ءازىم اڭگىمەسى
ءبىر ءسوزىم مىڭ ءبىر تۇننەن وقىپ جۇرگەن،
ولەڭ قىپ سول ءسوزىمدى ايتقىم كەلگەن.
بولىپتى اعايىندى ەكى جىگىت،
باعداتتا مۇستاپا مەن ساپا دەگەن.
ەكەۋى جەتىم ەدى اكەسى ولگەن،
تالاپتان جەتەمىز دەپ، بوس جۇرمەگەن.
تىگىنشى، كەستەشى ەدى كىشى ءىنىسى،
مۇستاپا سۋرەتشىلىك عىلىم بىلگەن.
ەكەۋى ەكى ايرىلماق قامىن جەگەن،
ءبىر شەتكە كەتپەك بولىپ جۇرت كورمەگەن.
مال تاپقانى ءبىر ىزدەپ تاپپاق بولىپ،
سەرت قىلىپ، بىر-بىرىنە ۋادە بەرگەن.
ەكەۋىن ەكى جاققا تاعدىر بولگەن
جاندار ەمەس قاتەردەن استە يمەنگەن.
شىنماشىنعا1 ساپاسى كەتە تۇرسىن،
مۇستاپا بالسۋراعا2 بۇرىن كەلگەن.
مۇستاپا - بويداق، كەدەي ءبىراز تۇرعان،
كاسىبىن كۇننەن-كۇنگە ءتاڭرى وڭعارعان.
ازدان سوڭ قاتىن الىپ، ءۇي سالعىزىپ،
شاھاردا سەنىمدىنىڭ ءبىرى بولعان.
پۇل قۇراپ، كيىم تۇزەپ، قارنى تويعان،
قاعازعا ورنەك جاساپ، سۋرەت ويعان.
قۇدايىم كەشىكتىرمەي ءبىر ۇل بەرىپ،
مولدالار ونىڭ اتىن ءازىم قويعان.
ءبىر جاساپ، ەكى جاساپ، ءازىم ءوستى،
سونان سوڭ مەدرەسەگە بارىپ ءتۇستى.
از جىلدا جاقسى عىلىم ءناسىپ ەتىپ،
جاس جىگىت ءجۇزى نۇرلى، كوڭلى ماستى.
وقۋدان شىعا ۇستادى اتا ونەرىن،
اسىردى اتاسىنان ءاربىر جەرىن.
سول كۇندە اجال جەتىپ، مۇستاپا ءولىپ،
جىرتىق-جەتىم بولمادى ول جاس ءورىم.
اتانىڭ حارەكەتىن ۇستاي الدى،
ونەرى ارتىق شىعىپ، جان تاڭ قالدى.
الۋشىلار كوبەيىپ مۇنىڭ ءىسىن،
بۇرىنعىدان ارتىلىپ مال قۇرالدى.
ءبىر كۇنى لاپكەسىندە وتىر ەدى،
تورعىن تون، التىن كەمەر ءبىر شال كەلدى.
نە قىلسا ءبىر قۇرمەتتى ادام عوي دەپ،
ءازىم تۇرىپ، ءيىلىپ سالەم بەردى.
سالەمىن الدى، شال دا امانداستى،
قاسىنا جۋىق كەلىپ جاقىنداستى.
- جات جەردىڭ ادامى ەدىم، ە، شىراعىم،
نە حارەكەت قىلاسىڭ؟ - دەپ سۇراستى.
- جاسىمنان جەتىم ەدىم كوڭلى سىنىق،
ونەرىم ارتىق ەمەس ونداي ۇلىق.
ەڭبەكپەنەن كوز سۇزبەي كۇن كورەمىن،
حارەكەتىم - سۋرەتشى، بوياۋشىلىق.
- مىنەزىڭ، ءتۇسىڭ جاقسى نادان دەرگە،
ارتىق ونەر قيىن با تالاپتى ەرگە؟
تەسىلگەن كۇنى بويى سەندەي جاستى
ايايمىن، ءونىمى جوق بۇل ونەرگە!
بۇل سوزگە ءازىم تۇرىپ اشۋلاندى،
- تۇرپايى سويلەيسىز، - دەپ قاراي قالدى.
اتامنىڭ حارەكەتىن قورلاما، باي،
اش ەمەن، بولماسام دا سەندەي مالدى.
- قورلامايمىن ءھام، بالام، زورلامايمىن،
تەسىلگەن كۇنى بويى سەنى ايايمىن.
حيميا عىلىمىن ءبىلۋشى ەم، ۇيرەتەر ەم،
مىستى التىن جاساۋشى ەم، الدامايمىن.
شىن ونەرگە قايتەر ەڭ كوزىڭ جەتسە؟
اركىمگە جارامايدى مۇنى ۇيرەتسە.
ءوزى ۇلكەن، ءوزى وڭاي، ارتىق ونەر،
از جۇمىسپەن كوپ التىن حاسيل2 ەتسە.
مەن داعى جۇرگەنىم جوق مالدان كۇسىپ،
ايتتىم، بالام، باسىڭا مەيىرىم ءتۇسىپ.
ەرتەڭ ەرتە مىسىڭمەن دايىن بولىپ،
كوڭلىڭنىڭ داركۇمانىن الشى شەشىپ.
اۋەلى حاقتىعىنا جەتسىن كوزىڭ،
سەرت قىلدىم عوي ۇيرەتپەك بولىپ ءوزىم.
ەرتەڭ ەرتە سول جەردەن تابىسپاققا،
ەكەۋى ۋادە بايلاپ، قويدى ءسوزىن.
شال كەتتى، اڭ-تاڭ بالا ۇيگە قايتتى،
كورگەنىن اپاسىنا كەلىپ ايتتى.
حيميا عىلىمى بار دەيتىن، سۇيتسە داعى
اناسى باسىن شايقاپ، ءىشىن تارتتى.
- اپار دا مىس باقىردى الدىنا سال،
التىن بولسا، بولادى ءبىر تالاي مال.
جالعىزىم، نە قىلساڭ دا ساق بولىپ ءجۇر،
جادىگوي بوپ جۇرمەسىن انتۇرعان شال.
بالا ايتتى: - ءتاڭرىم قاقسا، بەندە نە ەتەر،
جالعان بولسا، بىلىنەر، قور بوپ كەتەر.
شىن بولىپ، ۋادەگە بارماي قالساق،
عاپىلدىقتان ايرىلعان ىزاسى وتەر.
نە قىلسا، سول كۇن بالا شالا ۇيىقتايدى،
وتىرىك، راسىن ويلانىپ تابا المايدى.
مىس باقىرىن قولىنا الدى داعى،
لاپكەگە كۇندەگىدەن ەرتە باردى.
شال داعى دەرەۋ دايىن بولا قالدى،
ءبىر دوربادان كومىر مەن كورىك الدى.
ەكەۋى سالەمدەسىپ بولعاننان سوڭ:
- مىسىڭ قايدا، بالام؟ - دەپ دىگىر سالدى.
مىس باقىردى سىندىردى تالقان قىلىپ،
كومىرگە سالدى مىستى، دۇكەن كۇرىپ.
مىس بىلقىلداپ ەرىگەن كەزىندە شال
شونشىكتەن3 ۇساق قارا الدى قىرىپ.
الدى دا ول ءدارىسىن، مىسقا سالدى،
بىلقىلداعان بۇرقىلداپ مىس شايقالدى.
ءبىر نارسەمەن ازىراق بۇلعالاقتاپ،
التىن قىپ سۋىنعان سوڭ قولىنا الدى.
التىنىن الىپ بەردى قولىنداعى:
- ساراپقا سال بار داعا ءشارىڭداعى
التىن ەمەس دەپ بىرەۋ ايتسا، بالام،
الدامشى، امالىم جوق، بولدىم داعى.
التىندى ال دا، كورسەت جۇرتقا اپارىپ،
مەنىڭ ءسوزىم شىن بولسا ءتاڭرى وڭعارىپ،
سوناۋ باقشا ىشىنەن تابىلارمىن،
ەگەر مەنى ىزدەسەڭ كوڭلىڭە الىپ.
