىستان...، — دەدى ول جەڭىلتەك ۇنمەن، — ايىرماشىلىق كورىپ تۇرعان جوقپىن.
ول جەڭىنىڭ ىشىنە قولدارىن جاسىردى. ەندى قىزعىلت كويلەك ساپ-سارى تۇسكە بويالدى. مەن ونىڭ ءار سەكۋند سايىن ءتۇسىن وزگەرەتىن كويلەگەنىڭ سىرىن ۇعىپ ۇلگەرەر ەمەسپىن، ونى جاقسى بىلمەيتىن ادام ءۇشىن كويلەگىنىڭ اق پەن قارادان باسقا رەڭكى ءبارىبىر جۇمباق كۇيدە قالاتىن سەكىلدى.
— جاقسى، ءيا، جەزتىرناقپىن. سەندەرگە ءقازىر ءبارىبىر ەمەس پە؟
ۇيگە قولدارىندا تاماق تولعان تاباقتارى بار ءتورت قىز كىرىپ، اۋلاقتاۋ جەردە تۇرعان داستارحاندى جايدى. داستارحان ەت، نان، ءتۇرلى جەمىس-جيدەك سەكىلدى كەرەمەت دامگە لەزدە تولدى.
ايتوقتى يشارا جاسادى ما، ءسال عانا توسىلعان قىزدار اۋاعا سىڭگەندەي لەزدە كوزدەن عايىپ بولدى.
— كەلىڭدەر، ءدام اۋىز تيىڭدەر.
ءبىز ءۇيىرىلىپ، داستارحان باسىنا وتىردىق. ءالى وز-وزىمە كەلە الار ەمەسپىن. ايتوقتى ادەتتەن تىس ەشنارسە بولماعانداي توماعا — تۇيىق، سالماقتى قالىپپەن بىزدەن تومەن وتىرىپ، كەسەلەردى شايعا تولتىرىپ، بىر-بىرلەپ ۇسىنا باستادى. ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ كەتكەن ءتارىزدى. ۇنسىزدىكتى ەركەباي بۇزدى:
— جاڭا ءسىز قارامولدا مەن حان تۋرالى ايتامىن دەپ ەدىڭىز...
— ءيا، قارا مولدا مەن حان — كىشكەنتايىنان بىرگە وسكەن جاقىن دوستار بولاتىن. ول كەزدە ونىڭ اكەسى ءتىرى، حان يەم ول كەزدە حان يەم ەمەس ەدى. قاراپايىم بالا، بوزبالا بولدى.
— ال قارا مولدا ول كەزدە قارا مولدا ەمەس — تۇعىن دەيسىز عوي، — دەدى كەنەت ءمادي.
ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن داۋىسى قارلىعىپ شىقتى.
— ءيا، — دەدى ايتوقتى ونىڭ كەكەسىنىن بايقاماعانداي، — قارا مولدا ول كەزدە قارا مولدا ەمەس — تۇعىن. مەن دە ەلدە تۇراتىنمىن. ول كەزدە جەزتىرناق ەمەس ەدىم. قاراپايىم، كوپتىڭ ءبىرى بويجەتكەن قىز بولدىم. حانزادا ماعان عاشىق بولدى. ءبىراق كىمنىڭ كىمگە عاشىق بولعانى ءقازىر وزىمە دە جۇمباق. الدە مەن وعان عاشىق بولدىم با؟ قانشاما ۋاقىت ءوتتى. ەسىمدە قالماپتى...ول ءبىر تاماشا كەز ەدى. مەن اكە-شەشەمنىڭ قولىنداعى، وڭ جاقتا وتىرعان قىز بولاتىنمىن...
