بالاباقشادا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
استانا قالاسى،
№10 «بوبەك» بالاباقشاسىنىڭ
قازاق ءتىلى ءمۇعالىمى:
اياپبەرگەنوۆا بوتاكوز ساگىندىكوۆنا
بالاباقشادا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە جانە «ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتە دە، عىلىمدا دا، ءبىلىم بەرۋدە دە ورىس تىلىندەي بولىپ قولدانىلۋى ءۇشىن قولدان كەلەتىننىڭ ءبارىن ىستەۋ كەرەك»- دەگەن ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تۇجىرىمداماسى بار.
سوندىقتان دا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق ساتىلارىنىڭ الدىندا تۇرعان كوكەيتەستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى: ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ، ونىڭ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ جاس ۇرپاقتىڭ تۇلعالىق دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى بويىنشا مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن وقىتۋ بارىسىندا بۇلدىرشىندەرگە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ ءبىلىم - دەڭگەيى ناقتى باعدارلامامەن بەرىلگەن. قازاق ءتىلىن وقىتۋ «ءبىز مەكتەپكە بارامىز»، «زەرەك بالا» باعدارلامالارىندا جۇزەگە اسىرىلادى. زامان تالابىنا ساي ءار ءمۇعالىم ءوز ساباعىن جاڭاشا ۇيىمداستىرىپ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسپەن وتكىزەدى. وسى ماقسات پەن مىندەتتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وزگە ۇلت بالالارىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدە تەك قانا سوزدەردى قايتالاۋ ارقىلى ۇيرەتپەي، ولاردى ويىندار مەن كورنەكىلىكتەر ارقىلى ۇيرەتكەن ءتيىمدى بولىپ تابىلادى. ويىن مەن كورنەكىلىك — بالالاردىڭ ءتىلدى ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى، سەنىمىن وياتادى. ويىن ەلەمەنتتەرى وقىتۋدىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. بۇل ءادىستىڭ تيىمدىلىگى بالالاردىڭ بەلسەندىلىگىن پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، ىنتاسىن ارتتىرۋىندا بولىپ تابىلادى.
وقۋدىڭ العاشقى كەزىندە بالالاردىڭ تىلدىك ماتەريالداردى جەڭىل مەڭگەرىپ كەتۋىنە كومەكتەسەدى. ويىن تۇرلەرىن دۇرىس وتكىزىلگەن ساباقتا بالالاردىڭ ءتىلدى ۇيرەنۋىنە ىنتاسى ارتىپ، سول ءتىلدى بىلۋگە قىزىعادى.
بالانىڭ شارشاۋىن سەيىلتىپ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىن تەك ويىن ەلەمەنتتەرى بولىپ سانالادى. ويىن بالانى بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋگە باعىت بەرەدى، ىزدەندىرۋگە داعدىسىنا قالىپتاستىرۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
قازاق ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تۇرلەرىن مىناداي ماقساتتا قولدانۋ ءتيىمدى.
1. مۇعالىمنەن كەيىن قايتالاۋ ارقىلى سوزدەردىڭ فونەتيكالىق جاعىن مەڭگەرتۋ.
2. بالالاردىڭ تىڭداۋ زەيىنىڭ قالىپتاستىرىپ سوزدەردى دۇرىس ايتۋعا داعدىلاندىرۋ
3. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، ونى دۇرىس قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
بالالاردىڭ ويىن دامىتۋ، دۇرىس ايتۋ، دۇرىس ءبىلۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
بالالاردى قازاق تىلىندە سويلەۋگە قارىم - قاتىناس جاساۋعا قازاق ءتىلىن ءاربىر ءمۇعالىم ءوز ساباقتارىندا جاتتىعۋدىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە ويىنداردى قولدانىپ، ساباقتى قىزىقتى وتۋگە، بالالاردىڭ تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋعا بولادى.
