قارعالار
قالاعا قارعا تولىپ كەتتى. تاڭەرتەڭ كوزىڭدى اشقاندا قارسى الاتىن ولاردىڭ جاعىمسىز ءۇنى كوزىڭ ۇيقىعا ىلىنەردە دە ساناڭنىڭ ار جاعىندا جارىسا شۋلاپ جاتادى. ايجان بۇل قۇستى جەك كورەتىن. ءبىراق ەلەۋسىز ەنىپ، قالا ءومىرىنىڭ ءبىر شەتىنەن ءوز ورنىن العان ولاردان قاشىپ قۇتىلار جەر بولماعاڭدىقتان امالسىز توزۋگە تۋرا كەلەدى. سودان سوڭ ولار پايدا بولعالى تايانعان باقىتسىزدىق سەزىمىنەن ارىلۋ ءۇشىن قارعالاردىڭ زادى جامان ەمەستىگىنە، ولارعا ءتىپتى ماحاببات سەزىمىمەن قارايتىندىعىنا ءوزىن-وزى يلاندىرۋعا كىرىسكەن. كەيدە جۇمىستان شارشاپ كەلىپ توسەككە جاتقاننان كەيىن كەلمەي ىعىرىڭدى شىعاراتىن ۇيقىنى كۇتۋ مەزەتتەرىندە ولارمەن ويشا تىلدەسەتىن دە بولدى. سۇراقتار قويادى، جاۋاپ بەرەدى. دۇشپانىڭدى جەڭە المايتىن بولساڭ، ىشىنە كىر، سىرىن ءبىل دەيدى. سودان سوڭ ءوزىڭنىڭ ءال-شاماڭدى، ونىڭ جەتكەن شىڭىن باعالاپ، قالاعانىڭدى تاڭداۋ مۇمكىندىگىنە يە بولاسىڭ.
بۇگىن قىستىڭ سوڭعى كۇنى. اۋاعا كوكتەمنىڭ جىلى لەبى ارالاسا باستاعان. دەمالىس بولعاندىقتان ۇيدەن ەشقايدا شىققان جوق. ەسىكتىڭ الدىنداعى كارى تەرەكتى ابدەن بيلەپ-توستەگەن قارعالار جاقىنداپ قالعان كوكتەمدى سەزىنگەندىكتەن بولار ايرىقشا قۇتىردى. توپتالىپ الىپ ۇشا جونەلىپ، بىرەسە سول ۇيىرىمەن قايتا قوناقتاپ شۋلاسا قارقىلدايدى تەرەك پەن ءتورتىنشى قاباتتاعى ونىڭ تەرەزەسى تۇسپا-تۇس بولعاندىقتان، ولاردىڭ جاعىمسىز داۋىستارى دا، جىلتىراعان قاپ-قارا ەكى تەسىك كوزدەرى دە انىق، قول سوزىم جەردە.
وقىپ جاتقان كىتابىن قويىپ تەرەزەنىڭ الدىنا كەلدى دە، بەتىن اينەككە تاقاپ سىرتقا ءۇڭىلدى. نە دەگەن جيىركەنىشتى، نە دەگەن ماعىناسىز ماقۇلىقتار. كەنەت ولاردىڭ اراسىنداعى ءىرى قارا قارعانىڭ وزىنە تەسىلگەن كوزقاراسىن سەزىنىپ نازارىن سوعان اۋداردى.
— سالەمەتسىز بە؟
— سالەمەتسىڭ بە؟
— قالىڭىز قالاي؟
— جاقسى، — دەدى ول قاپ-قارا تۇيمە كوزىن قىسىپ.
— نەگە باسقا جەر تاڭداماي، ءدال مەنىڭ تەرەزەمنىڭ تۇبىنە ۇيا سالدىڭىزدار؟ مەن سىزدەردى ونشا ۇناتپايمىن.
— قاتتى ۇناتپايسىڭ.
قارعانىڭ ءتۇرى قاتقىل، ءتىپتى اشۋلى بولىپ كورىندى.
— ءيا.
ويشا بەرگەن جاۋابى كۇمىلجىپ كىنالى بولىپ شىقتى.
— بىزگە دە سەن ۇنامايسىڭ.
بۇرىلىپ بولمەنىڭ ورتاسىنا ءوتتى دە، كىتابىن قولىنا قايتا الدى. شىم-شىتىرىق، تۇسىنىكسىز جازىلعان تاريحي دۇنيە بولعاندىقتان كوزى ءار جولدى مۇقيات وقىعانىمەن، تۇككە تۇسىنبەيدى. ويىنىڭ ءبارى قارعالار جاقتا. “مەن دە ولارعا ۇنامايمىن. ارينە، بىرەۋگە جەك كورىنىشپەن قاراي وتىرىپ، ونىڭ تاراپىنان جىلۋ كۇتۋگە بولمايدى عوي. ءبىراق قايداعى ءبىر قارعالار...” سودان سوڭ جىندانعاندا ادام وسىلاي باستايتىن شىعار دەپ ويلادى. بۇل وقيعانىڭ سوڭى قولىنا سىپىرتقى الىپ جالاڭ اياق، جالاڭ باس قارعالاردى قۋۋ نەمەسە جانارمايمەن تەرەكتىڭ تۇبىنە وت قويىپ، سالتانات ءبيىن بيلەۋ بولادى.
ول تەرەزەنىڭ الدىنا قايتا باردى. مۇز سۇڭگىلەر جانۇشىرا تامشىلايدى. كۇن جىلى. ەسكى قىزىل تەلەفونعا قارادى. ءۇنسىز سازارىپ تۇر. الدە ءوزىم زۆونداسام با ەكەن دەدى. نە دەيمىن؟ ءبارىبىر دۇرىس تۇسىنبەيدى. سودان كەيىن تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرىپ، ءنومىرىن تەرگەن. ەشكىم المادى. ۇيىندە جوق.