ءازىم ۇشتى التىندى الا سالىپ،
نە بايلارعا كورسەتتى مۇنى اپارىپ.
- سامورودنىي سارى التىن ەكەن عوي، - دەپ،
كىم كورسە، ايتادى اڭ-تاڭ قالىپ.
ءۇش مىڭ ءۇش ءدىلداعا كەتتى ساتىپ،
شەشەسىنە اپ كەلدى تاڭىرقاتىپ.
شەشەسى: - سول كىسىنى شاقىر! - دەدى، -
كەتسىن، - دەپ، - ۇيىمىزدەن ءدام-تۇز تاتىپ.
باعاناعى باقشاعا ءازىم كەلدى،
جولىقتى شال دا، سوندا وتىر ەدى.
- ەي، اتا، قىلعان ءىسىڭ راس ەكەن،
قوناق بوپ، ءبىزدىڭ ۇيدەن ءدام تات، - دەدى.
قوس ۋىس ءدىلدا بەردى ازىمگە شال:
- سەنىڭ ورتاق مالىڭ، - دەپ، - مەندەگى مال.
شەشىلىسىپ، سىرلاسىپ وتىرالىق،
ءار ءتۇرلى قىمبات باعا ىشكىلىك ال.
سىرلاسساق، سۇحباتتاسساق، اۋلاق ارتىق،
ناشالى4 بولامىز عوي سويلەپ شالقىپ.
اناڭدى دا ءبىر جەرگە جىبەر، بالام،
سىرىمدى ۇيرەتە المان بويىم تارتىپ.
كۇن باتپاي بىتتەي الاڭ بولما بىزگە،
قاس قارايا كەلەرمىن مەن دە سىزگە.
ءىشىپ، جەۋ اراسىندا سويلەر ءسوز كوپ،
ول ۇيدە جان بولماسىن سەنەن وزگە!
ءازىم كەزدى بازاردى از تەنتىرەپ،
ءار ءتۇرلى ىشكىلىكتى الدى كۇرەپ.
التىندى كورگەننەن سوڭ، اناسى دا
كەتتى كورشى ۇيىنە، سەنىڭكىرەپ.
اراق، جەمىس - ءار ءتۇرلى نىعمەت5 دايىن،
قۋاندى التىن قولعا كىرگەن سايىن.
ۇيىنە بوتەن جالعىز جاندى قويماي،
وڭاشا بەزەندىرىپ تۇردى جايىن.
كوز بايلانا سىپ ەتىپ شال دا كەلدى،
ءازىم دە ەسىك اشتى، دايىن ەدى.
ءازىمدى بالاسىنا بالاعانداي،
جايناڭداپ جارقىن جۇزبەن ۇيگە كىردى.
شال كىرىپ ءۇيدى تەگىس ارالادى،
ءبىر ازىمنەن باسقا جان تابا المادى.
ءبىروتالا بەيىلدى بەرىپ العان،
ءازىم دە بۇل قىلىقتى شام المادى.
حوش ۋاقىتسىپ سويلەيدى شال بارقىلداپ،
قول قۋسىرىپ ءازىم تۇر، ءسوزىن تىڭداپ.
اسىن جەپ، قولىن جۋىپ بولعاننان سوڭ،
اپكەل دەپ ىشكىلىكتى قويدى ىمداپ.
بار ءىس قوي اۋەلدەن-اق ەل سالتىندا،
ورىس، نەمىس بولسا دا، قاي حالقىڭ دا.
پايدا دەپ ءتان ساۋلىققا ىشەتۇعىن،
ميۋادان تارتقان ءحامىر6 اس ارتىندا.
پودنوسقا بوتەلكەمەن اراق تولدى،
بىر-ەكى جاقسى ريۋمكە دايىن بولدى.
جوقتان باردى سويلەسىپ، ساۋقىم سالىپ،
الىستى پيالانى وڭدى-سولدى.
جايما-شۋاق سۇم شالدىڭ ءىشى مىقتى،
العاشقى ىشكەن ازىمگە تەز-اق شىقتى.
ءبىر اياق قولدان قولعا دەگەنسىنىپ،
جادىگوي ستاكانعا ءدارۋ تىقتى.
ونىسى ءتۇن ورتاسى بولعان زامان،
سۇم ەكەن تالاي جاندى اۋرە قىلعان.
ءدارى قوسقان اياقتى ىشكەننەن سوڭ،
ءازىم بارىپ جىعىلدى شالقاسىنان.
سوندا شال تەرەزەدەن ءبىر ىسقىردى،
ءتورت جىگىت تابىت العان ۇيگە كىردى.
ءازىمدى سول تابىتقا سالدى داعى،
تورتەۋى كوتەرىپ اپ تىسقا ءجۇردى.
ءازىمدى ماس قىپ الىپ، شال كەنەلدى،
ەسىكتى جابامىن دەپ از بوگەلدى.
ارتىن جىم-جىرت قىلدى دا، انتۇرعان شال
تورتەۋىن ەرتىپ الىپ، تەز جونەلدى.
تەڭىزدىڭ جاعاسىندا قالىڭ قامىس،
ىشىندە ءبىر كەمە بار شالعا تانىس.
ءازىمدى سول كەمەگە سالدى داعى،
تۇمسىعىن بۇرىپ الدى شەتكە شالىس.
قاسىندا جيىرما-وتىز جولداسى بار،
قالادان تاڭ اتقانشا كەتىپ الىس.
ەل تۇردى، ەرتەڭ كەمپىر ۇيگە كىردى،
بالا جازىم بولعانىن ءىشى ءبىلدى.
زار ۇردى، ويباي سالدى، نە ءبىتىرسىن،
تۇرا تۇر، وزگە جايىن سۇراما ەندى.
ءازىم ەسىن جيىپتى ەرتەڭ تۇستە،
ءوز باسىن كوردى قاۋىپ-قاتەر ىستە.
قول-اياعى بايلاۋلى جاتىر جالعىز،
تەمىر شەتىك قاپاس بوپ تۇردى ۇستە.
ىرعالىپ ورنىنان ول ارەڭ تۇردى.
تۇرەگەلىپ انتۇرعان شالدى كوردى.
- اقساقال ادام مۇنداي قىلا ما ەكەن،
انامنان مەنى ايىرىپ بۇل نەڭ؟ - دەدى.
- كوزىڭدى اش، ەسىڭدى جي، ەندى ويناما،
مەنى سەن ءوز دىندەسىڭ دەپ ويلاما!
مەن وتقا شوقىنامىن، دىنىمە كون،
مەندە باردىڭ بارىنەن ءقاۋىپ ويلاما!
ەگەردە كونبەي قالساڭ، نادانشىلىق،
ءار كۇنى سىزگە دايىن ءبىر ءجۇز شىبىق.
مىڭ جانىڭ بولسا داعى قۇتىلمايسىڭ،
تابىلماس ەندى مەنەن مايدا قىلىق.
بالا ايتتى: - ءدىنىم ءۇشىن جانىم قۇربان،
جاننان قورقىپ، وتىڭا مەن باس ۇرمان.
ءدىنىم حاق، ءىسىم اقپىن، ولسەم ءشايىت،7
قورقادى دەپ ءۇمىتتى ءۇز سەن انتۇرعان.
بالانىڭ بار كيىمىن شەشىپ الدى،
ءجۇز قامشى ارقاسىنا دۇرە سالدى.
قىڭق ەتىپ ءبىر دىبىستى شىعارمادى،
ازىراق تالماۋسىراپ، ناشارلاندى.
مۇنىسىن جاراتپادى ءقادىر سۇبحان،
كوك بۇزىلىپ، جەر ءجۇزى بولدى توپان.
بايلاۋلى بالا جايعا قالا بەردى،
كەمەمەن اۋرە بولدى كوپ انتۇرعان.
ءتۇن بويى ۇيىقتامادى ءبىر دە مىزعىپ،
سۋ سارىلداپ قۇيىلدى كەمەنى ىرعاپ.