تاڭداپ الىنعان ويىندار بالالاردىڭ ءسوز بايلىعىنا، ءتىل قورىنا ساي بولۋ كەرەك. ءمۇعالىم كەز - كەلگەن ويىندى وتكىزۋ ءۇشىن الدىن - الا جوسپار قۇرىپ الۋى قاجەت. سونىمەن بىرگە ءمۇعالىم ويىنعا قويىلاتىن تومەندەگى ادىستەمەلىك تالاپتارىن ءبىلىپ ورىنداۋى ءتيىس.
ول ادىستەمەلىك تۇرعىدان العاندا مىناداي بولىكتەردەن تۇرادى:
1. ويىننىڭ وتىلەتىن ساباقتارىنىڭ مازمۇنى مەن تاقىرىبىنا ساي بولۋى.
2. ويىنعا بەرىلگەن ۋاقىتتى ناقتى بەلگىلەۋ.
3. ويىننىڭ وينالۋ ءتۇرى، توپ بولىپ ويناۋ.
4. ويىنعا قاجەتتى ماتەريالداردىڭ تۇگەل دايىندالىپ قويىلۋى.
5. قولدانىلعان سوزدەر، ءسوز تىركەستەرى، ولەڭ تاڭداۋ
6. ويىنداردىڭ ءوتۋ بارىسىنىڭ جوسپارىن جاساۋ.
ءمۇعالىم الدىمەن بالانىڭ وقۋعا قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ قاجەت. بالانىڭ قىزىعۋ جاردەمىمەن وقىپ ۇيرەنۋ بارىسىندا قابىلەتى اشىلىپ، دارىنى ۇشتالادى، ءوز كۇشىنە مۇمكىندىگىنە سەنىمى ارتادى، كىسىلىگى قالىپتاسىپ، دارا تۇلعالىق سيپاتتارعا يە بولا باستايدى.
قىزىعۋدى تۋعىزۋ ءۇشىن ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋدىڭ ورنى بولەك. ءتيىمدى پايدالانىلعان ويىن تۇرلەرى ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرىپ وتىرعان ماتەريالىن بۇلدىرشىندەردىڭ زور ىنتامەن تىڭداپ بەرىك مەڭگەرۋىنە كومەكتەسەدى. ويتكەنى بالاباقشاداعى بالالاردىڭ اڭسارى ساباقتان گورى ويىنعا اۋىڭقىراپ وتىرادى. قىزىقتى ويىن تۇرىنەن كەيىن ولار تەز سەرىگىپ تاپسىرمانى ىقىلاستانا ءارى ساپالى ورىندايتىن بولادى. ويىندار بارلىق ( ەرەسەك، ورتاڭعى) توپتاردا قولدانىلادى.
سونىمەن بىرگە توپ ىشىندە وينايتىن ويىندار مەن ءىس - ارەكەتتەر ارقىلى دا وقىتۋعا بولادى. ءبىز توپ ىشىندە ويىنداردى قاشان قولدانۋىمىز كەرەك. مىسالى ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى ۇستىندە جاڭا سوزدەردى قايتالاۋ ءۇشىن، وتىلگەن تاقىرىپتاردى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن قولدانعان ءجون. ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى كەزىندە مىناداي ويىنداردى ويناۋعا بولادى:
1. سيقىرلى قورجىن. (تاقىرىپتار: «جەمىستەر»، «كوكونىستەر»، «ىدىس - اياق»
«ويىنشىقتار» ت. ب.)
2. ۇيدە كىم جوق؟ (تاقىرىپ: «وتباسى مۇشەلەرى»)
3. اۋدارماشى. (بارلىق تاقىرىپتارعا كەلەدى. ءمۇعالىم ءسوزدى قازاقشا ايتسا بالا ورىسشاعا اۋدارادى، نەمەسە ءمۇعالىم ورىسشا ايتىپ قازاقشا اۋدارماسىن سۇرايدى)
4. سنەجنىي كوم.(بالالارعا سوزدەردى جاتتاتىپ وتىرىپ، ءبىر سوزدەن ءتورت سوزگە دەيىن جاتتاتىپ، ۇيرەتۋ، لەكسيكانى ۇيرەتۋ كەزىندەگى بارلىق تاقىرىپتاردا قولدانۋعا كەلەدى.)
