باقسىنىڭ اقىرعى جىنى
وسى اڭگىمەنى جازاردا ىشتەي قاتتى ۇرەيلەندىم. ءتىلىمدى كاليماعا كەلتىرىپ، ۇرەيدى سابىرعا جەڭدىردىم. بۇل ايدا ولار كىسەندەۋلى...
(اۆتور)
***
حي- حي- حي،حا- حا-حا. قاشان كورسەڭ تاڭنان كەشكە دەيىن، شاعىن اۋىلدى باسىنا كوتەرىپ، شاڭداتىپ جۇگىرىپ جۇرگەنى... ادامزاتتان ءىبىلىستى الاستايمىن! قىزىل قان، قىزىل قان اعىپ كەلەدى، قاشىڭدار! جاپا تارماعاي بەتى اۋعان جاققا قاشىپ بارا جاتقانى... ونىمەن بىرگە اۋىلدىڭ سوتاناق، ەركەتوتاي بالالارى دا، قىزىق كورىپ جۇگىرەتىنى بار. كەڭسەنىڭ الدىندا جەلبىرەپ تۇرعان قىزىل تۋ، كوزىنە قىزىل قان بولىپ ەلەستەي مە ەكەن؟! «جىن سوققانعا جولاماڭدار تۇگە» دەپ بالالارىنا بەرەزەپ بولىپ جاتاتىن قارت اجەلەردىڭ ىشتەي كۇبىرلەپ دۇعا تىلەگەندەرى قىزىق. جازىقسىز جانداردىڭ كيەسىنە جولىققان... نەگە، نەلىكتەن... ەشكىم بىلمەيدى. جۇمباق الەم، جۇمباق دۇنيە. باس اياعى وتىزعا جەتپەيتىن شاعىن اۋىلدىڭ، سىرت كەلبەتى تىم جۇدەۋ، تىم جۇپىنى.
اعاشتان سالىنعان ءبىر بولمەلى ءتورتقۇلاقتى تامدار، وسى القاپتاعى بايلاردىڭ حان سارايىنا بەرگىسىز مەكەنجايى سانالاتىن. كوبىسىنىڭ باس قالقاسى شاكەنە شىم ۇيلەر. كۇن ساۋلەسىنىڭ شۋاعىن شاشىپ، الەمنىڭ جارىعىن جانىڭا سىيلايتىن «تەرەزە» دەگەن جىلتىر جارىق اينەكتى، ىلۋدە ءبىر ۇيدەن كورەسىڭ. كوبىسىنىڭ جارىق كوزى، الاسا تامداردىڭ توبەسىنە جاپسىرا ورناتىلعان اق كەنەپ، نەمەسە جىلتىر قاعازدار. وسىنىڭ ءوزى اق جاندارىنا شۋاق سىيلايدى. ءتورتبۇرىشتى الاسا قورجىن تامنىڭ ءدال ورتاسىنداعى قارا پەش، تىرشىلىك جىلۋىن بويدارىنا جينايتىنداي. اۋىلدا ءبىر ەكى كلاستىق باستاۋىش مەكتەپ بار. اۋرۋحانا، بالاباقشا دەگەندى ەستىگەندەرى بولماسا، كورگەن پەندە جوققا ءتان. مەشىت سالماق تۇگىل اتىن ايتۋعا قورقاتىن كەر زامان ەدى، بۇل.
ادام پەندەنى شايتان يەكتەگەن. ناماز وقيتىن ادام جوقتىڭ قاسى. وقىدى دەگەندە دە، ەسىك تەرەزەلەرىن بەكىتىپ، كولدەنەڭ كوك اتتىدان قورقىپ، جاسىرىن وقيتىن.
تاستان قالانعان توبەسى جوق، قورعان ىسپەتتى، كەزىندە الدە مال قوراسى بولدى ما ەكەن، نەمەسە الدەبىرەۋدىڭ باسپاناسى ما، ەشكىم بىلمەيتىن تاس دۋالدىڭ ءىشىن قوقىسقا تولىپ جاتىر. قوقىستىڭ اراسىنان قۋراعان مالدىڭ جامباس سۇيەكتەرى دە كەزىگەدى. سوعان قاراعاندا جاۋگەرشىلىك زاماندا ادامدار پانالاعان با دەپ ويلارلىقتاي. ىرىمعا سەنەتىن اۋىل ادامدارى تاسىن الماق تۇگىل، ەسىگىنەن اتتاۋعا جۇرەكسىنەتىن وسى تاس قامالعا تەك شارقان عانا قورىقپاي كىرەتىن.
ەلدىڭ وتىندىققا جاعاتىنى شاپپا وتىن. ءبىر قاسيەتى اۋىلدان اتتاپ شىعا بەرسەڭ تومىرىلىپ جاتقان، جيرەن، جۋسان، تەرىسكەن، كوتىبوس سىندى شاي قايناتىپ ىشەرگە جارارلىقتاي باستارى سابالاق، تامىرى ءتۇبىرلى كەلەتىن وسىمدىكتەردى كوپتەپ كەزىكتىرەسىڭ. بىردە وتىندىققا جۋسان الىپ جاتقان جاس قىزدىڭ ۇشىنىپ، قورىققاننان اۋىرىپ كەتە جازداعانى بار. جالپاق تاستىڭ تۇبىنە قوعاداي بوپ جاپىرىلىپ، ءوسىپ تۇرعان ءبىر ءتۇپ جۋساندى قوپارىپ الماقشى بولىپ، الدىمەن الگى جالپاق تاستى اۋناتقان عوي، باياعى. كۇننىڭ اپتابى كۇيدىرىپ سارعايىپ كەتكەن قۋ باس سىندى، الدەبىر قاڭقا سۇيەك: «اش» دەپتى الدىمەن، بويىن ۇرەي بيلەگەن قىز تاستى قايتالاي ورنىنا تاستاي بەرگەندە: «جاپ» دەپ زىلدەنە بۇيىرىپتى. ءوڭى اپپاق قۋداي بوپ شوشىپ كەتكەن بالا، دايارلاعان وتىندارىن تاستاي سالىپ ۇيىنە قاشىپ كەلىپتى. قارت اجەسى قۇرىم كيىزبەن، جۇرەگىن اپتاپ، سۋ بۇركىپ، ىشتەي دۇعا وقىپ اقىل-ەسىنەن الجاسىپ كەتە جازداعان جەرىنەن قۇتقارىپ قالىپتى. بۇل اۋىلدا سونان بەرى جۋسان كيەلى وتىن سانالعان. ءارى ءتۇتىنى اششى دەپ وتىندىققا المايتىن بولعان.
قىزىل جاعالىلاردىڭ ايتقانى زاڭ، ولاردىڭ ءار ءسوزىن قۇرانداي جاتتايتىن ەل. تەك قانا قىزىل جاعالىلاردان ەمەس، سولاردىڭ جاندايشابى، شاش ال دەسە باس العان قىزىلكوز قىرىمنىڭ سۇيەگىنە قىنا شىقسا دا، ونىڭ شالا ەستى ۇلى شارقاننان دا قايمىعاتىن كوبىسى. كوممۋنيستىڭ ۇلى، وتان ءۇشىن وت كەشكەن اكەسى دەپ ونىڭ ءار قىلىعىنا وتىرىك كۇلىپ، باتىردىڭ تۇياعى دەسەتىن. بۇل اۋىلدا ونى جاراتپايتىن جالعىز ادام بولدى. ونىڭ ءوزى ءوز ويىن وزگەلەرگە اشىپ ايتقان ەمەس. ىشكە بۇككەن زار زاپىرانىن سىرتقا شىعارۋعا باتىنا الماعان... بالالارى دا اكەسىنىڭ جارعا قۇلاۋىنا جول بەرمەگەن. ويتسە...كەلمەسكە كەتكەندەردىڭ كەرىن كيەرى ايدان انىق ەدى! «لەنين ءبىزدىڭ اتامىز قار ۇستىنە جاتامىز قارسى كەلگەن دۇشپاندى، قاق جۇرەكتەن اتامىز» اۋىل بالالارىنىڭ ۇرانعا ايلانعان ولەڭى بۇل. قۇل سانا! ەشكىم بىلمەيدى، كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن، ناقاق قان توگىلىپ، قىزىل قان اققان قىزىلتاۋدا اتا-بابالارىنىڭ تىرىدەي كومىلگەنىن؟ شارقاننىڭ كۇندەگى ءالاۋلايى الىستان تالىپ جەتتى قۇلاققا تاعى دا.
قارا باقسى قارا تەرگە ءتۇستى. بۇركىت جىنى پۇشتاكتاپ، ءدال ءۇيىنىڭ توبەسىندە قالىقتاعالى قاشان... شارقاندى ۇشىقتار ما ەدى! سارىالا قامشىمەن... جوق، وندا دا بولمايدى. كەتەۋى كەتكەن كەر زامان اي! تىلگە تيەك، اياققا بۇعاۋ سالعان. ايتايىن دەسەڭ ايتا المايسىڭ، جۇرەيىن دەسەڭ ادىمىڭ اشىلمايدى. قارعالار قاز بولىپ قاڭقىلداعان. قىراندار قاپاسقا قامالعان. توتىداي تورعا تۇسكەن كۇنىڭ قۇرسىن! كۇرسىندى. ىشتەي دۇعا تىلەدى. اۋسارسوق ارىننىڭ ايتقانى راس بولسا... تاياعان ەكەن! اقىرزامان... ازان ءۇنى ەستىلمەگەلى قاشان... زاماننىڭ ازعانى وسى دا. ارىننىڭ ايتقانى ەرىكسىز ەسىنە ورالدى.
«اقشام مەن ەكىنتىنىڭ اراسى ەدى. استىمدا مىڭ سالسا ءبىر باسپايتىن قويتورى اتپەن، جوق قاراپ تابا الماي كوڭىلسىز اۋىلعا قايتىپ كەلە جاتقام. تاۋ بوكتەرىندەگى مىقتىڭ ۇيىنەن ۇرىكتى مە اتىم پىسقىرىپ جالت بەرگەنى. جۋاستان جۋان دەگەن سول بولار، اتتان اۋىپ ءتۇسىپ قالا جازداپ، زورعا بوي تۇزەپ، تىزگىن تەجەدىم. سول زامات ەشكىنىڭ باقىرعان داۋىسى ەستىلگەندەي بولدى. ابايلاپ قاراسام، مىقتىڭ ءۇيىن ايلانىپ، ءبىر قارا ەشكى ولاي-بۇلاي جۇگىرىپ ءجۇر ەكەن. توپتى مالدان ءبولىنىپ قالعان ءبىر كەدەيدىڭ مالى شىعار، اۋىلعا وڭگەرىپ الىپ كەتەيىن دەگەن ويعا كەلدىم. اتىمدى شىلبىرىنان وراپ تاسقا بايلادىم دا، الگى ەشكىنى ۇستاماق بولىپ شوكەلەپ سوڭىنا ءتۇستىم. كەمەلەك كەلگىر نە ۇزاپ قاشىپ كەتپەي، نە جاقىنداتپاي مىقتىڭ ءۇيىن ايلانىپ ءجۇرىپ العانى. قانشا ۋاقىت قۋعانىمدى كىم ءبىلسىن، كوز بايلانىپ، قاس قارايا باستادى. قوي قۇرىسىن، نەم بار وسىمەن الەك بوپ دەپ كەتۋگە وقتالىپ اتىما بەتتەگەندە، كەمەلەك ەربەڭدەپ سوڭىمنان ەرمەسى بار ما؟ قايتا جالت بەرىپ ۇستاپ الماقشى بوپ ۇمتىلىپ ەدىم، ماناعىداي ەمەس قاشپاي ىعىستاپ بارىپ توقتاي قالدى.
ەشكىنى ۇستاۋىن ۇستاپ السام دا، تاس وبادان شىققان بولىمسىز وتتىڭ جارىعى جۇرەگىمدى زىرق ەتكىزدى. قوبالجىپ كەتسەم دە، ىلەزىمدە وزىمە كەلىپ، قوي قورىققانعا قوس كورىنەدى دەگەن، ىمىرتتا قۋ سۇيەك وتشا جانىپ كورىنەدى دەيتىن ءسوز ەسىمە ورالىپ، ەشكىنى الدىما وڭگەرىپ جولعا ءتۇستىم. نە تۇلەن تۇرتكەنىن قايدام: «بۇل ءوزى جالعىزدان جالعىز نە قىلىپ جۇرگەن مال، ءداۋ دە بولسا اتا مال شىعار ەنىن كورەيىنشى»، — دەپ قولىمدى جۇگىرتىپ كوردىم استىنا. قولىم سۇپ-سۋىق قاتتى زاتقا تيگەندەي بولىپ ەدى: «قولىڭ تولدى ما؟» — دەپ قارا ەشكىگە ءتىل ءبىتىپ، الدىمنان سىپ ەتىپ جەرگە سەكىرىپ ءتۇسىپ كەتتى. وڭ قولىمدا بۇلدىرگەسىنەن قولدىڭ موينىنا وراپ قويعان سەگىز ءورىم سارى الا قامشىم بار بولاتىن. قاپەلىمدە اۋىزىم «ءبىسمىللاعا» كەلىپ، قامشىمەن ەشكىنىڭ بارانىن تارتىپ ءوتتىم. نە بولعانىن وزىمدە بىلمەي قالدىم، جالىن ۇشقانداي بولدى تابان استى. ماڭدايىمنان سۋىق تەر بۇرق ەتتى. ىشتەي بىلگەن دۇعامنىڭ ءبارىن ايتىپ، قارا سورپام شىعىپ ۇيگە كەلدىم دەپ ەدى. سەنى دە قۇداي تەك جاراتپاعان پەندە ەكەنسىڭ دەپ ەدى اۋ سوندا بۇل».
وسى شارقاننىڭ بويىن جايلاعاندا سول پالەكەت ەمەي نەمەنە؟ «ادامزاتتان ءىبىلىستى شارقان ەمەس، شارقاننان ءىبىلىستى مەن الاستار ەدىم». شارقاننىڭ داۋىسى تىم جاقىنداپ كەلە جاتقانداي سەزىلدى. سەزەدى... ول پالەكەت تە بىلەدى، سارى الا قامشى مەن قىراننىڭ تەگەۋرىنىن. بارلىق اۋىلدى ءاستىم-ۇستىم باسىنا كوشىرىپ، شاڭىن قاعىپ وتكەندە، تەك عانا، قارا باقسىنىڭ شاكەنە تامىن ايلانىپ، ۇرىككەن اتشا جالت بەرەتىن. داۋىس جاقىنداعان سايىن كوزى شاتىناپ، اۋىزى كوپىرشي باستادى باقسىنىڭ. ەكى يىعىن قومدادى. سوسىن يىعىن جۇلىپ جەردەي، ەكى جاعىنا الاقتاپ قىلعىندى دەرسىڭ. بايبىشەسى شالىنىڭ جىنى ۇستاعانىن ءبىلدى-اۋ دەيمىن. «جىبەرمەڭدەر ويباي»، — دەپ بەرەزەپ بولدى بالالارىنا. سوقتالداي ەكى ازامات قويسىن با، يىعىنان باسىپ قوزعالتپاي ۇستاپ وتىردى. الدەن ۋاقىتتا قارا باقسى الاقتاپ بارىپ تالىپ ءتۇستى. الىستان «قاشىڭدار..!.» — دەگەن شارقاننىڭ داۋىسى ەسىتىلدى.
***
جىن جايلاعان... اق جىن... كەيدە ءوزى دە يە بولماي قالادى. ول كەتكەندە قۇنىسىپ جاتقان ورنىنان تۇرعان ەمەس. كەلەردە تىپتەن قيامەت قايىم. التى قانات اق وردا ءۇي شايقالادى. قارا باقسىدان كەشۋىننىڭ ءوزى قايمىعاتىن. «ەلگە بۇلىك سالماڭىز قاراەكە، ۇكىمەتتىڭ قۇرىعى ۇزىن»، — دەپ كوڭىلدى وتىرعان شاعىن پايدالانىپ جاي عانا ءدووڭايبات شەگەتىن. «ءسۇف»، — دەيدى وندايدا قاراەكەڭ. كەشۋىن دە وسىمەن شاتىسىپ، جىنىنا تيەرمىن دەپ اقىرىن سىتىلىپ شىعا جونەلەتىن. تىنىش كەتپەيدى تاعى دا، كوزىنىڭ قىرىمەن سەس كورسەتىپ، نە ۇلىن، نە بايبالام كەمپىرىن تىسقا شاقىرا كەتەتىن. وكىمەت ادامىنان جاندالباسا قورقاتىن بايعۇستار ارتىنان ىلە شىعىپ، بۇيرىق كۇتەتىن. «الباتى بەتىنە جىبەرىپ، تۇرمەدەن ءبىراق شىعارماڭىزدار! مولدا-قوجا، باقسى-بالگەردىڭ كۇنى كەتكەلى قاشان»، — دەپ قوقان-لوققى كورسەتىپ كەتەتىن وتباسىنداعىلارعا. «ويباي-اۋ، قارعام-اي، بالام-اي، ول نە دەگەنىڭ! بۇعان باقسىلىق ءتۇسىپ قالىپ پا؟ باقسى بوپ قايداعى ەل ەمدەگەن. بۇنىكى جاي عانا قيقارلىق. شارقان ەكەۋى، اۋىش عوي، اۋىش»، — دەپ بەرەزەپ بولادى سارى كەمپىر. «نە، ءسىز شالىڭىزدى اقتاپ تۇرسىز با؟ شارقانعا ءتىل تيگىزبەڭىز! ونىڭ اكەسى مىنا ءسىز بەن ءبىزدىڭ باقىتىمىز ءۇشىن كۇرەسكەن. كەمەلدى كەلەشەك ءۇشىن مولدا-قوجانى قويشا كوگەندەتىپ ايداتقان. سونداي ادامنىڭ بالاسىن قالايشا اۋىش دەيسىز»، — دەپ اقىرادى كەشۋىن كەمپىرگە. «جوق، الجىعان باسىم شالىمدى ايتامىن»، — دەپ، ساپ ساۋ بالانى اۋىش دەپپىن اۋ، كەشىرىڭىز»، - دەپ بەرەزەپ بولىپ اقتالىپ جاتادى انا بەيباق. كۇلكى دۇنيە! الەم كۇلگەن. جەر انا جىلاپ، قۋىس قۋرايدىڭ ىشىمەن جىلان جۇگىرگەن. سەزەدى، ءبارىن بىلەدى، قارا باقسى. انتەك قولدان كەلەر قايران جوق. سوڭعى كەزدە بۇركىت جىنى دا قاشقاقتاپ ءجۇر. ول دا مىناۋ لاس دۇنيەدەن بەزىنگىسى كەلگەن بولار؟ اسپاندا شوكىمدەي بۇلت جوقتا، قارا باقسىنىڭ ءۇيىنىڭ توبەسىنە پايدا بولعان ءبىر نوقات قارا بۇلتتى كورگەن كەشۋىننىڭ مازاسى كەتتى. وسىنى جالا جاۋىپ ۇستاتىپ جىبەرىپ، ماڭگىلىك قورقىنىش، ۇرەيدەن ارىلۋ كەرەك دەگەن ارام وي مىسىقتابانداپ ىشىنە ەندى. جەلسىز كۇندە توبەگە ۇيىرىلگەن بۇلتقا جاسقانا قاراپ،اقىرىن جىلىستاپ تۇك بولماعانداي كەتە باردى. «كەتسىن، پالەكەت! ارمانى ورىندالار!» — دەدى باقسى اھ ۇرىپ. كۇلىپ كىرىپ، كۇڭىرەنە شىققاننان ساقتا اللا»، — دەدى بۇك ءتۇسىپ.
***
شارقاننىڭ ۇستاماسى ۇستاپ، جانىن قويارعا جەر تاپپادى. قارا باقسىنىڭ ءۇيىنىڭ توبەسىندەگى نوقاتتان قورقىپ، قوقىسقا تولى تاس قامالعا تىعىلعان... ەكىنتى اقشام الەتىندە بۇلت قىزىل جالقىنعا ايلانىپ، اۋە كەڭىستىگىنە ءسىڭىپ، جوعالىپ كەتكەندەي بولدى. سول اق ەكەن،بۇل اۋىلدىڭ قوجاسى ءوزى بولىپ شىعا كەلدى. ءىبىلىستى ادامزاتتان الاستايمىن..! ءورلى-قىرلى جۇگىرىپ باياعى سارىنىنا باستى.
***
«كەلە جاتىر، وسىلاي بەت الدى. كيىم-كەشەك، ونى مۇنىمدى رەتتەڭدەر!» — دەدى قارا باقسى جىنىمەن سويلەسكەندەي. «نە دەيدى، مىنا الجىعان؟ كىم كەلە جاتىر، سەنى نە قىلادى؟ مولدادان ءقادىر، باقسىدان جىن قاشقالى قاشان؟» — دەپ سارى كەمپىر، شالىنا دۇرسە قويا بەردى. قارا باقسى بايىز تاۋىپ ءبىر ورنىندا وتىرا المادى. «بارماسام بولمايدى، بارماسام بولمايدى»... وسى ءسوزدى قانشا رەت قايتالاعانىن كىم ءبىلسىن! ازامات ۇلدارى الدەبىر شارۋامەن تىسقا كەتكەن. ۇيدەگى كەلىنى مەن بايبالام كەمپىرى باقسىنى كەتەم دەسە دە ۇستاپ قالا الماس ەدى. جاڭا تۇسكەن كەلىن اتاسىنىڭ سىرىنا قانىق ەمەس-تى. ۇلكەن ادامنىڭ ءۇيدىڭ ىشىندە بايىز تاپپاي ولاي-بۇلاي جۇرگەنىنە ىشتەي تاڭ قالسا دا، قازاق قىزى عوي، يبا ساقتاپ ءتىس جارمادى. اتاسىنىڭ كەلە جاتىر دەگەن ءسوزىن ۇقپادى دا. «باقسى جىنىمەن سويلەسەدى»، — دەگەن راس بولعانى ما دەپ ويلادى. «كوز بايلانا بەرە كەلسە دۇرىس بولار ەدى!» كەلىنى اڭ-تاڭ. ۇلكەن اعاسىنىڭ ءسوزى ەسىنە ورالدى: «جاقسىعا كەلىن بولماي، قايداعى ءبىر جىن شاقىرعان باقسىعا كەلىن بولعانىڭ با؟» — دەپ كەيىپ ەدى اۋ! ءبىراق، جىن شاقىرا ما، ماعان دەسە ءۇيدى باسىنا كوشىرە مە، اتاسىن ەرەكشە قاستەرلەيتىن.
الىستان بۇل اۋىلداعىلاردىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىستى بوپ قالعان، شارقاننىڭ ايقايى قۇلاق جاردى. «وسىعان دا ءبىر داۋا بولمادى اۋ»، — دەپ كۇڭك ەتتى سارى كەمپىر، — ونىڭ داۋاسى – سارىالا قامشى»... باقسى جىن شاقىرارداعى ادەتىمەن اۋزى قيساڭداپ، الاقتاي باستادى. «ۇكىمەتتىڭ بالاسىن ساباپ جىن قاقتى ما سەنى؟» ەنەسىنىڭ سوزىنە جاس كەلىن ىشتەي مىرس ەتتى. ەندى جىن بولماسا الباتى بىرەۋدە نەسى بار؟
تىستان ات تۇياعىنىڭ ءدۇسىرى ەستىلدى. «الگى شارقان شىعار، دالاعا شىقپا»، — دەپ بەرەزەپ بولدى كەلىنى بەيۋاقىتتا شوشىپ قالار دەپ قارت انا. «كەلدى، قوناقتى قارسى الىڭدار!» — دەپ باقسى وت باسىنا وتىرا كەتتى، ماناعىداي ەمەس قۇرىس-تىرىسى جازىلعانداي جايدارلانىپ. ەسىكتەن وتىزدىڭ ار جاق بەر جاعىنداعى سىرىڭكە قارا كىردى ءيميىپ. سالەم-ساۋلىقتان كەيىن، الدىمەن باقسى وعان وقشىرايا قاراپ: «ىمىرت جابىلا كەلسەڭ دۇرىس بولار ەدى، اجال ايتىپ كەلمەيدى، اۋرۋ توسپايدى، ناۋقاستىڭ جانىنا باتىپ جاتقان شىعار، شاي ءىشىپ بولساڭ، تەزدەن جولعا شىعايىق»، — دەدى. سىرىڭكە قارا باقسىعا تاڭدانا قارادى. «باقىرايماي بول»، — دەدى باقسى وزىنە تونگەن جاپالاق كوزدى جاراتپاي. «جازعان-اۋ، الدىمەن بۇيىمتايىن سۇراساڭ ەتتى؟» شىداماي سوزگە كەمپىرى ارالاستى. سوندا بارىپ ارىق جىگىتكە ءتىل بىتكەندەي: «اتاي راس ايتادى، ناۋقاستىڭ ءقالى تىم ناشار ەدى، ءبىز جۇرەيىك»، — دەپ ورنىنان قوزعالىپ،باقسىنىڭ ىشىندەگىسىن ايتپاي تاۋىپ قويعانىنا قايران بوپ، تىسقا بەتتەدى.
جىگىتتەن بۇرىن اتقا قونجيعان قارا باقسى اۋىلدى دۇسىرلەتىپ شابا جونەلدى. باتىسقا بەتتەگەن اتتىلاردىڭ قاراسىن كەشۋىننىڭ كوزى شالىپ قالدى. ءىز شالىپ ەڭكەيىپ جۇرگەن شارقان جەرگە ەتبەتىنەن ءتۇسىپ جاتا كەتتى. شالىنا بارما دەپ ايتۋعا دا شاماسى كەلمەي، سىرىڭكە قارانى ياناتتاعان سارى كەمپىر وت باسىندا ومالدى. سام جامىلىپ كەلە جاتتى.
***
بەردىنىڭ ايەلى ناۋقاستانعالى ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولعان-دى. ءوز كىندىگىنەن تاراعان التى اتۇستارىنىڭ اناسىنىڭ دەرتىنە شيپا ىزدەپ، بارماعان جەر، باسپاعان تاۋى قالمادى. وسى ولكەدەگى دارىگەر، ەمشى-دومشىنىڭ بارىنە قاراتسا دا، ەشبىرى داۋالاي المادى. اراسان سۋىن ىشكىزسە دە، شيپا بولمادى. ناۋقاستىڭ بەتى بەرى قاراماق تۇگىلى، كۇننەن كۇنگە ءحالى تومەندەپ، اجارى سولعان گۇل ىسپەتتەنىپ، ءومىر كوكجيەگىنەن ءۇمىتى ءۇزىلىپ، سارى توسەك بولىپ، عارىپتىك كۇي كەشتى. ءتورت جاسقا جاڭا ىلىنگەن كەنجەسى كەنجەبەكتىڭ، اناسىنىڭ قاسىنان شىقپاي جاۋتەڭدەگەنى جانىنا باتتى. الىس-جۋىقتان كەلىپ كوڭىلىن تىلەگەن، اعايىن-تۋىس، دوس-جاران، كورشى-قولاڭنىڭ ىزگى نيەتى كوڭىلدەرىنە مەدەۋ، اۋعان تۇيەنى باسقانداي بولسا دا، ەشقايسىسىنان قايران بولمادى. «ءۇمىتسىز شايتان» دەگەن... «ءسويتىپ جۇرگەندە «ەل قۇلاعى ەلۋ»، ويعىر ولكەسىندە قارا باقسى دەگەن ۇشكىرگەنى ەم بولاتىن ايگىلى ادام بار دەپ ەستىدى. ءبىراق «بالا-شاعاسى قيىن، ءارى كەمپىرى دە بايبالام داڭعوي كىسى، ۇيىنەن شىعارمايدى ەكەن. ءوزى دە پيعىلى تۇسپەسە الباتىعا ەلپ ەتپەيدى ەكەن دەگەن قاۋەسەتتەر ونسىز دا كۇپتى كوڭىلگە قاياۋ ءتۇسىردى. جوق، ول باقسى ەمەس ءدالدۇرىش اۋىش بىرەۋ ەكەن، تاڭنان كەشكە دەيىن ادامزاتتان شايتاندى الاستايمىن دەپ جەر سابالايتىن كورىنەدى» دەپ الدەكىمدەر سوقتىرتتى. «ات جىبەرىپ الدىرىپ كورمەيسىڭ بە»، — دەگەندەر دە تابىلدى. ناۋقاستىڭ ءقالى كۇننەن كۇنگە تومەندەپ،قالاقپەن سۋسىن تامىزاتىن دارەجەگە جەتكەندە، ەڭ سوڭعى مۇمكىندىك سول قارا باقسىنى نە دە بولسا الدىرىپ كورۋگە تىرەلگەن-دى.
بەردى بىرگە تۋىسقان ءىنىسى جولدىنى ارا قونىپ جەتەرلىك جەردەگى باقسىعا جىبەرگەنىنە ەكى تاۋلىك وتسە دە، كەلمەگەنىنە الاڭدادى. بارعاندا اسىقپاي ات شالدىرىپ، ارا قونىپ بار دەپ تاپسىرعان. قايتاردا باقسىنى شارشاتپاي ات جەلىسىمەن سىدىرتىپ وتىرارسىڭدار دەگەن-دى. ناۋقاستىڭ كىرپىگى عانا قيمىلداپ، باقسى كەلگەنشە ءجانتاسىلىم بوپ كەتپەسىن دەپ مازاسى كەتىپ، تىزگىن ۇشىمەن بارىپ، تىزگىن ۇشىمەن قايت دەمەگەنىم-اي دەپ ىشتەي قاتتى وكىندى.
ارماننىڭ اق كەمەسىنە ءمىنىپ،الىس كوكجيەككە ساپار شەككەن... الايدا بۇل ۇزاق ساپارىندا، ءبىر ساتكە بولسا دا، ينەنىڭ كوزىندەي بولسىن ءۇمىت ۇشقىنىن كورۋگە بار اڭسار ارمانى اۋعانى قاشان... سول ءبىر قيالىنىڭ اق قۇسىنا اينالعان، بوزامىق نۇر ساۋلە ءۇشىن بار جيعان-تەرگەنىن بەرسە دە وكىنبەس ەدى اۋ! اجال دەگەن ايداھار تورعايدىڭ بالاپاندارىن ەمەس، كەرىسىنشە اناسىن جۇتقالى تۇر. جالاڭ قىلىش الىپ شىقسا دا، توتەپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس تە؟ شىعىسقا قاراي-قاراي كوز جانارى سۋالدى. الاپات اجالعا قارسى،الىپ ايداھارمەن الىسۋعا اق بوز اتتى باتىر، سامۇرىق قۇستى تىزگىندەپ، اۋا قاباتىن قاق جارىپ كەلە جاتقانداي سەزىلەدى. اكەلەرىنەن ءۇمىت كەتكەن بالاپاندار دا، الىپ قۇستىڭ قاناتىنىڭ سۋىلىن ەستىگىسى كەلگەندەي، تاڭنىڭ قۇلانيەكتەنىپ اتۋىن جاقسىلىققا جورىعان...
كۇزەۋلىكتەگى كيىز ۇيلەردىڭ تۇڭلىگى، كۇن ساۋلەسى تاۋ باسىنا تۇسىسىمەن اق،ءتۇرىلىپ، قايىڭنىڭ شايىر ساسىعان ءتۇتىنى، ورمان شەتىندەگى اقشاڭقان ۇيلەردىڭ تىشكە تۇتىكتەرىنەن كەڭىستىككە كوتەرىلدى. قوتانداعى قوي، كۇزگى تويىنىسىمىزدان قالمايىق دەگەندەي تىربىڭداپ ورە باستاعان. جەلىدەگى بۇزاۋلار دا موڭىرەپ، كول جاعالاپ كەتكەن ەنەلەرىنە قايت دەيتىندەي. تۇنىمەن قوي كۇزەتتىم دەگەندەي ماڭ توبەت عانا ماۋجىراپ پىسىلعا باسقان. تاۋ بەتكەيىندەگى جىلقى ىشىندەگى قۇلىندار، قۇيرىقتارىن كوتەرە تىراڭدايدى. كەشىكپەي سوقالى باسقا ءبىر نوقتا كيگىزەرىن سەزبەيتىندەي.
سىرعالى باسىنداعى بەردىنىڭ اۋىلى اق تاڭدى وسىلاي قارسى الىپ ەدى. بەردىنىڭ قاباعىنا تىرەۋ تۇسكەلى، كوز بولاتى دا كومەسكى تارتقانداي بۋالدىرلانىپ تۇراتىن. بۇگىندە سول ءىنىسى جولدىنىڭ جولىنا قاراپ، سۋالعان جانارىن سۇركىشتەپ تىستا ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت ايالداپ قالعان-دى. اسپاندا شوكىمدەي بۇلت جوق. جەل وتىندەگى قاراعايلار، بۇنىمەن بىرگە الىسقا قاراۋىلدايتىنداي قاراۋىتادى. ءشوپ باسىنا ىلىنگەن شىق، كۇن كوزىنەن ۇيالعانداي جەر قوينىنا مولدىرەي تامۋدا. جان جاراسىن تىرناعانداي بولعان ءمولدىر تامشىلار، مۇنىڭ كوز جاسى ىسپەتتى. اۋىلدان وقشاۋ وق بويى جەردە قوس قايىڭ بار ەدى. وسىدان باستاپ اعاشتار ۇركىندەپ ورمانعا جالعاساتىن. قوس قايىڭدى قىزعىشتاي قورىپ كەستىرمەگەن. ءبىر جىلى قىس قىستاۋىنا كوشىپ كەتكەندە الدەكىمدەر ءبىر قايىڭنىڭ جالعىز تال بۇتاعىن كەسىپ كەتىپتى. سول جىلى سول قايىڭ جاقسى كوكتەمەي، قۋاڭ تارتىپ، قاسىنداعى سەرىگىنەن وزگەشە ءبىر سيپاتپەن جاز بويى اجارىنان ايىرىلعان ەدى. سىڭارىنان ايىرىلسا ادام دا وسىلاي سارى تاپ بولماي ءقايتسىن دەپ ويلاپ ەدى سوندا.
بەردى قوس قايىڭنىڭ قاسىندا ءسۇت پىسىرىمدەي ۋاقىت ايالداپ،وتكەن كۇندەردىڭ ەلەسىن كوز الدىنان وتكىزدى. قورىمدىققا جايلاپ، سىرعالىعا كۇزەپ، كەي جىلدارى جايلاپ تا ءجۇردى. ال، سول ءبىر كۇندەردەن نە قالدى دەيسىز، كورگەن تۇستەي بولىپ، ءتاتتى قيال، شۋاقتى كۇندەردىڭ ساۋمال ساعىنىشى مەن باقىت قۇسى قوناقتاعان، قيماس ساتتەردىڭ بەلگىسى وسى قوس قايىڭ جىلداردىڭ جۇلگەسىنەن سىباعا كۇتۋدە. ادامزاتتىڭ ومىردەن العان سىباعاسى، ۇرپاقتار ساباقتاستىعى ما ەكەن؟ كادەلى ساتتەرى كوپ بولسا دا، ءماز ەمەستەي. كەنەت... شىرماۋىقتاي وراتىلعان وي يىرىمىنەن شىعىس كوكجيەككە پايدا بولعان اۋە قاباتىنداعى الدەبىر نوقات قۇتقاردى. ادەتتە بۇلتتار باتىستان شىعىسقا جونكىلەر ەدى بۇيرالانىپ. قۇس شىعار... كوزىن ۋماجداپ قايتالاي قاراعان. جانات، مانات، قانات قويشى ايتەۋىر بالالارىنىڭ اۋزىنا تۇسكەن ەسىمدەرىن ايتىپ ءبارىن داۋىستاپ شاقىرعان ەدى... اسپانداعى نوقات اۋىلعا قاراي ءتونىپ كەلەدى. قوسكولدىڭ جاعاسىنان شاڭ شىقتى.
اشىق كۇندە بوران سوققانداي بولىپ، كيىز ۇيلەردىڭ تۇڭلىگى جەلپىلدەي باستادى. تەرىستىكتەن سوققان نە قىلعان بوران دەپ اۋىل ادامدارى ابىگەرگە ءتۇستى. ءۇيدىڭ باۋ-شۋىن قاتايتىپ بايلاپ قاربالاس بولدى دا قالدى. الگى نوقات اۋىلعا تاياعان سايىن، زورايا ءتۇسىپ، قاناتىن جايعان ۇشاققا ۇقساپ بارادى. داۋىلداتىپ، جەلدەتىپ تاياي تۇسكەنىنە قاراپ الىپ سامۇرىق قۇس پا دەيتىندەي. ايەلى ناۋقاستانىپ جاتقان بەردىنىڭ ۇيىنە جەل تىم قاتتى ءتيدى. «اكەتتى، اكەتتى»، — دەستى جۇرت قاربالاستانىپ. «ناۋقاستى سىرتقا شىعارىڭدار!» — دەدى ءقايسىبىرى. ويپىر-اي، اشىق كۇندە بۇل نە پالە دەستى.
«اللا، جانىم!» — دەدى حال ۇستىندەگى ناۋقاسقا ءتىل كىرىپ. تۇڭلىكتىڭ باۋىن شەشىپ، جەلدەن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءۇيدى جىعۋعا ارەكەتتەنگەن جۇرت، اتتان ءتۇسىپ جاتقان قارا باقسىنى اڭعارمادى.
«كەلدى..!» — دەدى ناۋقاس قايتالاي. بەردى جاقسى ۇقپاي قالسا دا، جان جارىنىڭ قاسىندا اينالاقتاپ، حال ۇستىندەگى جۇبايىنىڭ قازاسى اۋرۋدان ەمەس، اياقاستى كوتەرىلگەن قۇيىننان كەلەر مە ەكەن، جەل ءۇيدى شاقسا باسىلىپ قالار دەپ جاندالباسالاۋدا. الدەن ۋاقىتتا ەسىك وزدىگىنەن شالقاسىنان اشىلدى. قىراننىڭ ساڭقىلداعانى ىسپەتتى ءبىر ءۇن سەلت ەتكىزدى. «اللا»، — دەدى ناۋقاس تاعى دا. بەردىگە ءۇيدىڭ ىشىندەگى زاتتار، قۇيىنمەن بىرگە ۇشىپ جۇرگەندەي بولىپ كورىندى مە، الەمتاپىرىق ءبىر كۇي كەشىپ، سۋىق تيگەن ادامداي قالشىلداي باستادى.
— بىلاي تۇر، ەربيمەي! — الدەكىمنىڭ قاھارلى، قاتاڭ ءۇنى ەسىن جيعىزدى. بۇركىتتىڭ تەگەۋىرىنى ءتارىزدى قولى دا تىم قاتتى ەكەن، يىعىن ءبۇرىپ جۇلىپ كەتە جازدادى. الەم-تاپىرىق، دولى بوران دا ءبىر ساتكە تىنا قالعانداي بولعان. اقىرىن كوز قيىعىن جۇگىرتىپ: «پەرى مە، جىن با، نە قىلعان ادام؟» — دەپ قاراعانىندا كورگەنى راسىندا تۇسىنەن ادام شوشىرلىق ۇسقىنسىز، يمەك تۇمسىق، ءيا تۇمسىعى بۇركىتتىكىنەن اۋمايتىن، باسى دا سوپاق بىتكەن، جاعى قۋشيعان، كۇيگەن تاباداي رەڭىنە تەك عانا ادامنىڭ وڭمەنىنەن وتەتىن قىران جانارلى كوكشىل كوزدەرى ءار بەرگەن، شارشى تاققان ادامنىڭ سۇستى بەينەسى. سالەم سالۋعا دا شاماسى كەلمەي اقىرىن ناۋقاس جارىنىڭ قاسىنان جىلىستاپ، مىسىقتابانداي ەسىككە بەتتەدى. بۇل ءسات نە بولعانىن باعامداي الماسا دا تىستاعى ادامدار كەۋكىلدەپ جيىلىسىپ قالعان ەدى.
— ويپىر-اي، جىن با، نە پالە! — دەگەن كوپ ىشىنەن الدەكىمنىڭ شىڭكىلدەگەن ەرەپەيسىز، تۇرپايى ءسوزى دە ەستىلدى. «ءسۇف»، — دەپ باقسىنىڭ ۇشكىرگەنىمەن قوسا، ناۋقاستىڭ «اللا»، — دەگەن ءالسىز ءۇنى دە ەلەڭ ەتكىزدى كوپشىلىكتى.
— نە بولدى، بالگەر كورمەپ پە ەدىڭدەر؟ — دەگەن جولدىنىڭ ءسوزى ەستەرىن جيعىزىپ، تۇرا قاشۋعا ءداس كەي بوزبالالار وز-وزىنە كەلىپ، باقسىنىڭ ۇسقىنى مەن داۋىل بوپ كەلگەن جىنىنا ىشتەي تاڭقالىستى. «ءۇيدىڭ ىشىندە بۇركىت ۇشىپ ءجۇر!». «جوق، انە، كورمەيسىڭدەر مە؟ شاڭىراقتى اينالىپ، كوك جۇزىندە قالىقتاپ ءجۇر عوي!» ناۋقاس باسىن كوتەرىپ توسەكتە وتىر ەكەن...
***
اۋىلدان باقسى كەتكەلى شارقاننىڭ ۇستاماسى كۇشەيگەن. ءورلى-قىرلى جۇگىرىپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن العان. باياعى ءبىر سارىن... «ادامزاتتان ءىبىلىستى الاستايمىن..!»
***
قىزىل قان اققان قىزىلتاۋدا... قوبدا تۇرمەسى. كەڭسىرىكتى كەۋلەگەن كۇلىمسى ءيىس، قولقا قابادى. ءتارتىپ قاتاڭ. ەسىك الدىنداعى مىلتىق اسىنعان شەرىكتەردە مازا جوق. حالىق جاۋلارىنىڭ الدا-جالدا بىرەۋى قاشىپ كەتسە باستارىمەن جاۋاپ بەرەرى انىق. ۇزاق ۋاقىت ازاپتاۋدان قۇر سۇلدەرى قالعان ءعارىپ جانداردىڭ ءوز كورلەرىن وزدەرى قازىپ، تىرىدەي كومىلەر كۇندەرى جاقىنداپ كەلەدى... قارا باقسى ءبارىن سەزەدى. لاج نە؟ قولدان كەلەر قايران جوق. مىناۋ لاس دۇنيەدەن بەزىنگەندە بۇركىت جىنى دا ءىزىم قايىم جوعالعان. «قارا سۋدى تەرىس اعىزعان» دەپ ەل اڭىز قىلاتىن اق سالدەلى مولدالاردىڭ دا تالايى وسى قاپاستا ءبىر ۇرتتام سۋعا زار بولىپ، قىزىل ۇكىمەتتىڭ بولاشاعى جولىندا قۇرباندىققا شالىنعالى وتىر. زامان-اي... جاقسى مەن جايساڭ تورعا قامالىپ باز كەشسە، اۋىش شارقاندار ادامزاتتان ءىبىلىستى الاستايمىز دەپ اۋىلدا الەك سالۋدا. تىم قۇرىسا... سارىالا قامشىنىڭ قۇدىرەتىن ءبىر سەزىندىرە الماعانىم-اي!» باقسى كوكىرەك كەرە كۇرسىندى. ءيا، تاياپ كەلەدى...
«اق سالدەمدى تاستاپ قۇتقارىپ الامىن..!»
كۇپتى كوڭىلدەرگە اق مولدانىڭ وسى ءبىر ءسوزى مەدەۋ. تور باسىنداعى قيامەت-قايىم سول ءبىر كۇننىڭ ءدال قاي كۇنى بولارىن بولجاي الماي دال.
كەنەت اۋا رايى قاباعات بۇزىلدى. دولى بوران ۇيتقي سوعىپ، قىزىل قۇم ساپىردى. باقسىنىڭ دا ونە-بويى قۇرىسىپ، اۋزى باسى كوپىرشىپ، كوزى قانتالاپ، اۋناقشىدى دا قالدى. ءبىر مەزەت وتىرا قالىپ قاناتىن جايعان قىرانداي قۇلاشىن كەرىپ، جان جاعىنا تۇيىلە قاراپ پۇشتاكتاپ قويا بەردى. قاماقتاعىلاردىڭ ءبىرى باقسى اۋىرىپ قالعان ەكەن دەپ تىستاعى كۇزەتشىلەردى جاردەمگە شاقىرىپ ەسىك قاققان. تىستاعى الاپات بوران، كوزى-باستارىنا قۇم قۇيىپ اۋرەگە تۇسكەن اسكەرلەر ەسىكتى قانشا ۇرعىلاسا دا ەستي قويمادى. ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپ ابدەن زىقىسى شىققان ەكى اسكەر داۋىل ءسال باسىلعانداي بولعان ءبىر مەزەتتە اباقتىنىڭ توبەسىندە وتىرعان قارا باقسىنى كورىپ، جان داۋىستارى شىعىپ ايقاي سالىسقان. «جىلدام ءتۇس قانە! اتامىن!» — دەپ مىلتىقتارىن دىرىلدەي كەزەسىپ: «بۇل ءقايتىپ شىعىپ كەتتى؟» — دەپ تاڭقالىستى. ەندى بولماعاندا مىلتىقتىڭ شۇرىپپەسىن دە باسىپ بۇكىل اباقتىنى باستارىنا كوتەرەر مە ەدى؟ اسكەردىڭ ءبىرى اباقتىنىڭ توبەسىندەگى كادىمگى قىران قۇستى ابايلاماعاندا.
«ادام ەمەس، بۇركىت ەكەن عوي»، — دەپ توپىراق قۇيىلعان كوزدەرىن ۋقالاي، اباقتىنىڭ ىشىنە ۇڭىلگەن. اباقتىنىڭ ىشىندە اجارلانا سويلەپ وتىرعان قارا باقسىنى كورىپ، ەسىكتى ابىر-سابىر بەكىتىپ تىسقا شىعىپ اباقتىنىڭ ۇستىنە كوز جۇگىرتىسكەن. جاڭاعى ىشتەن كورگەندەگى باقسىنىڭ تۇلعاسىن سىرتتان تاعى كورىپ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن اسكەرلەردىڭ ءبىرى ەرىكسىز شالبارىنا جىبەرىپ قويعان-دى. ءسال باتىلداۋى مىلتىقتىڭ شۇرىپپەسىن باسىپ ۇلگەردى.