اتامنىڭ ۇيىنە بارسام با دەپ ويلادى. قۋانىپ قالاتىن ەدى. ورنىنان تۇرىپ، كيىنە باستادى. دالا تاماشا بولىپ تۇر. ناعىز كوكتەم. ادامدار دا جايدارلى، ءبىرتۇرلى جىلى ءجۇزدى. بارلىعى تويعا بارا جاتقانداي اسىعىس، كوڭىلدى. الدىمەن دۇكەنگە كىرىپ، ءۇش-تورت كوك شاي، تەمەكى الدى. سودان كەيىن ايالداماعا بەتتەدى.
قاريا ەسىك الدىندا كۇن شۋاقتا وتىر ەكەن. بوس جىبەرىلگەن اپپاق شاشى يىعىن جابادى. ۇستىندەگى ۇزىن جەڭ اق جەيدەسى تىزەسىنە از-اق جەتپەي تۇر. قارا شالبارى مەن كەڭ قونىش ەلتىرى ەتىگى قاريانىڭ سىرى كەتسە دە، سىنىنىڭ كەتپەگەنىن، ءوزىن-وزى سىيلايتىن جانە سىيلاتا بىلەتىن تاكاپپار رۋحىنىڭ كۋاسى ءتارىزدى. كوزىنىڭ اينالاسىن، ماڭدايىن تەرەڭ ءاجىم باسقان.
— قايدان ءجۇرسىڭ؟
— ۇيدە وتىرىپ جالىعىپ كەتتىم.
— اكە-شەشەڭ قالاي؟
— جاقسى شىعار. ولارعا بارعان جوقپىن ءوزىڭ قالايسىڭ؟
— جامان ەمەس. كەل كىر. كەلگەنىڭ جاقسى بولدى. شاي ىشكىم كەلىپ وتىر ەدى.
پەش جانىپ تۇر. قاپىرىق. الجيىن دەگەن بە دەپ ويلادى.
قاريا پەش ۇستىڭدەگى شاۋگىمدى اشىپ كوردى. قايناپ جاتىر ەكەن. تەرەزە الدىڭداعى جايپاق تاباققا توڭكەرىلگەن تازا كەسەلەردىڭ ەكەۋىن داستارحانعا قويىپ، تولتىرىپ سۋ قۇيىپ الدى دا، بۇرىشتا تۇرعان شەلەكتەن ءبىر وجاۋ سۋ الىپ، ورتالاپ قالعان شاعىن شاۋگىمدى قايتا تولتىردى. سودان كەيىن ەكى كەسەگە شاينەكتەن شاي قۇيدى. ايجان داستارحان جەندەۋگە كىرىسكەن.
— تاماعىڭ بار ما؟
— ءيا، كەشە كوجە ىستەپ ىشكەنمىن. ىشەم دەسەڭ بار.
— جوق، وزىڭە دەگەنىم عوي.
— مەن اش ەمەسپىن. جارايدى، جىلىتىپ جىبەر، ءبارىبىر. ءقايسىبىر تاماق ءىشىپ ءجۇرمىن عوي دەيسىڭ. جۇمىسىڭ قالاي؟
— جاقسى. اقىرىنداپ.
— ءبىرجان نە ىستەپ ءجۇر؟
— بىلمەيمىن، اتا. ولاردى وتكەن دەمالىستان كەيىن كورگەن جوقپىن.
قاريا ءۇنسىز قالدى. تۇرىنەن ۇناتپاي قالعانى سەزىلىپ تۇر. اكە-شەشەسىنىڭ ۇيىنەن كەتىپ، بولەك پاتەر جالداعانىندا دا جاراتپاعان. ەندى ءقازىر ولارمەن اسا ارالاسپايتىنى ءۇشىن كىنالايتىن سياقتى. ارينە، كارى ادام، ءبىراق بۇنىڭ ەشكىمگە مىندەتتى ەمەس ەكەندىگىن ۇعۋعا بولادى عوي. ول نە سەبەپتى اكە-شەشەسىنىڭ الدىندا ءوزىن بورىشتى سەزىنۋگە ءتيىستى ەكەنىن تۇسىنبەيتىن. جوق، تۇسىنەتىن، ءبىراق وسى جەردەن الدەبىر ادىلەتسىزدىكتى سەزەتىن. نە سەبەپتى ەركىن ءومىر سۇرۋدەن قىسىلۋعا ءتيىس، نەگە ولارمەن بىرگە تۇرىپ، ولاردىڭ الدىنداعى “پەرزەنتتىك مىندەتىن” وتەۋى كەرەك. جانە بارلىعىن تولىق باقىتقا كەنەلتۋ ءۇشىن جاقسى بىرەۋگە تۇرمىسقا شىعۋعا مىندەتتى. سودان كەيىن ءسوز جوق، بىر-بىرىنە قوناققا بارىپ، ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرەدى. ءبىر قىزىعى — ولارعا ماعان جارىق دۇنيەنى كورسەت دەپ جالىنعان جوق، ولە-ولگەنشە قارىزدار بولايىن دەپ كەلىسىمگە وتىرعان جوق. تۋسا، وزدەرى ءۇشىن، وزدەرىنىڭ قىزىعى ءۇشىن تۋدى. ال قالعانى — اركىمنىڭ ءوز ەرىگىندەگى نارسە ەمەس پە.
ول اتاسىن جاقسى كورەتىن. ءقازىر دە ونىڭ قيمىل-قوزعالىسىن ءۇنسىز باعىپ وتىرعان كوزقاراسىنان اتالىق ەمەس، ەركەكتىك باعالاۋدى جانە ءوزىنىڭ وسىنداي كوپتى كورگەن قارتقا ۇنايتىنىن سەزەدى. ءسۇيسىنىپ وتىر. ول كەنەت ءوزىن كەرەمەت ادەمى، سونداي جەڭىل سەزىنىپ كەتتى.
— وقيتىن كىتابىڭ بار ما؟ بەرگەن تاريحي ەڭبەگىڭە ءتىسىم باتار ەمەس.