5. نە جوق؟ (تاقىرىپتار: «ءۇي جانۋارلارى»، «جابايى جانۋارلار»، «كيىمدەر» ت. ب.)
6. كىمنىڭ داۋىسى؟ («ءۇي جانۋارلارى، جابايى اڭدار، ءۇي قۇسارى!»تاقىرىپتارعا قولدانۋعا بولادى. ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ نەمەسە ءبىر بالا تاقتاعا شىعىپ تەرىس قاراپ تۇرادى، ءمۇعالىم كەلەسى ءبىر بالانى شاقىرتىپ («ءۇي جانۋارلارى، جابايى اڭدار، ءۇي قۇسارى!» داۋىسىن ايتۋدى سۇرايدى، ءبىرىنشى بالا كىمنىڭ داۋىسى ەكەنىڭ ايتىپ جانە سول جانۋاردىڭ سۋرەتىن كورسەتەدى)
7. ۇستەلدە نە جوق؟ ت. ب. («وقۋ قۇرالدارى»، «ازىق – تۇلىك»، «كيىمدەر» ت. ب.)
بۇل ويىندار بالالاردىڭ تانىمىن كەڭەيتىپ، ءبىلىم مەن بىلىك شەبەرلىكتەرىنىڭ جان - جاقتى دامۋىنا، قالىپتاسۋىنا، تىلدىك ماتەريالداردى جاقسى ءبىلىپ، ءسوز ىسكەرلىكتەرىن مەڭگەرۋىنە كوپ كومەكتەسەدى.
ويىندار بالالاردىڭ تانىمىن، اقىل – وي بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولا وتىرىپ، ولاردىڭ باعدارلاما ماتەريالىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتە ءتۇسۋدى، ءارى پىسىقتاۋدى كوزدەيدى. بۇل ويىندار بالالاردىڭ ساباق ۇستىندەگى جۇمىسىن تۇرلەندىرە تۇسەدى، ولاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ىنتا – ىقىلاس قويۋىنا باۋليدى جانە بۇلدىرشىندەردىڭ زەيىنىن، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى. ويىندار ارنايى ماقساتتى كوزدەيدى جانە ناقتى مىندەتتەردى شەشەدى.
ويىننىڭ ماقساتى باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك، داعدىلار جايىندا تۇسىنىك بەرۋ، ولاردى قالىپتاستىرۋ، جانە تياناقتاۋ جانە پىسىقتاۋ نەمەسە تەكسەرۋ سيپاتىندا بولىپ كەلەدى. ويىننىڭ مىندەتى بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ىرىكتەلىپ الىنعان ناقتى مازمۇنىمەن انىقتالادى.
ويىن ۇعىمىنا تۇسىنىك بەرسەك، بۇل بالانىڭ مىنەز-قۇلقىنا ءوزى باسقارۋمەن قاتار توپپەن جۇمىس جۇرگىزە ءبىلۋ ارەكەتى، ول بالانىڭ ءبىر - بىرىنە كومەكتەسۋ، تەز ويلاۋ قابىلەتىن، العا ۇمتىلۋ ءىسىن دامىتادى.
سوندىقتان باعدارلاما بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى كەزىندە ويىن تۇرلەرىن ۇنەمى پايدالانىپ وتىرۋ كەرەك.
قورىتا كەلگەندە، ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى كەزىندە «ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ بىرىنشىدەن، بالالاردىڭ ءبىلىمىن بەرىك مەڭگەرتۋ قۇرالى بولسا، ەكىنشىدەن بالالاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتىرۋ بولىپ تابىلادى. ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ مىناداي ناتيجەگە جەتكىزەدى.
ناتيجە
1. ءار بالانىڭ شىعارماشىلىعى ارتادى.
2. جىلدام جۇمىس ىستەۋگە داعدىلانادى
3. بالانىڭ جەكە قابىلەتى انىقتالادى
4. بالا توپ جارۋعا ۇمتىلادى.
5. بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتى داميدى
6. ءار بالا ءوز دەڭگەيىمەن باعالانادى.