وتىز ق ۇلى تاۋسىلدى تابانىنان،
سۋ توگىپ تاڭ اتقانشا ول سارپىلداپ.
وتىز قۇل اقىلداستى باستى قوسىپ،
ولەمىز دەپ ويلادى جاننان شوشىپ.
ءبىر شەتتەن ءبىر جاعاعا كەلە جاتقان
كارى ءيتتىڭ ۇستاي الدى الدىن توسىپ.
- اقساقال، ءىس قىلاسىز ويلانباستان،
جاننان قورقىپ قاشپاۋشى ەك قارا تاستان.
قۇداي سۇيمەي، بۇل ءىستى بىزگە سالدى،
قولىن شەش، ريزالىق ال مىنا جاستان.
قولىن شەش، ريزالىق ال، كىسەندى بۇز،
شاپساڭ ايت، كونەسىڭ بە، ۋاقىت تىعىز.
بۇل سوزگە كونبەي قالساڭ، اقىر ولدىك،
سەنى سۋعا تاستايمىز وتىزىمىز!
سوندا شال مىنا سوزگە اڭ-تاڭ قالدى،
نە قىلارىن بىلە الماي، از ويلاندى.
ءپىشىنىن وتىزىنىڭ بايقاعان سوڭ،
بالانىڭ قول-اياعىن شەشىپ الدى.
موينىنان شىراعىم دەپ قۇشاقتادى،
كوزىنىڭ اعىپ جاسى، بۇرشاقتايدى.
- شىراعىم، ماستىقپەنەن قىلىپپىن، - دەپ،
اۋەلگى سوزدەن تانىپ جانە الدايدى.
ءازىم جاس، اق بەيىلدەۋ ادام ەدى،
ويلادى: وتىرىك بولسا، نەگە يمەندى؟
ماستىقپەن قىلسا، قىلعان شىعار-اۋ دەپ،
ءىس كورمەگەن جاستىقپەن جانە سەندى.
- ماستىقپەن قىلعان بولساڭ، كەشتىم ساعان،
كارى يت تە: - شىراعىم - دەپ ارساڭداعان.
جەل تىنىپ، كۇن ايىعىپ باياعىداي،
حيكمەتىمەن توقتاتتى ءبىر جاساعان.
بالانى سىيلاپ جاتىر تاماق قامداپ،
سۋ توككىسىز جورعا بوپ شال جىلماڭداپ.
وتىز قۇل مىناۋ تەك جان ەمەس قوي دەپ،
الىنشە قىزمەتىندە ءجۇر تىرباڭداپ.
ءبىر مەزگىلدە شال ايتتى: - بالام، توقتا،
مىستى التىن قىلاتىن ءدارى وسى جاقتا.
الىس ەمەس، از كۇندىك جاقىن جەردە،
بولماي ما مولىقتىرىپ اپ قايتساق تا؟
بالا ايتتى: - ءوزىڭ ءبىل! - دەپ بۇل سوزىنە،
شال قۋاندى تيگەن سوڭ ەرىك وزىنە.
توبەسىنەن تىك تۇرىپ قىلدى قىزمەت،
تيتتەي شارگەز كەلمەيدى مىنەزىنە.
سىپ ەتىپ ءبىر جاعاعا كەلدى جەتىپ،
شال جونەلدى، بالانى قاسىنا ەرتىپ.
ءبىر بارابان تۇر ەكەن، قاعىپ ەدى،
قامادى جەلمايالار دۇبىرلەتىپ.
ءۇش جەلمايا ۇستادى جورىعىنا،
ءبىرىنىڭ ازىق ارتتى قومدىعىنا.
ەكەۋىنە ەر ەرتتەپ ءمىنىپ الىپ،
باراباندى قالدىردى ورىنىنا.
جەلمايالار كەلەدى جەلدەي ەسىپ،
سۇم شالدىڭ ءبىر تاراپتى كوزى تەسىپ.
شال ايتادى بالاعا: - كوردىڭ بە؟ - دەپ -
بۇلت تۇر بۇلدىراعان ەلەڭدەسىپ؟
ول ءوزى - بۇلت ەمەس، قاپتىڭ تاۋى،
ءبىر بولەك ۇلكەن تاۋدىڭ بەرگى باۋرى.
بەرگى تاۋدىڭ باسىندا سول ءدارى بار،
قىرانداي اپ قايتارمىز جىبەك باۋلى.
ءتۇنى بويى ءجۇرىپتى، بولدى ساسكە،
كورىندى جارقىراعان ۇيدەي ناستە.
- بۇل نە؟ - دەپ سۇراپ ەدى، تۇرا قاشتى،
بيتتەي ايال قىلمادى كاپىر استە.
- بۇل نە؟ - دەپ تاعى دا ايتتى ءازىم سورلى،
قاشقانىڭ نە قىلعانىڭ مۇنشا عۇرلى؟
- شىراعىم، مۇنىڭ ءوزى قاتەرلى جەر،
بۇل ءبىر قاسكوي جادىگوي ءداۋدىڭ ورنى.
سونى ايتتى دا، شال ساباپ جۇرە بەردى،
ءبىر وزەن جاتىر ەكەن، سونى ورلەدى.
وزەندى ورلەگەننەن ءبىر ايرىلماي،
ءدال بەسىندە ۇشىرتىپ تاۋعا كەلدى.
كەلدى دە ءبىر جارتاسقا تۇسە قالدى،
ازىق ارتقان مايانى جارىپ سالدى.
ءىشىن جارىپ، ىشتەگى ىشەك-قارنىن،
وكپە-باۋرىن تازالاپ، ءبارىن الدى.
سوندا شال ازىمگە ارقان، قانجار بەردى،
- مايانىڭ ىشىنە ەنىپ، سەن جات! - دەدى، -
ءىشىن تىگىپ، مەن كەتىپ، جاسىرىنام،
تاۋ باسىندا سامۇرىق ءبىزدى كوردى.
بۇل جەرگە مەن كەتكەن سوڭ سامۇرىق كەلەر،
مايانى ءىلىپ الىپ، بيىككە ورلەر.
ءبىر جەرگە قونعاننان سوڭ جار-داعى شىق،
يمەنىپ ادامزاتتان ۇشىپ كەتەر.
تاۋ باسىندا بار قارا ۇساق توپىراق،
قاپقا تولتىر كەشىكپەي جىلدامىراق.
قاپ تولعان سوڭ ارقانعا بايلاپ جىبەر،
ساسپاي شەشىپ العانشا توقتا ءبىراق.
سونان سوڭ ارقانىڭدى تاسقا بايلا،
تۇسەتۇعىن ىڭعايلى جەردى سايلا.
ارقاننان ۇستا داعى ءتۇس سىرعاناپ،
جارامايدى، قىلماساڭ ءسۇيتىپ ايلا.
قاپ الدى، قانجار الدى سوندا ءازىم،
ءسوزىنىڭ ۇقتى ءبارىن قىلماي جازىم.
- شىراعىم، ايتقانىمدى جاڭىلما، - دەپ،
بارىنشا قىلىپ جاتىر شال دا تاعزىم.
ءازىم دە بوگەلمەدى بويىن تەجەپ،
تالابى، تاۋەكەلى سونداي-اق كوپ.
ءتاڭىرىنىڭ ءبىر جازعانى ەكى بولماس،
مايانىڭ ىشىنە ەندى تاۋەكەل دەپ.
مايانىڭ كەتىپ قالدى ءىشىن تىگىپ،
شالەكەڭ جاسىرىندى تالعا كىرىپ.
اسپاننان سامۇرىق كەلىپ، ءىلىپ الىپ،
قايقايىپ قايتا شىقتى ءبىر-اق ىرعىپ.
مايانى سامۇرىق قوندى تاسقا اپارىپ،
ەر ءازىم شىعا كەلدى ءىشىن جارىپ.
ادامزاتتى كورگەن سوڭ بۇدان شوشىپ،
وتىردى سامۇرىق قۇس اۋلاق بارىپ.
