بۇگىننىڭ وزەگىنەن بۇگىندى ىزدەپ
جاقىندا مەن قىزىق بiر عىلىمي ماقالا وقىدىم. ول عىلىمي ماقالانىڭ ايتۋىنشا، كوپتەگەن ءوسiمدiكتەر الدىن الا ەرتەڭگi كۇننiڭ، تiپتi، ودان كەيiنگi كۇندەردiڭ دە اۋا رايىن تاپ باسىپ، ءدوپ بiلە الادى ەكەن. ياعني بۇل — ەسiگiڭiزدiڭ الدىندا، كوشە بويىندا، جاپان تۇزدە مىڭ-ميلليون قۇيتاقانداي «مەتەرولوگيالىق تiرi ستانسيالار» جۇمىس iستەپ تۇر دەگەن ءسوز. سەن ءۇشiن ەمەس، ارينە. ءوزi ءۇشiن. ەرتەڭگi كۇننiڭ اۋا رايىنا بۇگiننەن باستاپ بەيiمدەلۋ ءۇشiن، سوعان دايىن بولۋ ءۇشiن. ول ءوسiمدiكتەر ونى قالاي بiلەدi، قاجەتتi ينفورماسيالاردى قالاي جينايدى دەيسiز عوي؟ ولار ونى بۇگiننەن، ءبۇگiنگi اۋا رايىنان — جاڭبىر تامشىلارىنان، كۇن نۇرىنان، جەل لەبiنەن، توپىراق قىزۋىنان، ت.ب. تولىپ جاتقان ءوزiن قورشاعان ورتانىڭ تابيعي قۇبىلىستارىنان جينايدى ەكەن. ولار وزدەرiنiڭ سەزiمتال تالشىقتارى ارقىلى ءالiگiندەي جۇزدەگەن، مىڭداعان تابيعات قۇبىلىستارىنان ءتۇسiپ جاتقان ينفورماسيالاردى اپ-ساتتە قابىلداپ، ولاردى سول ءساتiندە iرiكتەپ-قورىتىپ، ناتيجەسiن شىعارا قوياتىن، ءسويتiپ، بۇگiنگi كۇننiڭ جايماشۋاعىنان ەرتەڭگi كۇننiڭ اپتابىن، بۇگiنگi كۇننiڭ اپتابىنان، ەرتەڭگi كۇننiڭ تۇمانى مەن ىزعارىن «كورە» الاتىن قاسيەتكە يە كورiنەدi. ياعني ءوسiمدiك ەكەش ءوسiمدiك تە ەرتەڭگi اۋا رايىن بiلۋ ءۇشiن بۇگiنگi كۇننiڭ اۋا رايى مەن بۇگiنگi كۇننiڭ تابيعات قۇبىلىستارىن ءۇزدiكسiز «زەرتتەۋدەن» وتكiزiپ وتىرادى. ءتۇسiنiپ وتىرسىز با؟ ەرتەڭدi بولجاۋ ءۇشiن بۇگiندi زەرتتەۋدەن وتكiزەدi.
اقىندار دا وسى ءوسiمدiكتەر سياقتى. ولار دا ءوزiن قورشاعان ورتادا، ۋاقىت پەن زامان لەبiنەن، قوعامدىق ويلار مەن الەۋمەتتiك قۇبىلىستاردان، ادامدار قارىم-قاتىناسى مەن قيمىل-قارەكەتتەرiنەن، ولاردىڭ حاراكتەرi مەن پسيحولوگياسىنان، دۇنيەتانىمى مەن بولمىس-بiتiمiنەن تولاسسىز ءتۇسiپ جاتاتىن ينفورماسيالاردى سول ءساتiندە قابىلداپ، ولاردى تۆورچەستۆولىقپەن كوركەم iرiكتەپ، قورىتۋدان وتكiزiپ وتىرادى، تەك ولاردىڭ بiر ەرەكشەلiگi — بۇگiنگi كۇن قۇبىلىستارىنان، ارا-تۇرا بولماسا، ەرتەڭگi كۇننiڭ قوعامدىق-الەۋمەتتiك جاعدايىن، ونىڭ پسيحولوگياسى مەن مورالىن بولجاپ بەرiپ جاتپايدى. ونىڭ ەسەسiنە، ولار بۇگiنگi كۇن ءتاجiريبەلەرi ارقىلى ەرتەڭگi كۇندi ەسكەرتە الار قاسيەتكە يە. سوندىقتان دا ولار، ەڭ الدىمەن، بۇگiننiڭ وزەگiنەن بۇگiندi iزدەيدi. ياعني ول بۇگiنگi كۇن ينفورماسيالارىنان بۇگiنگi كۇننiڭ رۋحاني بەينەسiن جاساقتاۋعا اتسالىسادى.