ايتوقتىنىڭ ۇستىندەگى اپپاق قارداي كويلەگى نۇرلانىپ، التىن ساۋلە شاشا باستادى. ءبىز اربالعانداي سىلتىدەي تىنىپ قاراپ قالدىق. ماعان، ارينە، باسى جالتىراپ، دومالانعان، قازىرگى كۇنى بۇكىل ءبىر الەمنىڭ ەرىك-جىگەرىن شەكتەپ وتىرعان كىسىنىڭ مىنا ازىرەيىل ايتوقتىعا عاشىق بولعانىن ەلەستەتۋ قيىن ەدى. ءبىراق ءوزىنىڭ ەستەلىكتەر الەمىن كەزىپ كەتكەن جەزتىرناقتىڭ قويۋ، اۋەزدى داۋىسىنا گيپنوزدالىپ، وتكەن كۇندەر ەلەسى كينولەنتا سەكىلدى كوز الدىمىزدان تىزبەكتەلىپ وتە باستادى.
— ول جاڭاعى حانشايىم سۇراتىپ وتىرعان بىلەزىكتى سىيلاپ اكە-شەشەمە قۇدا ءتۇستى. بىزدەن باقىتتى جان جوق ەدى سول ۋاقتا. ءبىراق حان يەمنىڭ قاسىندا قارا مولدا دەگەن بالە بار — تۇعىن. ول حان يەمنىڭ ەڭ جاقىن ادامى بولعانمەن، جۇرەگىنىڭ تۇبىندە ءزىل قارا تاس، قىزعانىش جاتاتىن. مەن ونى سەزدىم. بىرتىندەپ حان يەمنىڭ نيەتى ماعان اۋىپ، ول تاسادا قالدى. ول وسىنى كەشپەدى. قارا مولدا ول كەزدە قارا مولدا ەمەس — تۇعىن. ءبىراق انادان وسىلاي سيقىرمەن تۋدى. ارينە، قازىرگىدەي كۇشىنە ەنبەگەن ۋاقىتى. دەگەنمەن، ءبىراز نارسەگە قابىلەتتى بولدى... ەكەۋمىزدى ايىرىپ تىندى. حان يەمنىڭ جادىن ءوشىردى، الداپ-سۋلاپ قايتا وڭدەۋدەن وتكىزدى. مەن عاشىقتىق دەرتىنە ۋلانىپ، قالا بەردىم. جاپان دالانى كەزىپ، ءتۇز تاعىسىنا اينالدىم. ال حان يەم... حان يەم كوپ ۇزاماي ءوزىنىڭ حانشايىمىن تاپتى. سونىمەن وتاۋ قۇردى. ال بىلەزىك... بىلەزىكتىڭ حانشايىمعا نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن بىلەمىن. ول بىلەزىكتى حان يەم كورسە، ءبىر عانا مارتە كوزىنىڭ قيىعىمەن شالسا، جادى قايتا ورالار ەدى. ءسويتىپ، ول بارلىعىن ەسىنە تۇسىرەر ەدى. مەنى دە، سول ءبىر كەزدى دە. ءوزىن، اسىرەسە ءوزىن... سودان كەيىن... سودان كەيىن كىم بىلەدى نە بولارىن...
— ەندى نەگە كورسەتپەيسىز؟
ساريدىڭ سۇراعى ءبىر جاعىنان بالاڭ ەكىنشى جاعىنان اقىلعا سىيىمدى كورىندى. ءيا، شىنىمەن دە.
— جوق، كورسەتپەيمىن. وعان عاسىرلار بويى جالعان، بوتەن بىرەۋدىڭ عۇمىرىن كەشكەنىن قالاي بىلدىرمەكپىن. ونداي وكىنىشكە، ونداي ۋلى دەرتكە قالاي قيماقپىن ونى؟ جوق، بولمايدى. حانشايىم بەكەر مازاسىزدانادى. مەن بۇعان ەشقاشان جول بەرمەيمىن.
— سىزدىڭشە، ونىڭ وسى جالعان عۇمىردى باستان اياق ءسۇرىپ شىققانى ارتىق پا سوندا؟ وسى الدانعان قالپى ولگەنى دۇرىس بولادى ما؟
ءماديدىڭ ءۇنى قاتال شىقتى. ايتوقتىنىڭ كويلەگى دە، ءوزى دە سۇپ-سۇر بولىپ كەتتى. ول داستارحان ءۇستىن قارمانىپ، ۇزىن قاپ-قارا تەمەكىسىن تاۋىپ، تۇتاتتى.