سونىمەن قاتار، بالالاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ ءۇشىن ءار ساباقتا ولەڭ – تاقپاق، جۇمباق، ماقال – ماتەل، جاڭىلتپاش، سەرگىتۋ ساتتەرىن ءجيى پايدالانامىز. جوسپار بويىنشا مەرەكەلىك
ءىس – شارالارعا ولەڭدەر، اندەر جاتتاپ، ءتۇرلى ويىندار ۇيرەنەدى. ءبىراق، سونىڭ ىشىندە بالا تاربيەسىنە ەرەكشە اسەر ەتەتىن – بۇل ەرتەگىلەر الەمى.
ەرتەگىلەر بالالاردى بىلگىر، باتىل، ويشىل، ەڭبەكقور، ونەرپاز بولۋىنا ىقپال ەتەدى. ەرتەگىلەر نەمەسە شاعىن كورىنىستەر بويىنشا قويىلىم كورسەتۋ ءۇشىن الدىمەن جۇيەلى تۇردە دايىندىق جۇمىستارىن تۇسىندىرەمىز. سودان كەيىن بالالار وزدەرىنە ۇناعان كەيىپكەرلەرىن تاڭداپ الادى. سوندا عانا ءار بالاعا ولاردىڭ سوزدەرىن قايتالاتىپ، جاتقا ۇيرەتەمىز. ال، ەرتەگىنى ساحنالاعان كەزدە بالالار وزدەرىنىڭ قالاعان كەيىپكەرلەرىنىڭ ءسوزىن جاتقا ايتا وتىرىپ، مىنەز – قۇلقىن، ءىس – ارەكەتىن كورسەتۋگە تىرىسادى. ەرتەگى ارقىلى بالانى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋگە بولادى.
اتا – بابامىز قالدىرعان اسىل مۇرانى قولدانعاندا ءبىزدىڭ كوزدەگەن ماقساتىمىز – بولاشاق ۇرپاقتى ەڭبەككە، ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، اياسىن كەڭەيتىپ، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى ورگە باستىرىپ، ءتىل دارەجەسىن كوتەرۋ بولىپ تابىلادى.
№10 «بوبەك» بالاباقشاسىنىڭ
قازاق ءتىلى ءمۇعالىمى:
اياپبەرگەنوۆا بوتاكوز ساگىندىكوۆنا
بالاباقشادا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە جانە «ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتە دە، عىلىمدا دا، ءبىلىم بەرۋدە دە ورىس تىلىندەي بولىپ قولدانىلۋى ءۇشىن قولدان كەلەتىننىڭ ءبارىن ىستەۋ كەرەك»- دەگەن ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تۇجىرىمداماسى بار.
سوندىقتان دا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق ساتىلارىنىڭ الدىندا تۇرعان كوكەيتەستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى: ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ، ونىڭ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ جاس ۇرپاقتىڭ تۇلعالىق دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى بويىنشا مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن وقىتۋ بارىسىندا بۇلدىرشىندەرگە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ ءبىلىم - دەڭگەيى ناقتى باعدارلامامەن بەرىلگەن. قازاق ءتىلىن وقىتۋ «ءبىز مەكتەپكە بارامىز»، «زەرەك بالا» باعدارلامالارىندا جۇزەگە اسىرىلادى. زامان تالابىنا ساي ءار ءمۇعالىم ءوز ساباعىن جاڭاشا ۇيىمداستىرىپ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسپەن وتكىزەدى. وسى ماقسات پەن مىندەتتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وزگە ۇلت بالالارىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدە تەك قانا سوزدەردى قايتالاۋ ارقىلى ۇيرەتپەي، ولاردى ويىندار مەن كورنەكىلىكتەر ارقىلى ۇيرەتكەن ءتيىمدى بولىپ تابىلادى. ويىن مەن كورنەكىلىك — بالالاردىڭ ءتىلدى ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى، سەنىمىن وياتادى. ويىن ەلەمەنتتەرى وقىتۋدىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. بۇل ءادىستىڭ تيىمدىلىگى بالالاردىڭ بەلسەندىلىگىن پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، ىنتاسىن ارتتىرۋىندا بولىپ تابىلادى.