— تۇر عوي اندا، — ول قولىن تورگى بولمەگە قاراي سەرمەدى، — شەتىنەن الا بەر. تەك قايتارعاندى ۇمىتپاساڭ بولعانى.
ول جىميدى، ەسىنە باعلان تۇسكەن. وعان اتاسى تۋرالى ايتۋدان جالىققان ەمەس. مىنەزىن، تۇرپاتىن سيپاتتايدى. سويلەگەن سوزدەرىن، قالجىڭدارىن قايتالاپ ايتادى.
اتاسىنىڭ ۇيىنەن شىققاندا، كەش قويۋلانا باستاعان. ول پاتەرىنە تەزىرەك جەتۋگە تىرىستى. باعلان زۆونداپ قالاتىنداي كورىنگەن كەنەت. ءتىپتى ارا-تۇرا جەڭىل جۇگىرىپ الادى. مەن وعان عاشىقپىن دەپ ويلادى ول. شىنىمەن عاشىقپىن. مەن ونى سۇيەمىن. كۇلكىسى كەلگەن. باعلانعا قاتىستى ايتىلعاننان كەيىن بە، الدە جالپى ونىڭ اۋزىنان شىققان سوڭ با، ءبىرتۇرلى. وتىرىك سياقتى. مەن قارعا دەگەن قۇستى شىن سۇيەمىن دەدى نە، باعلاندى سۇيەمىن دەدى نە، بىردەي كۇلكىلى. مەن عاشىقپىن. ادامدار وزدەرىنىڭ عاشىق ەكەندەرىن، ارالارىنداعى نارسەنىڭ باسقا ەمەس ماحاببات ەكەندىگىن قايدان بىلەدى؟ ال باسقا دەپ جۇرگەندەرىنىڭ ماحاببات ەمەس ەكەنىن شە؟ ساۋ سيىردان جارالماعانىم ءبارىبىر بىلىنەدى دەپ ويلادى سودان كەيىن. ەكپىنى باسىلىپ قالدى.
ايجاننىڭ اكەسى اقىن بولاتىن. مەكتەپ جاسىنان ولەڭ جازا باستادى. ەسەيە كەلە بۇل ادەتىنەن ارىلماعان ول گۇلدەن، تاۋدان، جەردەن ءلاززات الاتىن. لىپ ەتىپ كورىنىپ كوزدەن تاسالاناتىن ايەل سۇلۋلىعىنان شابىتتاناتىن. ولەڭدى ءتۇن جامىلىپ وتىرىپ جۇرەگىنىڭ قانىمەن، كوزىنىڭ جاسىمەن ارالاستىرىپ قاعازعا قۇياتىن. ارال كولىنىڭ تاعدىرىنا، سەمەيدەگى ەل مەن جەردىڭ كۇيىنە كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، قانشاما جىر جولدارىن ارنادى. ولەڭدەرىن وقىعاندا، كوزىنەن جاس قۇيىلادى. ال بىردە، ستۋدەنتتەرمەن وتكەن كەزدەسۋدە جان جۇرەگىن بيلەگەن تولعانىسقا توتەپ بەرە الماي، ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەرگەن. ونىڭ ءومىرىنىڭ بارلىق ماعىناسى، ءمانى — ولەڭى ەدى. ەرتە ۇيلەندى. اۆتوبۋستىڭ ارت جاعىندا قالىپ بارا قارا جولعا تەسىلىپ تۇرعان قوس بۇرىمى تىرسەگىن سوعاتىن تالدىرماش قاراتورى قىز جيىرماداعى اقىننىڭ ەلەسىنە اينالدى. سودان كەيىن ونى ءوزى وقيتىن ينستيتۋتتىڭ دالىزىندە قايتا كەزدەستىرگەندە، تاعدىر اتتى الپاۋىتتىڭ قارماعىنا ىلىنگەنىن تۇيسىنگەن. ويلانباي ۇيلەندى. ءقازىر يىعىنا جەتەر-جەتپەس قارا شاشىن ازداپ قىراۋ شالا باستاعان زايىبىنا قاراسا، جۇرەگىن شىمىرلاعان ايانىش بيلەيدى. ول ءوزىن كىنالى سەزىنەتىن.
ال بۇگىن اكەسىن ويلاپ وياندى. قالا سىرتىندا جاپادان جالعىز قالعان كارى اكەسىن. ايەلىنە سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ، اس ۇيگە ءوتىپ، تەمەكى تۇتاتتى. سودان كەيىن توڭازىتقىشتىڭ ۇستىندە دايىن تۇرعان قاعاز قالامىن الىپ، ستول باسىنا وتىرعان. اكە. قۇلاعالى تۇرعان لاشىق ۇيدە جالعىز قالعان اكە. جانارىنا جاس ءۇيىرىلدى. تەمەكى قىسقان ساۋساقتارى دىرىلدەگەن. ول الدىنداعى اق قاعازعا الدەنە ىزدەگەندەي ءۇڭىلدى. سودان سوڭ جازا باستاعان.
اكەسىن ءجيى ەسىنە الاتىن. شالدى قالا ورتالىعىنان ءۇي العاندا ءجۇر دەپ شاقىرا الماعانى ءۇشىن قاپا بولادى. ول الدىنداعى ءۇش شۋماق ولەڭگە تەسىلىپ ۇزاق وتىردى دا كەنەت ورنىنا كىلت كوتەرىلىپ، ۋماجداپ، اۋزى-مۇرنى شىعىپ تولعان قوقىس-شەلەكتىڭ تۇبىنە قاراي تىعىپ جىبەردى. سودان كەيىن قولىن جۋىپ، ايەلىنىڭ جانىنا بارىپ قايتا جاتتى. جازعان ولەڭى تىم سولقىلداق، جاسىق بولىپ كورىنگەن. ءقازىر وعان تەك جاقسى ولەڭدەر جازۋ كەرەك. ول ارتىنداعى جاستاردى جامان دۇنيەنى اياماۋعا باۋليتىن. گوگولدى ۇلگى ەتەدى. جامان ولەڭ جازبايتىن اقىن جوق، ءبىراق جاقسى اقىن جامان ولەڭدى ەشكىمگە كورسەتپەيدى دەيتىن ءجيى. قايتادان اكەسى ءتۇستى ەسىنە. جۇرەگىن ۋقالادى. سىزداپ بارا جاتىر.