— بىلمەيمىن...
ونىڭ قورعانسىز شىققان جاۋابى بارلىعىمىزدى تىعىرىققا تىرەدى.
— ال قارا مولدا شە؟
ەركەباي ءوزىنىڭ اكەسى تۋرالى اڭگىمەنى ەستىگىسى كەلىپ ءولىپ بارادى.
— سودان كەيىن كوپ ۋاقىت وتپەي قارا مولدا ەكەۋمىز قايتا جولىقتىق. ونى بىردەن تانىدىم. ال ول مەنى ۇمىتىپ ۇلگەرگەن ەدى. قاقپانىما تۇسپەدى. سىتىلىپ كەتتى. ءتۇن ىشىندە وت جاعىپ، ايدالادا جىلان با، كەسىرتكە مە ءبىر نارسەنى جەپ وتىر ەكەن. قايىرشى كەيپىنە ەنىپ، تاماق سۇرادىم. قاتقان نان دا بەرمەدى. كەتىپ قالعانسىپ، ءبىر اينالدىم دا، ارت جاعىنان بارىپ جانىن سۋىرىپ الايىن دەسەم، وتى جانىپ تۇر، كەسىرتكەسى جەردە جاتىر، ءوزى ءىزىن سۋىتىپتى. وكىنىشتەن سانىمدى ۇرىپ قالا بەردىم.
— ول حانشايىم مەن حانزادانى ارعى الەمگە قاماپ، تۇتقىندا ۇستادى عوي...
— وعان مەن بە، حانشايىم با الدە حاننىڭ ۇلى ما ءبارىبىر. تەك حان يەم باقىتتى بولماۋعا ءتيىس. حان يەمنىڭ باقىتى ول ءۇشىن جان توزگىسىز ازاپ. قىزعانىش دەگەن قۇرت بار عوي... كەيىن الدە حانشايىم اقىلدى بولىپ شىقتى ما، ايتەۋىر حاننىڭ جانىنان كەتتى عوي. اقىسىن ءسويتىپ، حاننىڭ ۇلى مەن جارىن تۇتقىنداپ العان شىعار. ءارى قاراي نە بولعانى ماعان تۇك قىزىق ەمەس.
ول سامايىن قىسىپ وتىرىپ قالدى. ۇستىندەگى كويلەگى قارا قوشقىلدانىپ بارا جاتقان ەدى. زارەم ۇشتى. ءبىراق ەركەباي ەش نارسەنى بايقار ەمەس.
— سوندا الگى ءتۇنى ءسىز قارا مولدانى ولتىرمەك بولدىڭىز با؟، — دەيدى قازبالاپ.
— جوق، مەن پەندە بالاسىن ولتىرمەيمىن. و، بالالار، مەن كارىمىن، مەن وتە كارىمىن. مەن مىنا الەممەن بىرگە جاراتىلعاندايمىن. مەن مىنا سەندەر سەكىلدى تاماق ىشپەيمىن، سەندەر سياقتى ۇيىقتامايمىن، دەم المايمىن. شارشادىم. ال سەندەر سونداي جاسسىڭدار، سەندەردىڭ جالىندارىڭ مەنى 20 جاسقا جاسارتار ەدى. بالالار. سەندەر ءالى بۇل دۇنيەنىڭ قانشالىقتى ءتاتتى ەكەنىن بىلمەيسىڭدەر، بالالار. سەندەر ءالى بۇل دۇنيەگە كەلەسىڭدەر، بالالار. ال مەن كۇناھارمىن. مەنى اللام ەندى مۇندا جىبەرمەيدى، بالالار. سەندەر ءالى ءدال مەندەي بۇل جالعاندى سۇيمەيسىڭدەر، بالالار. بالالار.
