InfoHub Logo

بالانى اتقا مىنگىزۋ (سىنىپتان تىس ءىس - شارا)

بالانى اتقا مىنگىزۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. حالقىمىزدىڭ ۇمىت بولعان سالت - ءداستۇرىن ەسكە ءتۇسىرۋ، وقۋشىنىڭ تانىمدىق قابىلەتىن دامىتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، وي ءورىسىن شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
3. حالىق داستۇرلەرىن تانىپ ءبىلۋ.
ساباق دايىندىعى: قاناتتى سوزدەر، ۇلتتىق كيىم، ۇلتتىق بۇيىم، ەر ابزەلدەرى، سىيلىقتار ت. ب.

ساباق بارىسى:
ءمۇعالىم: اسسالاۋماعالايكۋم حالقىم مەنىڭ،
ارداقتا ءداستۇرىڭدى، سالتىڭدى ەلىم.
مەرەكە توي دۋماننىڭ باسى بولسىن،
يگى ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ءبارى كورىپ،
سالت ءداستۇردى ساقتاسىن حالىق ءبىزدىڭ.

1 - وقۋشى: بىزدەر بۇرىن كورمەگەن،
سالت ءداستۇرىم ورلەگەن.
ۇيرەنەمىز دارىپتەپ،
زامانىمدا ورلەگەن.

2 - وقۋشى: ەگەمەن بولماي ەل بولماس،
ەتەك جەڭى كەڭ بولماس.
تەرەزەسى تەڭ بولماس،
ەندى قازاق كەم بولماس.

3 - وقۋشى: مانگە تولى قازاعىمنىڭ عۇمىرى،
سان اسىلدىڭ اشىلىپ تۇر تۇعىرى.
كەشە عانا كەرەكسىز دەپ تاستالعان،
عاجاپ ەكەن ادەبى مەن عۇرىبى.

4 - وقۋشى: باۋىرلاسقان ءتانىمىز،
بۇزىلماعان انتىمىز.
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز.

ولاي بولسا سالت - ءداستۇرىمىزدىڭ ءبىر بولىگى بۇگىنگى سىنىپ ساعاتىمىزدىڭ بەت اشارى بولدىرىپ «قازاقتىڭ داستۇرلەرى» اتتى انمەن جالعاستىرايىق.

كىرىسپە اڭگىمە. قازاق حالقى بالاسىن ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ جالعاسى ۇرپاعى بولعاندىقتان، دۇنيەگە كەلگەن ءسابيىن ءوسىپ ازامات بولعانىنشا ارداقتاپ، ولارعا ارناپ ىرىمداپ ءار ءتۇرلى تويلار جاساپ وتىرعان. سول تويلاردىڭ ءبىرازى مىنالار: جارىس قازان، بەسىككە سالۋ، قىرىق شەلپەك، شىلدەحانا، تۇساۋ كەسەر، سۇندەت توي، بالانى اتقا مىنگىزۋ، ءتىلاشار تويى، اسكەرگە شىعارىپ سالۋ تويى، ۇيلەنۋ تويى. سول كوپتەگەن تويلاردىڭ ءبىرى« بالانى اتقا مىنگىزۋ» تويىنا بۇگىن كۋا بولامىز.

مۇنداعى ماقسات. جاس ۇرپاعىمىز سالت ءداستۇردى ءبىلۋ، تانىمدىق قابىلەتىن دامىتۋ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. اتا بابامىز ۇل بالالى بولعاندا ەرەكشە سىي قۇرمەتپەن قاراپ ونى شاڭىراق يەسى دەپ ەسەپتەگەن. ءار كەز شىمىر، شيراق پىسىق، وتكىر، اقىلدى بولۋعا تاربيەلەگەن. بالاسىن 4 - 5 جاسقا تولعاندا اتقا مىنگىزىپ ۇيرەتكەن. ونداعى ماقساتى جەلدەن جۇيرىك ات پەن دوستاسا ءبىلۋ، مال تۇلىگىن قۇرمەتتەۋ، ءوسىپ پىسىپ جەتىلۋگە جاردەم بەرەدى دەپ باۋلىعان. سونداي قۋانىشتى توي بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىپتا اكاشيەۆتار اۋلەتىندە بولعالى وتىر. توي يەسىنە ءسوز بەرەيىك. بۋكلەت، ات ابزەلدەرىن تانىستىرۋ.

ەندى ازاماتىمىزدى اتقا مىنگىزۋ ءداستۇرىن جاسايىق. اكەسى ءوز ىقىلاسىن ايتىپ ۇلىن اتقا مىنگىزەدى. بالا ويىنشىق ات پەن ءبىر اينالىپ كەلگەن سوڭ اناسى اق تىلەكپەن شاشۋ شاشادى. اۋىل قارياسى اتقا مىنگەن بالاعا باتا بەرەدى. تويعا كەلگەن قوناقتار مەن توي يەلەرىنە سىيلىقتار بەرىلەدى. سىنىپ ۇجىمى اتىنان ءبىر وقۋشى سىيلىقتار تاپسىرادى. تويىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرىپ توي داستارحانىنا شاقىرايىن. كەلىڭىزدەر. توي ويىنسىز بولمايدى - عوي، ۇلتتىق مۇرامىزدىڭ ءبىرى ساندىقتا ءار ءتۇرلى قۇپيالار بولادى. سول قۇپيالى مىنا ساندىقتا دا جاسىرىلعان ەكەن. قۇپياسىن جاسىرىپتى اشىپ كورەيىك. كەزەك اتا - انادا.

1 - قۇپيا. ايتىس - ءتۇرى.
ۇلتتىق تاعام ءتۇرىن اتا.
2 - قۇپيا. ۇلتتىق كيىم ءتۇرىن اتا.
3 - قۇپيا. ۇلتتىق ىدىس ءتۇرىن اتا.

تويدى ودان ءارى جالعاستىرايىق.
مىڭ بۇرالعان ارۋلارىم قانشاما.
قاماجايدى تامىلجىتا بيلەمەك.
قوشامەتپەن قول سوعايىق قۋانا.
ءبىر وقۋشى قاماجاي ءبيىن بيلەيدى.

توي داستارحانى بولسا دا ادەپتەن وزبايتىن سالتىمىز بار. سول ءۇشىن دە داستارحانعا بايلانىستى قانداي تىيىم سوزدەر بىلەدى ەكەن بالالارىمىز بايقاپ كورەيىك. قانە كىم بىلەدى، ايتايىق.
كورگەندى جاس پاك بالا.
داستارحاننان اتتاما!
ءىسىن قالىپ جاتسا دا،
تاڭعى استى تاستاما!
ۇيدە دە، قايدا دا،
پىشاقپەن ويناما!
داستارحانعا ەمىنبە!
كوپ الدىندا كەرىلمە!

توي داستارحانى ءانسىز، كۇيسىز بولمايدى بارلىعىمىز بىرگە كىشكەنتاي قىزىمىزبەن «قازاقى داستارحانىم» ءانىن شىرقايىق. توي ويىنسىز بولمايدى ەندى ءبىر ويىن وينايىق ويىن اتى: «قامقور اكە» بالالارىڭىزدىڭ انالارى ۋاقىتى بولماي قالعاندا، ساباققا كەتۋگە اسىققاندا شاشىن ورۋگە تۋرا كەلەدى. سوندا اكەلەرىمىز قىزدارىنىڭ شاشىن قالاي ورەدى، ساندەيدى ەكەن تورەشى بولايىق. ەندى بۇگىنگى اتقا مىنگەن ەر-جىگىتىمىزگە تارتۋ، ەسىنە ساقتاپ ءجۇرسىن دەپ دوستارى ماقال - ماتەل ايتىپ بەرمەك كەزەك دوستارىندا.
تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار.
جومارت جوقتىعىن بىلدىرمەيدى.
جۇيرىك ات توقتىعىن بىلدىرمەيدى.
قوياندى قامىس ولتىرەدى،
ەردى نامىس ولتىرەدى.
ەر موينىندا قىل ارقان شىرىمەس.
ۇلگى الاتىن اتا - انالار قانشاما
ونەرلىلەر ورگە جۇزەر قاشاندا
گيتارامەن ءان سالۋعا كەلدى بۇگىن دەپ ءبىر اتا - انامىزدىڭ ءانىن تىڭدايىق.
ۇلتىمىز بالاعا جاسىنان تاربيەنى بەرە بىلگەن حالىق اكەلەرىمىز ءجىپتى كۇرمەۋدى 4 - 5 جاستا بالاعا ۇيرەتەدى ەكەن. ەندى ويىنىمىز «قۇپيا ءجىپ» ويىنى. انالارىمىز بالالارىنا كۇرمەۋدى ۇيرەتەدى.
حالقىمىز ءبىر ويىنى «التىن ساقا»،
شىعادى جەڭىمپازى جەكە دارا
ەندەشە بىزدە ويناپ كورەيىكشى.
قانداي ويىن ەكەن بۇل «التىن ساقا» قىزدار 5 اسىقتان الىپ ويىندى وينايدى. استىڭ اياعىنا اسقا ءبىر بالا باتا سۇرايدى.
قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار.
اسەم انمەن ءتاتتى كۇي.
ونەرگە ءتۇرلى وي سالار.
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي دەپ اباي اتامىز ايتقانداي اتا - انالارىمىزبەن وقۋشىلارىمىزدا ونەرپازدار بارشىلىق.
كەلەسى كەزەكتى اتا - انامىزدىڭ ءبىرى «تويىن تويعا ۇلاسىن» ءانىن ورىندايدى.

ماقساتىمىز ونەرلى بوپ جاقسى وقۋ.
ونەر ءبىلىم تەڭ تارازى بىزدەرگە.
تاربيەشى اتا - اناسى دەسەك تە.
قاتىناس ەكى ارادا مىقتى بولسىن
مەكتەپكە جەتىسىنە ءبىر كەلسە دە.
توي دەگەنىڭ وسىلاي ءبىر تويلانار.
سانامىزعا سىڭىرۋگە پايدا بار.
تويلارىڭ تويعا ۇلاسسىن اتا - انالار!
قۋانىشپەن قاۋىشايىق قاشاندا.