جارتى ساعاتتان كەيىن ەسىكتىڭ قوڭىراۋى سوعىلعان.
— كىم؟
— مەن.
ەسىكتى اشىپ جاتىپ، “كىمدى ايتساڭ سول كەلەدى” دەپ ويلادى.
— امانسىندار ما؟
— جاقسى. جايشا ءجۇرسىڭ بە؟
— جايشا. الدە كەلۋگە بولماي ما؟
— قايداعىنى ايتاسىڭ، اكە. سونشاما ەرتە جۇرگەننەن كەيىن ءبىر نارسە بولىپ قالدى ما دەگەنىم عوي. كىر.
ەكەۋى اس ۇيگە ءوتتى.
— كەلىن ۇيىقتاپ جاتىر ما؟
— ءيا، بۇگىن ساباعى تۇستەن كەيىن. شاي ىشەسىڭ بە؟
— ىشپەيمىن دەسەم، بەرمەيىن دەپ پە ەدىڭ؟
ول ءۇنسىز شاي قويۋعا كىرىستى، داستارحان قامداپ بولعاننان كەيىن:
— انا بالانى وياتايىن، — دەپ شىعىپ كەتتى.
ازدان كەيىن تورگى بولمەدەن داۋىسى ەستىلگەن.
— ءبىرجان، تۇر، اتاڭمەن امانداس.
— م-م-م...
— تۇر دەيمىن ساعان.
ءبىرجان سۇيرەتىلىپ تۇرا باستادى.
قاريا شىنىمەن نەمەرەسىن ساعىنعان. ءۇش جاسىنان باستاپ ءارىپ تانىپ، كوزىن اشقالى اكەسىنىڭ جىرىن جاتتاپ وسكەن ول ءالجۋاز، قورعانشاق. ون ەكىدە دەگەننەن گورى جەتىدە دەسە، سەنەرلىك. ستول باسىندا وتىرعان قارياعا ۇيقىسىراعان كەيىپپەن ءۇنسىز قارايدى.
— امانسىڭ با، باتىر ءبىرجان.
— سالەمەتسىز بە؟
— اتاسىمەن بالاسى وسىلاي امانداسا ما ەكەن، قول قايدا؟
نەمەرەسى سالماقتى كەيپىنەن جاڭىلماي، قول بەردى. قانشا دەگەنمەن بويى سۇڭعاق تارتىپ قالىپتى. ءبىراق تىم ارىق.
بالانىڭ سۇيرىكتەي ۇزىن، بالاۋسا شوپتەي جۇمساق ساۋساقتارى قالاقتاي قولىنا كومىلگەندە، ەلجىرەپ كەتكەن. بيىل سەكسەن تورتكە شىققان ونىڭ قاسىندا بۇل ءجاسوسپىرىم الىپ تەرەكتىڭ تۇبىندە پايدا بولعان شىبىق ءتارىزدى. تەگى ءبىر، ءتۇبى ءبىر ەكەنى كورىنىپ تۇرسا دا، ءال-قۋاتىنىڭ كەمدىگى دە سەزىلەدى. ايتەۋىر ءبىر ءتاۋىرى — ولەڭ جازۋعا ىڭعاي كورسەتكەن ەمەس.
— اتاڭا قوناققا نەگە كەلمەيسىڭ؟
ول شالعا قاراما-قارسى تۇرعان ورىندىققا جايعاسىپ، اكەسىنە قارادى.
— بۇنى قايتەسىڭ، ءالى ءوز باسىن ءوزى الىپ جۇرە المايدى. ەر جەتكەن سوڭ بارادى عوي. ايجان كەلىپ تۇرا ما؟
داۋىسى جارىقشاقتانىپ شىقتى.
— ءيا، كەشە كەلىپ كەتكەن.
— جاعدايى دۇرىس پا ايتەۋىر؟
— ءيا، ءوڭى جامان ەمەس.
اتاسى كەتكەننەن كەيىن ءبىرجان جۋىناتىن بولمەگە بارىپ ايناعا قارادى. داۋىسىن قاتقىلداندىرىپ:
— اتاسىمەن بالاسى وسىلايشا امانداسا ما ەكەن، — دەدى. سودان كەيىن ەسىكتى جاۋىپ، سۋدى قوستى دا، اينانىڭ الدىنا كەلىپ قايتا تۇردى:
— اتاسىمەن بالاسى وسىلايشا امانداسا ما ەكەن. قول قايدا؟ سودان كەيىن وڭ قولىن ۇسىندى:
— اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا.
ويانىپ، اس ۇيگە قۇلاق ءتۇرىپ جاتقان اقىننىڭ ايەلى قاريانىڭ ارتىنان ەسىك جابىلا سالىسىمەن ورنىنان تۇرعان. جۋىناتىن بولمەنىڭ ەسىگىن تارتىپ كورىپ ەدى، جابىق ەكەن.
— ءبىرجان، سەن بە؟ نە ىستەپ جاتىرسىڭ شىق..
— ءقازىر، ماما.
— مامالاپ قالعىر، جۇگەرمەك، شىق، جانىڭنىڭ بارىندا!
ول اتىپ شىقتى.
— ارتىڭنان سۋدى مەن وشىرەمىن بە.