ەندi بiز سول بۇگiنگi كۇننiڭ رۋحاني بەينەسiن جاساقتاۋعا اتسالىسىپ جۇرگەن، ادەبيەتiمiزگە سوڭعى جىلدارى كەلiپ قوسىلىپ، قازiر وزدەرiنiڭ تۆورچەستۆولىق ۇستا-دۇكەندەرiندە ءونiمدi جۇمىس iستەپ جاتقان ءۇش اقىن پوەزياسىنا توقتالىپ كورەيiن.
ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ — ءوز تۇستارىنان ادەبيەتكە الدەقايدا ەرتە كەلiپ، جۇرت كوزiنە ەرتە iلiنگەن جiگiت. ول شاكiرتتiك مەكتەپتەن شۇعىل تۇردە ءوتتi دە، ولەڭدەگi ءوز جولىن، ءوز ءۇنiن بiردەن-اق بەلگiلەپ الدى. ۇنەمi iزدەنiس ءۇستiندە جۇرەتiن بۇل اقىن ولەڭدەرi بۇگiندە بۇرىنعىدان دا اۋقىمىن كەڭەيتiپ، بۇرىنعىدان دا تەرەڭدەي ءتۇستi. ونىڭ ولەڭدەرi ەندi قازiرگi قازاق پوەزياسىنىڭ پرينسيپتi ءساتتiلiكتەرiمەن پەرسپەكتيۆتi تەندەنسيالارىنا ارنالعان ەڭبەكتەردە ءسوز بولا الاتىنداي دەڭگەيگە كوتەرiلدi دەي الامىز. ونىڭ وبرازدى ويلاۋ جۇيەسi بۇگiندە كەڭ اۋقىمداعى، كەيدە بۇكiلادامزاتتىق، كەيدە تۇرمىستىق حاراكتەرلەردەگi اسسوسيالاردى قامتي الاتىن قابiلەتكە يە. بۇل ءسوز جوق، اقىن ماسشتابىنىڭ كەڭدiگiن، ونىڭ تولىسىپ وسكەندiگiن كورسەتسە كەرەك.
ۋاقىت پەن ادام جانىنىڭ پسيحولوگياسى مەن مورالiن قاراستىرۋعا قۇمار اقىن بiر دەتالدان بiرەگەي وي ايتۋعا، فاكتىنىڭ ءوزiن ايتقاننان گورi، ونىڭ قوزعاۋشى كۇشiن iزدەستiرۋگە بەيiم. سوندىقتان دا ول بiر دەتالدان ەكiنشi دەتالدى، بiر فاكتiدەن ەكiنشi فاكتiنi تابا الادى. تاعى دا، ولار بەلگiلi بiر وقيعانىڭ پروتوكولدىق فاكتiلەرi ەمەس، پسيحولوگيالىق، مورالدىق فاكتiلەرi.
اقىننىڭ «ءازازiل» اتتى ولەڭiن قاراستىرىپ كورەيiك:
كوشبيكەننiڭ تiزەدەن شالعىنى بار،
كوشە قالسا، شالىنىپ، شال جىعىلار.
قالىڭ ءشوپتi تاپتاعان توبىر توپتىڭ
ەلەۋرەگەن جۇزدەرi سان قۇبىلار.
— ىبىرايدا ىزام بار سان تالايعى،
قىساس بولماي، قىجىلىم تارقامايدى.
— ال قاپتاڭدار!