كەنەت ءوزىمنىڭ ماۋجىراپ ۇيىقتاپ بارا جاتقانىمدى سەزدىم. جان-جاعىمدى قارمانىپ، جولداستارىما قاراپ ەدىم، بارلىعى ۇيىقتاپ كەتىپتى، تاڭ قالىپ ۇلگەرگەنىم زۇلپىقار قىلىش اۋەدە قالىقتاپ، ءماديدىڭ الدىندا سابى سالبىراپ تۇر ەكەن. ول الدەنەنى كۇتكەندەي، دەگىبەرسىزدەنىپ بارا جاتقانداي كورىندى. ساري باسىن ۇستەلگە قويىپ قالىڭ ۇيقىدا جاتىر. ايتوقتىنىڭ داۋىسى بالا الديلەگەندەي اۋەزدەنىپ، اسا ءبىر سۇيىسپەنشىلىكپەن شىعادى.قاتتى شارشاپپىن دەيمىن، مىنە كوپتەن اڭساعان دەمالىس، كوپتەن اڭساعان ۇيقى ءوزىنىڭ ءزىل باتپان اۋىر سالماعىن باسىپ، قاراڭعىلىق الەمىنە الىپ بارا جاتىر. ال مىنا داۋىس سەن ءقاۋىپسىز جەردەسىڭ، انانىڭ قۇرساعىندا جاتقانداي بالبىراپ ۇيىقتاي قال دەپ، ەش امالىڭدى قالدىرماي قاپ-قارا تۇڭعيىعىنا تارتىپ بارا جاتىر. مەن قارمانىپ دومبىرامدى ۇستادىم. ۋداي اششى لەپ ءون بويىما تاراپ، سىلكىنتىپ وياتتى. ەندى سەزدىم قول-اياعىم قالشىلداپ، جانىم شىعىپ بارا جاتىر ەكەن. دومبىرامدى الا سالىپ، ەسسىز كۇيمەن قاعىپ-قاعىپ جىبەردىم. ماعان بەيتانىس ءبىر كۇي توگىلە جونەلدى. بىلمەيمىن، ءبىراق ءبىر جەردەن ەستىگەن سياقتىمىن. ءيا، اتام تارتاتىن. اتام ءدال وسىلاي تارتاتىن. نە دەگەن زارلى ەدى. سونىمەن بىرگە كۇش بەرەردەي قايراتتى، سونىمەن بىرگە ەت جاقىنىمداي تانىس. ەسىمە انام ءتۇستى. كوزىمنەن جاس پارلادى. كەنەت ايتوقتىنىڭ ءۇنى كىلت ءۇزىلدى. ەندى تەك دومبىرانىڭ قايراتى، دومبىرانىڭ قاعىسى عانا قالدى كەڭ دۇنيەدە. ايتوقتىنىڭ كويلەگى الدىمەن قاپ-قارا بولىپ، الدەقايدان جەل تۇرىپ، بۇكىل دۇنيەنى اششى ءتۇتىن قاپقانداي بولدى، سودان كەيىن كۇيگە ەلتىگەندەي ءبىر ساتتە سارعىش تۇسكە بويالىپ شىعا كەلدى. سارى ۋايىم، سارى جاپىراق. دومبىرا «داۋرەنىڭ ءوتتى، ايتوقتىم» دەپ سويلەگەندەي بولدى، مەن ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەي كوزىمدى اشىپ ەدىم، دۇنيە كەنەت جارق ەتىپ، قايتا سونگەندەي، نۇرعا شاعىلىسقان زۇلپىقار قىلىشتى كوردىم، اۋەدە قالىقتاپ تۇرعان ول كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن قيمىلدادى. جەرگە الدەنە توپ ەتىپ تۇسكەندەي بولدى. مەن ۇيىقتاپ كەتتىم. ويانعانىمدا اشىق اسپان استىندا جاتىر ەكەنبىز. بارلىعىمىز ءبىر ساتتە باسىمىزدى كوتەرىپ، بىر-بىرىمىزگە قارادىق. ايدالا. تەك اۋلاقتاۋ جەردەن ءتۇتىن شىعادى. ءسونىپ بارا جاتقان، وشاق ورنىنداي جەردەگى شوق ەكەن. ەسىمە ايتوقتى، كيىز ۇيلەر ءتۇستى. نوۋتبۋك. نە بولدى سونىمەن؟
— ءبىز ماسقارا بولا جازدادىق، — دەدى ەركەباي.