ءبىرجاننىڭ جۇرەگى اتويلاپ كەتتى. تاعى دا قارعاي باستاي ما دەپ قورىققان. ۇيىقتار الدىندا قۇدايدان مەن ءولىپ قالماسام ەكەن، مامام، پاپام، اتام، ايجان ءولىپ قالماسا ەكەن دەپ تىلەيدى. سەبەبى ماماسى قارعاعان كەزدە بۇلاردىڭ ەشقايسىسىن ايامايتىن.
ال ول بالاسىنا دا، وزگەگە دە نازار سالۋدان باياعىدا قالعان. شارشاعان. كۇنى بويى مەكتەپتە بوتەن بالالاردى وقىتادى، ءوزىنىڭ بار بىلگەنىن جىل سايىن جاڭا وقۋشىلارعا ۇزدىكسىز قايتالايدى. ال ولار قالاي بىر-بىرىنە ۇقساس! ۇلگىلىسى ۇلگىلىسىنەن، بۇزىعى بۇزىعىنان قالاي اۋمايدى. ىستەيتىن ىستەرى دە، سويلەيتىن سوزدەرى دە جىلدان جىلعا قايتالانىپ وتىرادى. ول بارىنەن جالىققان ەدى. بىر-بىرىنە ۇقساس كۇندەر، جىلدار. ول ءتىپتى ءبىر كۇنى ءبارىنىڭ كەنەت ۇزىلەتىنىنە، توقتايتىنىنا سەنبەيتىن. ماڭگىلىك اتتى توزاققا باياعىدا جۇتىلعان جانشا كۇننەن كۇنگە ءوزىنىڭ ءومىرىن سۇرەتىن. مىندەتتەرىن قالتىقسىز ورىندايتىن.
— شال نەمەنەگە كەلىپتى؟
— اۋىرىپ ءجۇرمىن دەيدى. ءبىرجاندى كورۋگە كەلگەن شىعار. ءجونىن ايتقان جوق.
— اقشا بەرگەن شىعارسىڭ تاعى.
— ەش نارسە سۇراعان جوق.
— وندا ايجان اۋىزىن جاۋىپ جۇرگەن شىعار.
— بىلمەيمىن.
ول ايەلىن جاڭا كورگەندەي تاڭ قالىپ قارادى. دودا-دوداسى شىعىپ تۇتىككەن شاشىن قوبىراتىپ، جۇمىرتقا قۋىرىپ تۇر.
— شاشىندى تاراساڭشى.
ول قولىمەن باسىن سيپاپ ءوتتى دە، كۇلىمسىرەدى. تىم اسىرا سىلتەپ بارا جاتقانىن ۇققانداي. ايەلى وسىلاي كۇلگەندە بۇرىنعى كىشكەنتاي تالدىرماش قىزدىڭ ەلەسى جۇرەگىن ءدىر ەتكىزەتىن. كيىنە باستادى.
— قايدا كەتتىڭ؟
— قوقىستى توگىپ كەلەمىن.
جاڭاعى جازعان ولەڭىنەن تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلگەن، ايەلىنىڭ شەلەكتەگى تاستالعان زاتتاردى اقتارىپ قارامايتىنىنا سەنىمسىز ەدى سەبەبى.
* * *
قاريانىڭ ءوزىن دىمكەس سەزىنگەلى ءبىر اپتاعا جۋىق ۋاقىت بولعان. قارا شاپانىن جامىلىپ، دالادا ۇزاق وتىرادى. شىعىپ كەلە جاتقان كوكتەم تىرشىلىگىن باعادى. ەمحاناعا بارۋعا باسىندا زاۋقى سوقپادى. سودان كەيىن جولدا جىعىلىپ قالامىن با دەپ قورىققان.
ايجاندى كۇتكەن. ونىڭ كەلمەي كەتكەنىنە ەكىنشى دەمالىس. جۇمىسى بولىپ جاتىر ما، الدە باسقاسى ما ايتەۋىر ءىزىم-قايىم جوعالدى.
كەش باتتى. تەرەزەنى سابالاپ، جاڭبىر جاۋىپ جاتىر. يىسىنەن-اق سەزدى جىلى جاڭبىر. ول كوزىن جۇمدى. بىرتە-بىرتە دۇنيە ايقىندىعىن، مىعىمدىعىن جوعالتا باستاعان. ادام ءومىرى — بۇتاققا ءىلىنىپ قالت-قۇلت ەتكەن جاپىراق ەكەن. ول كەنەت بۇل دۇنيەنى قيمايتىنىن ءتۇيسىندى. ەشقاشان فانيگە مۇنشاما جارماسامىن دەپ ويلاعان ەمەس. ۋاقىت كەلگەندە كەتەرمىن دەيتىن. دايىن بولاتىن. ءبىراق قيمايدى ەكەن. قيمايتىنى سونشالىق ءولىم تۋرالى وي كەلگەندە كەۋدەسىن كەرنەپ بارا جاتقان ۋىتتى اشىنىس جۇرەگىن سولق ەتكىزىپ باستالىپ، جان-الەمىن قالتىراتا باستادى. ولگىسى كەلمەيدى. ولگىسى جوق. الىستا قالعان جاستىق شاعىنان تانىس سەزىم. سوعىستا ءجيى كەشكەن كۇيى. ونىڭ باسىنا وسى مەن قورقىپ جاتقان جوقپىن با دەگەن وي كەلدى. ولىمنەن ەمەس، ومىرمەن ايىرىلىسۋعا قورقىپ جاتىر. سودان كەيىن مەنى الساڭ ال، بالالارعا ءومىر بەر دەپ ويلادى. مەنىڭ عۇمىرىم ءبىتتى. ادام ءومىرى — جاپىراق. مەرزىمىنەن بۇرىن ۇزىلمەسە، ۋاقىتى جەتكەندە ءوزى قۇلايدى. ويىنا ومىردەن ەرتە وزعان كەمپىرى ءتۇستى. جاس بولدى، عاشىق بولدى، بالا ءسۇيدى، نەمەرە كوردى. سوعىستان امان كەلدى. ءومىر ءسۇردى. ءبىراق بۇنىڭ ءبارى وزىمەن ەمەس وزگە بىرەۋمەن بولعان تانىس وقيعا ءتارىزدى. ەندى قايتەيىن دەپ ويلادى ول بالا سۇيسەم. ەندى نە ىستەيىن. ەش نارسە ءولىمدى اقتامايدى. مىڭ جىل قىزىق اجال كەلگەندە قاناعات بولمايدى ەكەن. ونىڭ ءومىرى مىنا قازىرگى كۇن. اياقتالىپ بارا جاتقان جالعىز كۇن. كەۋدەسىن كەۋلەپ قايتادان اشىنىس بۋدى. تەك ءبىر-اق نارسە انىق. ولگىسى جوق. ولگىسى كەلمەيدى. ونىڭ تۇماندانىپ، الدەقايدا باتىپ بارا جاتقان ساناسىندا شەكسىز ۇرەي مەن وسى تۇسىنىك قانا قالعان.
