مەملەكەتتىك ءتىل - مەنىڭ ءتىلىم
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى،
ساعىز سەلوسى، «اقبوتا» شيپاجاي ءتيپتى باقشاسى تاربيەشىسى
جۇباتوۆا كۇمىسكۇل
مەملەكەتتىك ءتىل - مەنىڭ ءتىلىم
ءتىل ماسەلەسى - ماڭگىلىك تاقىرىپ. قازاق زيالىلارى ۇلتتىق ءتىلدىڭ، وي مەن ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن، مۇمكىندىگىن تەرەڭ تانىپ، وعان زور ءمان بەرگەن. ايتالىق، احمەت بايتۇرسىنوۆ:
تازا ءمىنسىز اسىل تاس
سۋ تۇبىندە جاتادى
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز
وي تۇبىندە جاتادى
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس
جەل تولقىتسا شىعادى
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز
شەر تولقىتسا، شىعادى.
جوسپارى:
I كىرىسپە.
1. انا ءتىلى – جۇرەگىم.
II نەگىزگى ءبولىم.
1. انا ءتىلى جانە قازىنام.
2. ءتىل مارتەبەسى - ەلدىك ماسەلە.
3. ۇلتتىق ءتىلدى قورعاۋ.
III قورتىندى.
مەملەكەتتىك ءتىل - مەنىڭ ءتىلىم
ءتىل ماسەلەسى - ماڭگىلىك تاقىرىپ. قازاق زيالىلارى ۇلتتىق ءتىلدىڭ، وي مەن ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن، مۇمكىندىگىن تەرەڭ تانىپ، وعان زور ءمان بەرگەن. ايتالىق، احمەت بايتۇرسىنوۆ:
تازا ءمىنسىز اسىل تاس
سۋ تۇبىندە جاتادى
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز
وي تۇبىندە جاتادى
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس
جەل تولقىتسا شىعادى
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز
شەر تولقىتسا، شىعادى - دەسە، اباي: «ءتىل - ونەرى دەرتپەن تەڭ» دەگەن. ءتىل تابيعاتتىڭ ادامعا بەرگەن سىيى. ءار حالىقتىڭ، ءار ۇلتتىڭ ءوز ءتىلى بولادى. جەر جۇزىندە قانشاما ۇلت بولسا سونشاما ءتىل بار. ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى. ءتىل قاي ۇلتتا، قاي ەلدە بولماسىن قاسيەتتى، قۇرمەتتى. ويتكەنى، ءتىلسىز ەل، قوعام بولمايدى. ءتىل - حالىقتىڭ بايلىعى، قازىناسى، جۇرەگى.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن ايانبايمىن،
قىمباتتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم - ءتىلىم مەنىڭ،
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي - كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم، - دەپ م. ماقاتايەۆ ايتقانداي انا ءتىلى - ءار حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ءتول بەلگىسى. ادام ءوز انا تىلىمەن باقىتتى بولادى. ءوز حالقىنىڭ وتكەنىن، تاريحىن، سالت - ءداستۇرىن ءبىلۋ ءۇشىن انا ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك. ءوزىنىڭ انا ءتىلىن سۇيگەن ادام ءوزىنىڭ حالقىن دا سۇيەدى.
ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى ەكەندىگىن ءبىزدىڭ بابالارىمىز ەجەلدەن ۇققان. تاريح كەرۋەندەرىنىڭ ۇلى جولىنىڭ بويىن جايلاعان ولارعا سىرتقى ىقپال مەن وزىندىك دارالىقتىڭ ۇتىمدى ارا سالماعىن ۇستانا ءبىلۋ قاي كەزدە دە تاعدىرلىق ماسەلە بولعانى بەلگىلى. ەجەلگى اڭىزداعى قورقىتتى دا، ەل قامىن قۇرساقتا جاتىپ ويلاعان اسان قايعىنى دا جەلماياعا مىنگىزىپ، "جەر - ۇيىقتى" ىزدەتىپ جۇرگەن ءتىرى قالۋدىڭ ەمەس، ەلدىكتى جوعالتپاۋدىڭ، قارا جەردىڭ بەتىندە ءوز سيپاتى، ءوز قاسيەتى، ءوز تاريحى بار حالىق بولىپ قالۋدىڭ قامى ەدى.