وقۋدىڭ العاشقى كەزىندە بالالاردىڭ تىلدىك ماتەريالداردى جەڭىل مەڭگەرىپ كەتۋىنە كومەكتەسەدى. ويىن تۇرلەرىن دۇرىس وتكىزىلگەن ساباقتا بالالاردىڭ ءتىلدى ۇيرەنۋىنە ىنتاسى ارتىپ، سول ءتىلدى بىلۋگە قىزىعادى.
بالانىڭ شارشاۋىن سەيىلتىپ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىن تەك ويىن ەلەمەنتتەرى بولىپ سانالادى. ويىن بالانى بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋگە باعىت بەرەدى، ىزدەندىرۋگە داعدىسىنا قالىپتاستىرۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
قازاق ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تۇرلەرىن مىناداي ماقساتتا قولدانۋ ءتيىمدى.
1. مۇعالىمنەن كەيىن قايتالاۋ ارقىلى سوزدەردىڭ فونەتيكالىق جاعىن مەڭگەرتۋ.
2. بالالاردىڭ تىڭداۋ زەيىنىڭ قالىپتاستىرىپ سوزدەردى دۇرىس ايتۋعا داعدىلاندىرۋ
3. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، ونى دۇرىس قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
بالالاردىڭ ويىن دامىتۋ، دۇرىس ايتۋ، دۇرىس ءبىلۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
بالالاردى قازاق تىلىندە سويلەۋگە قارىم - قاتىناس جاساۋعا قازاق ءتىلىن ءاربىر ءمۇعالىم ءوز ساباقتارىندا جاتتىعۋدىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە ويىنداردى قولدانىپ، ساباقتى قىزىقتى وتۋگە، بالالاردىڭ تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋعا بولادى.
تاڭداپ الىنعان ويىندار بالالاردىڭ ءسوز بايلىعىنا، ءتىل قورىنا ساي بولۋ كەرەك. ءمۇعالىم كەز - كەلگەن ويىندى وتكىزۋ ءۇشىن الدىن - الا جوسپار قۇرىپ الۋى قاجەت. سونىمەن بىرگە ءمۇعالىم ويىنعا قويىلاتىن تومەندەگى ادىستەمەلىك تالاپتارىن ءبىلىپ ورىنداۋى ءتيىس.
ول ادىستەمەلىك تۇرعىدان العاندا مىناداي بولىكتەردەن تۇرادى:
1. ويىننىڭ وتىلەتىن ساباقتارىنىڭ مازمۇنى مەن تاقىرىبىنا ساي بولۋى.
2. ويىنعا بەرىلگەن ۋاقىتتى ناقتى بەلگىلەۋ.
3. ويىننىڭ وينالۋ ءتۇرى، توپ بولىپ ويناۋ.
4. ويىنعا قاجەتتى ماتەريالداردىڭ تۇگەل دايىندالىپ قويىلۋى.
5. قولدانىلعان سوزدەر، ءسوز تىركەستەرى، ولەڭ تاڭداۋ
6. ويىنداردىڭ ءوتۋ بارىسىنىڭ جوسپارىن جاساۋ.
ءمۇعالىم الدىمەن بالانىڭ وقۋعا قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ قاجەت. بالانىڭ قىزىعۋ جاردەمىمەن وقىپ ۇيرەنۋ بارىسىندا قابىلەتى اشىلىپ، دارىنى ۇشتالادى، ءوز كۇشىنە مۇمكىندىگىنە سەنىمى ارتادى، كىسىلىگى قالىپتاسىپ، دارا تۇلعالىق سيپاتتارعا يە بولا باستايدى.
قىزىعۋدى تۋعىزۋ ءۇشىن ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋدىڭ ورنى بولەك. ءتيىمدى پايدالانىلعان ويىن تۇرلەرى ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرىپ وتىرعان ماتەريالىن بۇلدىرشىندەردىڭ زور ىنتامەن تىڭداپ بەرىك مەڭگەرۋىنە كومەكتەسەدى. ويتكەنى بالاباقشاداعى بالالاردىڭ اڭسارى ساباقتان گورى ويىنعا اۋىڭقىراپ وتىرادى. قىزىقتى ويىن تۇرىنەن كەيىن ولار تەز سەرىگىپ تاپسىرمانى ىقىلاستانا ءارى ساپالى ورىندايتىن بولادى. ويىندار بارلىق ( ەرەسەك، ورتاڭعى) توپتاردا قولدانىلادى.