ابايدى سابايمىز! — دەپ،
سامەن سۇمنىڭ كوزدەرi قانتالايدى،
— دەپ باستالاتىن ولەڭ بiزدiڭ ءبارiمiزگە بەلگiلi وقيعانى — ابايدى سوققىعا جىعۋ وقيعاسىن ارقاۋ ەتكەن. فاكت. ءبارiمiز بiلەتiن الەۋمەتتiك-تاريحي فاكت. شيرىعىپ باستالعان ولەڭ تەك وسى فاكتىمەن شەكتەلiپ قالماعان. وقيىق:
جىلپوس بiرەۋ
سامەندi جاناسالاپ،
دىراۋ قامشى ۇستاتتى وڭاشالاپ:
— بارەكەلدi!..
ابايدى اياماي ۇر!
الا الماسىن ەشكiمدە اراشالاپ.
قاندى قامشى اقىنعا جاۋىپ كەتتi...
الگi جىلپوس تۇردى دا باعىپ كوپتi:
— ويباي، اباي اعامدى سابادى! — دەپ،
حابارلاۋعا ويازعا شاۋىپ كەتتi...
كوردiڭiز بە، مىنا سوڭعى ەكi شۋماق ارقىلى ءبارiمiز جاقسى بiلەتiن الەۋمەتتiك-تاريحي فاكت استارىنان پسيحولوگيالىق-مورالدىق فاكت سوپاڭ ەتiپ شىعا كەلدi. كوزگە كورiنبەي كەپ: «ابايدى سابا»، — دەپ سامەننiڭ قولىنا قامشى ۇستاتا سالعان، ارتىنشا-اق «ويباي، اباي اعامدى سابادى»، — دەپ ويازعا شاۋىپ بارا جاتقان ول ادامنىڭ ولەڭدە اتى اتالماعان، «جىلپوس بiرەۋ». ار-ۇياتتان جۇرداي ونداي جاننىڭ اتىنىڭ اتالۋى مiندەتتi ەمەس. اڭگiمە ونىڭ اتىندا ەمەس، قيمىل-قارەكەتiندە، ەكi ءجۇزدi مورالدىق بەينەسiندە. اقىن سونى ەكi شۋماقتاعى ەكi ارەكەت ارقىلى تاپ باسىپ، ءدوپ كورسەتە بiلگەن. سونىمەن بiرگە، تاريحي وقيعانى ارقاۋ ەتكەن بۇل ولەڭ، ءسوز جوق، بۇگiنگi كۇنگە دە تiكەلەي قىزمەت ەتiپ تۇر. قازiر دە بiرەۋدi بiرەۋگە ءوز قولىمەن ايداپ سالىپ، ارتىنشا-اق ونىڭ ارەكەتiن، جانى كۇيiنگەن بولىپ، بيiك مورالدىق كاتەگوريالارمەن ايىپتاپ وتىراتىن، ادام مەن ادام اراسىنا ءبۇلiك سالىپ، ءوزi سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ شىعا كەلەتiن، ادالدىق پەن ءادiلدiككە تاسادا تۇرىپ تاس لاقتىرىپ، ول ارەكەتiن بiرەۋگە جابا قوياتىن ادامدار از با؟ اقىن بۇگiنگi كۇن وزەگiندەگi الەۋمەتتiك پروبلەما ارقىلى كەشەگi تاريحي وقيعانى تiرiلتiپ وتىر.
اسىلى، ۇ.ەسداۋلەتوۆ ادام جانىنىڭ قالتارىس-تۇپكiرلەرiن، ونىڭ مورالدىق ساپاسىن انىقتاۋعا، سول ارقىلى ادامدى ويلانتۋعا، ونىڭ ار-وجدانىنىڭ اينالاداعى قۇبىلىستارعا ۇنەمi سەرگەك بولۋىنا كۇش سالىپ، سول ءۇشiن بەيمازا كۇي كەشەدi. وسى بەيمازالىق ونى مىنا الىس پەن جۇلىسقا، تارتىس پەن تالاسقا تولى ءنوپiر ءومiردiڭ سىرتتاي باقىلاۋشىسى، سىرتتاي باعا بەرۋشiسiنە ەمەس، سونىڭ ىستىعىنا كۇيiپ، سۋىعىنا توڭا بiلەتiن بەل بالاسىنا اينالدىرعان. «بۇلتتار مەن جىلقىلار» ولەڭiندە اقىننىڭ سول رۋحاني پورترەتi انىق بايقالادى.