* * *
ءولىم كەزىندەگى حالىقتىڭ جۇمىلۋ، ۇيىمداسۋ قابىلەتى ەرەكشە. بۇل جولى دا سولاي بولدى. تاماق بەرىلدى، كومىلدى. سودان كەيىن قالىپتى كۇندەر قايتا باستالعان. بۇنداي كىسى ەشقاشان بولماعان، بۇل قالادا تۇرماعان ءتارىزدى. دۇكەندەر دە، كينوتەاترلار دا ورنىڭدا. اسپان دا، كۇن دە. ءتىپتى ايجان دا ادەتتەگى كۇلىمدەگەن قالپىنان جاڭىلعان جوك. ايجان ءبىرجاندى اسىرەسە تاڭ قالدىرعان. قوناق ءتارىزدى. بوتەن سياقتى. كۇلەدى، سويلەيدى. اتاسىن قويىپ كەلگەننەن كەيىن شەشەسىنە كومەكتەسىپ ءۇيدى جينادى، تۋىسقاندارمەن وتىرىپ اڭگىمەلەستى. ونىڭ اس ۇيدە جالعىز قالعان مەزەتىن اڭدىعان ءبىرجان ارتىنان اقىرىن كەلىپ:
— كۇتكەن جوقپىن، — دەگەن.
ول سەلك ەتە قالدى. سودان كەيىن اشۋلى داۋىسپەن:
— نەنى كۇتكەن جوقسىڭ؟ — دەدى.
— مەن سەنى اتامدى جاقسى كورەتىن شىعار دەگەنمىن.
— ونى ەشكىم جاقسى كورگەن جوق.
— مەن جاقسى كوردىم.
— وندا قاتتى جاسىرعانسىڭ عوي شاماسى.
ءبىرجان ءۇنسىز قالدى.
— مۇمكىن ماماما جاعىمپازدانىپ بىلدىرمەگەن شىعارسىڭ؟
— جاعىمپازدانعان جوقپىن.
كوزىنە جاس تولىپ شىعا كەلگەن.
— ەڭدى ماعان نە ىستە دەپ تۇرسىڭ؟ اكەڭ ەكەۋىڭمەن بىرىگىپ جىلايىن با؟ تىرىسىندە ماڭىنان جۇرمەۋشى ەدىڭدەر عوي، ەڭدى جاقسى كورەتىن بولىپ قالىپسىڭدار.
ول نە دەرىن بىلمەگەن. بارلىعى راس. اكەسى جىلادى. وعان ىلەسىپ ءبىرجان دا توقتاي الماعان. بىردە مەكتەپتەن قايتىپ كەلە جاتىپ، ونى سىرتىنان كورگەنى ەسىندە. كەڭ كوشەنىڭ قاق ورتاسىڭدا باياۋ كەتىپ بارا جاتقان قاريا اينالانى تولتىرىپ بارا جاتقانداي كورىنگەن. باسىنداعى قازاقى قالپاق پەن ۇستىندەگى اق پلاششى دا وزگەلەردەن بولەكتەيدى. پاتشا ءتارىزدى. كوزىنە سول ساتتەگى اتاسىنىڭ سيپاتى سيقىر بولىپ كورىنگەن. ءبىراق جاقىنداپ بارۋعا باتپادى.
— جارايدى، رەنجىمە، ميىم اشىپ كەتتى. ەندىگى جەتپەگەنى سەن ەدىڭ. ءوزىڭ كادىمگىدەي ادام بولىپ قالىپسىڭ عوي.
ايجان جىميعان.
— مامامنان اۋمايسىڭ.
— ال سەن اكەمنەن اۋمايسىڭ. كومەكتەسكىڭ كەلە مە ماعان؟
اتاما ۇقسايدى دەپ ويلادى ول ىدىستى مۇقيات ءسۇرتىپ تۇرعان ءىنىسىنىڭ ەبدەيسىز قيمىلدارىن باعىپ تۇرىپ. اتاما ۇقسايدى، ءبىراق ءبارىبىر اكەم بولادى.
— ءبىرجان، سەن ولەڭ جازبايسىڭ با؟
— جوق، سەن شە؟
ايجان كۇلىپ جىبەرگەن.
پاتەرىنە كەلگەن سوڭ ول دالىزدە ءىلۋلى تۋرعان ۇلكەن ايناعا ۇزاق قارادى. شاشى قوبىراپ كەتىپتى. جيناپ دۇرىستاپ ءتۇيدى. سودان كەيىن كەزەرگەن ەرنىن جالادى، الدەنەدەن قاتتى قورىققان ادامنىڭ ءتۇرى سياقتى. كوزدەرى شاراسىنان شىعىپ تۇر. وزىنەن كوزىن ايرماعان كۇيى بەزىلدەگەن تەلەفوننىڭ تۇتقاسىن كوتەردى.
— سەلەم.
— سالەم.
— جالعىزسىڭ با؟
— ءيا..
— ماعان كەلسەڭشى.
ءبىر ساتكە عانا ءۇنسىز قالعان ول “جاقسى” دەدى. “ءقازىر”.