ءتىل مەن حالىق ءبىرىنىڭ - ءبىرىنسىز كۇنى جوق ەگىز دۇنيە دەيمىز. حالىق دەگەن ۇعىمعا بۇگىنگى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءوزىمىز عانا ەمەس، بىزدەردەن بۇرىنعى اتا - بابالارىمىزدا، بىزدەن كەيىن جاسايتىن مۇراگەر ۇرپاقتار دا جاتادى.
بۇل جالعاستىق پەن تۇتاستىق ساقتالعاندا عانا بۇگىنگى ۇرپاققا امانات انا ءتىلىمىزدى بولاشاق ۇرپاققا بار سانىمەن، بار مانىمەن تابىس ەتە الامىز. سوندا عانا وتكەن اۋلەت پەن بولاشاق الدىندا ءجۇزىمىز جارقىن بولماق. وسىنىڭ نەگىزىندە ويشىل اقىنىمىز مۇزافار الىمبايەۆ ءوز سوزىندە: "ءار ۇرپاق، ءار ادام الدىڭعى بۋىنمەن وزىڭنەن كەيىنگى بۋىننىڭ ەكى اراسىنداعى رۋحاني كوپىر بولۋعا ءتيىس" دەپ، قوعام الدىنداعى ازاماتتىق پارىزىن تاعى ءبىر انىقتاي ءتۇستى.
ۇلتتىڭ ۇلى بايلىعى، باستى تۇعىرى - ءتىل.
شىندىعىندا وسىلاي دەسەك تە، ءتىل توڭىرەگىندە الۋان كوزقاراس، كەراعار پىكىرلەر دە كەزدەسىپ قالادى. ۇلتتىق ۇعىم - تۇسىنىككە توقتالساق، ءاربىر ۇلتتىڭ، ۇلتتى قۇرايتىن حالىقتىڭ بولاشاققا باستى قالدىراتىن قازىنا – بايلىعى - ءتىل ەمەس پە؟
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ، ونىڭ ايبىنىن اسىرىپ، بەدەلىن ارتتىرىپ، مەرەيىن اسقاقتاتۋ ماسەلەسىن تەك وقىتۋ، ءبىلىم بەرۋمەن شەكتەلمەيتىنى بەلگىلى. ۇلتتىڭ ءوزىن - ءوزى ساقتاۋىمەن بولمىسىن بيىكتەۋ - ءوزىنىڭ تىلىنە دەگەن ىقىلاسىنا، سۇيىسپەنشىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى بولماق. ويتكەنى ءتىل – ۇلتتىڭ ساقتاۋشىسى، وزگەگە دە وزىنە دە ۇلتتى تانىتۋشى.
اسا كورنەكتى جازۋشى م. اۋەزوۆ انا ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا كوز جۇرگىزىپ كەلەشەكتە ەل باسقاراتىن ازاماتتارعا بىلاي دەپ ايتىپ كەتكەن: « ۇلتتىڭ ءتىلى – سول ۇلتتىڭ جانى، جاندۇنيەسى. ول جۇرەكتى سوقتىرىپ تۇرعان قان تامىرى سياقتى. ەگەردە قان تامىرى جابىلىپ قالسا، جۇرەكتە سوعۋىن توقتاتپاي ما؟ مەنىڭ كۇدىگىم - ۇلتىم كوپ كەشىكپەي ءوز تىلىنەن ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن». ۇلتىمىزدىڭ اسىل ۇلىنىڭ ءتىل تاعدىرى جونىندەگى بۇل ءقاۋىپى - بارلىق قازاقتى قاتتى ويلاندىرۋى ءتيىس، قازاقتى سەرگەك بولۋعا، انا تىلىنە ادال بولۋعا شاقىرادى.