كوشەگە شىعا كەلگەن ءسابي اڭتارىلىپ، اسپانداعى بۇلتتارعا قاراپ قالعان. كۇن شاپاعىنان ورتەنiپ جاتقان سول بۇلتتاردى تاماشالاپ تۇرعان بالا كوزi كەنەت كوشە بويىمەن شاۋىپ كەلە جاتقان قاپتاعان قالىڭ جىلقىعا تۇسەدi. بالا ويىندا قاۋiپ تە، قاتەر دە جوق. ابدەن ەلiرiپ، قۇتىرىپ قالعان جىلقىلار كوشە ورتاسىندا قالاقتاي بولىپ سەلتيiپ تۇرعان بالانى نە قىلسىن.
تاسىر-تۇسىر...
تاۋسىلمايدى مول ءدۇبiر،
جىلقى جاپتى اسپانىمدى، ءسوندi نۇر.
تاس — تۇياقتار ەۋ-زۋ ەتiپ توبەمنەن...
قۇلاعىما اششى داۋىس كەلدi بiر...
جالت قاراسام —
قولىن سوزىپ تۇر انام،
جانارى — جاس...
(نەمەنەگە جىلاعان)
جەتە المايدى، جولىن بوگەپ جىلقىلار،
كوپ تۇياقتىڭ استىندا مەن دiن امان!..
اقىن ەندi وسى بiر وقيعادان ءومiر تابادى. وقيعا ەندi ءومiرلiك ساباق، ءومiرلiك ءتاجiريبەگە اينالادى. ياعني بiر وقيعا دراماتيزمi ءومiرلiك دراماتيزمگە ۇلاسادى.
جىلدار دەگەن جىلقىلاردان اۋمايدى
تاسىر-تۇسىر تاس توبەمنەن زاۋلايدى.
تارپاڭ تۇياق تيiپ كەتەر مە ەكەن دەپ،
قورقىپ كەيدە، قاپ-قارا تەر ساۋلايدى...
«ۇشكە شىققان كەزiڭ، — دەيدi،
سوندا»، — انام،
بۇگiن، مiنە، وتىزدامىن!..
تولعانام...
انام كەشە تاعى كiردi ءتۇسiمە،
قولىن سوزىپ، جەتە الماي تۇر ول ماعان...
بالاسىنا قولىن سوزىپ، جەتە الماي تۇرعان انا ارەكەتiنەن بiز ىلعي بiر جەل ءوتiندە تۇرعان، قيىندىق پەن قاتەر استىندا جۇرگەن ولەڭ كەيiپكەرiنiڭ بولمىس-بiتiمiن تانىپ بiلەمiز.
ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، نە بولعاندا دا، جالپىدان جالقى ءمان تاپقاننان گورi، جالقىدان جالپى ءمان تاپقاندى قالايدى. ياعني ول تالشىقتان تامىر تiرشiلiگiن، تامشىدان تەڭiز ءدامiن iزدەستiرەدi. ويتكەنi ول ءومiردەگi سىرتقى تۇتاستىق iشكi ۇندەستiك پەن ساباقتاستىقتىڭ ناتيجەسi دەپ بiلەدi. سوندىقتان دا ول بولشەكتەن ءبۇتiندi تانىعىسى، بولشەكتەن ءبۇتiندi قاراستىرعاندى قالايدى. ول ويىن اقىن قۇرعاق تاقپاقتاپ ايتا سالماي، تاعى دا سول وقيعا، دەتال ءتاجiريبەسiنە، ءومiرلiك دالەلدەمەلەرگە سۇيەنiپ ايتادى.
تەرمومەتر سىندى دا،
سىناپتارى
ۇستاتپادى، بىت-شىت بوپ بiراق تاعى.
بىتىراداي پىشىراپ،
توز-توز بولىپ،
قولدان قاشىپ، قۋىسقا تۇراقتادى.
بەت-بەتiمەن سىزاتقا كiرiپ، تەگi،
ۋىسىما بiرi دە iلiكپەدi.
ءار-ار جەردەن جىلان كوز جىلتىرايدى،
مازاق ەتكەن سەكiلدi كۇلiپ مەنi.