نەگە كەلىستىم دەپ تاڭ قالدى ايجان ءوز بەينەسىنە قادالىپ. اتام تۋرالى باعلانعا ايتپايمىن دەپ شەشتى سودان كەيىن. ءارى قاراي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. شاشىن بوس جىبەرىپ، كيىمىن اۋىستىردى. شامدى ءسوندىرىپ، ۇيدەن شىقتى.
باعلان جالعىز ەمەس ەكەن.
— تانىسىپ قوي، مەنىڭ جولداسىم، بىرگە جۇمىس ىستەيمىز.
— ساكەن.
— ايجان.
ساكەن ۇزىن بويلى، ارىق جىگىت ەكەن. كۇلگەندە اپپاق ءىرى تىستەرى جارق ەتە قالادى. ادەمى. قوپ-قوڭىر، ۇلكەن كوزدەرى تۇڭعيىق، بۇلتسىز اسپان ءتارىزدى. ادامعا جاس سابيشە الاڭسىز قارايدى. ونىڭ قاسىندا باعلان تاۋدان ءقازىر تۇسكەن قويشى ءتارىزدى.
— نە ىستەپ وتىرسىڭدار؟
— جاي، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ. ساعان كەش بويى زۆونداپ تابا المادىم. سودان كەيىن ساكەندى شاقىردىم. نە ىشەسىڭ؟
— سىرا.
— وندا مەن ءقازىر بارىپ سىرا الىپ كەلەيىن. سەندەر داستارحان جاساي بەرىڭدەر.
ول شىعىپ كەتتى. بولمەنى ۇنسىزدىك جايلاعان. قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق. ايجان ساكەننىڭ ارتىنان اس ۇيگە باردى. پىسكەن كارتوپتى ءتۇسىرىپ تۇر ەكەن. ونى كورىپ:
— نە جۇمىس ىستەيسىڭ؟ — دەدى.
— بىزدىكى ەسەپ-قيساپ قوي. باعلان ايتپادى ما؟
— باعلاننان سەن تۋرالى ءجيى ەستيمىن.
— سوندا نە دەيدى؟
— جاقسى قىز دەيدى.
كۇلكىسى كەلدى. ەلەكتر شامىنا شومىلعان بولمە كەرەمەت ءساندى كورىندى. ءقازىر ساعىمعا اينالىپ كەتەردەي مۇنارعا بوگەدى. بۇگىن اتام قايتىس بولدى دەگىسى كەلگەن. جوق، بۇگىن ەمەس، قايتىس بولعانىنا نەگىزىنەن ءۇش كۇن، بۇگىن بارىپ جەرلەپ كەلدىك. كەشە كورشىلەرى كورىنبەي كەتكەن سوڭ ۇيىنە ىزدەپ بارسا، ءولىپ قالىپتى. توسەكتە جالعىز ءوزى كورپەگە قىمتانىپ ءولىپ جاتىر ەكەن. سودان كەيىن بۇگىن بارىپ كومدىك.
— نە ويلاپ كەتتىڭ؟
— جاي، وزىمشە. باعلان قايدا جوعالىپ كەتتى؟
— بىلمەيمىن. ءجۇر داستارحانعا وتىرا بەرەيىك. كەلەتىن شىعار.
ەكەۋى تورگى بولمەگە بارىپ داستارحان باسىنا وتىردى.
— شاراپ قۇيايىن با؟
— جوق، ءقازىر باعلان سىرا اكەلسىن.
— ول كەلمەيدى.
ساكەن ادەمى كوزدەرىن توبەگە قاراي توڭكەردى.
— قالاي كەلمەيدى؟ سىرا شە؟
— ىشەمىن دەسەڭ، سىرا توڭازىتقىشتا.
ايجان ورنىنان تۇرىپ، توڭازىتقىشتى اشتى. شىنىمەن دە سىرا سامساپ تۇر.
— ال ول قايدا كەتتى؟
— ءبىر تانىسىنىڭ ۇيىنە.
— جايشا ما؟
ساكەن بۇعان تۋرا قاراپ، جىميعان.
— مەن ساعان سەنبەيمىن.
— سەنبەسەڭ، كۇت. شاراپ قۇيايىن با؟
— ىشپەيمىن.
— سەنبەسەڭ، مىنە تەلەفون، زۆونداپ وزىنەن سۇرا.
ول ساكەننىڭ بەرگەن ءنومىرىن تەردى. ايەل العان. تەمەكىدەن قارلىققان، ەرەسەك ايەلدىڭ داۋىسى. ورىس سياقتى بولىپ كورىندى.
— اللو، باعلان سىزدەردە مە؟
كۇمىلجىپ بارىپ جاۋاپ بەردى.
— ءيا، ءسىز كىمسىز؟
ءۇنىن ويناقى شىعارۋعا تىرىسقانىمەن، ار جاعىندا ءزىل عانا بار.
— تانىسىمىن. شاقىرىپ جىبەرىڭىزشى.
سالدەن كەيىن باعلان الدى.
— باعلان، سىرا قايدا؟
— وزدەرىڭ وتىرا بەرىڭدەرشى، مەن مۇندا ءبىر شارۋامەن ءجۇرىپ قالدىم. شىققان سوڭ ەسىكتى جاۋىپ كەتىڭدەر، ساكەننىڭ ءوزى بىلەدى.
ءۇنسىز قالدى. باعلاندا دا ءۇن جوق. سودان كەيىن اقىرىن:
— جارايدى، — دەگەن.
تۇتقانى قويىپ، داستارحان باسىنا قايتا كەلدى.
— نەگە؟
ساكەنگە تاڭ قالىپ قارادى.
— نەگە؟!