ەلىنىڭ، حالقىنىڭ ادال ۇل - قىزى بولام دەگەن ادام يماندىلىققا تولى يگى قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن ادەپتىلىكتى، ىزگىلىكپەن ىزەتتىلىككە تولى حالىقتىڭ نۇرلى، اسىل سوزدەرىن، ءتىلدىڭ جان تەبىرەنتەر قۇدىرەتىن ەڭ الدىمەن انا تىلىندە ۇعىپ، ۇيرەنەدى. ياعني عاسىرلار بويى جيناقتاعان ساف كۇمىستەي ءتىل قازىناسىن، ونىڭ ءسوز بايلىعىن بالانىڭ جادىنا مىسقىلداپ ەنگىزۋ الدىمەن انادان باستالادى. ال انانىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا قوسا داريتىن ءتىل مۇراسى بار بايلىعىمەن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزۋشى، ءسوز جاساپ دامىتۋشى، ءتىلدى مەيلىنشە قاستەرلەۋشى - حالىق. سوندىقتان حالقىمىز ءتىلىن باسقاشا ەمەس، انا ءتىلى دەپ اتاعان.
حالىقتىڭ تاريحتا قالۋى تىلىنە بايلانىستى. ءتىل – جانى، جۇرەگى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ەلىمىز قازاقستان ەگەمەندى ەل اتانىپ، انا تىلىمىزگە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلدى. «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
«انامىزدىڭ اق سۇتىمەن دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ - بۇكىل اتا - بابامىزدىڭ تاريحىن ۇمىتۋ» دەگەن ب. مومىش ۇلى. انا ءتىلىن قۇرمەتتەپ، سۇيە بىلەيىك.
بۇگىنگى تاڭدا تاربيەلەپ جاتقان بۇلدىرشىندەرىمىزدى انا تىلىنە جەتىك، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، ءوز ءتىلىن سۇيەتىن ۇرپاق ەتىپ تاربيەلەيىك.
ساعىز سەلوسى، «اقبوتا» شيپاجاي ءتيپتى باقشاسى تاربيەشىسى
جۇباتوۆا كۇمىسكۇل
مەملەكەتتىك ءتىل - مەنىڭ ءتىلىم
ءتىل ماسەلەسى - ماڭگىلىك تاقىرىپ. قازاق زيالىلارى ۇلتتىق ءتىلدىڭ، وي مەن ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن، مۇمكىندىگىن تەرەڭ تانىپ، وعان زور ءمان بەرگەن. ايتالىق، احمەت بايتۇرسىنوۆ:
تازا ءمىنسىز اسىل تاس
سۋ تۇبىندە جاتادى
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز
وي تۇبىندە جاتادى
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس
جەل تولقىتسا شىعادى
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز
شەر تولقىتسا، شىعادى.
جوسپارى:
I كىرىسپە.
1. انا ءتىلى – جۇرەگىم.
II نەگىزگى ءبولىم.
1. انا ءتىلى جانە قازىنام.
2. ءتىل مارتەبەسى - ەلدىك ماسەلە.
3. ۇلتتىق ءتىلدى قورعاۋ.
III قورتىندى.