— ايتتىم عوي، — دەدى جاسۇلان، — نەگە وعان سەندىك، قايدان ەردىك؟
— بىزدە باسقا امال بولعان جوق قوي، — دەدى ساري، — ءبىز ايتوقتىنى ىزدەپ شىقتىق قوي.
— بىلەزىك قايسى؟ ءبىز تاپسىرمانى ورىنداي المادىق، — دەدىم مەن جانۇشىرا، — ەندى نە ىستەيمىز؟
— ايتوقتى اپات سەبەبى — بىلەزىك ەمەس دەدى عوي.
ءماديدىڭ ءۇنى قۇمىعىپ شىقتى.
— مەن بىلەمىن سەبەبىن؟
— قايدان بىلەسىڭ؟
— ءتۇسىندىم، بىلمەيمىن، تۇسىمدە ايتوقتى ايتتى.
— ءبىز تاعى ايتوقتىعا سەنەمىز بە ەندى؟، — دەدى جاسۇلان.
— جوق، بۇل ايتوقتىنىڭ تابيعاتى. ول ءبارىبىر ءبىزدى ولتىرۋگە تالاپتانىپ كورۋگە ءتيىس بولاتىن. ول جەزتىرناق قوي. ءبىراق ول ءبىزدى الدامايدى. ءمادي، تۇسىڭدە نە دەپ ايتتى؟
ساري ءالى وزىنە-وزى كەلە الماي وتىرسا دا، ايتقان ءسوزىنىڭ ءجونى بار سەكىلدى. ءبىراق ءمادي كۇمىلجىپ تومەن قارادى.
— اناڭدى الىپ كەت. بارلىق بالە — گۇلناردان دەدى.
ءبىز اڭتارىلىپ قالدىق.
— تۇرىڭدار، كەرى قايتايىق.
ءمادي قىلىشىن قىنابىنا سالىپ، ءۇستىن قاقتى.
— ءمادي، سەن وعان سەنەسىڭ بە؟
مەن ءسۇرىنىپ قابىنىپ ءماديدىڭ قاسىنا بارىپ، كوزىنە قارادىم. ول دا ماعان تىك، ءبىرتۇرلى جايباراقات قارادى. سودان سوڭ:
— سەنەمىن، — دەدى قىسقا عانا. كەنەت جاسۇلان:
— بىرەۋى بىلاي، ەكىنشىسى ولاي دەيدى. كىم كىنالى؟ كىم جاقسى، كىم جامان؟، — دەدى قولىن سەرمەپ. اشىنعان ادامنىڭ كەيپى. كۇلكىم كەلدى.
— بىزگە ونى ءبىلۋدىڭ قانداي قاجەتى بار، — دەدى كەنەت ساري، — بىزگە باستىسى ەلگە جەتۋ كەرەك.
كەنەت تۇندەگى زۇلپىقاردىڭ جارقىلى ەسىمە ءتۇسىپ، بويىم توڭازىپ سالا بەردى. ال ىشىنە دوپ سالىنعانداي دومالانعان شاعىن دوربانى ءماديدىڭ ارقاسىنا ءىلىپ العانىن كورگەندە، جۇرەگىم اينىدى. كوزىم قاراۋىتتى.
— تەزىرەك كەتەيىكشى، — دەپ كۇبىرلەدىم مەن. كەزدەسكەلى العاش رەت ماديدەن قورقاتىنىمدى، ءتىپتى جيىركەنەتىنىمدى ءتۇيسىندىم. بۇل سەزىم ماعان وتە ۇنامايدى. ءبىراق ءوز-وزىمدى قالايشا ۇگىتتەيمىن، ءقازىر ەش نارسەگە شامام جوق.