سونىمەن بىرگە توپ ىشىندە وينايتىن ويىندار مەن ءىس - ارەكەتتەر ارقىلى دا وقىتۋعا بولادى. ءبىز توپ ىشىندە ويىنداردى قاشان قولدانۋىمىز كەرەك. مىسالى ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى ۇستىندە جاڭا سوزدەردى قايتالاۋ ءۇشىن، وتىلگەن تاقىرىپتاردى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن قولدانعان ءجون. ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى كەزىندە مىناداي ويىنداردى ويناۋعا بولادى:
1. سيقىرلى قورجىن. (تاقىرىپتار: «جەمىستەر»، «كوكونىستەر»، «ىدىس - اياق»
«ويىنشىقتار» ت. ب.)
2. ۇيدە كىم جوق؟ (تاقىرىپ: «وتباسى مۇشەلەرى»)
3. اۋدارماشى. (بارلىق تاقىرىپتارعا كەلەدى. ءمۇعالىم ءسوزدى قازاقشا ايتسا بالا ورىسشاعا اۋدارادى، نەمەسە ءمۇعالىم ورىسشا ايتىپ قازاقشا اۋدارماسىن سۇرايدى)
4. سنەجنىي كوم.(بالالارعا سوزدەردى جاتتاتىپ وتىرىپ، ءبىر سوزدەن ءتورت سوزگە دەيىن جاتتاتىپ، ۇيرەتۋ، لەكسيكانى ۇيرەتۋ كەزىندەگى بارلىق تاقىرىپتاردا قولدانۋعا كەلەدى.)
5. نە جوق؟ (تاقىرىپتار: «ءۇي جانۋارلارى»، «جابايى جانۋارلار»، «كيىمدەر» ت. ب.)
6. كىمنىڭ داۋىسى؟ («ءۇي جانۋارلارى، جابايى اڭدار، ءۇي قۇسارى!»تاقىرىپتارعا قولدانۋعا بولادى. ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ نەمەسە ءبىر بالا تاقتاعا شىعىپ تەرىس قاراپ تۇرادى، ءمۇعالىم كەلەسى ءبىر بالانى شاقىرتىپ («ءۇي جانۋارلارى، جابايى اڭدار، ءۇي قۇسارى!» داۋىسىن ايتۋدى سۇرايدى، ءبىرىنشى بالا كىمنىڭ داۋىسى ەكەنىڭ ايتىپ جانە سول جانۋاردىڭ سۋرەتىن كورسەتەدى)
7. ۇستەلدە نە جوق؟ ت. ب. («وقۋ قۇرالدارى»، «ازىق – تۇلىك»، «كيىمدەر» ت. ب.)
بۇل ويىندار بالالاردىڭ تانىمىن كەڭەيتىپ، ءبىلىم مەن بىلىك شەبەرلىكتەرىنىڭ جان - جاقتى دامۋىنا، قالىپتاسۋىنا، تىلدىك ماتەريالداردى جاقسى ءبىلىپ، ءسوز ىسكەرلىكتەرىن مەڭگەرۋىنە كوپ كومەكتەسەدى.
ويىندار بالالاردىڭ تانىمىن، اقىل – وي بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولا وتىرىپ، ولاردىڭ باعدارلاما ماتەريالىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتە ءتۇسۋدى، ءارى پىسىقتاۋدى كوزدەيدى. بۇل ويىندار بالالاردىڭ ساباق ۇستىندەگى جۇمىسىن تۇرلەندىرە تۇسەدى، ولاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ىنتا – ىقىلاس قويۋىنا باۋليدى جانە بۇلدىرشىندەردىڭ زەيىنىن، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى. ويىندار ارنايى ماقساتتى كوزدەيدى جانە ناقتى مىندەتتەردى شەشەدى.