جالتاڭداپ ءازىم شىقتى تاۋ باسىنا،
تاپتى توپىراق، تولتىردى دورباسىنا.
قاپ تولعان سوڭ، ارقانعا مىقتاپ بايلاپ،
تاۋ باسىنان جىبەردى اتاسىنا.
جىبەردى الگى قاپتى جەرگە اتىپ،
انتۇرعان شال داۋلەتكە قالدى باتىپ.
قاپ جەرگە تۇسكەننەن سوڭ، ءدىنسىز كاپىر
ارقاندى الىپ كەتتى جۇلا تارتىپ.
ايرىلىپ ارقانىنان ءازىم قالدى،
- ارقاندى نەگە الدىڭ! - دەپ، ايعاي سالدى.
- تالايدى وسى تاۋعا تاستاعانمىن،
سونىڭ ءبىرى بولدىڭ - دەپ، كەتە باردى.
سۇم شالدىڭ دىنسىزدىگىن سوندا ءبىلدى،
قاراماي، ءبىر قايرىلماي، جۇرە بەردى.
كاپىردىڭ قايرىلماسىن بىلگەننەن سوڭ،
جۇگىرىپ جالتىر تاستان جول ىزدەدى.
كوردى، ءبىلدى ول تاستا جولدىڭ جوعىن،
سونان سوڭ قامداپ باقتى قارنى توعىن.
ازىراق جەمىس تاۋىپ جەدى داعى،
كورمەككە جاتا كەتتى حاق بۇيرىعىن.
كۇن دە باتتى، ءبىر جەرگە ءازىم جاتتى،
كۇن باتقان سوڭ جان-جاعى سالدىر.
قاراسا قاپتاپ جۇرگەن ءبارى ايداھار،
سوندا دا ءبىراز جاتىپ ۇيىقتاپ قاپتى.
ۇيىقتاپ كەتىپ، شوشىنىپ تەز وياندى،
جۇتقالى كوردى كەلگەن ايداھاردى.
نە دە بولسا تاۋەكەل قىلدى داعى،
قانجارمەن قاق باسىنان شاۋىپ قالدى.
ءوزى دە ءبىر تاراپقا ىرشىپ كەتتى،
ءبىر بيىك اعاش كورگەن، سوعان جەتتى.
بيىك جەردە بولايىن دەدى داعى،
سول ءتۇنى اعاش باسىن مەكەن ەتتى.
ار-بەرى جاتتى-داعى، ۇيىقتاپ قالدى،
شارشاعان عوي، كۇن شىعا زورعا وياندى.
قاراسا باسقا ايداھار جوعالىپتى،
ءوزى شاپقان تانىدى ايداھاردى.
ويلادى ءتىرى بولسا كەتپەس پە ەدى؟
ولگەن عوي مىنا ايداھار دەپ ويلادى.
اعاشتان تۇسە قالىپ ايداھارعا،
قولىنا قانجار الىپ جەتىپ باردى.
كوردى، ءبىلدى ايداھار ءتىرى ەمەسىن،
ءتاڭىرى ۇزىن جاراتقان سوم دەنەسىن.
قانجارمەن تاسپاداي قىپ ءتىلىپ الىپ،
از ۇقالاپ كەپتىردى جون تەرىسىن.
جالعاپ-جالعاپ، ءبىر ۇزىن ارقان ەتتى،
ەر ءازىم وسىلايشا تالاپ ەتتى.
ءبىر ۇشىن تاسقا بايلاپ جىبەرگەندە،
تۇسەتۇعىن ورنىنا ابدەن جەتتى.
ەر ءازىم تاۋەكەل قىپ جاننان كۇسىپ،
ارقاننان ۇستادى دا، كەتتى ءتۇسىپ.
قاراقات جەپ، مويىل جەپ، سۋدان ءىشىپ،
وزەندى قۇلدادى دا جۇگىردى ۇشىپ.
ءۇش قونىپ، ءتورتىنشى كۇن بەلدەن استى،
ول كۇنى التىندى ۇيگە دۋشارلاستى.
تاۋ باسىنان تۇسىرگەن تاۋەكەلمەن
سول ۇيگە كىرمەك بولىپ قادام باستى.
قاقپادان كىردى ىشكەرى قادام باسىپ،
ءبىر ۇيىنەن ورلەدى ءبىر ۇيگە اسىپ.
تىلدەسەرگە ەش ادام جولىقپادى،
توردەگى ۇيگە كىردى ەسىك اشىپ.
ەكى سۇلۋ قىز وتىر توردەگى ۇيدە،
ونداي سۇلۋ كورگەن جوق ءبۇتىن ەلدە.
ەكى قىز شاتراش ويناپ، بىلمەي قالدى،
كىردى دە تۇرا قالدى ورتا جەردە.
ەكى قىز مۇنى كوردى باس كوتەرىپ،
ادامزاتقا تاڭىرقاپ، تۇردى ەلەرىپ.
- ەي، جىگىت، ءتۇسىڭ جاقسى جان ەكەنسىڭ
ءجۇر ەدىڭ جادىگويگە نە قىپ ەرىپ؟
سويلەدى ءازىم داعى ايانباي-اق:
- مەن ءعارىپ بيشارامىن جۇرگەن ساياق.
اۋەلدە ءوزى كورگەن بار قىسانى
سويلەدى ءبىرىن قويماي باستان اياق.
ەكى قىز ەستىپ ءبىلدى ءازىم جايىن،
ەسىركەپ، مۇسىركەيدى ايتقان سايىن:
- سەن بىزگە باۋىر بولىپ، تۇر وسىندا،
نە كەرەكتىڭ قىلالىق ءبارىن دايىن.
قۇپ بولسىن، ولاي بولسا، اپالارىم!
دۇنيەنىڭ تارتىپ ءجۇرمىن جاپالارىن.
ساعىنسام، ءوز ەلىمە جەتكىزە مە،
ايتساڭىز، مارحاماتتى اتالارىڭ؟
- كوڭىلدى بوس سۋىتپا بىزدەي قىزدان،
سىزگە ۋادە بىزدەرگە ءتاڭىرى ايتقىزعان.
شىداعانشا شىداپ ب ا ق قاسىمىزدا،
قايتپاعىڭ كەلەر ءبىزدىڭ قولىمىزدان.
سەنى ءبىز جار ەتپەيمىز، باۋىر ەتتىك،
دوستىقپەن جۇرەك ەرىپ ءتاۋىر ەتتىك:
تۇبىندە سەن تۇرا الماس بولساڭ مۇندا،
ەلىڭە جەتكىزۋگە ءبىز دە جەتتىك.
قۇپ بولادى دەستى دە، سەرت بايلاستى،
قاتتى-قاتتى ايتىسىپ ۋاعدالاستى.
كوڭىلىندە قارا جوق، اق نيەتپەن
تىم جاقىن دوس بولۋعا ىڭعايلاستى.
كۇن جاڭعىرىپ، بويىنا قۋات ەنگەن.
التىندى ءۇيدىڭ ىشىندە ەركەلەنگەن.
- جان-جاعىن قالاي سايران قىلساڭ ەركىڭ،
جالعىز-اق ءبىر ەسىككە كىرمە، - دەگەن.
ەكى قىز كەتىپ ءبىر كۇن، قالدى ءازىم،
سالعان جوق قىزدار ونىڭ كوڭلىنە اجىم.
تال تۇستە باعاناعى كىرمە دەگەن
ەسىككە كىرىپ كەتتى - بار ما لاجىڭ؟
كىرسە، ار جاعى دوڭگەلەك قالىڭ اعاش،
ىشىندە ءبىر قاۋىز بار ەرنەۋى تاس.
بۇلبۇل سايراپ، ميۋاسى سالبىراپ تۇر،
سالتاناتىن تۇگەندەي ايتىپ بولماس.
تاس ەرنەۋى - مەرۋەرت، ول كورىنگەن،
كەتكىسى كەلمەس جاننىڭ مۇنى كورگەن.
ەر ءازىم تاماشالاپ قاراپ تۇرسا،
ءبىر ءتۇرلى تاڭعاجايىپ قۇستار كەلگەن.