— قالاي قاراي ءجۇرۋىمىز كەرەك؟، — دەدى جاسۇلان تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ ۇشىن شىعارىپ.
شىنىمەن دە ءبىز ايدالادا تۇرمىز. جان-جاعىمىز — دالا. توبەمىزدە اقىر زاماننىڭ دەمىن شاشىپ ساپ-سارى اسپان تۇر. جانە نەگە ەكەنى ايتوقتىنى ەسكە تۇسىرەدى. دەنەم تۇرشىكتى.
— ءبىز بەرى قاراي ۇنەمى كۇنباتىسقا جۇردىك. دەمەك كەرى قايتۋ ءۇشىن كۇنشىعىسقا جۇرەمىز، — دەدى ساري. وعان سەنبەسكە، ەرمەسكە شارا جوق.
— كۇنشىعىس قايدا؟
مەنىڭ اقىلدى ءسىڭىلىم قولىن سولعا قاراي سىلتەدى. ءبىز بىردەن جولعا تۇستىك. ەشكىمنىڭ ءبىر ساتكە بولسا دا ايالداۋعا قۇلقى جوق ەدى.
جاۋتاڭداپ ءماديدىڭ جۇزىنە قاراۋمەن كەلەمىن. ول سىر بەرەر ەمەس. قانىن ىشىنە تارتىپ سۇرلانىپ العان، ءۇنسىز ادىمداپ كەلەدى. از جۇردىك پە، كوپ جۇردىك پە، ەلدىڭ شەتى دە كورىندى-اۋ. مەجەلى جەرگە جەتكەندە ءبىزدى زاقان كۇيمەمەن قارسى الدى. ول اماندىق-ساۋلىق سۇرامادى. بالكىم، جۇزىمىزدەن بار سىرىمىزدى ۇققان بولار. ءبىز ءۇن-تۇنسىز وتىردىق. سارايعا جەتكەندە ءمادي حانعا جالعىز كىردى. ءبىز زاقانمەن سىرتتا تۇردىق. سودان كەيىن ول قايتىپ كەلگەننەن سوڭ تىك قاراۋدان قاشقاقتاپ، مەنىمەن حانزادانىڭ جەكە سويلەسكىسى كەلەتىنىن جەتكىزدى. مەن دەرەۋ شاشىمدى، سودان سوڭ بەتىمدى سيپادىم. جانە ءوزىمنىڭ بۇل جەڭىلتەكتىگىمنىڭ ابەستىگىن كەش ۇعىپ، ەكى بەتىم دۋ ەتىپ قىزارىپ الا جونەلدى. ءبىراق ساري ەش نارسەنى اڭعارماعان كەيىپپەن، مەنىڭ ءۇستى-باسىمدى قاعىپ، شاشىمدى ساۋساعىمەن سالالاپ تاراپ، رەتكە كەلتىرە باستادى. جىگىتتەر ەكەۋمىزدىڭ بۇل ابىگەر قيمىلىمىزدان قىسىلعانداي تەرىس اينالىپ، اۋلاقتاۋ بارىپ تۇردى. ءبىرشامادان كەيىن مەن ءوزىمنىڭ سىرتقى كەيپىمنەن قىسىلا باسىپ، سارايعا كىردىم. ەسىكتىڭ الدىنداعى ارۋ قىز مەنى يشارا قيمىلمەن باستاپ حانزادا كۇتىپ وتىرعان بولمەگە ەنگىزىپ، ءوزى يىلە باسىپ شىعىپ كەتتى. حانزادا مەنى كورە سالىپ ورنىنان تۇردى. سول ساتتە ءوزىمنىڭ ەكى كۇن اۋىستىرماعان كويلەگىم تۋرالى، دالادا جۇرگەندە شاڭ قاپقان بەتىم جايىندا، تىرناقتارىمنىڭ كوپتەن كۇتىم كورمەگەنى تۋراسىندا ۇمىتتىم. ول كوزىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، قولتىعىمنان دەمەپ، ۇلكەن سالتاناتتى بولمەنىڭ ورتاسىنداعى ورىندىققا وتىرعىزدى. وزىنە ورىندىق اكەلىپ جانىما جايعاستى.