بiراق اقىن ءۇشiن تەرمومەتردiڭ سىنىعى سەبەپ قانا. ويتكەنi ول تەرمومەتردiڭ سىنىعىنا ەمەس، ءالi دە بولسا بايقالىپ قالاتىن «بiر ءبۇلiنسە، بiرلiك پەن iسi تiرلiكتiڭ تۇرلاۋسىزدىعىنا» كۇيiنەدi. بiراق اقىن سەنiمi كۇيگەلەكتiكتەن ادا. سوندىقتان دا ول:
مەن بiلەتiن دۇنيە — سىناپ بولماس،
مەن بiلەتiن دۇنيە جينالادى، —
دەي الادى. اقىن سەنiمiنە، اقىننىڭ ازاماتتىق پوەزياسىنا اقاۋسىز سەنەسiڭ.
ۇلىقبەك — iزدەنiستiڭ اقىنى. بiزدiڭ بۇل ءسوزiمiزدi اقىننىڭ «اق ولەڭدەر» سيكلi تاعى بiر دالەلدەي الادى. توپىراعىمىزدا تامىرى، قانىمىزدا اعىنى بار ءداستۇردi ول ءوزiنشە يگەرە بiلiپتi. تەك بiزدiڭ بiر بايقاعان كەمشiلiگiمiز — اقىننىڭ وسى ءداستۇردi يگەرۋگە تارتىنشاقتاپ، ساقتىقپەن كەلگەندiگi. ۇلكەن بiر كiتاپ نەمەسە بiر كولەمدi ءبولiمگە اينالۋعا تيiس دۇنيەنi بار-جوعى سەگiز-توعىز ولەڭمەن شەكتەپ قالعان. اقىننىڭ ءوز مۇمكiندiگiن ءوزi مۇنشاما تۇساۋلاپ، مۇنشاما «ساقتىقتىق» كورسەتكەنiنە ءتۇسiنبەدiك. دەگەنمەن، بiز ءالi دە ءوزiنiڭ تۆورچەستۆولىق سترۋكتۋراسىن كەڭ اۋقىمدا يگەرۋ ءۇشiن تاڭداپ العان بۇل ءادiءس-تاسiلدi جەتiلدiرە، دامىتا تۇسەدi عوي دەگەن ويدامىز.
ادەتتە، اقىن — ءومiردiڭ شاپپا-شاپ كەلiپ جاتاتىن قايشىلىقتارىنا، بiزدiڭ زامانىمىزعا جات، كەسiرلi، كەساپاتتى قۇبىلىستارعا تاعى دا باسقا تولىپ جاتقان تولعاقتى پروبلەمالارعا ابىزدىق كورسەتiپ، اقي-تاقي جاۋاپ بەرiپ تاستاۋشى ەمەس، سول قۇبىلىستار مەن پروبلەمالاردان تۋىندايتىن ساۋال-سۇراقتاردى كوركەم قورىتۋدان وتكiزiپ، ادام مەن ادامزات الدىنا ماسەلە ەتiپ قويۋشى. ا.ۆوزنەسەنسكييدiڭ ايتۋىنشا، اقىن دەگەنiمiز — سۇراق. ويتكەنi قۇرعاق اقىل، قۇرعاق بولجامنان تۇراتىن جاۋاپتان گورi، شىن جۇرەكتەن شىققان سۇراقتىڭ اسەر كۇشi الدەقايدا پارمەندi.
اقىننىڭ وسى بiر ميسسياسىن جاقسى ءتۇسiنە بiلگەن بايبوتا سەرiكبايەۆتىڭ «نە دەپ ايتام سابيگە» اتتى ولەڭiنە قۇلاق سالىپ قارايىقشى. اقىن كiشكەنتاي iنiسiمەن اڭگiمەلەسiپ وتىر. بالا ءبارiن بiلگiسi، ءبارiن ۇققىسى كەلەدi. سۇراق سوڭىنان — سۇراق. ءبارiنە ءمۇدiرمەي جاۋاپ بەرiپ وتىرعان اقىن بiر سۇراققا، «وقتى ادامدار نەگە قولدانادى؟» دەگەن سۇراققا توسىلىپ قالادى. نەگە دەمەك؟
ءوتiرiكتi ايتىپ بولماس بالاعا،
ۇزاق قاراپ تۇرىپ قالدىم دالاعا.