(اياعى بىتپەي قالعان)
ولەڭ قىپ سول ءسوزىمدى ايتقىم كەلگەن.
بولىپتى اعايىندى ەكى جىگىت،
باعداتتا مۇستاپا مەن ساپا دەگەن.
ەكەۋى جەتىم ەدى اكەسى ولگەن،
تالاپتان جەتەمىز دەپ، بوس جۇرمەگەن.
تىگىنشى، كەستەشى ەدى كىشى ءىنىسى،
مۇستاپا سۋرەتشىلىك عىلىم بىلگەن.
ەكەۋى ەكى ايرىلماق قامىن جەگەن،
ءبىر شەتكە كەتپەك بولىپ جۇرت كورمەگەن.
مال تاپقانى ءبىر ىزدەپ تاپپاق بولىپ،
سەرت قىلىپ، بىر-بىرىنە ۋادە بەرگەن.
ەكەۋىن ەكى جاققا تاعدىر بولگەن
جاندار ەمەس قاتەردەن استە يمەنگەن.
شىنماشىنعا1 ساپاسى كەتە تۇرسىن،
مۇستاپا بالسۋراعا2 بۇرىن كەلگەن.
مۇستاپا - بويداق، كەدەي ءبىراز تۇرعان،
كاسىبىن كۇننەن-كۇنگە ءتاڭرى وڭعارعان.
ازدان سوڭ قاتىن الىپ، ءۇي سالعىزىپ،
شاھاردا سەنىمدىنىڭ ءبىرى بولعان.
پۇل قۇراپ، كيىم تۇزەپ، قارنى تويعان،
قاعازعا ورنەك جاساپ، سۋرەت ويعان.
قۇدايىم كەشىكتىرمەي ءبىر ۇل بەرىپ،
مولدالار ونىڭ اتىن ءازىم قويعان.
ءبىر جاساپ، ەكى جاساپ، ءازىم ءوستى،
سونان سوڭ مەدرەسەگە بارىپ ءتۇستى.
از جىلدا جاقسى عىلىم ءناسىپ ەتىپ،
جاس جىگىت ءجۇزى نۇرلى، كوڭلى ماستى.
وقۋدان شىعا ۇستادى اتا ونەرىن،
اسىردى اتاسىنان ءاربىر جەرىن.
سول كۇندە اجال جەتىپ، مۇستاپا ءولىپ،
جىرتىق-جەتىم بولمادى ول جاس ءورىم.
اتانىڭ حارەكەتىن ۇستاي الدى،
ونەرى ارتىق شىعىپ، جان تاڭ قالدى.
الۋشىلار كوبەيىپ مۇنىڭ ءىسىن،
بۇرىنعىدان ارتىلىپ مال قۇرالدى.
ءبىر كۇنى لاپكەسىندە وتىر ەدى،
تورعىن تون، التىن كەمەر ءبىر شال كەلدى.
نە قىلسا ءبىر قۇرمەتتى ادام عوي دەپ،
ءازىم تۇرىپ، ءيىلىپ سالەم بەردى.
سالەمىن الدى، شال دا امانداستى،
قاسىنا جۋىق كەلىپ جاقىنداستى.
- جات جەردىڭ ادامى ەدىم، ە، شىراعىم،
نە حارەكەت قىلاسىڭ؟ - دەپ سۇراستى.
- جاسىمنان جەتىم ەدىم كوڭلى سىنىق،
ونەرىم ارتىق ەمەس ونداي ۇلىق.
ەڭبەكپەنەن كوز سۇزبەي كۇن كورەمىن،
حارەكەتىم - سۋرەتشى، بوياۋشىلىق.
- مىنەزىڭ، ءتۇسىڭ جاقسى نادان دەرگە،
ارتىق ونەر قيىن با تالاپتى ەرگە؟
تەسىلگەن كۇنى بويى سەندەي جاستى
ايايمىن، ءونىمى جوق بۇل ونەرگە!
بۇل سوزگە ءازىم تۇرىپ اشۋلاندى،
- تۇرپايى سويلەيسىز، - دەپ قاراي قالدى.
اتامنىڭ حارەكەتىن قورلاما، باي،
اش ەمەن، بولماسام دا سەندەي مالدى.
- قورلامايمىن ءھام، بالام، زورلامايمىن،
تەسىلگەن كۇنى بويى سەنى ايايمىن.
حيميا عىلىمىن ءبىلۋشى ەم، ۇيرەتەر ەم،
مىستى التىن جاساۋشى ەم، الدامايمىن.
شىن ونەرگە قايتەر ەڭ كوزىڭ جەتسە؟
اركىمگە جارامايدى مۇنى ۇيرەتسە.
ءوزى ۇلكەن، ءوزى وڭاي، ارتىق ونەر،
از جۇمىسپەن كوپ التىن حاسيل2 ەتسە.
مەن داعى جۇرگەنىم جوق مالدان كۇسىپ،
ايتتىم، بالام، باسىڭا مەيىرىم ءتۇسىپ.
ەرتەڭ ەرتە مىسىڭمەن دايىن بولىپ،
كوڭلىڭنىڭ داركۇمانىن الشى شەشىپ.
اۋەلى حاقتىعىنا جەتسىن كوزىڭ،
سەرت قىلدىم عوي ۇيرەتپەك بولىپ ءوزىم.
ەرتەڭ ەرتە سول جەردەن تابىسپاققا،
ەكەۋى ۋادە بايلاپ، قويدى ءسوزىن.
شال كەتتى، اڭ-تاڭ بالا ۇيگە قايتتى،
كورگەنىن اپاسىنا كەلىپ ايتتى.
حيميا عىلىمى بار دەيتىن، سۇيتسە داعى
اناسى باسىن شايقاپ، ءىشىن تارتتى.
- اپار دا مىس باقىردى الدىنا سال،
التىن بولسا، بولادى ءبىر تالاي مال.
جالعىزىم، نە قىلساڭ دا ساق بولىپ ءجۇر،
جادىگوي بوپ جۇرمەسىن انتۇرعان شال.
بالا ايتتى: - ءتاڭرىم قاقسا، بەندە نە ەتەر،
جالعان بولسا، بىلىنەر، قور بوپ كەتەر.
شىن بولىپ، ۋادەگە بارماي قالساق،
عاپىلدىقتان ايرىلعان ىزاسى وتەر.
نە قىلسا، سول كۇن بالا شالا ۇيىقتايدى،
وتىرىك، راسىن ويلانىپ تابا المايدى.
مىس باقىرىن قولىنا الدى داعى،
لاپكەگە كۇندەگىدەن ەرتە باردى.
شال داعى دەرەۋ دايىن بولا قالدى،
ءبىر دوربادان كومىر مەن كورىك الدى.
ەكەۋى سالەمدەسىپ بولعاننان سوڭ:
- مىسىڭ قايدا، بالام؟ - دەپ دىگىر سالدى.
مىس باقىردى سىندىردى تالقان قىلىپ،
كومىرگە سالدى مىستى، دۇكەن كۇرىپ.
مىس بىلقىلداپ ەرىگەن كەزىندە شال
شونشىكتەن3 ۇساق قارا الدى قىرىپ.
الدى دا ول ءدارىسىن، مىسقا سالدى،
بىلقىلداعان بۇرقىلداپ مىس شايقالدى.
ءبىر نارسەمەن ازىراق بۇلعالاقتاپ،
التىن قىپ سۋىنعان سوڭ قولىنا الدى.
التىنىن الىپ بەردى قولىنداعى:
- ساراپقا سال بار داعا ءشارىڭداعى
التىن ەمەس دەپ بىرەۋ ايتسا، بالام،
الدامشى، امالىم جوق، بولدىم داعى.
التىندى ال دا، كورسەت جۇرتقا اپارىپ،
مەنىڭ ءسوزىم شىن بولسا ءتاڭرى وڭعارىپ،
سوناۋ باقشا ىشىنەن تابىلارمىن،
ەگەر مەنى ىزدەسەڭ كوڭلىڭە الىپ.