مەملەكەتتىك ءتىل - مەنىڭ ءتىلىم
ءتىل ماسەلەسى - ماڭگىلىك تاقىرىپ. قازاق زيالىلارى ۇلتتىق ءتىلدىڭ، وي مەن ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن، مۇمكىندىگىن تەرەڭ تانىپ، وعان زور ءمان بەرگەن. ايتالىق، احمەت بايتۇرسىنوۆ:
تازا ءمىنسىز اسىل تاس
سۋ تۇبىندە جاتادى
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز
وي تۇبىندە جاتادى
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس
جەل تولقىتسا شىعادى
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز
شەر تولقىتسا، شىعادى - دەسە، اباي: «ءتىل - ونەرى دەرتپەن تەڭ» دەگەن. ءتىل تابيعاتتىڭ ادامعا بەرگەن سىيى. ءار حالىقتىڭ، ءار ۇلتتىڭ ءوز ءتىلى بولادى. جەر جۇزىندە قانشاما ۇلت بولسا سونشاما ءتىل بار. ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى. ءتىل قاي ۇلتتا، قاي ەلدە بولماسىن قاسيەتتى، قۇرمەتتى. ويتكەنى، ءتىلسىز ەل، قوعام بولمايدى. ءتىل - حالىقتىڭ بايلىعى، قازىناسى، جۇرەگى.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن ايانبايمىن،
قىمباتتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم - ءتىلىم مەنىڭ،
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي - كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم، - دەپ م. ماقاتايەۆ ايتقانداي انا ءتىلى - ءار حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ءتول بەلگىسى. ادام ءوز انا تىلىمەن باقىتتى بولادى. ءوز حالقىنىڭ وتكەنىن، تاريحىن، سالت - ءداستۇرىن ءبىلۋ ءۇشىن انا ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك. ءوزىنىڭ انا ءتىلىن سۇيگەن ادام ءوزىنىڭ حالقىن دا سۇيەدى.
ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى ەكەندىگىن ءبىزدىڭ بابالارىمىز ەجەلدەن ۇققان. تاريح كەرۋەندەرىنىڭ ۇلى جولىنىڭ بويىن جايلاعان ولارعا سىرتقى ىقپال مەن وزىندىك دارالىقتىڭ ۇتىمدى ارا سالماعىن ۇستانا ءبىلۋ قاي كەزدە دە تاعدىرلىق ماسەلە بولعانى بەلگىلى. ەجەلگى اڭىزداعى قورقىتتى دا، ەل قامىن قۇرساقتا جاتىپ ويلاعان اسان قايعىنى دا جەلماياعا مىنگىزىپ، "جەر - ۇيىقتى" ىزدەتىپ جۇرگەن ءتىرى قالۋدىڭ ەمەس، ەلدىكتى جوعالتپاۋدىڭ، قارا جەردىڭ بەتىندە ءوز سيپاتى، ءوز قاسيەتى، ءوز تاريحى بار حالىق بولىپ قالۋدىڭ قامى ەدى.
ءتىل مەن حالىق ءبىرىنىڭ - ءبىرىنسىز كۇنى جوق ەگىز دۇنيە دەيمىز. حالىق دەگەن ۇعىمعا بۇگىنگى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءوزىمىز عانا ەمەس، بىزدەردەن بۇرىنعى اتا - بابالارىمىزدا، بىزدەن كەيىن جاسايتىن مۇراگەر ۇرپاقتار دا جاتادى.
بۇل جالعاستىق پەن تۇتاستىق ساقتالعاندا عانا بۇگىنگى ۇرپاققا امانات انا ءتىلىمىزدى بولاشاق ۇرپاققا بار سانىمەن، بار مانىمەن تابىس ەتە الامىز. سوندا عانا وتكەن اۋلەت پەن بولاشاق الدىندا ءجۇزىمىز جارقىن بولماق. وسىنىڭ نەگىزىندە ويشىل اقىنىمىز مۇزافار الىمبايەۆ ءوز سوزىندە: "ءار ۇرپاق، ءار ادام الدىڭعى بۋىنمەن وزىڭنەن كەيىنگى بۋىننىڭ ەكى اراسىنداعى رۋحاني كوپىر بولۋعا ءتيىس" دەپ، قوعام الدىنداعى ازاماتتىق پارىزىن تاعى ءبىر انىقتاي ءتۇستى.
ۇلتتىڭ ۇلى بايلىعى، باستى تۇعىرى - ءتىل.