ويىننىڭ ماقساتى باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك، داعدىلار جايىندا تۇسىنىك بەرۋ، ولاردى قالىپتاستىرۋ، جانە تياناقتاۋ جانە پىسىقتاۋ نەمەسە تەكسەرۋ سيپاتىندا بولىپ كەلەدى. ويىننىڭ مىندەتى بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ىرىكتەلىپ الىنعان ناقتى مازمۇنىمەن انىقتالادى.
ويىن ۇعىمىنا تۇسىنىك بەرسەك، بۇل بالانىڭ مىنەز-قۇلقىنا ءوزى باسقارۋمەن قاتار توپپەن جۇمىس جۇرگىزە ءبىلۋ ارەكەتى، ول بالانىڭ ءبىر - بىرىنە كومەكتەسۋ، تەز ويلاۋ قابىلەتىن، العا ۇمتىلۋ ءىسىن دامىتادى.
سوندىقتان باعدارلاما بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى كەزىندە ويىن تۇرلەرىن ۇنەمى پايدالانىپ وتىرۋ كەرەك.
قورىتا كەلگەندە، ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتى كەزىندە «ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ بىرىنشىدەن، بالالاردىڭ ءبىلىمىن بەرىك مەڭگەرتۋ قۇرالى بولسا، ەكىنشىدەن بالالاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتىرۋ بولىپ تابىلادى. ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ مىناداي ناتيجەگە جەتكىزەدى.
ناتيجە
1. ءار بالانىڭ شىعارماشىلىعى ارتادى.
2. جىلدام جۇمىس ىستەۋگە داعدىلانادى
3. بالانىڭ جەكە قابىلەتى انىقتالادى
4. بالا توپ جارۋعا ۇمتىلادى.
5. بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتى داميدى
6. ءار بالا ءوز دەڭگەيىمەن باعالانادى.
سونىمەن قاتار، بالالاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ ءۇشىن ءار ساباقتا ولەڭ – تاقپاق، جۇمباق، ماقال – ماتەل، جاڭىلتپاش، سەرگىتۋ ساتتەرىن ءجيى پايدالانامىز. جوسپار بويىنشا مەرەكەلىك
ءىس – شارالارعا ولەڭدەر، اندەر جاتتاپ، ءتۇرلى ويىندار ۇيرەنەدى. ءبىراق، سونىڭ ىشىندە بالا تاربيەسىنە ەرەكشە اسەر ەتەتىن – بۇل ەرتەگىلەر الەمى.
ەرتەگىلەر بالالاردى بىلگىر، باتىل، ويشىل، ەڭبەكقور، ونەرپاز بولۋىنا ىقپال ەتەدى. ەرتەگىلەر نەمەسە شاعىن كورىنىستەر بويىنشا قويىلىم كورسەتۋ ءۇشىن الدىمەن جۇيەلى تۇردە دايىندىق جۇمىستارىن تۇسىندىرەمىز. سودان كەيىن بالالار وزدەرىنە ۇناعان كەيىپكەرلەرىن تاڭداپ الادى. سوندا عانا ءار بالاعا ولاردىڭ سوزدەرىن قايتالاتىپ، جاتقا ۇيرەتەمىز. ال، ەرتەگىنى ساحنالاعان كەزدە بالالار وزدەرىنىڭ قالاعان كەيىپكەرلەرىنىڭ ءسوزىن جاتقا ايتا وتىرىپ، مىنەز – قۇلقىن، ءىس – ارەكەتىن كورسەتۋگە تىرىسادى. ەرتەگى ارقىلى بالانى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋگە بولادى.
اتا – بابامىز قالدىرعان اسىل مۇرانى قولدانعاندا ءبىزدىڭ كوزدەگەن ماقساتىمىز – بولاشاق ۇرپاقتى ەڭبەككە، ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، اياسىن كەڭەيتىپ، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى ورگە باستىرىپ، ءتىل دارەجەسىن كوتەرۋ بولىپ تابىلادى.
You Might Also Like