ءازىم ۇشتى التىندى الا سالىپ،
نە بايلارعا كورسەتتى مۇنى اپارىپ.
- سامورودنىي سارى التىن ەكەن عوي، - دەپ،
كىم كورسە، ايتادى اڭ-تاڭ قالىپ.
ءۇش مىڭ ءۇش ءدىلداعا كەتتى ساتىپ،
شەشەسىنە اپ كەلدى تاڭىرقاتىپ.
شەشەسى: - سول كىسىنى شاقىر! - دەدى، -
كەتسىن، - دەپ، - ۇيىمىزدەن ءدام-تۇز تاتىپ.
باعاناعى باقشاعا ءازىم كەلدى،
جولىقتى شال دا، سوندا وتىر ەدى.
- ەي، اتا، قىلعان ءىسىڭ راس ەكەن،
قوناق بوپ، ءبىزدىڭ ۇيدەن ءدام تات، - دەدى.
قوس ۋىس ءدىلدا بەردى ازىمگە شال:
- سەنىڭ ورتاق مالىڭ، - دەپ، - مەندەگى مال.
شەشىلىسىپ، سىرلاسىپ وتىرالىق،
ءار ءتۇرلى قىمبات باعا ىشكىلىك ال.
سىرلاسساق، سۇحباتتاسساق، اۋلاق ارتىق،
ناشالى4 بولامىز عوي سويلەپ شالقىپ.
اناڭدى دا ءبىر جەرگە جىبەر، بالام،
سىرىمدى ۇيرەتە المان بويىم تارتىپ.
كۇن باتپاي بىتتەي الاڭ بولما بىزگە،
قاس قارايا كەلەرمىن مەن دە سىزگە.
ءىشىپ، جەۋ اراسىندا سويلەر ءسوز كوپ،
ول ۇيدە جان بولماسىن سەنەن وزگە!
ءازىم كەزدى بازاردى از تەنتىرەپ،
ءار ءتۇرلى ىشكىلىكتى الدى كۇرەپ.
التىندى كورگەننەن سوڭ، اناسى دا
كەتتى كورشى ۇيىنە، سەنىڭكىرەپ.
اراق، جەمىس - ءار ءتۇرلى نىعمەت5 دايىن،
قۋاندى التىن قولعا كىرگەن سايىن.
ۇيىنە بوتەن جالعىز جاندى قويماي،
وڭاشا بەزەندىرىپ تۇردى جايىن.
كوز بايلانا سىپ ەتىپ شال دا كەلدى،
ءازىم دە ەسىك اشتى، دايىن ەدى.
ءازىمدى بالاسىنا بالاعانداي،
جايناڭداپ جارقىن جۇزبەن ۇيگە كىردى.
شال كىرىپ ءۇيدى تەگىس ارالادى،
ءبىر ازىمنەن باسقا جان تابا المادى.
ءبىروتالا بەيىلدى بەرىپ العان،
ءازىم دە بۇل قىلىقتى شام المادى.
حوش ۋاقىتسىپ سويلەيدى شال بارقىلداپ،
قول قۋسىرىپ ءازىم تۇر، ءسوزىن تىڭداپ.
اسىن جەپ، قولىن جۋىپ بولعاننان سوڭ،
اپكەل دەپ ىشكىلىكتى قويدى ىمداپ.
بار ءىس قوي اۋەلدەن-اق ەل سالتىندا،
ورىس، نەمىس بولسا دا، قاي حالقىڭ دا.
پايدا دەپ ءتان ساۋلىققا ىشەتۇعىن،
ميۋادان تارتقان ءحامىر6 اس ارتىندا.
پودنوسقا بوتەلكەمەن اراق تولدى،
بىر-ەكى جاقسى ريۋمكە دايىن بولدى.
جوقتان باردى سويلەسىپ، ساۋقىم سالىپ،
الىستى پيالانى وڭدى-سولدى.
جايما-شۋاق سۇم شالدىڭ ءىشى مىقتى،
العاشقى ىشكەن ازىمگە تەز-اق شىقتى.
ءبىر اياق قولدان قولعا دەگەنسىنىپ،
جادىگوي ستاكانعا ءدارۋ تىقتى.
ونىسى ءتۇن ورتاسى بولعان زامان،
سۇم ەكەن تالاي جاندى اۋرە قىلعان.
ءدارى قوسقان اياقتى ىشكەننەن سوڭ،
ءازىم بارىپ جىعىلدى شالقاسىنان.
سوندا شال تەرەزەدەن ءبىر ىسقىردى،
ءتورت جىگىت تابىت العان ۇيگە كىردى.
ءازىمدى سول تابىتقا سالدى داعى،
تورتەۋى كوتەرىپ اپ تىسقا ءجۇردى.
ءازىمدى ماس قىپ الىپ، شال كەنەلدى،
ەسىكتى جابامىن دەپ از بوگەلدى.
ارتىن جىم-جىرت قىلدى دا، انتۇرعان شال
تورتەۋىن ەرتىپ الىپ، تەز جونەلدى.
تەڭىزدىڭ جاعاسىندا قالىڭ قامىس،
ىشىندە ءبىر كەمە بار شالعا تانىس.
ءازىمدى سول كەمەگە سالدى داعى،
تۇمسىعىن بۇرىپ الدى شەتكە شالىس.
قاسىندا جيىرما-وتىز جولداسى بار،
قالادان تاڭ اتقانشا كەتىپ الىس.
ەل تۇردى، ەرتەڭ كەمپىر ۇيگە كىردى،
بالا جازىم بولعانىن ءىشى ءبىلدى.
زار ۇردى، ويباي سالدى، نە ءبىتىرسىن،
تۇرا تۇر، وزگە جايىن سۇراما ەندى.
ءازىم ەسىن جيىپتى ەرتەڭ تۇستە،
ءوز باسىن كوردى قاۋىپ-قاتەر ىستە.
قول-اياعى بايلاۋلى جاتىر جالعىز،
تەمىر شەتىك قاپاس بوپ تۇردى ۇستە.
ىرعالىپ ورنىنان ول ارەڭ تۇردى.
تۇرەگەلىپ انتۇرعان شالدى كوردى.
- اقساقال ادام مۇنداي قىلا ما ەكەن،
انامنان مەنى ايىرىپ بۇل نەڭ؟ - دەدى.
- كوزىڭدى اش، ەسىڭدى جي، ەندى ويناما،
مەنى سەن ءوز دىندەسىڭ دەپ ويلاما!
مەن وتقا شوقىنامىن، دىنىمە كون،
مەندە باردىڭ بارىنەن ءقاۋىپ ويلاما!
ەگەردە كونبەي قالساڭ، نادانشىلىق،
ءار كۇنى سىزگە دايىن ءبىر ءجۇز شىبىق.
مىڭ جانىڭ بولسا داعى قۇتىلمايسىڭ،
تابىلماس ەندى مەنەن مايدا قىلىق.
بالا ايتتى: - ءدىنىم ءۇشىن جانىم قۇربان،
جاننان قورقىپ، وتىڭا مەن باس ۇرمان.
ءدىنىم حاق، ءىسىم اقپىن، ولسەم ءشايىت،7
قورقادى دەپ ءۇمىتتى ءۇز سەن انتۇرعان.
بالانىڭ بار كيىمىن شەشىپ الدى،
ءجۇز قامشى ارقاسىنا دۇرە سالدى.
قىڭق ەتىپ ءبىر دىبىستى شىعارمادى،
ازىراق تالماۋسىراپ، ناشارلاندى.
مۇنىسىن جاراتپادى ءقادىر سۇبحان،
كوك بۇزىلىپ، جەر ءجۇزى بولدى توپان.
بايلاۋلى بالا جايعا قالا بەردى،
كەمەمەن اۋرە بولدى كوپ انتۇرعان.
ءتۇن بويى ۇيىقتامادى ءبىر دە مىزعىپ،
سۋ سارىلداپ قۇيىلدى كەمەنى ىرعاپ.