ۇنسىزدىك. ۇنسىزدىك مەن ءۇشىن ەشقاشان مۇنشاما اۋىر بولىپ كورمەگەن شىعار. ونىڭ جانارىمەن كەزدەسۋدەن تايساقتاپ، كوزىمدى تومەن سالدىم. ول الدەبىر سيقىردان ەندى ويانعانداي:
— كەشىر، كەشىر، — دەدى، — سەندەردىڭ باستارىڭدى اۋىر سىناققا تىكتىك. ءبىراق انامنىڭ جالعىز تالابى وسى بولدى. مەن قاتتى قوبالجىدىم. سەندەردى امان كەلسە دەپ تىلەدىم. ايتوقتى اسا اككى سيقىرشى ەدى. وعان ەشكىمنىڭ ءالى كەلمەيتىن. سەندەرگە راحمەت.
— ال ماعان اناڭنىڭ جەكە ىشكى ەسەبى بارداي كورىندى.
— ءيا، ول دا بار...
حانزادا كۇمىلجىدى.
— ءبىراق، ايتوقتى ولىمگە ءوزى بارعان سياقتى، — دەدىم مەن جانۇشىرا. اڭگىمەنى باسقا جاققا اۋدارعىم كەلگەن سيقىم.
— ءيا، — دەدى ول، — مىنا الەمدەگى وزگەرىسكە كوپ جاننىڭ قارسى تۇرار قاۋقارى قالمادى.
— ءيا...
ايتوقتى شىندىعىندا ماحاببات اتتى قۋاتتى دەرتكە قارسى تۇرا المادى. قۇتىلا المادى ودان. سودان سوڭ زۇلپىقاردى ءوزىن ولتىرۋگە ءماجبۇر ەتتى. ءبىراق ونىڭ بارلىعىن قالاي ايتامىن ساعان؟
— مەنىڭ بەرگەن انتىم ءالى كۇشىندە مە؟
— جوق. جوق، انام سەنى بەرگەن سەرتىڭنەن بوساتتى. ەندى قولىڭ اۋىرمايدى.
مەن حانزاداعا كۇيەۋگە شىعاتىنىم ءۇشىن ەمەس، بۇعان ءبىزدى الدەبىر انتتىڭ ماجبۇرلەيتىنىنە نارازى بولعان سەكىلدىمىن. سەبەبى، حانزادا... جۇرەگىم ونىڭ جانارى شاشقان ۇشقىنداردىڭ بىرىنە جارالى ءتارىزدى، ول تۋرالى ويلاسام، ەزىلىپ كەتە جازدايدى.
ول ورنىنان تۇرىپ، جاقتاۋى التىنمەن قاپتالعان تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ، توگىلگەن اپپاق جىبەك پەردەلەردى ۋىسىنا تولتىرىپ قىستى.
— بىزدە بارلىعى باسقاشا بولادى. بىلەسىڭ بە نەگە ەكەنىن؟
— جوق.
— سەبەبى ءبىز جاسپىز عوي. ءبىز بابالار جولىن سول قالپىندا جالعاستىرۋعا مىندەتتى ەمەسپىز. ءبىز ەكەۋمىز قوسىلۋعا مىندەتتى ەمەسپىز.