— اعا، اعا، ايتشى، — دەيدi كiشi iنiم،
ءۇنسiزدiگiم تۇر ەڭسەسiن ءتۇسiرiپ.
— Iنiشەگiم، بالالارمەن بار، وينا،
مەن تىنىعىپ الايىنشى، جاراي ما؟
اپكەڭ سەنiڭ ءازiرلەسiن شاي-پايىن،
شاي ءۇستiندجە بارلىعىن دا ايتايىن.
سانىن ساباپ، ايتقانىمدى ۇعىنىپ،
Iنiم كەنەت شىقتى اۋلاعا جۇگiرiپ.
قازiر قايتىپ كەلەدi ول تاعى ۇيگە،
نە دەپ ايتام سوندا، ادامدار، سابيگە؟!
مiنە، اقىن جانىن قيناعان سۇراق. قۇلدىراڭداپ قازiر قايتىپ كەلەتiن بالاعا نە دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك؟ بۇل اقىنعا عانا ەمەس، بۇكiل ادامزات بالاسىنا قويىلعان ەرتەڭنiڭ، بولاشاقتىڭ سۇراعى. شىن جۇرەكتەن شىققان سۇراق قاشاندا ويلاندىرادى، تولعاندىرادى. سۇراق پارمەندiلiگi، مiنە، وسىندا.
بۇگiنگi كۇندە ءومiر ءسۇرiپ وتىرعان اقىن بۇگiنگi كۇن پروبلەمالارىنان تىس ءومiر سۇرە المايدى. شىن اقىن ولەڭi سول پروبلەمالارمەن بiتە قايناسىپ، سول پروبلەمالارمەن بiرگە ءورiلسە كەرەك. ونىڭ كولەڭكەلi تۇستارعا كوز جۇمىپ قاراپ، الەۋمەتتiك كەلەڭسiزدiكتەردi كولەگەيلەۋگە، بiزدە ءبارi تاماشا دەپ، وڭەشi جىرتىلعانشا ايقايلاپ، الاقانى قىزارعانشا قول سوعۋعا مورالدىق پراۆوسى جوق. اقىن بويىندا ءوز-وزiنەن كۇپسiپ وتىراتىن ارسى-گۇرسi «ۋراپاتريوتيزمنiڭ» جۇقاناسى دا بولماۋعا تيiس.
قازاق پوەزياسىندا اۋىل تاقىرىبىن جىرلاماعان اقىن جوقتىڭ قاسى. جوقتىڭ قاسى ەمەس-اۋ، جوق. ول بiز ءۇشiن ۇلى تاقىرىپ، ارنالى وزەك. امال نە، وسىنداي ۇلى تاقىرىپتى كوبiمiز-اق ۇساقتاتىپ بارامىز. قازiر قالادان قارس ادىم جەردەن باستالاتىن نەمەسە بiرەر ساعاتتا-اق سالىپ-ۇرىپ جەتiپ بارا الاتىن اۋىلدى اڭساپ «ەڭiرەگەندە ەتەگi تولاتىن» جىلاۋىق ولەڭدەردiڭ، بارا قالعان جاعدايدا، انا توبەسiن بiر جىرلاپ، مىنا سايىن بiر جىرلاپ، اقىرىندا بار بولعانى جەرگiلiكتi عانا ءمانi بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردىڭ تۋريستiك انىقتامالىق كiتاپشاسىن ەسكە ءتۇسiرەتiن توپتاما جيناقتاردىڭ، ەل اۋزىندا ايتىلىپ جۇرگەن اسىل قازىنالارىمىز — اڭىز-اڭگiمەلەردi ەشقانداي قورىتۋسىز ۇيقاسقا كوشiرە سالاتىن، دايىندىق جاۋاپكەرشiلiكتەن جۇرداي تاقپاق تاريحشىلدىقتىڭ شامادىن تىس كوبەيiپ بارا جاتقانىن جاسىرا المايمىز.