وتىز ق ۇلى تاۋسىلدى تابانىنان،
سۋ توگىپ تاڭ اتقانشا ول سارپىلداپ.
وتىز قۇل اقىلداستى باستى قوسىپ،
ولەمىز دەپ ويلادى جاننان شوشىپ.
ءبىر شەتتەن ءبىر جاعاعا كەلە جاتقان
كارى ءيتتىڭ ۇستاي الدى الدىن توسىپ.
- اقساقال، ءىس قىلاسىز ويلانباستان،
جاننان قورقىپ قاشپاۋشى ەك قارا تاستان.
قۇداي سۇيمەي، بۇل ءىستى بىزگە سالدى،
قولىن شەش، ريزالىق ال مىنا جاستان.
قولىن شەش، ريزالىق ال، كىسەندى بۇز،
شاپساڭ ايت، كونەسىڭ بە، ۋاقىت تىعىز.
بۇل سوزگە كونبەي قالساڭ، اقىر ولدىك،
سەنى سۋعا تاستايمىز وتىزىمىز!
سوندا شال مىنا سوزگە اڭ-تاڭ قالدى،
نە قىلارىن بىلە الماي، از ويلاندى.
ءپىشىنىن وتىزىنىڭ بايقاعان سوڭ،
بالانىڭ قول-اياعىن شەشىپ الدى.
موينىنان شىراعىم دەپ قۇشاقتادى،
كوزىنىڭ اعىپ جاسى، بۇرشاقتايدى.
- شىراعىم، ماستىقپەنەن قىلىپپىن، - دەپ،
اۋەلگى سوزدەن تانىپ جانە الدايدى.
ءازىم جاس، اق بەيىلدەۋ ادام ەدى،
ويلادى: وتىرىك بولسا، نەگە يمەندى؟
ماستىقپەن قىلسا، قىلعان شىعار-اۋ دەپ،
ءىس كورمەگەن جاستىقپەن جانە سەندى.
- ماستىقپەن قىلعان بولساڭ، كەشتىم ساعان،
كارى يت تە: - شىراعىم - دەپ ارساڭداعان.
جەل تىنىپ، كۇن ايىعىپ باياعىداي،
حيكمەتىمەن توقتاتتى ءبىر جاساعان.
بالانى سىيلاپ جاتىر تاماق قامداپ،
سۋ توككىسىز جورعا بوپ شال جىلماڭداپ.
وتىز قۇل مىناۋ تەك جان ەمەس قوي دەپ،
الىنشە قىزمەتىندە ءجۇر تىرباڭداپ.
ءبىر مەزگىلدە شال ايتتى: - بالام، توقتا،
مىستى التىن قىلاتىن ءدارى وسى جاقتا.
الىس ەمەس، از كۇندىك جاقىن جەردە،
بولماي ما مولىقتىرىپ اپ قايتساق تا؟
بالا ايتتى: - ءوزىڭ ءبىل! - دەپ بۇل سوزىنە،
شال قۋاندى تيگەن سوڭ ەرىك وزىنە.
توبەسىنەن تىك تۇرىپ قىلدى قىزمەت،
تيتتەي شارگەز كەلمەيدى مىنەزىنە.
سىپ ەتىپ ءبىر جاعاعا كەلدى جەتىپ،
شال جونەلدى، بالانى قاسىنا ەرتىپ.
ءبىر بارابان تۇر ەكەن، قاعىپ ەدى،
قامادى جەلمايالار دۇبىرلەتىپ.
ءۇش جەلمايا ۇستادى جورىعىنا،
ءبىرىنىڭ ازىق ارتتى قومدىعىنا.
ەكەۋىنە ەر ەرتتەپ ءمىنىپ الىپ،
باراباندى قالدىردى ورىنىنا.
جەلمايالار كەلەدى جەلدەي ەسىپ،
سۇم شالدىڭ ءبىر تاراپتى كوزى تەسىپ.
شال ايتادى بالاعا: - كوردىڭ بە؟ - دەپ -
بۇلت تۇر بۇلدىراعان ەلەڭدەسىپ؟
ول ءوزى - بۇلت ەمەس، قاپتىڭ تاۋى،
ءبىر بولەك ۇلكەن تاۋدىڭ بەرگى باۋرى.
بەرگى تاۋدىڭ باسىندا سول ءدارى بار،
قىرانداي اپ قايتارمىز جىبەك باۋلى.
ءتۇنى بويى ءجۇرىپتى، بولدى ساسكە،
كورىندى جارقىراعان ۇيدەي ناستە.
- بۇل نە؟ - دەپ سۇراپ ەدى، تۇرا قاشتى،
بيتتەي ايال قىلمادى كاپىر استە.
- بۇل نە؟ - دەپ تاعى دا ايتتى ءازىم سورلى،
قاشقانىڭ نە قىلعانىڭ مۇنشا عۇرلى؟
- شىراعىم، مۇنىڭ ءوزى قاتەرلى جەر،
بۇل ءبىر قاسكوي جادىگوي ءداۋدىڭ ورنى.
سونى ايتتى دا، شال ساباپ جۇرە بەردى،
ءبىر وزەن جاتىر ەكەن، سونى ورلەدى.
وزەندى ورلەگەننەن ءبىر ايرىلماي،
ءدال بەسىندە ۇشىرتىپ تاۋعا كەلدى.
كەلدى دە ءبىر جارتاسقا تۇسە قالدى،
ازىق ارتقان مايانى جارىپ سالدى.
ءىشىن جارىپ، ىشتەگى ىشەك-قارنىن،
وكپە-باۋرىن تازالاپ، ءبارىن الدى.
سوندا شال ازىمگە ارقان، قانجار بەردى،
- مايانىڭ ىشىنە ەنىپ، سەن جات! - دەدى، -
ءىشىن تىگىپ، مەن كەتىپ، جاسىرىنام،
تاۋ باسىندا سامۇرىق ءبىزدى كوردى.
بۇل جەرگە مەن كەتكەن سوڭ سامۇرىق كەلەر،
مايانى ءىلىپ الىپ، بيىككە ورلەر.
ءبىر جەرگە قونعاننان سوڭ جار-داعى شىق،
يمەنىپ ادامزاتتان ۇشىپ كەتەر.
تاۋ باسىندا بار قارا ۇساق توپىراق،
قاپقا تولتىر كەشىكپەي جىلدامىراق.
قاپ تولعان سوڭ ارقانعا بايلاپ جىبەر،
ساسپاي شەشىپ العانشا توقتا ءبىراق.
سونان سوڭ ارقانىڭدى تاسقا بايلا،
تۇسەتۇعىن ىڭعايلى جەردى سايلا.
ارقاننان ۇستا داعى ءتۇس سىرعاناپ،
جارامايدى، قىلماساڭ ءسۇيتىپ ايلا.
قاپ الدى، قانجار الدى سوندا ءازىم،
ءسوزىنىڭ ۇقتى ءبارىن قىلماي جازىم.
- شىراعىم، ايتقانىمدى جاڭىلما، - دەپ،
بارىنشا قىلىپ جاتىر شال دا تاعزىم.
ءازىم دە بوگەلمەدى بويىن تەجەپ،
تالابى، تاۋەكەلى سونداي-اق كوپ.
ءتاڭىرىنىڭ ءبىر جازعانى ەكى بولماس،
مايانىڭ ىشىنە ەندى تاۋەكەل دەپ.
مايانىڭ كەتىپ قالدى ءىشىن تىگىپ،
شالەكەڭ جاسىرىندى تالعا كىرىپ.
اسپاننان سامۇرىق كەلىپ، ءىلىپ الىپ،
قايقايىپ قايتا شىقتى ءبىر-اق ىرعىپ.
مايانى سامۇرىق قوندى تاسقا اپارىپ،
ەر ءازىم شىعا كەلدى ءىشىن جارىپ.
ادامزاتتى كورگەن سوڭ بۇدان شوشىپ،
وتىردى سامۇرىق قۇس اۋلاق بارىپ.
جالتاڭداپ ءازىم شىقتى تاۋ باسىنا،
تاپتى توپىراق، تولتىردى دورباسىنا.