مەن قوزعالاقتاپ قالدىم. ءبىر جاعىنان يىعىمنان ءزىل باتپان سالماق تۇسكەندەي جەڭىلدەپ سالا بەرسەم دە، ەكىنشى جاعىنان تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ، تەرىس قاراپ جىبەك پەردەنى ۋماجداعان حانزادانى قيمايتىنىمدى جانە بىلەمىن. ونىڭ جانىنداعى الاساپىران داۋىلدى ءون بويىممەن سەزىنگەن ەدىم. تاماعىم قۇرعاپ كەتكەن سوڭ جۇتىندىم. «قىلق» ەتكەن دىبىس مىنا سالتاناتتى ءارى اسا اۋىر جاعدايدا، تىم قاتتى، ورىنسىز، وعاش شىققان سەكىلدى. حانزادا كۇرت سەرپىلدى.
— زەرە، مەن سوزىمدە تۇرامىن. سەندەردىڭ ءبىزدىڭ الەمدى قۇتقارعان ەڭبەكتەرىڭ ولشەۋسىز. اسىرەسە... ءماديدىڭ الدىندا... ءبىز قارىزدارمىز. وعان اناسىن الىپ كەتۋ وڭاي ەمەس... تۇسىنەمىن عوي.
ول تاعى تەرىس اينالدى.
— امان-ەسەن ورالىڭدار. اللا جازسا، ءالى كەزدەسەمىز. بۇدان بىلاي ءبىز سەندەردى بۇلاي مازالامايمىز. جاقسى.
ول قايتىپ بۇرىلعان جوق. باسىن كۇرت يزەدى دە، تەرەزەنى كومكەرىپ تۇرعان اق شىمىلدىق، قابات-قابات پەردەنىڭ اراسىنا كىرىپ، جوق بولدى. ەشنارسەگە تاڭدانباسقا داعدىلانعان قالپىممەن مەن بولمەدەن شىعىپ، ەسىكتىڭ الدىندا تۇرعان زاقاننىڭ كۇيمەسىنە ءمىندىم. بارلىعى مەنى كۇتىپ وتىر ەكەن. ساندىققا اسىقتىق. ءماديدىڭ ماماسىنىڭ بۇرىنعى تاكاپپارلىعى قالماپتى. ءبىراق قورعانىستى بىزدەن ەمەس، زاقاننان سۇرايتىن سەكىلدى، جانارى جاساۋراپ قاراي بەرەدى. كوزىن الا قاشقان زاقان سىر بەرمەدى. سونىمەن ءبىز بىر-بىرلەپ ساندىققا ەنىپ، تۇڭعيىققا ءسىڭىپ جوق بولا باستادىق. بارلىعىمىزدىڭ جۇرەگىمىزدە بارماقتاي-بارماقتاي قورعاسىن قالدى. بارلىعىمىز بۇكىل ەرىك-جىگەرىمىزدەن ايىرىلعانداي دەل — سالمىز. كەلگەننەن كەيىن ءۇش كۇننەن سوڭ گۇلنار دۇنيە سالدى. ال، ءبىز ساري ەكەۋمىز الماتىعا قايتىپ كەتتىك. ءماديدىڭ تۇتىگىپ، قاپ-قارا بولعان جۇزىنە قاراۋعا ءداتىم شىدامادى، تىلدەسىپ قوشتاسۋعا ول دا نيەت تانىتا قويمادى. وز-وزىنە ازداپ كەلگەننەن سوڭ كەزدەسەرمىز دەپ شەشتىم مەن. ساري دا مەنى قوستادى.
سوڭى
You Might Also Like
-
ۋا دوستار! جوعارعى سوزدەردەن اللا تاعالانىڭ بارلىعىن ءھام بىرلىگىن ءبىلدىڭىز، ەندى سيپاتتارىن ايتايىن.
-
قالاعا قارعا تولىپ كەتتى. تاڭەرتەڭ كوزىڭدى اشقاندا قارسى الاتىن ولاردىڭ جاعىمسىز ءۇنى كوزىڭ ۇيقىعا ىلىنەردە دە ساناڭنىڭ ار جاعىندا جارىسا شۋلاپ جاتادى. ايجان بۇل قۇستى جەك كورەتىن. ءبىراق ەلەۋسىز ەنى...