— ول ءقازىر مەنىڭ تانىسىمنىڭ ۇيىندە. ءومىر ءبىر-اق مينۋتتا وتەدى دە كەتەدى. قول قۋسىرىپ وتىرعاننان نە شىعادى. كوڭىل كوتەرۋ كەرەك ەمەس پە؟
— سەن سولاي دەپ ويلايسىڭ با؟
كوزىنەن جاس اعا باستادى. جىلامايمىن. وسىلاردىڭ الدىندا جىلايمىن با دەپ ءوزىن-وزى ۇستاۋعا تىرىسسا دا، توگىلگەن جاسىنا يە بولا المادى.
— ايجان، نەمەنەگە جىلايسىڭ، ساعان قانداي ايىرماشىلىق بار. ءبارىبىر ەمەس پە؟
— ارينە، ارينە...
— جىلاما.
ايجان بەتىن باسىپ، كوزىنەن اققان ىستىق جاستى ءسۇرتىپ، دەمىن الۋعا تىرىسىپ ەدى، جاس قايتا اعىلدى. ءتىپتى داۋىسى شىعىپ كەتكەن. ول ىشىندەگى الدەنەنىڭ ۇزىلگەنىن ءتۇيسىندى. ەندى نە ىستەيمىن دەگەن سۋىق وي شايىپ ءوتتى باسىن. ەندى قالاي ءومىر سۇرەمىن. كوزىن قايتا ءسۇرتتى. ول سىرتىنان باعىپ تۇرعان اجالدىڭ دەمىن وسى ساتتە اسىرەسە ايقىن سەزىنگەن. ساكەن ونىڭ اۋزىنا كەسەگە قۇيىلعان شاراپتى تاقادى.
— ءما، ءىشىپ جىبەر، جاقسى بولىپ قالاسىڭ.
ول باسىن شايقادى.
— كەرەگى جوق.
ەندى نە ىستەيمىن دەپ ويلادى ول. سودان كەيىن وزىنە اپپاق تىستەرىن اقسيتىپ كۇلىپ كاراپ وتىرعان ساكەنگە قارادى.
— نەمەنەگە جىلايسىڭ؟ مەن سەنى تۇسىنبەيمىن. ايەلدەر وسى قىزىق. وندا تۇرعان نە بار؟
— ءيا، دۇرىس. قايدا، مەن ءقازىر.
ول تەز شەشىنۋگە كىرىسكەن.
تاڭەرتەڭ تۇرىپ، ايناعا قاراعاندا ءجۇزى الەم-تاپىرىق ەكەن. جىلاي-جىلاي كىشىرەيىپ، ءىسىنىپ كەتكەن كوزدەرى تەرەڭنەن جىلتىراعان ەكى تەسىككە اينالعان. ەندى نە ىستەيمىن دەپ ويلادى ول. بۇدان كەيىن ءارى قاراي ءومىر سۇرە الامىن با؟ ءومىر سۇرمەگەندە، باسقا نە ىستەۋگە بولادى. ءولۋ؟ اتام ءولدى عوي دەگەن سۋىق وي ساناسىن شانشىپ وتكەن. اتام دا جوق، باعلان مىناۋ، ەندى نە ىستەيمىن؟
ساكەن دە وياندى. اينانىڭ الدىندا تۇرعان بۇعان:
— شاي ىشپەيمىز بە؟ — دەگەن.
— جوق، مەن قايتتىم ۇيگە.
— باعلان تۇستەن كەيىن كەلەدى.
— جوق، ماسەلە وندا ەمەس. مەن كەتتىم.
— تەلەفونىڭدى تاستاپ كەتپەيسىڭ بە؟
— باعلان بەرەدى عوي، جارايدى، سالەم ايت.
— جارايدى.
ول ايجاننىڭ ارتىنان ەسىكتى جاۋىپ جاتىپ، اپپاق تىستەرىن جارتىلاي جالاڭاشتاپ سىڭار ەزۋلەپ كۇلدى.
كۇنى بويى جاۋعان جاڭبىردىڭ سوڭى، جاپالاقتاعان قارعا اينالدى. ول دۇنيەنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىعىپ، بۇكىل الەمنىڭ وپىرىلىپ كەتۋىن تىلەگەن ىشتەي. جەر سىلكىنسە، سۋ تاسقىنى بولسا، بۇكىل قالا جەر استىنا سۇڭگىپ، ورنى تەگىستەلىپ قالسا. ءدال ءقازىر ەشكىمدى ايايتىن شاماسى جوق ەدى. اكەسى دە، شەشەسى دە، باۋىرى دا كەتسىن. ەگەر ءدال ءقازىر الدەنە بولماسا، دۇنيە ءوزىنىڭ جايباراقات نەمقۇرايلىعىنان جاڭىلماي وسىلاي بەزەرىپ تۇرا بەرەتىن بولسا، ءوزىنىڭ كوزسىز جەك كورىنىشىنە ءوزى ۋلانىپ ءولىپ كەتەتىندەي كورىنگەن. ءبىراق جان بەرمەك وڭاي ما؟
وسى ساتتە، كەۋدەسىن كەرنەگەن ىزانى دارمەنسىزدىك اۋىستىرعان كەزدە كىشىرەيە باستاعان. سودان كەيىن اشىق تۇرعان جەلدەتكىشتەن ۇشىپ شىعىپ، تەرەكتىڭ بۇتاعىنا قوناقتادى. جەپ-جەڭىل، ماعىناسىز قارا قۇس. جان-جاعىنا تاڭدانىپ قاراپ الىپ، تۇڭعيىق كوككە قاراي قارقىلداپ ۇشا جونەلدى. اۋادان جاقىن قالعان كوكتەمنىڭ دەمىن سەزگەن سەبەبى.
You Might Also Like
-
ءبىز جازىق القاپقا شىقتىق. الدىمىزدا مۇنارتىپ، جوتالار جاتىر. بىلاي قاراساڭ قول سوزىم جەر سياقتى. ءبىراق جەتكىزەر ەمەس. قارقىندى، سۋىت باستالعان ءجۇرىسىمىز بىرتىندەپ شاباندانىپ، باياۋلاي باستادى. اينال...