قاپ تولعان سوڭ، ارقانعا مىقتاپ بايلاپ،
تاۋ باسىنان جىبەردى اتاسىنا.
جىبەردى الگى قاپتى جەرگە اتىپ،
انتۇرعان شال داۋلەتكە قالدى باتىپ.
قاپ جەرگە تۇسكەننەن سوڭ، ءدىنسىز كاپىر
ارقاندى الىپ كەتتى جۇلا تارتىپ.
ايرىلىپ ارقانىنان ءازىم قالدى،
- ارقاندى نەگە الدىڭ! - دەپ، ايعاي سالدى.
- تالايدى وسى تاۋعا تاستاعانمىن،
سونىڭ ءبىرى بولدىڭ - دەپ، كەتە باردى.
سۇم شالدىڭ دىنسىزدىگىن سوندا ءبىلدى،
قاراماي، ءبىر قايرىلماي، جۇرە بەردى.
كاپىردىڭ قايرىلماسىن بىلگەننەن سوڭ،
جۇگىرىپ جالتىر تاستان جول ىزدەدى.
كوردى، ءبىلدى ول تاستا جولدىڭ جوعىن،
سونان سوڭ قامداپ باقتى قارنى توعىن.
ازىراق جەمىس تاۋىپ جەدى داعى،
كورمەككە جاتا كەتتى حاق بۇيرىعىن.
كۇن دە باتتى، ءبىر جەرگە ءازىم جاتتى،
كۇن باتقان سوڭ جان-جاعى سالدىر.
قاراسا قاپتاپ جۇرگەن ءبارى ايداھار،
سوندا دا ءبىراز جاتىپ ۇيىقتاپ قاپتى.
ۇيىقتاپ كەتىپ، شوشىنىپ تەز وياندى،
جۇتقالى كوردى كەلگەن ايداھاردى.
نە دە بولسا تاۋەكەل قىلدى داعى،
قانجارمەن قاق باسىنان شاۋىپ قالدى.
ءوزى دە ءبىر تاراپقا ىرشىپ كەتتى،
ءبىر بيىك اعاش كورگەن، سوعان جەتتى.
بيىك جەردە بولايىن دەدى داعى،
سول ءتۇنى اعاش باسىن مەكەن ەتتى.
ار-بەرى جاتتى-داعى، ۇيىقتاپ قالدى،
شارشاعان عوي، كۇن شىعا زورعا وياندى.
قاراسا باسقا ايداھار جوعالىپتى،
ءوزى شاپقان تانىدى ايداھاردى.
ويلادى ءتىرى بولسا كەتپەس پە ەدى؟
ولگەن عوي مىنا ايداھار دەپ ويلادى.
اعاشتان تۇسە قالىپ ايداھارعا،
قولىنا قانجار الىپ جەتىپ باردى.
كوردى، ءبىلدى ايداھار ءتىرى ەمەسىن،
ءتاڭىرى ۇزىن جاراتقان سوم دەنەسىن.
قانجارمەن تاسپاداي قىپ ءتىلىپ الىپ،
از ۇقالاپ كەپتىردى جون تەرىسىن.
جالعاپ-جالعاپ، ءبىر ۇزىن ارقان ەتتى،
ەر ءازىم وسىلايشا تالاپ ەتتى.
ءبىر ۇشىن تاسقا بايلاپ جىبەرگەندە،
تۇسەتۇعىن ورنىنا ابدەن جەتتى.
ەر ءازىم تاۋەكەل قىپ جاننان كۇسىپ،
ارقاننان ۇستادى دا، كەتتى ءتۇسىپ.
قاراقات جەپ، مويىل جەپ، سۋدان ءىشىپ،
وزەندى قۇلدادى دا جۇگىردى ۇشىپ.
ءۇش قونىپ، ءتورتىنشى كۇن بەلدەن استى،
ول كۇنى التىندى ۇيگە دۋشارلاستى.
تاۋ باسىنان تۇسىرگەن تاۋەكەلمەن
سول ۇيگە كىرمەك بولىپ قادام باستى.
قاقپادان كىردى ىشكەرى قادام باسىپ،
ءبىر ۇيىنەن ورلەدى ءبىر ۇيگە اسىپ.
تىلدەسەرگە ەش ادام جولىقپادى،
توردەگى ۇيگە كىردى ەسىك اشىپ.
ەكى سۇلۋ قىز وتىر توردەگى ۇيدە،
ونداي سۇلۋ كورگەن جوق ءبۇتىن ەلدە.
ەكى قىز شاتراش ويناپ، بىلمەي قالدى،
كىردى دە تۇرا قالدى ورتا جەردە.
ەكى قىز مۇنى كوردى باس كوتەرىپ،
ادامزاتقا تاڭىرقاپ، تۇردى ەلەرىپ.
- ەي، جىگىت، ءتۇسىڭ جاقسى جان ەكەنسىڭ
ءجۇر ەدىڭ جادىگويگە نە قىپ ەرىپ؟
سويلەدى ءازىم داعى ايانباي-اق:
- مەن ءعارىپ بيشارامىن جۇرگەن ساياق.
اۋەلدە ءوزى كورگەن بار قىسانى
سويلەدى ءبىرىن قويماي باستان اياق.
ەكى قىز ەستىپ ءبىلدى ءازىم جايىن،
ەسىركەپ، مۇسىركەيدى ايتقان سايىن:
- سەن بىزگە باۋىر بولىپ، تۇر وسىندا،
نە كەرەكتىڭ قىلالىق ءبارىن دايىن.
قۇپ بولسىن، ولاي بولسا، اپالارىم!
دۇنيەنىڭ تارتىپ ءجۇرمىن جاپالارىن.
ساعىنسام، ءوز ەلىمە جەتكىزە مە،
ايتساڭىز، مارحاماتتى اتالارىڭ؟
- كوڭىلدى بوس سۋىتپا بىزدەي قىزدان،
سىزگە ۋادە بىزدەرگە ءتاڭىرى ايتقىزعان.
شىداعانشا شىداپ ب ا ق قاسىمىزدا،
قايتپاعىڭ كەلەر ءبىزدىڭ قولىمىزدان.
سەنى ءبىز جار ەتپەيمىز، باۋىر ەتتىك،
دوستىقپەن جۇرەك ەرىپ ءتاۋىر ەتتىك:
تۇبىندە سەن تۇرا الماس بولساڭ مۇندا،
ەلىڭە جەتكىزۋگە ءبىز دە جەتتىك.
قۇپ بولادى دەستى دە، سەرت بايلاستى،
قاتتى-قاتتى ايتىسىپ ۋاعدالاستى.
كوڭىلىندە قارا جوق، اق نيەتپەن
تىم جاقىن دوس بولۋعا ىڭعايلاستى.
كۇن جاڭعىرىپ، بويىنا قۋات ەنگەن.
التىندى ءۇيدىڭ ىشىندە ەركەلەنگەن.
- جان-جاعىن قالاي سايران قىلساڭ ەركىڭ،
جالعىز-اق ءبىر ەسىككە كىرمە، - دەگەن.
ەكى قىز كەتىپ ءبىر كۇن، قالدى ءازىم،
سالعان جوق قىزدار ونىڭ كوڭلىنە اجىم.
تال تۇستە باعاناعى كىرمە دەگەن
ەسىككە كىرىپ كەتتى - بار ما لاجىڭ؟
كىرسە، ار جاعى دوڭگەلەك قالىڭ اعاش،
ىشىندە ءبىر قاۋىز بار ەرنەۋى تاس.
بۇلبۇل سايراپ، ميۋاسى سالبىراپ تۇر،
سالتاناتىن تۇگەندەي ايتىپ بولماس.
تاس ەرنەۋى - مەرۋەرت، ول كورىنگەن،
كەتكىسى كەلمەس جاننىڭ مۇنى كورگەن.
ەر ءازىم تاماشالاپ قاراپ تۇرسا،
ءبىر ءتۇرلى تاڭعاجايىپ قۇستار كەلگەن.
(اياعى بىتپەي قالعان)