بالا بولاشاعىنىڭ نەگىزى – ۇلتتىق تاربيەدە
الماتى وبلىسى،
الاكول اۋدانى، جايپاق اۋىلى.
قابدىعالييەۆا ازيا
تاقىرىبى: بالا بولاشاعىنىڭ نەگىزى – ۇلتتىق تاربيەدە
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاربيەسى – الەمدە تەڭدەسى جوق تاربيە. جالپى «ۇلتتىق» دەگەن ءسوزدىڭ استارىندا ەلگە - جەرگە، تىلىمىزگە، دىنىمىزگە دەگەن قۇرمەت جاتىر. ال وسى ۇلتتىق تاربيەنى بالا بويىنا سىڭىرۋدە مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدە اتقارىلاتىن جۇمىستىڭ ورنى ەرەكشە. ياعني تاربيە الۋدى ءسابي انا قۇرساعىنان باستاسا، ونى ءبىلىم تەڭىزىنىڭ بالاباقشا اتتى كەمەسىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزبەن جەتىلدىرۋ وتە ماڭىزدى. بالاباقشاعا ۇلتتىق تاربيە ەنگىزۋ ارقىلى ءبىز ۇلتجاندى، پاراساتتى ۇرپاق وسىرەتىنىمىز ايدان انىق. رۋحى اسقاق، ىرگەسى بەرىك ەل بولامىز دەسەك، ەڭ باستىسى، ۇرپاق تاربيەسى مەن بىلىمىنە سەرگەك قاراۋىمىز قاجەت. بۇل جونىندە اباي اتامىز: «بالاعا مىنەز ءۇش الۋان ادامنان جۇعادى: ءبىرىنشى – اتا - اناسىنان، ەكىنشىسى – ۇستازىنان، ءۇشىنشىسى – قۇربىسىنان»، – دەگەن ەكەن. ۇلتتىق تاربيە اتاۋىن العاش ادەبي - پەداگوگيكالىق وقۋلىقتارعا ەنگىزگەن م. جۇمابايەۆ بولدى. ول پەداگوگيكانىڭ ۇلتتىق تاربيەدەن باستاۋ الاتىنى جايلى ايتقان. «پەداگوگيكا» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى: «ۇلت تاربيەسى باياعىدان بەرى سىنالىپ، كوپ بۋىن قولدانىپ كەلە جاتقان تاقتاق جول بولعاندىقتان، ءاربىر ۇلتتىڭ بالاسى ءوز ۇلتىنىڭ اراسىندا ءوز ۇلتى ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن بولعاندىقتان، ءاربىر تاربيەشى بالانى سول ۇلت تاربيەسىمەن تاربيە قىلۋعا مىندەتتى»
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بالا ەرەكشە حالىق. ەرەكشە بولاتىنى ءسابي العاش دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، اينالاسىن ەرەكشە شاتتىققا، ەرەكشە سەزىمگە بولەيدى. كۇندەلىكتى ءوسىپ كەلە جاتقان بالانىڭ ءار قىلىعى اتا - انا ءۇشىن قۋانىش، باقىت.
اتا - انالار ا. س. ماكارەنكونىڭ“بالالاردى تاربيەلەۋ – ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى ەڭ جاۋاپتى سالا. دۇرىس تاربيەلەۋ – بۇل ءبىزدىڭ باقىتتى قارتتىق شاعىمىز، جامان تاربيەلەۋ – بۇل ءبىزدىڭ كەلەشەك قاسىرەتىمىز، بۇل ءبىزدىڭ كوز جاسىمىز، بۇل ءبىزدىڭ باسقا ادامدار الدىنداعى، بۇكىل ەل الدىنداعى ايىبىمىز” – دەگەن پىكىرىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. سوندىقتان ءار وتباسىندا اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ يناباتتى، تاربيەلى دە ادەپتى، ادامگەرشىلىگى زور ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن، ۇلتتىق تاربيە بەرە ءبىلۋى كەرەك.
ءار اتا - انا بالاسىنىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، ەرجۇرەك، قايسار، باتىل بولىپ وسۋىنە جاۋاپتى.
قوعامنىڭ بەلگىلى قايراتكەرى، اقىن م. شاحانوۆتىڭ: «حالىقتا ەڭ ءبىرىنشى ۇلتتىق رۋح بولۋى كەرەك»، – دەگەنىن ءار كەز ەستە ساقتاپ، ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن اتسالىسۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن ءبىز، ۇستازدار قاۋىمى، بالالارعا سالت - داستۇرلەردى جاي عانا ۇيرەتىپ قانا قويماي، ولاردىڭ تاربيەلىك ءتۇپ - تامىرىن، ءمانىن، التىن دىڭگەگىن تۇسىندىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ءتالىم - تاربيەنىڭ ىرگەتاسىن دۇرىس قالاي ءبىلۋ مۇعالىمدەردىڭ اتا - انالارمەن قوسىلىپ جۇرگىزگەن شارالارىنا بايلانىستى بولماق. ويتكەنى ءبىرىنشى ۇلتتىق تاربيەنىڭ وشاعى – وتباسىندا، ەكىنشى – بالاباقشادا بولعاندىقتان، اتا - انا مەن بالاباقشا، ياعني مۇعالىمدەر مەن جۇرتشىلىق تىعىز بايلانىستا بولۋى شارتتى نارسە ەكەنى بارشامىزعا ايان.