شىندىعىندا وسىلاي دەسەك تە، ءتىل توڭىرەگىندە الۋان كوزقاراس، كەراعار پىكىرلەر دە كەزدەسىپ قالادى. ۇلتتىق ۇعىم - تۇسىنىككە توقتالساق، ءاربىر ۇلتتىڭ، ۇلتتى قۇرايتىن حالىقتىڭ بولاشاققا باستى قالدىراتىن قازىنا – بايلىعى - ءتىل ەمەس پە؟
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ، ونىڭ ايبىنىن اسىرىپ، بەدەلىن ارتتىرىپ، مەرەيىن اسقاقتاتۋ ماسەلەسىن تەك وقىتۋ، ءبىلىم بەرۋمەن شەكتەلمەيتىنى بەلگىلى. ۇلتتىڭ ءوزىن - ءوزى ساقتاۋىمەن بولمىسىن بيىكتەۋ - ءوزىنىڭ تىلىنە دەگەن ىقىلاسىنا، سۇيىسپەنشىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى بولماق. ويتكەنى ءتىل – ۇلتتىڭ ساقتاۋشىسى، وزگەگە دە وزىنە دە ۇلتتى تانىتۋشى.
اسا كورنەكتى جازۋشى م. اۋەزوۆ انا ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا كوز جۇرگىزىپ كەلەشەكتە ەل باسقاراتىن ازاماتتارعا بىلاي دەپ ايتىپ كەتكەن: « ۇلتتىڭ ءتىلى – سول ۇلتتىڭ جانى، جاندۇنيەسى. ول جۇرەكتى سوقتىرىپ تۇرعان قان تامىرى سياقتى. ەگەردە قان تامىرى جابىلىپ قالسا، جۇرەكتە سوعۋىن توقتاتپاي ما؟ مەنىڭ كۇدىگىم - ۇلتىم كوپ كەشىكپەي ءوز تىلىنەن ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن». ۇلتىمىزدىڭ اسىل ۇلىنىڭ ءتىل تاعدىرى جونىندەگى بۇل ءقاۋىپى - بارلىق قازاقتى قاتتى ويلاندىرۋى ءتيىس، قازاقتى سەرگەك بولۋعا، انا تىلىنە ادال بولۋعا شاقىرادى.
ەلىنىڭ، حالقىنىڭ ادال ۇل - قىزى بولام دەگەن ادام يماندىلىققا تولى يگى قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن ادەپتىلىكتى، ىزگىلىكپەن ىزەتتىلىككە تولى حالىقتىڭ نۇرلى، اسىل سوزدەرىن، ءتىلدىڭ جان تەبىرەنتەر قۇدىرەتىن ەڭ الدىمەن انا تىلىندە ۇعىپ، ۇيرەنەدى. ياعني عاسىرلار بويى جيناقتاعان ساف كۇمىستەي ءتىل قازىناسىن، ونىڭ ءسوز بايلىعىن بالانىڭ جادىنا مىسقىلداپ ەنگىزۋ الدىمەن انادان باستالادى. ال انانىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا قوسا داريتىن ءتىل مۇراسى بار بايلىعىمەن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزۋشى، ءسوز جاساپ دامىتۋشى، ءتىلدى مەيلىنشە قاستەرلەۋشى - حالىق. سوندىقتان حالقىمىز ءتىلىن باسقاشا ەمەس، انا ءتىلى دەپ اتاعان.
حالىقتىڭ تاريحتا قالۋى تىلىنە بايلانىستى. ءتىل – جانى، جۇرەگى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ەلىمىز قازاقستان ەگەمەندى ەل اتانىپ، انا تىلىمىزگە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلدى. «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
«انامىزدىڭ اق سۇتىمەن دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ - بۇكىل اتا - بابامىزدىڭ تاريحىن ۇمىتۋ» دەگەن ب. مومىش ۇلى. انا ءتىلىن قۇرمەتتەپ، سۇيە بىلەيىك.
بۇگىنگى تاڭدا تاربيەلەپ جاتقان بۇلدىرشىندەرىمىزدى انا تىلىنە جەتىك، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، ءوز ءتىلىن سۇيەتىن ۇرپاق ەتىپ تاربيەلەيىك.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ب. ءمايلينننىڭ «تۇيەباي» اڭگىمەسىندەگى كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە
