InfoHub Logo

بۇل ەكەۋىنىڭ كەيبىر پىكىرلەرىنىڭ بىرىنە-بىرى قيعاشتىعى، ول تۋرالى ءبىرسىپىرا ءسوزدىڭ بولىپ وتكەندىگى وقۋشىلارعا بەلگىلى. ءبىراق ول تاقىرىپتا ارالارىندا دۇشپاندىق جوق. سەبەبى ەكەۋىنىڭ دە ءتۇپ ماقساتتارى ءبىر ەدى.

بەيىمبەت مايلين

وتارشىلدىق قىسىمداعى قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن وياتۋعا ىقپال ەتىپ، حالقىمىزدىڭ ساياسي جانە رۋحاني ىلگەرىلەۋ جولىندا مەيلىنشە قاجەتتى دىلگىر ماسەلەلەردى وتكىر كوتەرگەن العاشقى جۋرنال «ايقاپ» گازەتى بولسا، تۇتاستاي جالپى ۇلتتىڭ ىقىلاسپەن وقيتىن باسىلىمىنىڭ ءبىرى «قازاق» گازەتى بولعان ەدى. دەگەنمەن، ماقساتقا جەتۋ جولدارىنىڭ ءارتۇرلى بولىپ ساي كەلمەۋىنەن بولار، كەيبىر ماسەلەلەردە پىكىر الالىعى كەزدەسپەي قالىپ جاتقان دەسەدى. ءبىراق، بۇل ماقساتتىڭ بوتەن بولعاندىعىنان ەمەس، باعىتتىڭ ايقىن بولۋىنان دەپ بىلەمىن. ءبىر اتاپ وتەرلىگى، قانشا تالاس-تارتىس بولۋىنا قاراماستان، ەكى باسىلىمدا ءبىرىنىڭ ءسوزىن ەكىنشىسى قايتالاپ، بىرىنە- ءبىرى دەمەۋ بولعاندىعىن ايتىپ كەتپەسكە بولماس. بۇل قاسيەتتەردەن قولداۋ بىلدىرگەندەردىڭ ءوز باسىنان، ۇلتقا دەگەن، ماقساتقا دەگەن بيىك قادامدارىن بايقاپ، تانىعانداي بولاسىز.

قازاق باسپا ءىسىنىڭ دامۋىنا اتاپ ايتارلىق ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ، ۇلتتىق رۋحتى وياتۋ جولىندا بارىنشا ەڭبەك ەتكەن، سول كەزدەگى حالىقتىڭ جاناشىرى بولعان بۇل قوس باسىلىمنىڭ اراسىندا تۋىنداعان كيكىلجىڭ مەن كوزقاراستارىنىڭ بىرىكپەۋىنە نە سەبەپ!؟... انىقتاپ كورەلىك!...

ەكى باسىلىم اراسىندا ايتىس تۋعىزعان ماسەلە – قازاق جازۋى جونىندەگى پىكىرتالاس. ول «قازاق» گازەتى جارىق كورمەي تۇرىپ-اق «ايقاپ» بەتىندە كورىنىس تاۋىپ، سونىڭ ءوزى اپتالىقتىڭ دۇنيەگە كەلۋىنىڭ ءبىر سەبەبى بولعاندىعىن، وعان كەيىننەن ءبىرقاتار قالامگەرلەردىڭ ءۇن قاتقانىنان جانە ەڭ باستى سەبەپ، « ايقاپ» جۋرنالى « كوشپەلىلىكتەن باس تارتىپ، ونەر بىلىمگە، وتىرىقشىلىققا كوشىپ، ەگىن ەگىپ، ساۋدامەن اينالىسقانىن قالاسا، « قازاق» گازەتى وتىرىقشىلىققا بەيىمدەلىپ، رەسەيدىڭ قيتۇرقى ارەكەتىن ورىنداعانداي بولىپ، اتا- بابادان قالعان اتا كاسىپتى، وتىرىقشىلىقپەن الماستىرۋدى قالامادى. ەكى باسىلىمدا ءوز ۇستانىمىن العا تارتىپ، ءدال وسىلاي «ايقاپ» پەن «قازاق» اراسىنداعى كەرەعار پىكىرلەر، قاراما- قايشىلىقتار ورىن الدى. ونىمەن قوسا، ايتا كەتەرلىك ولاردىڭ باس قوسۋ جانە ءالىپبي تاڭداۋعا كەلگەندە دە پىكىرلەرى ءبىر- بىرىنە قارسى كەلدى. بۇل جايىندا ەكى باسىلىمنىڭ اراسىنداعى ايتىس-تارتىس نەدەن ۋشىعا تۇسكەنىن كورسەتكەن «قازاق» گازەتىندە مىناداي ءبىر مالىمەت جاريالانعان: «قازاق» تا، «ايقاپ» تا ءوز بەتىمەن كەلە جاتقان كەزدە ءساتسىز كۇنى باستالعان باسقوسۋ ماسەلەسى شىعا كەلدى.»، - دەپ جازادى ول جونىندە م.دۋلاتوۆ اپتالىقتىڭ 1914 جىلعى 51-نومەرىندە جارىق كورگەن «ايقاپ» جۋرنالى» دەگەن ماقالاسىندا.

«ايقاپ» پەن «قازاق» اراسىنداعى جەر تۋرالى پىكىرتالاس پاتشا اكىمشىلىگى تاراپىنان تاڭىلعان كوشپەلى جانە وتىرىقشى نورماعا قاتىستى تۋىنداعانىن كورەمىز. ەكى باسىلىمنىڭ دا ويلاعان ماقساتتارى ءبىر بولدى. ول قايتكەندە دە قازاق جەرىن وتارشىل كۇشتىڭ قولجاۋلىعىنا اينالۋدان قورعاپ قالۋ مۇراتى بولاتىن. ءبىراق، وعان جەتۋدە ەكى جولدى تاڭداپتى.

كەز كەلگەن نارسەنىڭ ەكى جاعى بولاتىندىقتان، بۇل ماسەلەنى دە سول تۇرعىدان قاراپ كورەيىك. «ايقاپ» پەن «قازاقتىڭ» ايتىسى ازاتتىق ءۇشىن بىردەن-بىر كۇرەس قۇرالىنا اينالىپ وتىرعان، ءباسپاسوزدىڭ بەدەلىن ءتۇسىرىپ، قوعامدىق كۇشتى السىرەتە تۇسكەنى – ماسەلەنىڭ ەكىنشى قىرى. مۇنى الاشتىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازاماتتارى دا جاقسى تۇسىنگەن. سوندىقتان ونى ۋشىقتىرا بەرمەي، قانداي شارتپەن بولسا دا كەلىسىپ تەزىرەك دوعارۋعا، ماسەلەنى وڭتايلى تۇرعىدان شەشۋگە تىرىسقاندىقتارى بايقالادى. مۇنداي دالەلدەردى جىپكە تىزگەندەي بىرىنەن سوڭ ءبىرىن كەلتىرۋگە بەرۋگە بولادى. ءبىراق، ولاي ەتسەك ءبىز جۋرنالشىنىڭ شەكاراسىن اسىپ ءوتىپ، زەرتتەۋشى – عالىمنىڭ جايىلىمىنا ءتۇسىپ كەتەمىز.

قورىتا ايتقاندا، بۇل جاعدايدا تەك ءبىر عانا جاقتى قولداپ، بىردەن شەشىم شىعارۋ دۇرىس دەپ ويلامايمىن. سەبەبى، بۇل قوس باسىلىمدا ەل مۇراتى ءۇشىن جۇمىس جاساپ، ساياسي جانە رۋحاني ويانۋ ۇرانىن كوتەرىپ، ونى دامىتۋعا كوڭىل ءبولىپ، وتارشىلدىق قىسىمداعى ۇلتتىڭ ازاتتىق مۇراتتارىن تەمىرقازىق ەتىپ ۇستاندى. ال بۇل ءسوزىمنىڭ دالەلى رەتىندە بەيىمبەت ءمايليننىڭ «قازاق» گازەتىنىڭ 1915 جىلعى 138-سانىندا جاريالانعان ماقالاسى ءسوزىمىزدى ءتىرىلتىپ، ءبىرشاما دالەلدەي تۇسەدى.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى توقتارحان ەلدانا ەربول قىزى

---