ءجۇرسiن ەرمانوۆ ادەبيەتتە سوناۋ جەتپiسiنشi جىلدارى بiر كورiنiپ، ۇزاق جىلدار بويى حابار-وشارسىز كەتتi دە، تەك سەكسەنiنشi جىلداردىڭ باسىندا عانا ولەڭدەرiن باسپا ءسوز بەتتەرiندە قايتا جاريالاي باستادى. ول ولەڭدەر پوەزياعا قۇلاعى ءتۇرiك جۇرگەن وقىرماندارمەن، رەتسiز يبالىق، رەتسiز يمەنشەكتiك كورسەتپەي، بiردەن-اق تiلگە كەلiپ، اشىق-جارقىن سۇحباتقا كوشتi. ويتكەنi ءجۇرسiنڭ ولەڭدەرiندە، ەڭ باستىسى، ءومiردiڭ ءوزi بار. بiز مۇندايدا، ادەتتە، اقىن ءومiردi كورە بiلەدi دەپ جاتاتىنىمىز بار. اڭگiمە ءومiردi كورە بiلۋدە مە ەكەن؟! كورە بiلگەنiن كوركەم كورسەتە الماسا، ونداي اقىننان نە ءۇمiت نە قايىر؟! سوندىقتان، بiزدiڭ ويىمىزشا، اقىننىڭ اقىندىعى ءومiردi كورە بiلۋiندە ەمەس، ءومiردi كورسەتە بiلۋiندە. ويتكەنi اقىن ولەڭدi ءوزi ءۇشiن جازبايدى، جۇرت ءۇشiن جازادى.
ج.ەرمانوۆ تا، ءوز ءارiپتەستەرi سەكiلدi، نەگiزiنەن، ءومiر مەن تiرشiلiك، بەيبiتشiلiك پەن ەڭبەك، ادامگەرشiلiك پەن پاراسات تۋرالى تولعانىپ، ماحاببات پەن سۇلۋلىق تۋرالى سىر شەرتەدi. ونىڭ ءبارi، نەگiزiنەن، ءومiرلiك ءتاجiريبەلەرگە سۇيەنگەن ءوزiندiك ۇنمەن جىرلانادى.
... جەڭiسپەن ورالعان ءزابيدا دەگەن جاۋىنگەر مايدان ەكi مەتر بارقىت الا كەلەدi. بۇكiل سىيلىعىن ءبولiپ بەرگەن جاۋىنگەر سول بارقىتىن ەشكiمگە قيمادى. كوزدiڭ جاۋىن الار كوك بارقىتقا كiم قىزىقپاسىن. بiراق...
جۇمىسى جوق — وكپەلi مە ەل، ىرزا ما،
بiر ساراڭدىق كiردi ساحي مىرزاعا:
تالاي ءتاۋiر جەڭگەلەرi جالىنىپ،
سول بارقىتتان الا المادى بiر جاعا.
كوك كامزولمەن كورiنە الماي كوپكە ارتىق،
ايەلi دە ءجۇردi وعان وكپە ارتىپ.
بار اۋىلدىڭ بولىپ الدى كوز قۇرتى
جاۋدان كەلگەن ەكi مەتر كوك بارقىت.
تالاي جەڭگەلەرi مەن تiپتi جان-جارىنا قيماعان سول كوك بارقىتتى ءزابيدا نە iستەمەك؟ بەرە سالسا، نەسi كەتەدi؟ الدە ول ەكi مەتر بارقىتتى دا دۇنيە، ءمۇلiك كورەكر قۋ قۇلقىننىڭ ق ۇلى ما؟ جوق!
پان بارقىتتى ۇستاي الماي مۇلكi ەتiپ،
كەلiنشەگi كوز جاسىن دا iركەتiن.
ال ءزابيدا،
ۋاكiسكە مالىپ اپ
كوك بارقىتپەن كەرزi ەتiگiن سۇرتەتiن.
مىنا قىزىقتى قاراڭىز! ءزابيدا ەكi مەتر بارقىتپەن ەتiگiن سۇرتەدi. تاپعى دا ول حروم ەتiك بولسا بiر ءسار-اۋ، كەرزi ەتiك. مۇنىسى نەسi؟ اۋمەسەرلiك پە، جوق قىرسىقتىق پا؟ تاعى دا ولاي ەمەس.
قاندى كەشكەن نە بiر سۇمدىق جايدى ۇققان،
قىرعىنىڭنان جۇرەگi ابدەن شايلىققان.