الاكول اۋدانى، جايپاق اۋىلى.
قابدىعالييەۆا ازيا
تاقىرىبى: بالا بولاشاعىنىڭ نەگىزى – ۇلتتىق تاربيەدە
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاربيەسى – الەمدە تەڭدەسى جوق تاربيە. جالپى «ۇلتتىق» دەگەن ءسوزدىڭ استارىندا ەلگە - جەرگە، تىلىمىزگە، دىنىمىزگە دەگەن قۇرمەت جاتىر. ال وسى ۇلتتىق تاربيەنى بالا بويىنا سىڭىرۋدە مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدە اتقارىلاتىن جۇمىستىڭ ورنى ەرەكشە. ياعني تاربيە الۋدى ءسابي انا قۇرساعىنان باستاسا، ونى ءبىلىم تەڭىزىنىڭ بالاباقشا اتتى كەمەسىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزبەن جەتىلدىرۋ وتە ماڭىزدى. بالاباقشاعا ۇلتتىق تاربيە ەنگىزۋ ارقىلى ءبىز ۇلتجاندى، پاراساتتى ۇرپاق وسىرەتىنىمىز ايدان انىق. رۋحى اسقاق، ىرگەسى بەرىك ەل بولامىز دەسەك، ەڭ باستىسى، ۇرپاق تاربيەسى مەن بىلىمىنە سەرگەك قاراۋىمىز قاجەت. بۇل جونىندە اباي اتامىز: «بالاعا مىنەز ءۇش الۋان ادامنان جۇعادى: ءبىرىنشى – اتا - اناسىنان، ەكىنشىسى – ۇستازىنان، ءۇشىنشىسى – قۇربىسىنان»، – دەگەن ەكەن. ۇلتتىق تاربيە اتاۋىن العاش ادەبي - پەداگوگيكالىق وقۋلىقتارعا ەنگىزگەن م. جۇمابايەۆ بولدى. ول پەداگوگيكانىڭ ۇلتتىق تاربيەدەن باستاۋ الاتىنى جايلى ايتقان. «پەداگوگيكا» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى: «ۇلت تاربيەسى باياعىدان بەرى سىنالىپ، كوپ بۋىن قولدانىپ كەلە جاتقان تاقتاق جول بولعاندىقتان، ءاربىر ۇلتتىڭ بالاسى ءوز ۇلتىنىڭ اراسىندا ءوز ۇلتى ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن بولعاندىقتان، ءاربىر تاربيەشى بالانى سول ۇلت تاربيەسىمەن تاربيە قىلۋعا مىندەتتى»
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بالا ەرەكشە حالىق. ەرەكشە بولاتىنى ءسابي العاش دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، اينالاسىن ەرەكشە شاتتىققا، ەرەكشە سەزىمگە بولەيدى. كۇندەلىكتى ءوسىپ كەلە جاتقان بالانىڭ ءار قىلىعى اتا - انا ءۇشىن قۋانىش، باقىت.
اتا - انالار ا. س. ماكارەنكونىڭ“بالالاردى تاربيەلەۋ – ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى ەڭ جاۋاپتى سالا. دۇرىس تاربيەلەۋ – بۇل ءبىزدىڭ باقىتتى قارتتىق شاعىمىز، جامان تاربيەلەۋ – بۇل ءبىزدىڭ كەلەشەك قاسىرەتىمىز، بۇل ءبىزدىڭ كوز جاسىمىز، بۇل ءبىزدىڭ باسقا ادامدار الدىنداعى، بۇكىل ەل الدىنداعى ايىبىمىز” – دەگەن پىكىرىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. سوندىقتان ءار وتباسىندا اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ يناباتتى، تاربيەلى دە ادەپتى، ادامگەرشىلىگى زور ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن، ۇلتتىق تاربيە بەرە ءبىلۋى كەرەك.
ءار اتا - انا بالاسىنىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، ەرجۇرەك، قايسار، باتىل بولىپ وسۋىنە جاۋاپتى.
قوعامنىڭ بەلگىلى قايراتكەرى، اقىن م. شاحانوۆتىڭ: «حالىقتا ەڭ ءبىرىنشى ۇلتتىق رۋح بولۋى كەرەك»، – دەگەنىن ءار كەز ەستە ساقتاپ، ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن اتسالىسۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن ءبىز، ۇستازدار قاۋىمى، بالالارعا سالت - داستۇرلەردى جاي عانا ۇيرەتىپ قانا قويماي، ولاردىڭ تاربيەلىك ءتۇپ - تامىرىن، ءمانىن، التىن دىڭگەگىن تۇسىندىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ءتالىم - تاربيەنىڭ ىرگەتاسىن دۇرىس قالاي ءبىلۋ مۇعالىمدەردىڭ اتا - انالارمەن قوسىلىپ جۇرگىزگەن شارالارىنا بايلانىستى بولماق. ويتكەنى ءبىرىنشى ۇلتتىق تاربيەنىڭ وشاعى – وتباسىندا، ەكىنشى – بالاباقشادا بولعاندىقتان، اتا - انا مەن بالاباقشا، ياعني مۇعالىمدەر مەن جۇرتشىلىق تىعىز بايلانىستا بولۋى شارتتى نارسە ەكەنى بارشامىزعا ايان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