الاپات داۋىل تاعى دا باستالىپ، بىرەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ بولمادى. مىلتىق داۋىسىن ەسىتىپ جان-جاقتان جۇگىرىپ جەتكەن تۇرمە قىزمەتكەرلەرى بىر-بىرىمەن قاقتىعىسىپ قالعانداي بولدى. باقىرعان، ويبايلاعان ۇندەر ەستىلىپ جاتتى. باقسى جۇرەلەي وتىرىپ زامان جايلى كۇڭىرەنە سويلەپ كەتتى. «قۇرباننىڭ سوڭى ءبىز بولايىق. ەرتەڭ اقتىق كۇندەرىڭ بە، كىم ءبىلسىن! اللانىڭ ىقىلاسى، اق مولدانىڭ سالدەسى قۇتقارار»، — دەپ ءسوزىنىڭ اياعىن ۇرەيلەنە شۋلاعانداردى جۇباتا اياقتاي سالدى. «بۇل مەنىڭ اقىرعى جىنىم. قوش بول، قىرانىم! ءوزىڭدى دۇرىس ۇستايتىن ءبىر ادامعا قونارسىڭ! بالكىم وعان دەيىن عاسىر وتەر! اۋىلدان ءىبىلىستى الاستاعايسىڭ! سول ءۇشىن شاقىرعان ەدىم».
باقسى ءسوزىن بىتىرە بەرە، داۋىل دا تولاستاعان. بويىنان جىن كەتكەن باقسىنىڭ ءوڭى اپپاق قۋداي وڭىپ، وزگەرىپ سالا بەرگەن... قاشقىنداردى سوققىلاپ جاتىرمىز دەپ ءبىرىن-بىرى قان-جوسا ساباعان اسكەرلەر ازەر ەستەرىن جيىپ، اباقتىنىڭ ەسىگىندەگى ۇلكەن قارا قۇلىپتى كورىپ، ءوزارا بەكەر قىرقىسقاندارىنا قىنجىلدى. مىلتىق اتقان اسكەردى جازاعا تارتاتىن بولىپ تارقاستى.
***
«جۇماققا، جۇماققا!» قۇلاعى شىڭىلداپ قويا بەردى. تىلسىم ءبىر ءۇن الدەنەگە جەتەلەيتىندەي. بۇل جاقسىلىق نىشانى ما؟ «تامۇققا..». استاعىپىراللا، قۇداي ساقتاسىن! ەشبىر مۇسىلمان بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن! سول قۇلاعىنا الدەكىم اقىرعى دۇنيەنىڭ قيامەت كۇنىن سىبىرلاپ جاتقانداي. امال داپتەرى... ادام تىرلىكتە پەشەنەسىنە جازعاننان اسپايدى. ال، ءۇر جالعاننىڭ قيامەت ماقشارى امال داپتەرگە بايلانىستى. ازاننان ساسكەگە دە دەيىن باقسىنى وسىناۋ ويلار قاماعان. وعان ءولىم قورقىنىشتى سەزىلمەدى.
***
قىزىل قان اققان قىزىلتاۋدا جاقسى مەن جايساڭداردىڭ قانى ناقاق توگىلگەن كۇنى اۋىلدا ءبىر وقيعا بولدى. باقسى اباقتىعا قامالعاننان بەرى ۇستاماسى كۇشەيگەن شارقاننىڭ سوڭعى بىرنەشە كۇن بويى تىنا قالۋى كەيبىرەۋدى تاڭ قالدىرعان. ءدال سول كۇنى ول تاعى دا باياعى سارىنىنا باسىپ، اۋىلدى باسىنا كوشىرگەن. ادامزاتتى ىبىلىستەن الاستايمىن!
كورگەن جاندار ونىڭ ۇسقىنىنا قاراي الماعان. ءجۇزى بۇرىنعىدان بەتەر بۇزىلىپ كەتىپتى دەستى. جانىن قويارعا جەر تاپپاعان ول ەكىنتى-اقشام اراسىندا تاس قامالعا تىعىلعان. جامباستىڭ قۋىستارىن سابالاپ، «كەت پالەكەت، كەتتىڭ» استىنا الدى دەرسىڭ... قوقىستىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارىپ، الدەنەنى ىزدەپ ابىگەرگە ءتۇستى. كەنەت... الدەبىر قان تامىرى بۇلك ەتە تۇسكەندەي بولدى. سول اق ەكەن: «ءاپ پالەكەت مۇندا ەكەنسىڭ عوي»، — دەپ ءوز ءۇستىن ءوزى جۇلمالاي باستادى. كوزىنىڭ وتى ءبىر مەزەت جالت ەتكەندەي بولدى دا، جامباستىڭ قۋىسىنان جىلتىراعان ۇشقىن كوردى. ەندى قۋ جامباستى ولەردەي تەپكىلەگەن. ابدەن قارا تەرگە ءتۇسىپ، اۋزى باسى قيساڭداپ، قان سىلىكپەسى شىققاندا، قان تامىرلارىنىڭ بارلىعى بۇلكىلدەپ قويا بەرگەن.
«تاپقان ەكەنسىڭ تىعىلاتىن جەردى؟» ...كوزى قانتالاپ، اقىل-ەسىنەن مۇلدەم ايىرىلعان بايعۇس، ەڭ اقىرعى ساتىندە ءوزىنىڭ بويىن جايلاعان پالەكەتتەن ءقايتىپ قۇتىلۋدىڭ جولىن تاپپاي قاتتى قينالدى. ءۇستى-باسىنىڭ دال-دۇلىن شىعاردى. الدەبىر زاماتتا تاستىڭ قۋىسىندا تۇرعان ەسكى ۇستارانى كورىپ جەردەن جەلكەم تاپقانداي قۋانىپ كەتىپ ەدى. ۇستارانى قولىنا الىسىمەن، ەش ويلانىپ جاتپاستان ءوز تامىرىن ءوزى قيىپ جىبەردى. تاس قامالدىڭ ىشىنە شاشىراعان قان اينالانى قىزىل رەڭگە بويادى. قانعا مالشىنعان قۋ جامباستار دا ءبازبىر مالدى جاڭا سويعان كەزىندەگىدەي ءوز رەڭىن تاپقان. شارقاننىڭ باقىرعان ءۇنىن الدەبىر شارقىلداعان كۇلكى كومدى.
You Might Also Like
-
احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ "قازاق وكپەسى" ماقالاسىندا ەكى نەگىزگى وي قوزعالادى.
-
بۇل ەكەۋىنىڭ كەيبىر پىكىرلەرىنىڭ بىرىنە-بىرى قيعاشتىعى، ول تۋرالى ءبىرسىپىرا ءسوزدىڭ بولىپ وتكەندىگى وقۋشىلارعا بەلگىلى. ءبىراق ول تاقىرىپتا ارالارىندا دۇشپاندىق جوق. سەبەبى ەكەۋىنىڭ دە ءتۇپ ماقساتتارى...