زابەڭ بولسا بايلىقتا دەپ بار iندەت،
بار بالەنi كورۋشi ەدi بايلىقتان.
وسى بiر شاعىن سيۋجەتتi نوۆەللا-ولەڭ كوپ نارسەنi اڭعارتادى. اقىن كەشە عانا قان كەشiپ، قاتەر iشiنەن كەلگەن ءزابيدانىڭ ءومiرلiك ساباعىنان ءومiرلiك ءمان شىعارادى. بۇل — ءزابيدا جاۋىنگەردiڭ باسىنان وتكەن وقيعانى سول قالپىندا بايانداپ بەرۋ ەمەس، بۇگiننiڭ اۋلاسىنان اسىلىپ ەرتەڭگە قاراي المايتىن، كيگەنiمەن iشiپ-جەگەنiنە ءماز، ەل قامى مەن جەر قامىن ويلاۋعا ورەسi جەتپەيتiن، وڭەشiنەن باسقا جاقىنى جوق توعىشارلىققا قارسى كۇرەس. ول ويىن اقىن كەشە عانا ءومiر مەن ءولiمنiڭ ورتاسىنان كەلگەن، ءومiر مەن ءولiمنiڭ نە ەكەنiن بiلەتiن ءزابيدا جاۋىنگەردiڭ ارەكەتi ارقىلى كورسەتەدi. سوندىقتان دا ەرiكسiز سەنiپ، ەركiسiز يلاناسىڭ. ءومiرلiك ساباقتىڭ ءومiرلiك مانگە يە بولۋ دەگەن وسى.
ءجۇرسiن ەرمانوۆتا جاقسى ولەڭدەر قاتارى جەتەرلiك. ونىڭ ولەڭدەرiندەگi ويمەن بiرگە ءورiلگەن ىرعاق اۋەزدiلiگi، سوزدەرiنiڭ قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، ەركiن ورنالاسۋى، لوگيكالىق جۇيەلiگi مەن كومپوزيسيالىق تۇتاستىعى ناعىز قالىپتاسقان اقىندىقتى تانىتىپ تۇر. دەگەنمەن، ءجۇرسiن ەرمانوۆ تۆورچەستۆوسىنداعى بiر وسال تۇس — ونىڭ ءوز سەزiمiن ءوزi قىزىقتاپ كەتە بەرەتiندەگi.
بiز ەندi ءجۇرسiن ەرمانوۆتان جاڭا بەلەس، جاڭا اسۋلار كۇتۋگە حاقىلىمىز. ونىڭ بويىنداعى تالانت مۇمكiندiگi سولاي مiندەت قويعىزىپ تۇر.
* * *
جۇرتقا تانىمال بولىپ قالعان ەكى اقىن تۆورچەستۆوسىنا قىسقاشا شولۋ جاساپ شىقتىق. ءارتۇرلi تۆورچەستۆولىق ەندiكتەردە جۇمىس iستەپ جۇرگەن بۇل اقىنداردىڭ ءبارiنە ورتاق ەڭ باستى تاقىرىبى — بۇگiنگi ءومiر. ولار بۇگiننiڭ وزەگiنەن بۇگiندi iزدەپ كەلەدi. ەڭ قۋانىشتىسى دا وسى
You Might Also Like
-
بiزدە ءداستۇرلi قازاق ولەڭi نەمەسە ءداستۇرلi قازاق ولەڭiنiڭ ۇلگiسi دەگەن ۇعىم بار. ءسوز جوق، كەز كەلگەن ۇعىم بەلگiلi بiر قۇبىلىستىڭ بiزدiڭ سانامىز بەن زەردەمiزدە قوردالانۋىنان، سان جىلدار بويى تىرناقت...
-
ءداستۇر جايىندا ايتىلا بەرەتiن اڭگiمە، ونىڭ اينالاسىندا ءولiسپەي بەرiسپەيتiندەي ءوتiپ جاتاتىن تالاس-تارتىس، بiردە ءباتۋالى، بiردە ءباتۋاسىز پiكiر الىسۋ، سiءرا، ماڭگi تولاستاماس. ويتكەنi ءداستۇر دەگەنiمiز ...
